PORADNIK

LOGOPEDYCZNY

DLA NAUCZYCIELA

wyszukała i opracowała:………

Rozwój mowy dziecka

Rozwój mowy dziecka przebiega określonymi etapami, które mają swoje charakterystyczne cechy i określony czas pojawiania się .Dotyczy to również rozwoju wymowy. Wymowę poszczególnych głosek dziecko przyswaja sobie stopniowo, od najłatwiejszych do najtrudniejszych pod względem artykulacyjnym. Podaję za Kaczmarkiem kolejność pojawiania się głosek:

do 1 roku życia:                          a, e  niekiedy  i, m ,b, n, t, d, j

od 1 do 2 roku życia:                   i, y, e, a, o ,u, p ,pi, b ,m, n, t, d, ń, ś, k, ki, j

około 3-4 roku życia:                   i, y, e, ę, a, o, ą, u, p, b, m, pi, bi, mi, f, w, fi, wi,                                                               ś, ź, ć, dź, ń, k, g, ki, gi, h, t, d, n, l, li, ł, j

pod koniec 4 roku życia:              r

między 4 a 5 rokiem życia:           sz, ż, cz, dż

Jak wynika z prawidłowości rozwoju mowy i wymowy o dziecku trzyletnim, które nie wymawia jeszcze w sposób dojrzały głoski r ,s, z ,c, dz   nie powiemy, że mówi wadliwie, pomimo iż ta wymowa odbiega od normy. Jest ona typowa dla tego okresu rozwojowego. Od podanych norm wiekowych często występują odchylenia. Przyjmuje się, że do 5-6 roku życia proces kształtowania się wymowy powinien być zakończony.

Najczęstsze wady wymowy

Ze względu na nazwę głoski nieprawidłowo artykułowanej wady wymowy dzielimy na:

●      Sygmatyzm- (seplenienie) to nieprawidłowa wymowa głosek dentalizowanych (s, z, c, dz, sz, ż cz, dż, ś─ ź─ ć─ dź). Jest to najczęstsza wada wymowy u dzieci.

●      Rotacyzm- to druga po seplenieniu najczęściej spotykana wada wymowy. Polega ona na nieprawidłowej artykulacji głoski r

●      Kappacyzm- to nieprawidłowa realizacja głoski k

●      Gammacyzm- to nieprawidłowa realizacja głoski g

●      Wymowa bezdźwięczna- to wada wymowy polegająca na zastępowaniu głosek dźwięcznych bezdźwięcznymi, dotyczy to 13 głosek polskich: b-(p);  bi-(pi);  d-(t);  z-(s);  ż-(sz);  ź-(ś),  dz- (c);  dż-(cz);  dź- (ć);  w- (f);  wi- (fi);  g- (k);  gi- (ki).

 Wady wymowy występujące do 5-6 roku życia mogą mieć charakter fizjologiczny, gdyż najczęściej związane są z nieukończonym rozwojem mowy i wymowy. Faktyczna wada wymowy występuje wtedy gdy proces kształtowania mowy jest zakończony

 

Najczęstsze przyczyny wad wymowy

 1.     Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego lub jego            uszkodzenie

●      nieprawidłowa budowa języka

●      nieprawidłowa budowa podniebienia

●      wady zgryzu (zgryz otwarty, przodozgryz, tyłozgryz, zgryz głęboki,          zgryz skrzyżowany)

●      anomalie zębowe w tym wymiana zębów

●      skrzywienie przegrody nosowej

●       przerost trzeciego migdałka

 2.    Nieprawidłowe funkcjonowanie aparatu artykulacyjnego

●      brak pionizacji języka

●      niska sprawność języka, warg i żuchwy

●      zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących struny                   głosowe

3.    Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu         (niedosłuch  i   wybiórcze upośledzenie słuchu)

 4.    Nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego

●      zaburzenia analizy i syntezy słuchowej

●      zaburzenia słuchu mownego

●      zaburzenia kinestezji artykulacyjnej (dziecko wie jak brzmi                 określony dźwięk, ale nie ma informacji o ruchach swoich                 narządów mowy co uniemożliwia wykonywanie odpowiednich                 ruchów artykulacyjnych).

5. Czynniki psychiczne

●      brak zainteresowania mową innych

●      odczuwanie własnej artykulacji jako czynności męczącej i                sprawiającej trudność

6. Czynniki społeczne

●      nieprawidłowe wzorce

●      brak stymulacji rozwoju mowy

●      nieprawidłowa atmosfera otoczenia, głównie środowiska               rodzinnego.

Zaburzona artykulacja może być spowodowana też nieprawidłowymi postawami rodziców, Tak samo niekorzystny wpływ mają postawy nadmiernie wymagające jak i nadmiernie opiekuńcze lub obojętne. Do utrwalenia nieprawidłowej wymowy mogą przyczyniać się rodzice, którzy nakazują dziecku niezgodnie z etapami rozwoju mowy poprawnie wymawiać określone głoski. Nadmierna opiekuńczość może ograniczać rozwój mowy (rodzice wyręczają dziecko lub stosują tzw mowę nianiek). Sporadyczne spieszczanie mowy nie grozi utrwaleniem u dziecka wad wymowy, ale stałe stosowanie tego sposobu komunikacji tak.

Wady wymowy, które najczęściej możemy spotkać

u dzieci w szkole i przedszkolu.

Termin wady wymowy stanowi jeden z częściej stosowanych terminów zarówno w teorii, jak i praktyce logopedycznej. W literaturze specjalistycznej trudno jest jednak znaleźć jednoznaczną odpowiedź na pytanie: co to jest wada wymowy?

