Padaczka (epilepsja) jest jedną z najczęstszych, a u dzieci najczęstszą, chorobą układu nerwowego. Padaczka jest chorobą przewlekłą, leczenie trwa wiele lat.

Wśród pedagogów i nauczycieli, którzy przebywają z dziećmi wiele godzin w ciągu dnia i mogą być mimowolnymi świadkami zdarzeń, których te dzieci doświadczają na co dzień, posiadanie podstawowej wiedzy na temat padaczki powinno pomóc w szeroko pojętej opiece nad ich wychowankami.

Rodzaje napadów

Rozróżnia się wiele typów napadów o bardzo zróżnicowanych objawach. Najczęściej napady padaczkowe dzieli się na

1. NAPADY PIERWOTNIE UOGÓLNIONE (zawsze przebiegają z utratą kontaktu pacjenta z otoczeniem. Mogą im towarzyszyć drgawki całego ciała); oraz

2. NAPADY CZĘŚCIOWE (przebiegają z drgawkami jednej kończyny dolnej lub górnej, lub napadami obejmującymi połowę ciała. Zazwyczaj świadomość jest przynajmniej częściowo zachowana).

1. NAPADY PIERWOTNIE UOGÓLNIONE to:

a) Napady nieświadomości odznaczające się nagłą, najczęściej kilkusekundową utratą kontaktu z otoczeniem, postrzeganą przez świadków napadu jako „wyłączenie”. W tym czasie chory przerywa na chwilę wykonywaną czynność, oczy są utkwione w jeden punkt, reakcja źrenic na światło jest zwolniona. Po ustąpieniu napadu dziecko ponownie podejmuje wykonywaną przed napadem czynność. Zaburzenia świadomości mogą być tak krótkie, że sam chory nie zdaje sobie sprawy z tego, co się stało. Typowe napady nieświadomości występują nieco częściej u dziewcząt niż u chłopców, zwykle między 4 a 12 rokiem życia. Częstość napadów jest duża i może wynosić od kilku do ponad stu na dobę. Bardzo częste napady mogą prowadzić do dramatycznie przebiegającego bezdrgawkowego stanu padaczkowego — przy braku wyraźnych cech napadu drgawkowego kontakt z dzieckiem jest zaburzony

lub wręcz niemożliwy.

Atypowe napady nieświadomości występują często u dzieci z opóźnieniem rozwoju umysłowego. Pierwsze napady ujawniają się przed 6 rokiem życia. Napad rozwija się stopniowo, trwa często powyżej 15 sekund, pomimo znieruchomienia i zapatrzenia w jeden punkt świadomość dziecka może być częściowo zachowana. Atypowym napadom nieświadomości mogą towarzyszyć

mruganie lub gwałtowne ruchy o niewielkim zakresie w obrębie ust, a także napady atoniczne i toniczne.

b) Napady atoniczne spowodowane są nagłym i krótkotrwałym (1—4 sekund), obniżeniem napięcia mięśniowego w określonych grupach mięśni (np. rozluźnienie uchwytu dłoni-upuszczanie przedmiotów lub opadanie głowy.) przez co często dochodzi do upadków, urazów twarzy i głowy. Napady przebiegają bez wyraźnej utraty świadomości — po upadku dziecko zaraz wstaje i kontynuuje dotychczasowe czynności.

c) Napady toniczne występują głównie u małych dzieci zazwyczaj podczas zasypiania lub budzenia. Trwają 10—20 sekund i charakteryzują się nagłym, symetrycznym wzrostem napięcia mięśni w obrębie kończyn i tułowia.

d) Napady (maksymalne) toniczno-kloniczne składające się z 2 faz: tonicznej i klonicznej mogą występować w każdym wieku (poza okresem niemowlęcym), nieco częściej u osób dorosłych niż u dzieci. W fazie tonicznej dochodzi do nagłej utraty przytomności, upadku, tonicznego (czyli bez przerw) uogólnionego

skurczu mięśni, zatrzymania oddechu. Napad może przebiegać z krzykiem spowodowanym tonicznym skurczem mięśni oddechowych, a skurcz mięśni żwaczy może powodować przygryzienie języka lub policzka. W tym czasie może dojść do mimowolnego oddania moczu i stolca. Po tym okresie, trwającym od kilkunastu sekund do minuty, zakończonym zwykle wystąpieniem głębokiego wdechu, rozpoczyna się druga, kloniczna faza napadu, charakteryzująca się rytmicznymi, gwałtownymi, klonicznymi skurczami mięśni kończyn i tułowia. Faza ta trwa około 2 minut i przechodzi w głęboką kilkuminutową śpiączkę. W czasie napadu źrenice są szerokie i nie reagują na światło. Po napadzie pacjent jest przez pewien czas splątany, po czym stopniowo powraca do świadomości lub zapada w ponapadowy sen.

e) Napady kloniczne występują głównie u niemowląt i małych dzieci, oraz częściej w przebiegu gorączki. Cechują je symetryczne, kloniczne skurcze mięśni kończyn, występujące seriami trwającymi najczęściej ponad 2 minuty.

f) Napady miokloniczne charakteryzują się gwałtownymi, synchronicznymi skurczami mięśni szyi, obręczy barkowej, ramion i ud, przy względnie zachowanej świadomości chorego.

2. NAPADY CZĘŚCIOWE to

a) Napady częściowe z objawami prostymi charakteryzujące się prostą symptomatologią ruchową, czuciową lub autonomiczną. Cechą znamienną jest stereotypowa kolejność objawów występujących w napadach. Napady przebiegające z symptomatologią ruchową spowodowane są obecnością ogniska padaczkowego w korze ruchowej. Zwykle napady dotyczą określonej okolicy, np. ręki lub ust i mogą rozprzestrzeniać się na inne grupy mięśniowe w kolejności reprezentacji ruchu w korze ruchowej. Świadomość w czasie napadów jest na ogół zachowana.

b) Napady częściowe z objawami złożonymi

Niektórym napadom mogą towarzyszyć zaburzenia świadomości o charakterze omamów i złudzeń. Pacjent ma wrażenie, że już znajdował się w danej sytuacji życiowej (déjá vu), lub przeciwnie, że nie zna sytuacji i przedmiotów, z którymi w rzeczywistości się już stykał. Do tego typu napadów zaliczane są także napady psychoruchowe (pomroczne), z np. cmokaniem, żuciem, ruchami języka, itp. Po napadzie pacjent nie pamięta wykonywania wyżej wymienionych czynności. U dzieci mogą niekiedy występować napady nietypowe, manifestujące się bólami brzucha, głowy, omdleniami, napadami lęku, itp.

c) Napady częściowe wtórnie uogólnione

Ten typ napadu rozpoczyna się zwykle od napadowych mioklonicznych lub klonicznych skurczów ograniczonych do określonych grup mięśniowych, aby następnie rozprzestrzenić się i doprowadzić do wtórnie uogólnionego napadu toniczno-klonicznego (tzw. napadu „dużego”).

3. ZESPOŁY PADACZKOWE WIEKU DZIECIĘCEGO

• Zespół Westa charakteryzuje się zahamowaniem rozwoju psychoruchowego dziecka. Zwykle napady rozpoczynają się w pierwszym roku życia, najczęściej między 3 a 7 miesiącem i polegają na uogólnionym, błyskawicznym skurczu mięśni zginaczy, w wyniku czego leżące na plecach niemowlę zgina głowę i tułów ku przodowi, podciągając kończyny dolne do tułowia, a kończyny górne wyrzucając do przodu. Napady często występują w seriach liczących niekiedy po 20—50 skurczów, zwykle w okresie zasypiania dziecka lub wkrótce po obudzeniu. Po napadach dziecko jest zmęczone, śpiące. Napadom mogą towarzyszyć zaburzenia świadomości, niepokój psychoruchowy połączony z głośnym krzykiem oraz ślinotok, nagłe zaczerwienienie twarzy, nadmierna potliwość, wymioty. Wielokrotnie występujące napady zgięciowe prowadzą zazwyczaj do zahamowania rozwoju psychoruchowego małego dziecka.

• Zespół Lennoxa-Gastauta ujawnia się u dzieci w wieku od 1 do 8 roku życia. Występują napady:

a) atoniczne - nagła utrata, całkowitej lub częściowej kontroli napięcia mięśniowego i kontroli postawy ciała, co powoduje nagłe upadki dziecka,

b) miokloniczne - nieregularne, nagle występujące skurcze grup mięśniowych, o dużej intensywności,

c) miokloniczno-astatyczne, łączące cechy obu wyżej opisanych napadów,

d) nietypowe napady nieświadomości (charakterystyczne dla zespołu Lennoxa- Gastauta)- odznaczające się ponad 20 sekundowym okresem trwania, niekiedy tylko częściową utratą świadomości, mniej zaznaczonym początkiem i końcem napadu, częstymi automatyzmami. Częstość napadów może być bardzo duża, i może dochodzić do 100 na dobę. Opóźnienie rozwoju, zaburzenia mowy i deficyty neurologiczne sprawiają, że większość dzieci z tym zespołem nie jest w stanie sprostać obowiązkom szkolnym.