Wg K. Błachnio, wady wymowy to inaczej „zaburzenia artykulacji, czyli odstępstwo od norm wymawianiowych w następstwie uszkodzeń anatomicznych narządów mowy, obniżonego progu słyszalności, nieprawidłowych wzorców.”

L. Kaczmarek za wadliwą wymowę uznaje „ wadliwa realizację fonemów (wargowych, wargowo - zębowych, przedniojęzyko - zębowych

i dziąsłowych, średniojęzykowych, tylnojezykowych, samogłoskowych)”. Natomiast G. Demel twierdzi, że „o wadach (defektach) wymowy mówimy wtedy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku. Wady te obejmują szeroką gamę odchyleń od tej normy, poczynając od drobnych nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem i powodują złe przystosowanie jednostki do życia społecznego”.

Do wad wymowy nie możemy zaliczać cech wymowy dziecięcej, które są normalnym przejawem jej niedojrzałości. Rozwój mowy powinien być zakończony między 6 a 7 rokiem życia dziecka. Zdarza się jednak, że w niektórych przypadkach kształtowanie się mowy trwa nieco dłużej. Dziecko dopiero po roku nauki w szkole zaczyna mówić prawidłowo.

Do najczęstszych przyczyn wad wymowy zalicza się:

1. Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego: nieprawidłowa budowa języka (język zbyt długi, zbyt krótki, zbyt gruby), nieprawidłowa budowa podniebienia (podniebienie gotyckie, rozszczepy podniebienia), wady zgryzu (zgryz otwarty, zgryz skrzyżowany, przodozgryz, tyłozgryz, nadgryz, zgryz głęboki), anomalia zębowe ( diastema, protruzja, retruzja, anomalia przejściowe np. w czasie wymiany uzębienia), rozrost trzeciego migdałka, polipy, skrzywienie przegrody nosowej, przerost śluzówki nosa;

2. Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów artykulacyjnych: brak pionizacji języka, niska sprawność języka, warg. żuchwy, zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących więzadła głosowe, trudności w koordynacji pracy wiązadeł głosowych z praca nasady, nieprawidłowa praca zwierającego pierścienia gardłowego;

3. Nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu: niedosłuch, wybiórcze upośledzenie słuchu;

4. Nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego: zaburzenie analizy i syntezy słuchowej, zaburzenia słuchu mownego, zaburzenia kinestezji artykulacyjnej;

5. Czynniki psychiczne: brak zainteresowania mową innych, odczuwanie własnej artykulacji jako czynności męczącej i sprawiającej trudności; wypowiedzi są ograniczone, co z kolei nie sprzyja prawidłowemu rozwojowi fonetycznej strony języka;

6. Czynniki społeczne, niesprzyjające warunki uczenia się: nieprawidłowe wzorce fonetyczne, nieprawidłowa atmosfera, styl wychowania i postawy rodziców, brak stymulacji rozwoju mowy.

Termin wada wymowy powinniśmy zatem stosować do przypadków, w których obserwujemy nieprawidłową wymowę spowodowana bezpośrednio zakłóceniami w pracy obwodowych narządów mownych nie wykluczając przy tym innych pośrednich przyczyn, które tę pracę zakłócają.

Oto kilka wad wymowy najczęściej spotykanych w przedszkolach i szkołach.

Największą grupę tworzą wady artykulacyjne zwane dyslalią.

Dyslalia - to nieprawidłowa wymowa jednej głoski, wielu głosek (dyslalia częściowa), a nawet wszystkich lub niemal wszystkich głosek od razu (bełkot) - dyslalia całkowita.

Zachowane sa rytm, melodia i akcent, ale mowa nie jest wyraźna, bełkotliwa, niezrozumiała dla otoczenia. W obrębie dyslalii wyróżniamy wszelkiego rodzaju seplenienia, rerania, nieprawidłową wymowę głosek „k”, „g”, mowę bezdźwięczną i inne odchylenia od normalnej artykulacji.

Seplenienie (sygmatyzm) jest jedna z najczęściej spotykanych wad wymowy u dzieci. Jest to nieprawidłowa wymiana kilkunastu dźwięków: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć, dź. Najczęściej spotykamy nieprawidłową realizację głosek: sz, ż, cz, dż, które są wymawiane jak: ś, ź, ć, dź lub s, z, c, dz. Natomiast głoski: s, z, c, dz mogą być zmiękczane lub wymawiane jak: sz, ż, cz, dż.

Przyczyną seplenienia mogą być: wady zgryzu, proces wymiany zębów mlecznych na stałe, ubytki zębowe, urazy twarzoczaszki, wady rozwojowe narządów artykulacyjnych (np. wadliwa budowa języka, żuchwy itp.), zaburzenia funkcjonalne narządów artykulacyjnych, upośledzenie słuchu, języka i mięśni twarzy, brak napięcia mięśniowego, naśladownictwo wymowy osób wadliwie mówiących, czy też używanie przez dziecko mowy pieszczotliwej. U sepleniących należy zwrócić szczególna uwagę na słuch. Zdaniem I. Styczek obniżenie słyszalności bywa dość często spotykane u sepleniących.

Jedną z częściej spotykanych odmian seplenienia jest: seplenienie międzyzębowe. Pojawia się ono wówczas, gdy dziecko zaczyna wymawiać głoski: s, z, c, dz ( ok. 3 - 4 roku życia).