• Dziecięca padaczka nieświadomości (piknolepsja) - napady

rozpoczynają się zwykle między 4 a 10 rokiem życia (najczęściej w 6-7 r.ż.) i występują częściej u dziewczynek. Objawiają się one krótkotrwałą 10. - 20. sekundową utratą kontaktu z otoczeniem, podczas której do dziecka nie docierają żadne informacje. Cechą charakterystyczną jest zachowanie postawy ciała, a więc pomimo zaburzonej świadomości dziecko nie upada i natychmiast powraca do wykonywanej przed napadem czynności. Napady występują nagle, bez żadnych zwiastunów i nagle ustępują, tak, że dziecko nie zdaje sobie sprawy, że wystąpił napad padaczkowy, nie odczuwa zmęczenia czy senności. Napady nieświadomości występują bardzo często, nawet do ponad stu na dzień. Zaburzenie kontaktu z otoczeniem może być jedynym objawem napadu lub też mogą mu towarzyszyć mruganie powiek albo symetryczne skurcze innych części ciała. Jest to najczęstsza postać tego zespołu. Rzadziej mogą pojawiać się inne krótkotrwałe i bardzo subtelne ruchy palców jak pocieranie czy drapanie lub też ruchy oblizywania warg. Prawidłowe rozpoznanie i szybkie wprowadzenie leczenia pozwala na szybkie opanowanie napadów, co zapobiega zaburzeniom koncentracji i gorszym wynikom w szkole.

• Padaczka Rolanda najczęstsza padaczka częściowa wieku dziecięcego

(10—15% wszystkich padaczek u dzieci). Pojawia się u dzieci w wieku 3—13 lat z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku padaczki. Charakterystyczne są napady częściowe ruchowe lub ruchowo - czuciowe obejmujące twarz. Czasem występują jednostronne zaburzenia czucia na twarzy. Napady są częste podczas snu lub wybudzania. Jeśli napad występuje podczas wybudzania świadomość może zostać zachowana. Napady podczas snu, często są z całkowitą utratą przytomności. Rozwój umysłowy jest prawidłowy.

• Młodzieńcza padaczka nieświadomości

Napady ujawniają się między 9 a 17 rokiem życia (najczęściej między 10 a 12 rokiem życia), równie często u obu płci. Oprócz napadów nieświadomości u 80% chorych występują napady uogólnione toniczno-kloniczne, głównie o charakterze przysennym.

• Młodzieńcza padaczka miokloniczna jest to najczęstszy zespół padaczkowy w wieku młodzieńczym. Napady pojawiają się najczęściej między 12 a 18 rokiem życia u dotychczas zdrowych dzieci. Oprócz mioklonicznych napadów, dotyczących głównie kończyn górnych, są także napady uogólnione toniczno-kloniczne, i napady nieświadomości typu młodzieńczego. Często są one wywołane brakiem snu, występują krótko po obudzeniu lub podczas senności.

W przypadku

• padaczki odruchowej napady wyzwalane są bezpośrednim działaniem bodźców czuciowych lub zmysłowych. Są to:

1. bodźce wzrokowe - migające, jaskrawe światła, oświetlenie dyskotekowe, jazda wzdłuż szpaleru drzew w słoneczny dzień, mruganie powiek, odbijanie się światła od fal morskich, szybkie poruszanie ręką przed oczyma w słoneczny dzień, czytanie wyraźnych czarnych liter na białym tle - mogą prowadzić do napadów padaczki fotogennej (szczególny jej rodzaj to padaczka telewizyjna)

2. bodźce słuchowe - ich niespodziewane pojawienie się : pisk, krzyk, szczekanie psa, stukanie drzwiami, dźwięk dzwonka, przejeżdżającego tramwaju, pociągu lub karetki pogotowia mogą prowadzić do rozwoju padaczki audiogennej tzw. „padaczki z zaskoczenia”. Jej odmianą jest padaczka muzykogenna, w której napady wyzwalane są muzyką, poszczególnymi melodiami lub grą na określonych instrumentach muzycznych.

3. bodźce somatyczno-czuciowe i

4. bodźce smakowo-węchowe - dotyk, ukłucie, ucisk, jak również spożywanie niektórych pokarmów może prowadzić do napadu.

• Napady rzekomopadaczkowe (psychogenne) występują najczęściej między 10 a 18 rokiem życia, czterokrotnie częściej u dziewczynek niż u chłopców. Bywają jednak poważnym problemem diagnostycznym także u dorosłych. Napady te mogą naśladować każdy typ napadów padaczkowych.

• Bioelektryczny stan padaczkowy związany z wiekiem.

Rozwijające się zaburzenia poznawcze, incydenty ruchowe we śnie i wyłączenia świadomości w ciągu dnia to związany z wiekiem zespół objawów, który wymaga badania EEG w czasie czuwania, ale przede wszystkim w czasie snu. Pewna ciągła czynność patologiczna we śnie jest odpowiedzialna za trudności uczenia się i zapamiętywania. W czasie snu bowiem następuje konsolidacja pamięci, czyli zapamiętywanie informacji, która jest przekazywana w ciągu dnia, w czasie codziennego uczenia nie tylko w szkole. Pierwszy napad padaczkowy występuje miedzy 1 a 10r.ż., ze szczytem około 4-5r.ż. Zespół ten występuje u 1 na 200 dzieci z padaczką. Podstawowym zaburzeniem jest zahamowanie i cofanie się rozwoju intelektualnego dziecka. Napady mogą być różne, a pierwszy występuje we śnie. U dzieci z normalnym rozwojem psychoruchowym przed wystąpieniem objawów we śnie obserwowano duże obniżenie ilorazu inteligencji, znaczne zubożenie doboru słów, zaburzenia orientacji czasowo - przestrzennej i pamięci, zaburzenie zachowania ze zmniejszeniem zakresu uwagi, hiperkinezy, agresję, trudności kontaktu. U dzieci z zaburzeniami rozwojowymi występującymi przed pojawieniem się objawów we śnie występuje duże rozległe cofnięcie się rozwoju we wszystkich czynnościach. Po ustąpieniu objawów nocnych, padaczka cofa się u wszystkich chorych. Natomiast neuropsychologiczne i społeczne zaburzenia ustępują u 50% dzieci. Istotną sprawą jest rozpoczęcie leczenia jak najwcześniej by zapobiec nieodwracalnym zmianom neuropsychologicznym we wczesnym okresie rozwoju intelektualnego dziecka.

Uważa się, że około 4% ogólnej (nie wyselekcjonowanej) populacji dziecięcej wykazuje napadowe zmiany w zapisie EEG w odpowiedzi na fotostymulację, jednak częstość występowania padaczki fotoczułej jest znacznie rzadsza. Padaczka fotoczuła dotyczy najczęściej pacjentów między 8 a 18 rokiem życia. Wśród chorych przeważają dziewczynki. Szczególnie predysponowaną do napadów wywoływanych bodźcami świetlnymi grupą chorych są dzieci z młodzieńczą padaczką miokloniczną.

U chorych z padaczką i podatnością na fotostymulację istnieją dwa sposoby zapobiegania napadom: pierwszy, to prowadzenie farmakoterapii drugi, to unikanie albo zmniejszenie stymulacji świetlnej przy korzystaniu z telewizora i komputera. Najlepiej, gdy monitory stoją w pewnej odległości, co najmniej trzy- czterokrotnie większej od przekątnej ekranu, w pomieszczeniu oświetlonym, i gdy nie ma dużej różnicy kontrastów. Korzystne jest ustawienie świecącej lampki za telewizorem. Nie zaleca się korzystania z komputera dłużej niż 20—30 minut. Z innych środków ostrożności można wymienić: stosowanie okularów spolaryzowanych, monitorów małych, najlepiej 12-calowych lub o wysokiej częstotliwości odświeżania (100 Hz), unikanie stresu, zmęczenia, niewyspania.

Padaczka nie dotyczy wyłącznie chorego. Choroba ma często wpływ na funkcjonowanie całej rodziny: rodziców, rodzeństwa, współmałżonka i dzieci. Niejednokrotnie wymaga zmian w ich codziennym programie zajęć, rezygnacji z niektórych przyjemności, ambicji, hobby. Szczególnie w przypadku padaczki u dziecka choroba zmienia wiele w życiu rodziny.