Zniekształceniu mogą ulegać trzy wymienione szeregi głosek lub jeden z tych szeregów. Dziecko wymawia te głoski z językiem wsuniętym między zęby. Wada ta nie ustępuje samoistnie, stąd tak wiele nie leczonych osób dorosłych cierpi na nią. Chcąc pomóc dzieciom z seplenieniem międzyzębowym możemy ćwiczyć z nim i innymi dziećmi na ćwiczeniach śródlekcyjnych bardzo proste ćwiczenia tzw. szerokiego języka. Dziecko rozpłaszcza język i ujmuje go między zęby przedtrzonowe. W tej pozycji swobodnie wdycha i wydycha powietrze.

Inną odmiana seplenienia jest seplenienie boczne. Charakteryzuje się ono nieprzyjemnym brzmieniem. Artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka. Szczelina nie tworzy się wzdłuż linii środkowej języka, lecz w częściach bocznych. Wyróżnia się seplenienie boczne prawostronne, lewostronne lub obustronne. Niesymetrycznie układają się również wargi. Przyczynami tego zaburzenia mogą być : porażenie połowiczne, wady zgryzu (zgryz otwarty boczny), asymetria języka lub warg, a czasem skrzywienie żuchwy, narośle o charakterze nowotworowym, nieprawidłowe nawyki artykulacyjne, błędny wzorzec ze strony rodziców, opiekunów. Dziecko z seplenieniem bocznym należy skierować do ortodonty, należy z nim również przeprowadzać ćwiczenia języka, warg i żuchwy oraz stosować przy nim prawidłowe wzorce wymowy, które mają duży wpływ na zmiany artykulacyjne poprawiające wymowę.

Ćwiczenia szczęki dolnej:

1. Kilkakrotne opuszczanie i unoszenie szczęki dolnej, mięśnie powinny być napięte, ruchy rytmiczne i płynne; w pozycji uniesionej usta sa zamknięte, zęby zbliżone; w pozycji opuszczonej - wargi rozciągnięte, szpara ust jest w kształcie elipsy.

2. Opuszczanie i unoszenie szczęki dolnej przy zamkniętych wargach.

3. Poruszanie żuchwą w linii pionowej i linii poziomej przy zamkniętych ustach.

4. Wysuwanie żuchwy do skrajnej pozycji przedniej przy otwartych ustach i powrót do pozycji spoczynkowej.

5. Wysuwanie żuchwy do skrajnej pozycji przedniej przy zamkniętych ustach i powrót do pozycji spoczynkowej.

6. Zabawa „Leniuszek” (w zabawie wykorzystuje się umiejętności ziewania; dzieci obrazują ziewanie kilkakrotnie opuszczając dolną szczękę i powoli unosząc ją ku górze).

7. Zabawa „Na pastwisku” (zabawa polega na naśladowaniu przez dzieci żucia krowy) itp.

Przy seplenieniu bocznym skuteczna jest również metoda żucia brzegów języka, którą proponują M. Führing i O. Lettmayer.

Z innym rodzajem seplenienia z jakim możemy się jeszcze spotkać w pierwszych dniach szkoły jest seplenienie fizjologiczne (rozwojowe). Seplenieni to pojawia się w związku z rozwojem mowy dziecka i polega na zastępowaniu głosek dentalizowanych jednego szeregu innymi np. dziąsłowe sz, ż, cz, dż zastępowane są przez głoski zębowe szeregu „syczacego”: s, z, c, dz, lub szeregu „ciszącego”: ś, ź, ć, dź. Dziecko mówi „capka” zamiast „czapka”. Czy „zaba” zamiast „żaba”. Zaburzenie to w przypadku dzieci o prawidłowym przebiegu rozwoju umysłowego ma charakter przejściowy. Ustępuje wraz z usprawnieniem narządów artykulacyjnych i rozwojem wrażliwości słuchowej. U dzieci upośledzonych umysłowo wymaga ono często interwencji logopedy. Leczenie rozpoczynamy od ćwiczeń usprawniających aparat mowy, ćwiczeń słuchowych i głosowych. Każdą z wadliwie wymawianych głosek trzeba „wywołać”, a następnie drogą żmudnych ćwiczeń utrwalić, doprowadzając do pełnej automatyzacji jej wymowy.

Reranie ( rotacyzm) to drugi po seplenieniu często występujący rodzaj dyslalii, polegający na zaburzonej artykulacji głoski „r”. głoska ta może być wymawiana jako :l, j, rl, jako „r” języczkowe - lub opuszczana.

Głoska „r” pojawia się stosunkowo późno bo ok. 4 - 5 roku życia, a czasem dopiero w kl. I.

Niektórzy rodzice zmuszają dziecko do przedwczesnego wymawiania tej głoski, każąc powtarzać wyrazy zawierające tę głoskę. Dziecko robi to „na siłę”, często nieprawidłowo, pobudzając do drgania nie język, lecz języczek, czasem nawet wargi („r” furmańskie) lub policzki. W tej ostatniej odmianie drga zwykle jeden policzek lub kącik ust. Bywa wreszcie „r” gardłowe, które polega na zbliżeniu tylnej części języka do tylnej ściany gardła.

Wymienione wady („r” języczkowe, wargowe, policzkowe, gardłowe) wymagają wczesnej reedukacji, gdyż nie jest to zwykła zmiana fizjologiczna ale patologiczna forma artykulacji. Bezpośrednią przyczyną rerania jest niedostateczna sprawność ruchowa języka, a zwłaszcza jego czubka, który nie jest w stanie wykonać drobnych, szybkich i precyzyjnych ruchów wibracyjnych niezbędnych do wytworzenia prawidłowego „r”. przyczyną może być jeszcze nieprawidłowa budowa anatomiczna języka (zbyt duża masa języka, zbyt wiotki, zbyt cienki język, krótkie wędzidełko, język o wzmożonym lub osłabionym napięciu mięśniowym itp.)