W życiu dzieci wychowujących się w rodzinie wielodzietnej jest wiele sytuacji, gdy uwaga rodziców skupia się głównie na jednym z rodzeństwa np. narodziny brata czy siostry, a potem chrzest, imieniny itp. Takie doświadczenia są najczęściej trudnym doświadczeniem dla dziecka niebędącego w centrum uwagi, ale zarazem niezwykle istotne dla ich społecznego rozwoju. W rodzinie, w której panują zdrowe relacje, zmiany te są jedynie przejściowe - po krótkim czasie zachowanie rodziców wraca do równowagi i są sprawiedliwi wobec wszystkich członków rodziny. Gdy jednak dziecko jest przewlekle chore np. na padaczkę, to zazwyczaj na stałe zyskuje wyjątkowy status w rodzinie. Powoduje to, że pozostałe dzieci mogą mieć pretensję, że chore zabiera całą uwagę rodziców, mogą czuć się przez nich ignorowane lub mogą być zazdrosne. Dziecko może czuć złość i frustrację, kiedy zmuszane jest do kompromisów na rzecz chorego rodzeństwa, kiedy trzeba zrezygnować z ustalonych planów. Dziecko może też wstydzić się chorego brata czy siostry i jego napadów padaczkowych. Powyższym uczuciom towarzyszy zazwyczaj silne poczucie winy, gdyż odczuwane przez dziecko negatywne emocje oceniane są jako niesprawiedliwe wobec chorego rodzeństwa. Dziecko może także bać się, że i ono zachoruje lub, że coś strasznego stanie się choremu bratu czy siostrze. O tym, że dziecko nie radzi sobie z chorobą rodzeństwa świadczy pojawienie się nietypowych dla niego, przesadnych czy przerysowanych zachowań (nagłe wybuchy silnej złości i agresji, autoagresja, prowokacyjne zachowania), obniżenie nastroju, lęk i wycofanie społeczne (odmawianie chodzenia do szkoły czy wychodzenia na podwórze, zerwanie czy znaczne rozluźnienie dotychczasowych przyjaźni, brak entuzjazmu względem wcześniej lubianych aktywności społecznych), pojawienie się trudności w nauce i skupieniu uwagi oraz objawy somatyczne (częste bóle brzucha, głowy, problemy ze snem).

Należy

1. Rozmawiać z dzieckiem o emocjach, pytać jak się czuje, zapewnić dziecko, że dobrze jest rozmawiać o wszystkich uczuciach i o dobrych i o złych, że nie musi udawać, że jest zadowolone. Uczyć dziecko wyrażania trudnych emocji w akceptowany sposób;

2. Wyjaśnić na czym polega padaczka - tak, żeby zrozumiało. Dla wielu dzieci to czego nie wiedzą i czego nie rozumieją jest bardziej przerażające niż to, co zostanie im przekazane w trakcie spokojnej rozmowy. Wyjaśnienie na czym polega napad i ustalenie jasnego planu postępowania znacznie obniża lęk dziecka i pozwala mu zaakceptować napady padaczkowe brata czy siostry jako coś naturalnego, choć wymagającego natychmiastowego działania.

Do najczęstszych błędów wychowawczych zalicza się nadmierne ochranianie dziecka i nadmierną wobec niego pobłażliwość. Kolejnym błędem jest stawianie dziecku choremu zbyt wysokich wymagań - takie dziecko podlega ciągłej kontroli i ocenie, bez liczenia się z jego cechami indywidualnymi oraz możliwościami. Takie postępowanie osłabia wiarę dziecka we własne siły, powoduje niepewność i lękliwość. Zbytnie karanie prowadzi do zniekształcenia obrazu własnej osoby, braku wiary we własne siły oraz nasilenia niepewności i lęku.

Najczęstszymi przyczynami stanu padaczkowego są:

1. Urazy czaszki.

2. Guzy mózgu.

3. Choroby zakaźne i neuroinfekcje.

4. Choroby metaboliczne i zwyrodnieniowe.

5. Choroby naczyniowe.

6. Alkohol.

7. Wady rozwojowe mózgu.

8. Inne zaburzenia genetyczne.

U młodzieży nie przestrzeganie zaleceń lekarza to często wyraz buntu i niepogodzenia się z koniecznością przyjmowania leków, jak również braku akceptacji samej padaczki i pewnych ograniczeń, jakie za sobą pociąga. W tej grupie wiekowej szczególnie ważne jest poczucie wspólnoty w grupie, a konieczność przyjmowania LPP i ograniczenia trybu życia powodują, że mogą mieć poczucie, że są „inni” i wyróżniają się lub też odstają z grupy. Stan padaczkowy wymaga hospitalizacji i specjalistycznego leczenia.

EDUKACJA SZKOLNA

W ogromnej większości przypadków dziecko z padaczką może uczyć się w normalnej klasie razem ze zdrowymi rówieśnikami. Warunkiem jest jednak wcześniejsze właściwe rozpoznanie i odpowiednie leczenie oraz poinformowanie nauczycieli i rówieśników o chorobie. Bardzo ważna jest tu postawa wychowawcy klasy, który musi mieć właściwy wpływ na wzajemne relacje w grupie uczniów.