Czasami ratacyzm jest też wynikiem upośledzenia słuchu, braku lub słabej koncentracji uwagi na dźwiękach mowy ludzkiej, opóźnionego rozwoju motorycznego, upośledzenia umysłowego, porażenia mózgowego, wadliwego wzoru wymowy osób z otoczenia dziecka. Wymagana jest terapia logopedyczna ok. 6 roku życia. Nauczyciel może ćwiczyć z dzieckiem w różnej formie zabawy języka, zdmuchiwanie papierków z czubka języka, nucenie znanych melodyjek z podkładem „d” dziąsłowego, parskanie z językiem wsuniętym między zęby.

USPRAWNIANIE NARZĄDÓW ARTYKULACYJNYCH

Przykłady ćwiczeń języka:

• wysuwanie języka na zewnątrz i cofanie w głąb przy bardzo szeroko    otwartej jamie ustnej

• oblizywanie wargi dolnej i górnej

• dotykanie czubkiem języka górnych i dolnych zębów przy maksymalnym    opuszczeniu szczęki dolnej

• mlaskanie czubkiem języka

• unoszenie i opuszczanie tyłu języka; przód języka opiera się o dolne zęby,    tył języka wykonuje rytmiczne ruchy, podnosząc się i opuszczając na dno    jamy ustnej

• zabawa Język na defiladzie: mówimy dzieciom, że język wędruje na    defiladzie: raz- czubek języka na górną wargę, dwa -czubek języka do     lewego kącika ust, trzy - czubek języka na dolną wargę, cztery - czubek     języka do prawego kącika ust. Ruchy muszą być energiczne i     zdecydowane.

• wysuwanie języka do przodu oraz chowanie go w jamie ustnej ( usta szeroko otwarte ).

• wysuwanie języka - język wielki i szeroki. Kierowanie języka w kąciki ust: w prawo i w lewo.

• unoszenie języka na górną wargę - język wąski i szeroki ( usta szeroko otwarte). Ćwiczenia wykonujemy bez pomocy dolnej wargi.

• wysuwanie i cofanie języka przez otwarte zęby. Zęby masują język.

• oprzeć czubek języka o dolne zęby, język wybrzuszyć tak aby górne zęby skrobały grzbiet języka.

• język wysunąć do przodu. Zwinąć go w trąbkę ( rulonik ).

• unoszenie języka za górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego.

• przesuwanie językiem po wewnętrznej stronie zębów górnych i dolnych.

• oblizywanie zębów (ich strony zewnętrznej ruchem okrężnym). Oblizywanie warg ruchem okrężnym - ust szeroko otwarte.

• mlaskanie czubkiem języka i środkiem języka. Przyssanie języka do podniebienia przy szeroko otwartych ustach.

• dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je "zaczarowanym miejscem", "parkingiem" itp.. w którym język (krasnoludek, samochód) powinien przebywać;

• przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków halls (z wgłębieniem w środku) itp;

• zlizywanie nutelli, mleka w proszku itp. z podniebienia przy szeroko otwartych ustach;

• konik jedzie na przejażdżkę - naśladowanie konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania;

• winda - otwórz szeroko buzię, poruszaj językiem tak, jakby był windą - raz do góry, raz do dołu;

• malarz - maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj pędzlem (językiem) swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła;

• młotek - wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa;

• żyrafa - ma długą szyję, wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj wyciągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz;

• słoń - ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony;

• sklejanie pierogów - nagryzanie brzegów języka zębami (masaż i rozciąganie języka);

• wyżymaczka - przeciskanie języka przez maksymalnie zbliżone do siebie zęby;

• łopatka- wysuwanie szerokiego języka z buzi nie dotykając zębów;

• liczenie zębów - dotykanie czubkiem języka najpierw górnych, a potem dolnych zębów;

• schodki - czubek języka dotyka górnych jedynek, górnej wargi, a następnie nosa - buzia cały czas otwarta;

Ćwiczenia usprawniające język -(przygotowują do wypowiadania głosek  dentalizowanych, r, l ) szczególnie czubek oraz boki języka.

●      Unoszenie języka do górnych zębów i opuszczanie go do dolnych.

●      Dotykanie czubkiem języka każdego zęba szczęki i żuchwy.

●      Wyciąganie języka na brodę i w kierunku nosa.

●      Przesuwanie czubkiem języka po zewnętrznej powierzchni zębów.

●      Oblizywanie warg podczas coraz szerszego ich otwierania.

●      Przesuwanie grzbietu języka w taki sposób, by dotykał górnych     zębów, jednocześnie czubek języka jest mocno przyciśnięty do     wewnętrznej strony dolnych siekaczy.

●      Wysuwanie języka przez zbliżone do siebie dolne i górne zęby,   górne siekacze „skrobią” grzbiet języka.

●      Wysuwanie język jak najdalej z ust i chowanie go jak najgłębiej do    jamy ustnej.

●      Przesuwanie czubka języka od zębów po podniebieniu jak najdalej   w głąb jamy ustnej.

●      Unoszenie  czubka  języka do wałka dziąsłowego i mocne   dmuchanie.

●      Ułożyć język w kształcie łopaty na wardze górnej, następnie wciągać go w głąb jamy ustnej tak, aby ślizgał się po powierzchni siekaczy, dziąseł, podniebienia twardego możliwie jak najdalej w kierunku jamy gardłowej, a następnie w ten sam sposób powraca do pozycji wyjściowej.