Fakt, że ludzi niepełnosprawnych spotyka się w codziennym życiu stosunkowo rzadko wcale nie oznacza, że jest ich mało. Tak więc trudniej zrozumieć takiego człowieka bez ogólnodostępnych wiadomości o jego nietypowej sytuacji życiowej. Jeśli dochodzi do takich kontaktów w dzieciństwie zwłaszcza, gdy obie strony są w podobnym wieku wtedy łatwiej jest im wzajemnie się poznać i zrozumieć. Okres chodzenia do szkoły mógłby być pełen samodzielnych prób nawiązywania również nietypowych przyjaźni i znajomości. Dzieci, których sprawność fizyczna lub psychiczna jest nieco mniejsza nie należy kierować do różnych szkół i tym samym rozdzielać. Nieuzasadnione kierowanie ich do szkół specjalnych uniemożliwi im swojego rodzaju rehabilitację jaką jest wspólna nauka i zabawa ze zdrowymi rówieśnikami. U tych natomiast ukształtuje chłodny stosunek do niepełnosprawnych. Odrzucenie nawyku obserwowania życia przez pryzmat choroby może przełamać kompleksy i dać chęć do uczenia się i przebywania wśród osób zdrowych. Oczywiście przypadki konieczności zapewnienia opieki specjalnej również występują, ale decyzje w sprawie drogi edukacji niesprawnych dzieci powinni podejmować ci, którzy dobrze znają stan zdrowia i rozumieją wynikające z niego problemy.

Problem okresu szkolnego dzieci chorych na padaczkę jest niełatwy i często wiąże się z bardzo przykrymi sytuacjami, które ciążą na całym późniejszym życiu. Koleżanki i koledzy mogą reagować niechęcią, przezwiskami, izolować się od chorego, traktując go jak trędowatego. Dziecko czuje się osamotnione. Nikt nie chce z nim siedzieć w ławce, a ci uczniowie, których z nim posadzono, traktują to jako karę. Natomiast nauczyciel może nie uwzględniać choroby i uważać, że dziecko jest leniwe i zasłania się chorobą.

W społeczeństwie występuje wiele stereotypów związanych z padaczką, dotyczą one przede wszystkim stanu umysłowego osób chorych. Owszem, u części chorych występuje upośledzenie umysłowe ale to zazwyczaj wynika z tego, że padaczka często jest chorobą towarzyszącą innym schorzeniom neurologicznym. W takim przypadku dzieci z padaczką wysyłane są do szkół specjalnych i ma to swoje uzasadnienie. W wielu jednak wypadkach dzieci chore są dobrze rozwinięte umysłowo, co jest wskazaniem do standardowej edukacji. Są one zazwyczaj w stanie normalnie funkcjonować w przedszkolu czy szkole.

Często można się spotkać z zaleceniem jak najwcześniejszego kontaktu z rówieśnikami, gdyż jak udowodniono w badaniach fascynujące zajęcia zarówno fizyczne jak i umysłowe znacznie zmniejszają częstość napadów. Dlatego ważne jest, aby dzieci miały możliwość uczęszczania do normalnych szkół i jak najszerszego kontaktu z rówieśnikami. O taki stan rzeczy powinni dbać zarówno rodzice jak i nauczyciele. U tych ostatnich ważne jest podejście do chorego ucznia - ma być ono takie jak do innych dzieci. Nie powinno się traktować go ulgowo ze względu na swoją chorobę, o ile to nie jest konieczne. Innym zadaniem nauczyciela mającego w swojej klasie dziecko chore jest uczyć pozostałych uczniów tolerancji. Bardzo ważne jest nauczenie ich odpowiedniego traktowania chorego. Należy też nauczyć je udzielenia pomocy w chwili napadu.

Dzieciom chorym na padaczkę trudniej jest wykorzystać w pełni swoje możliwości edukacyjne z przyczyn medycznych i społecznych.

a/ Przyczyny medyczne związane są z niepożądanym działaniem leków przeciwpadaczkowych, nawracającymi napadami, oraz zmianami organicznymi w mózgu, zaburzającymi funkcje pamięci lub mowy,

b/ Przyczyny społeczne to zaniżone oczekiwania, nadopiekuńczość, zwolnienia z zajęć szkolnych.

Pomimo tych utrudnień, należy przyjąć jako zasadę, że dzieci z padaczką powinny kontynuować normalny tok kształcenia przedszkolnego i szkolnego. Uwzględniając możliwości intelektualne dziecka zaleca się kontynuowanie nauki w szkole z małymi przerwami na naukę indywidualną w domu, kiedy występuje szczególne nasilenie napadów padaczkowych lub występują szczególnie nasilone objawy psychiczne.

W razie narastających trudności szkolnych, trzeba zapewnić dziecku możliwość douczania, zorganizować odpowiednio czas na naukę, z częstymi przerwami na odpoczynek, modyfikować i zmieniać sposoby przyswajania wiadomości szkolnych. Należy zapewnić dziecku prawidłową, spokojną i przyjazną atmosferę, bez wyciskania piętna nieuleczalnej choroby, skazującej na fizyczne i

społeczne inwalidztwo.