●      Ułożyć język w kształcie grotu na wardze górnej, następnie wciągać go w głąb jamy ustnej tak, aby ślizgał się po powierzchni siekaczy, dziąseł, podniebienia twardego możliwie jak najdalej w kierunku jamy gardłowej, a następnie w ten sam sposób powraca do pozycji wyjściowej.

●      Zlizywanie drobnych cukierków ze spodeczka.

Przykłady ćwiczeń warg i policzków:

• chcemy pocałować mamę, ale ona jest daleko - posyłamy całuski;

• balonik - nadymanie policzków, usta ściągnięte (dla urozmaicenia bawimy się w baloniki, które „pękają" przekłute palcami);

• zmęczony konik - parskanie wargami;

• kto silniejszy? - napinanie warg w pozycji rozciągniętej. Dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każdy ciągnie w swoją stronę. Uwaga - dajmy dziecku szansę wygrania zawodów;

• świnka - wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki;

• wąsy - wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania;

• drzwi do domu - buzia to domek krasnoludka, a wargi to drzwi do domku. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają;

• straż pożarna - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e o, i u, a u;

• zaokrąglanie i spłaszczanie warg przy zwartych szczękach

• cmokanie

• wymawianie samogłosek ustnych przy zwartych szczękach

• nadymanie policzków

• nadymanie policzków na zmianę lewego i prawego

• zabawa Mim: nauczyciel wymawia samogłoskę z udziałem głosu, a następnie bez udziału głosu. Dziecko rozpoznaje głoskę, a następnie głośno ją powtarza

• szerokie otwieranie i zamykanie warg.

• wysuwanie warg do przodu (jak przy samogłosce „u”), rozchylanie warg (jak przy samogłosce „e”).

• złączyć wargi płasko. Rozciąganie warg poprzez cofnięcie kącików ust (jak przy samogłosce „i”)

• układanie dolnej wargi na górną i górnej na dolną.

• wargi wysunąć do przodu, ściągać (jak przy gwizdaniu) i przesunąć kąciki ust w prawo, w lewo, a następnie wykonać ruch okrężnych.

• górną warga zasłonić dolne zęby, a następnie dolną wargą zęby górne.

• nagryzanie górnymi zębami na dolną wargę i dolnymi na górną (masaż warg zębami).

• dmuchanie przez złączone wargi lekko wysunięte do przodu: gwizdanie, parskanie, cmokanie.

• wymawianie samogłosek: i, u, a, następnie: a, u, i, o, y.

• Ćwiczenia usprawniające wargi - (przygotowują do wypowiadania głosek wargowych i wargowo-zębowych)

●      Kilkakrotne wymawianie głoski u.

●      Kilkakrotne wymawianie głoski i.

●      Cmokanie.

●      Gwizdanie.

●      Granie na grzebieniu.

●      Przenoszenie przy użyciu rurki skrawków papieru.

●      „Burza w szklance wody” - dmuchanie przez rurkę w szklance z wodą.

●      Ssanie wargi dolnej i górnej .

●      Ściąganie i rozciąganie warg z rurką między zębami.

●      Wciąganie powietrza ściśniętymi ustami.

●      Przy otwartej buzi wciąganie wargi do środka jamy ustnej.

●      Zamknąć usta i przesuwać je w lewą, a następnie w prawą stronę.

●      Przy zaciśniętych zębach zwieranie i rozwieranie warg( zwarcie ma być silne, a rozwarcie możliwie największe).

●      Łączenie w pary samogłosek i kilkakrotne powtórzenie każdej z nich:  a- i -a - i;   a-u a-u;   u-i-u-i;   i-a-i-a;   i-u-i-u;   u-a-u-a.

●      Wymawianie samogłosek ustnych(a, u, i, y, o, e) przy zwartych szczękach.

 

Przykłady ćwiczeń podniebienia miękkiego:

• chrapanie na wdechu i wydechu;

• kaszlanie przy wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej języku;

• zabawa Leniuszek: dzieci obrazują ziewanie kilkakrotnie opuszczając dolną szczękę i powoli unosząc ją ku górze, język leży nieruchomo na dnie jamy ustnej. Nauczyciel opowiada historię chłopca, który nic nie chciał robić tylko się nudził i ziewał. Dziecko kiedy usłyszy, że chłopiec ziewa demonstruje tę czynność;

• zabawa Chory miś: dziecko demonstruje czynności, które wykonuje chory miś - kaszle, połyka lekarstwa, płucze gardło, zasypia i chrapie
  

 

 Ćwiczenia podniebienia miękkiego ( przygotowują do realizacji głosek ustnych i nosowych).

●      Wykonywanie głębokich wdechów przez nos i wydechów przez szeroko otwarte usta  (przy wydechu zacisnąć nos).

●      Energicznie unosząc język i żuchwę do góry naciskać na podniebienie miękkie tyłem języka; początkowo ćwiczenie wykonywać wolno, następnie zwiększać szybkość ruchów języka i siłę nacisku na podniebienie miękkie

●      Wykrzykiwanie głośno, gwałtownie i krótko samogłoski a. Początkowo ćwiczyć przed lustrem, z ustami szeroko otwartymi, aby widzieć unoszenie się i opadanie małego języczka. Następnie można wykrzykiwać o, e, y, u, i (w takiej kolejności).

●      Wciąganie policzków do wewnątrz jamy ustnej, a następnie rozluźniania ich.

●      Dmuchanie przez usta - można nadmuchiwać balon, puszczać bańki mydlane, grać na organkach, gwizdanie za pomocą gwizdka .

USPRAWNIANIE SŁUCHU FONEMATYCZNEGO

Przykłady ćwiczeń:

• różnicowanie głosów z otoczenia;

• logopeda wypowiada naprzemiennie np. s - sz -s - sz , kiedy dziecko słyszy s klaszcze w dłonie;

• logopeda wypowiada dźwięk poprawny i niepoprawny, dziecko kiedy usłyszy poprawny dźwięk wrzuca klocek do pudełka;

• logopeda nazywa pary obrazków (klika razy), następnie dziecko identyfikuje usłyszany wyraz z obrazkiem;

• zabawa Pan Pytalski: Pan Pytalski miał przyjaciół:sz, s, ż, z, cz, c. W poniedziałek umówił się z przyjacielem sz. Wstał rano i zapomniał się z kim się umówił. Logopeda zadaje pytanie, a dziecko odpowiada „Czy ja się umówiłem z przyjacielem cz?”;

• zabawa Pożar: wybuchł pożar, przyjechali strażacy gasić ogień. Woda szumiała szszszsz, a pożar syczał ssssss.
  - dziecko naśladuje dźwięki wydawane przez wodę i gaszony pożar
  - logopeda wypowiada ciąg dźwięków sssssssszszszszssssssszszs,    dziecko kiedy usłyszy dźwięk sz klaszcze w dłonie
  
  

WYRABIANIE SPRAWNOŚCI I PRECYZJI RUCHÓW ODDECHOWYCH

Ćwiczenia oddechowe:

• zdmuchiwanie papieru z gładkiej powierzchni, potem z chropowatej

• rozdmuchiwanie kaszy, ryżu, soli na powierzchni chropowatej

• robienie baniek mydlanych

• Tańcząca świeca - dmuchanie na płomień świecy tak, żeby drgał, ale nie zgasł

• Za pomocą słomki chwytanie i przenoszenie w inne miejsce lekkich przedmiotów np. papierków, waty

• Zabawa Wyścig łódek: do miski wypełnionej wodą wkładamy łódkę, którą dziecko przedmuchuje na drugi koniec.

• Zabawa Mecz ping-ponga: piłeczkę kładziemy na środku stolika. Po obu stronach są dzieci, w takiej pozycji by usta miały na powierzchni stolika. Lekko dmuchają w piłeczkę, tak by przechodziła od jednego dziecka do drugiego. Druga wersja: dmuchamy na piłeczkę silnie starając się wbić gola przeciwnikowi (bramki z klocków)

• Zabawa Huśtamy zabawkę: dziecko leży na plecach, a na brzuchu ma położoną pluszową zabawkę. Huśta ją przy pomocy oddechu. Aby zabawka nie spadła, oddech musi być wolny i równy.
  
  

ĆWICZENIA ODDECHOWE

 Celem ćwiczeń oddechowych jest pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej oraz zapobieganie mówieniu na wdechu .

Nieprawidłowe oddychanie wpływa niekorzystnie na wymowę.

Oddychanie przez usta powoduje, że przepływające ponad językiem powietrze utrudnia właściwą pionizację języka i w związku z tym, dziecko ma problemy z artykulacją głosek wymagających tejże pionizacji takich jak np. sz, ż, cz, dż, l, r.

Wszelkie zaburzenia oddechowe wyrażające się, m.in.: płytkim powierzchownym oddechem, utratą pewnej dawki powietrza przed rozpoczęciem mowy (na starcie mowy), brakiem koordynacji między ruchami oddechowymi klatki piersiowej i powłok brzusznych, lub paradoksalnymi ruchami przepony, mową na bardzo krótkim wydechu, itd., mogą powodować rozpad koordynacji wszystkich ruchów, które biorą udział w mówieniu, tj.: oddechowych, fonacyjnych, artykulacyjnych, mimicznych i gestykulacyjnych, a w konsekwencji przyczynić się do powstania zaburzeń mowy, takich jak: jąkanie (zaburzenie płynności mowy), mowę bezładną („trzepotanie mowy”, przyspieszony napęd mowy), nadmierne lub spowolniałe tempo mówienia.

Prawidłowe funkcjonowanie jam nosowych rzutuje na prawidłowe funkcje fonacyjno-artykulacyjne (mówienie). Jamy nosa pełnią też funkcję rezonacyjną. Rezonans nosowy jest konieczny w wypowiadaniu samogłosek nosowych: ą, ę oraz spółgłosek: m, n, ń, także tylnojęzykowych, jak np. w wyrazie „bank”. W czasie artykulacji głosek nosowych przejście między jamami nosowymi i jamą ustną pozostaje otwarte. Kiedy podczas procesu fonacyjno-artykulacyjnego całkowicie wyłączony jest rezonator nosowy, powstają głoski ustne.

Nieprawidłowe kierowanie strumienia powietrza przy wdechu i wydechu może prowadzić do różnego rodzaju seplenienia.

Warto poświęcić czas na treningi oddechowe z uwagi na ten jakże istotny fakt integracyjnego związku oddychania z możliwością płynnego, komunikatywnego, ale i ekonomicznego wypowiadania się dziecka.