Należy jedynie dbać o to, aby nie dopuszczać do nadmiernego obciążenia fizycznego i psychicznego.

Gdy zdarzają się napady, dziecko powinno mieć zapewnioną opiekę w drodze do szkoły i z powrotem. Należy także poinformować nauczycieli o czynnikach prowokujących napady, przyjmowanych lekach, zwykłym czasie trwania napadu, sposobie postępowania w razie napadu.

Należy podać numer kontaktowy do rodziców lub innej uprzednio wskazanej kompetentnej osoby. Poinformowanie nauczycieli o chorobie jest najlepszą metodą uniknięcia konfliktu i braku akceptacji dziecka w szkole.

Nie należy zbyt szybko ulegać sugestiom niektórych nauczycieli, aby zabrać dziecko ze szkoły, wdrożyć indywidualny tok nauczania w domu, czy przenieść dziecko do tzw. szkoły specjalnej. Decyzje takie powinny być podjęte po namyśle i zawsze poparte kompetentną opinią psychologa.

Korzystnym rozwiązaniem w wielu przypadkach jest uczęszczanie dziecka do tzw. klas integracyjnych. Z reguły w klasach tych liczba dzieci jest mniejsza i zapewniona jest liczniejsza opieka pedagogiczna.

Należy dążyć do jak najmniejszych ograniczeń chorego z padaczką, wynikających z wieku, możliwości fizycznych, intelektualnych, chorób współwystępujących, czy rodzaju i stopnia opanowania napadów. Chorzy z wrażliwością na hiperwentylację w badaniu EEG (często w przypadku napadów nieświadomości) będą bardziej predysponowani do występowania napadów w wyniku zajęć nastawionych na wytrzymałość, np. długiego biegu. Każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie. Ograniczenie aktywności ruchowej chorych z padaczką spowodowane jest lękiem przed napadem padaczkowym, niebezpieczeństwem urazu i śmiercią. Ryzyko doznania napadu (które istnieje) trzeba odróżnić od ryzyka doznania urazu w czasie napadu (które jest bardzo małe). Jak wykazały ostatnie badania u pacjentów z dobrą kontrolą napadów uprawianie sportów kontaktowych i nie kontaktowych nie wpływa na wzrost liczby napadów. Aktywność fizyczna poprawia samopoczucie i ocenę własnej wartości.

Jeśli napady są dobrze kontrolowane nie ma przeciwwskazań do uprawiania wielu sportów.

Ludzi chorych na padaczkę należy zachęcać do pływania, ale na właściwie nadzorowanych basenach. Powinna im zawsze towarzyszyć podczas pływania osoba świadoma (!) ich choroby i mająca uprawnienia ratownika. Samotne pływanie w jeziorze lub morzu nie jest zalecane. Niektóre sporty wodne — żeglarstwo, kajakarstwo, windsurfing, mogą być także uprawiane w towarzystwie osób, które są w stanie zapewnić bezpieczeństwo w razie napadu. Należy jednak pamiętać o obowiązkowym noszeniu kasków, a także powszechnie stosowanych zabezpieczeń w postaci kapoków i kamizelek.

Jazda na rowerze może być bezpiecznym i relaksującym sportem dla chorych z padaczką. Zawsze jednak powinna odbywać się w kasku ochronnym oraz z ochraniaczami stawów, które zmniejszają skutki ewentualnego urazu. Osoby z niepełną kontrolą napadów nie powinny wyjeżdżać na ruchliwe ulice i jeździć w pojedynkę.

Gra w tenisa, jazda na nartach, gra w tenisa stołowego są dozwolone u chorych z padaczką. Z tzw. sportów ekstremalnych, które są przeciwwskazane u tych chorych, należy wymienić nurkowanie, wspinaczkę bez asekuracji, skoki spadochronowe, szybownictwo.

Ogromne jest znaczenie sztuki włączonej do terapii osób z padaczką. Wypowiedzi plastyczne dziecka często pełniej i szerzej uzewnętrzniały jego uczuciowość i nastrój, niż obserwacje jego zachowania, badanie psychiatryczne i psychologiczne. Zajęcia plastyczne obejmowały lepienie z plasteliny, wycinanki, wydzieranki, wyklejanki, rysowanie, malowanie rozmaitymi technikami. Ponadto dzieci uczono śpiewu i gimnastyki rytmicznej. Okazało się, że zajęcia plastyczne były bardzo chętnie wykonywane przez wszystkie dzieci, niezależnie od uzdolnień, a także niezależnie od ich możliwości fizycznych. Zajęcia te rozwijały osobowość dziecka oraz jego intelekt. Dzieje się to dzięki ćwiczeniom spostrzegawczości dziecka i zachęcania go do dokładnego poznania konkretnych przedmiotów, a później przez ich odtwarzanie w rysunkach, wycinankach, obrazkach, i innych formach.