 Przykładowe ćwiczenia oddechowe:

• Unoszenie rąk w górę podczas wdechu i wolne, spokojne ich opuszczanie przy wydechu. To ćwiczenie można wykonywać z dzieckiem w pozycji leżącej, siedzącej lub stojącej;

• Zdmuchiwanie skrawka papieru (przed siebie albo w stronę lustra, np. do celu) umieszczonego na czubku języka;

• Przenoszenie skrawków papieru, preparowanego ryżu (tzw. dmuchanego), albo kawałków waty za pomocą słomki (rurki) z jednego do drugiego pojemnika. Dziecko chwyta wargami słomkę lub rurkę i za pomocą wdechu powietrza łapie wybrany przedmiot, by przemieścić go w inne miejsce (uczy się wstrzymania wdechu i podparcia oddechowego), pozostawia dany przedmiot robiąc wydech;

• Dmuchanie na „zaczarowane drzewo” (stojak imitujący pień i konar drzewa, wykonanego z tektury, szeleszczących materiałów, różnobarwnych folii, cekinów, gałęzie drzewa wykonać można z cienkich drucików lub sztywnej żyłki) - naśladowanie odgłosów natury z użyciem głosek: „s”, „f”, „p” i innych albo onomatopei (wyrazów dźwiękonaśladowczych);

• Wykonanie wdechu i dość długi wydech, tj dmuchanie na podwieszony przedmiot (z kawałków lekkiej folii, waty, karbowanej bibuły albo gąbki) tak, aby jak najdłużej utrzymać ów przedmiot w oddaleniu;

• Huśtamy zabawkę-dziecko leży na podłodze, ma zabawkę ułożoną na brzuchu, huśta ją przy pomocy oddechu; aby zabawka nei spadła oddech musi być wolny i równy;

• W pozycji leżącej na materacu: wykonanie wdechu z przyciśnięciem rąk do materaca (rozstawione palce naciskają na podłoże) i wydechu wraz z rozluźnieniem całego ciała;

• Dziecko trzyma w ręku trawkę (z zielonej bibuły) - wąchając trawkę wdycha powietrze nosem i równomiernie wypuszcza ustami. Dmuchanie w trawkę podczas wypuszczania powietrza ustami, następuje z różną siłą (mocno - słabo).

• „Karmimy kurki" - przenoszenie słomką ziarenek (papierowych) na kartkę z rysunkiem kury;

• Moja lalka śpi, uciszmy otoczenie: ciiiiii....

• Chuchamy na zmarznięte ręce: chuuuuu, chuuuuu....

• Z balonika ucieka powietrze: ssssssssssss...

• Szumi wiatr: szszszsz...-raz ciszej, raz głośniej

• Kosimy trawę: wdech i ......ciach!, wdech i ......ciach!

• Rąbiemy drewno: wdech i .....trrrach!, wdech i...trrrach!

• Lokomotywa: wypuszcza parę: pssss, szszszsz,ffff; jedzie: czczczc, szszszs; pędzi: tuf, tuf, tuf, to-tak, to-to-tak; hamuje: psssss;

• Zabawy ze słomką i woda w szklance: słomkę wkładamy do szklanki z woda lub sokiem i nie dotykając powierzchni płynu wydmuchujemy w wodzie dołek; zanurzamy słomkę w wodzie i dmuchamy, wywołując bąbelki-tak aby woda „zagotowała się”,

• Dmuchamy na wiatraczki;

• Bawimy się płomieniem świecy: dmuchamy delikatnie i długo, tak aby płomień „zatańczył”;  staramy się zdmuchnąć płomień z dużej odległości; zdmuchujemy kilka świeczek jednocześnie;

• Dmuchamy na piórko - czyje piórko poleci wyżej;

• Puszczamy bańki mydlane;

• Nadmuchujemy baloniki;

• Gramy na różnych instrumentach takich jak flet, harmonijka, trąbka itp;

• Śpiewamy piosenki, recytujemy.

 

ĆWICZENIA NARZĄDÓW MOWY

Dzieci zastępują głoski trudne do wymówienia łatwiejszymi, ponieważ nie potrafią wykonywać precyzyjnie pewnych ruchów artykulacyjnych. Wynika to z niedostatecznej sprawności ruchowej języka, warg, podniebienia miękkiego, więzadeł głosowych.         Język musi być elastyczny, gdyż od jego położenia zależy brzmienie większości dźwięków mowy. Jak każdy mięsień jest podatny na ćwiczenia Częstym zjawiskiem jest brak pionizacji języka - język leży płasko na dnie jamy ustnej - uniemożliwia to wymowę takich głosek jak :

• przedniojęzykowo - zębowe (przód języka, podczas wymawiania głoski, przybliża się do przednich zębów) - t, d, s, z, c, dz, n;

• przedniojęzykowo - dziąsłowe (przód języka przybliża się do górnych dziąseł, tuż za przednimi zębami) - sz, ż, cz, dż, l, r;

• środkowojęzykowe - (środek języka przybliża się do podniebienia twardego) - ś, ź, ć, dź, ń

• tylnojęzykowe - (tył języka unosi się i dotyka do podniebienia miękkiego) - k, g, ch.

Język jak każdy mięsień jest podatny na ćwiczenia

Dzięki elastyczności warg możemy prawidłowo wypowiadać między innymi głoski :

• dwuwargowe - p, b;

• wargowo - zębowe - f, w.

Sprawne podniebienia miękkiego pozwala w sposób prawidłowy realizować głoski ustne i nosowe (m, n, ń, ą, ę) i nie dopuszcza do nosowania, czyli mowy z poszumem nosowym.

Bez sprawnych więzadeł głosowych niemożliwa byłaby poprawna wymowa głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych. Głoski dźwięczne powstają, gdy więzadła głosowe są zbliżone do siebie, wówczas prąd powietrza, przeciskając się pomiędzy nimi, wprawia je w drgania, które są źródłem dźwięku: b, w, d, z, dz, dż, ź, dź, dż, g, l, m, n, ń, r, j + samogłoski. Natomiast głoski bezdźwięczne artykułowane są, gdy rozluźnione więzadła głosowe umożliwiają swobodny przepływ prądu powietrza wydobywającego się z płuc: p, f, t, s, c, cz, ś, ć, cz, k, ch.