Zajęcia kształtowały również umiejętności współżycia z innymi dziećmi, rozumienia swoich obowiązków czy tworzenia więzi z innymi. U dzieci nadmiernie ruchliwych, nadpobudliwych, zajęcia plastyczne działają uspokajająco. Natomiast dzieci zahamowane i lękliwe, które pracując bez skrępowania i przymusu, odnoszą pewne zadowolenie, zaczynają wierzyć we własne siły i wraca chęć do nauki w szkole. W wypowiedziach plastycznych, szczególnie w rysunkach, dzieci podświadomie uzewnętrzniają swoje uczucia i nastroje, z którymi nie zawsze chętnie się dzielą z otoczeniem. Zauważono również, że występujące przed napadem - nawet na kilka dni - objawy zapowiadające napad, mogą wyrazić się stanami zmiennego nastroju, lęku, niepokoju, uczucia zagrożenia. Obserwacja działań plastycznych, a zwłaszcza rysunków, pozwala lepiej zrozumieć postępowanie dziecka, a to z kolei umożliwia szukanie dróg zapobiegania pewnym wydarzeniom związanym z zaburzeniami zachowania, a być może i napadem.

Wychowanie plastyczne u dziecka z padaczką (i nie tylko)

1. Rozwija osobowość, kształcąc poczucie piękna, zmysł estetyczny, fantazję oraz intelekt: rozwija funkcje poznawcze, spostrzeganie, zapamiętywanie i wyobraźnię przestrzenną;

2. Obserwacje wytworów plastycznych dziecka z padaczką w dłuższym okresie, pozwalają na wgląd w jego psychikę i przyczyniają się do lepszego zrozumienia jego zachowania - co pozwala na określenie wyboru kierunku psychoterapii.

Pomimo prawidłowo prowadzonego leczenia napad i tak może wystąpić. W zależności od jego rodzaju, pacjent będzie wymagał nieco odmiennego podejścia. W każdym przypadku należy przede wszystkim zachować spokój. Osoby będące świadkami napadu uogólnionego powinny ułożyć chorego w bezpiecznym miejscu oraz w tzw. Pozycji bezpiecznej — na boku, z ustami skierowanymi lekko ku podłożu, co zapobiega zachłyśnięciu się śliną lub wymiotami.

Należy zabezpieczyć chorego przed możliwością urazu w czasie napadu — zdjąć okulary, usunąć z ust ciała obce (np. sztuczna szczęka), podłożyć coś miękkiego pod głowę. Nie należy przytrzymywać chorego w czasie ataku siłą, gdyż może to prowadzić do urazów osoby przytrzymującej lub chorego. Nie należy również wkładać niczego do ust chorego (także wody i leków), gdyż grozi to zachłyśnięciem. W czasie napadu może dojść do oddania moczu. Po napadzie może wystąpić faza zaburzeń świadomości, w czasie których chory może być pobudzony. Zazwyczaj po kilku — kilkunastu minutach chory stopniowo odzyskuje świadomość. Często jest jednak senny. Pomoc lekarska jest potrzebna, gdy: był to pierwszy napad w życiu lub napad trwał dłużej niż 10 minut albo jeśli po napadzie wystąpiła długo trwająca gorączka, sugerująca zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Inaczej przedstawia się opieka nad chorym w czasie napadu częściowego. Nie ma całkowitej utraty świadomości, ale pacjent zazwyczaj jest splątany, zdezorientowany i wymaga umieszczenia w bezpiecznym otoczeniu. Niekiedy konieczne jest jego przytrzymanie, np. w celu uniknięcia wyjścia chorego na ruchliwą ulicę.

Ze względu na zaburzenia świadomości doustne podawanie leków w czasie napadów jest niebezpieczne i niecelowe ze względu na zbyt długi czas ich wchłaniania. Leki dożylne lub domięśniowe mogą być podawane wyłącznie przez pielęgniarkę na zlecenie lekarza. Jedyną dopuszczalną i szybką drogą podania leku, przez osobę nie mającą przeszkolenia medycznego jest droga doodbytnicza.

Podstawowa zasada leczenia padaczki, polega na zapewnieniu choremu przez cały okres terapii opieki takiego zespołu terapeutycznego, do którego dziecko i jego rodzice mają pełne zaufanie. Niewątpliwie ważne miejsce zajmuje w nim, obok przeszkolonego w epileptologii neurologa czy neurologa dziecięcego, odpowiednio przygotowany nauczyciel.

---