W celu usprawnienia ruchów narządów biorących udział w mowie, ich uelastycznienia zaleca się regularne, systematyczne ćwiczenia - zabawy. Można je podejmować w każdym wieku, jednak im młodsze dziecko, tym ćwiczenia te przynoszą bardziej satysfakcjonujące, szybsze zmiany.

 

Ćwiczenia podniebienia miękkiego:

• gra na instrumentach dętych - trąbka, organki, flet, piszczałki;

• nadmuchiwanie baloników;

• puszczanie baniek mydlanych;

• dmuchanie przez nos na watkę zawieszoną na nitce;

• wymawianie przy dość szeroko otwartych ustach: ka, ko, ke,ku, ki aka, oko, eke, uku, iki, ga, ge, gu, gi, go, aga, ege, ugu, igi, ogo;

• nadymanie policzków, wypuszczanie powietrza nosem;

• płukanie gardła wodą - gulgotanie;

Zabawy usprawniające narządy mowy:

„Dzień dobry zwierzątka"

Bardzo wcześnie rano wszystkie zwierzęta jeszcze smacznie spały. Kogut i kury w kurniku na grzędzie (oblizywanie czubkiem języka górnych zębów po wewnętrznej stronie), krowa i koń w oborze (unoszenie języka za górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego) , a piesek w budzie (język w przedsionku jamy ustnej, oblizywanie górnych zębów). Pierwszy obudził się kogut, wyskoczył z kurnika (szerokie otwieranie buzi i wysuwanie języka nie dotykając o zęby), rozejrzał się po podwórku (kierowanie języka w kąciki ust, przy szeroko otwartych ustach), wyskoczył na płot (unoszenie języka nad górną wargę) i głośno zapiał - kukuryku!! Głośne pianie koguta obudziło kury, które zawołały - ko - ko - ko!! Na śniadanie kurki zjadły ziarenka (chwytanie ziarenek ryżu preparowanego wargami). Obudził się też piesek, zaszczekał - hau hau, hau!! Pobiegał w koło podwórka (usta szeroko otwarte, oblizywanie warg ruchem okrężnym). Zmęczył się bardzo tym bieganiem i dyszy (wysuwanie szerokiego języka do brody). Wyszedł także ze swej kryjówki kotek i zamiauczał - miau, miau!! Wypił mleczko z miseczki (wysuwanie języka nad dłońmi ułożonymi w kształcie miseczki). W chlewiku świnka zaczęła potrącać ryjkiem drzwi. Krowa zaryczała - muu, muu!! A koń zaparskał, że też już nie śpi (parskanie, kląskanie)\

„Języczek wędrowniczek”

Język wybrał się na wycieczkę do lasu. Pojechał tam na koniku (mlaskanie językiem-naśladowanie konia). Na łące zostawił konia (prr). Następnie  rozejrzał się dookoła (język ruchem okrężnym oblizuje wargi: górną i dolną). Potem wszedł do lasu (język chowamy w głąb jamy). Przeszedł las wzdłuż (język przesuwamy po podniebieniu w stronę jamy gardłowej) i wszerz (przesuwamy językiem  za zębami górnymi i dolnymi). A wtedy już przedarł się przez gęstwinę krzewów i drzew  (język przeciskamy przez zaciśnięte zęby górne i dolne). Zauważył, że zrobiło się ciemno. Rozejrzał się w prawo i w lewo, spojrzał w górę i w dół (język przesuwamy z jednego końca ust do drugiego- od ucha do ucha, potem sięgamy nim nosa i brody). Wsiadł na konia i pojechał do domu (kląskanie językiem).

 

„Zwierzęce gadanie" J. Beszczyński

Co mówi bocian, gdy żabkę zjeść chce? Kle, kle, kle.
Co mówi żaba, gdy bocianów tłum? Kum, kum, kum.
Co mówi kotek, gdy mleczka by chciał? Miau, miau, miau
Co mówi kura, gdy znosi jajko? Ko, ko, ko.
Co mówi kogut, gdy budzi się w kurniku? Ku-ku-ryku.
Co mówi koza, gdy jeść jej się chce? Me, me, me.
Co mówi krowa, gdy brak jej tchu? Mu, mu, mu.
Co mówi piesek, gdy kość zjeść by chciał? Hau, hau, hau.
Co mówi baran, gdy spać mu się chce? Be, be, be.
Co mówi ryba, gdy powiedzieć chce?
Nic! Przecież ryby nie mają głosu!

„Chory krasnoludek"

Krasnalek był chory i leżał w łóżeczku i przyszedł pan doktor
- Jak się masz krasnalku?
Krasnalek kaprysi, ziewa, nie chce jeść, nie chce pić. Chyba się przeziębił:
- Ziewa szeroko z opuszczoną nisko dolną szczęką: aaaaaaaaaa
- Nie chce jeść i bardzo chudnie: wciąganie policzków
- Kaszle: z wysuniętym na zewnątrz językiem
- Chętnie ssie smoczek: naśladowanie odruchu ssania
- Bardzo marudzi: mmmm (murmurando)
Wzywamy pogotowie, pogotowie jedzie: eo, eo, au, au, ay, ay, iu, iu,yu, yu
Pan doktor zaleca:
- Płukanie gardełka (gulgotanie)
- Połykanie pastylek (naśladowanie połykania)
- Oglądanie gardła w lusterku (podczas wymawiania samogłosek)
Krasnalek zmęczony zabiegami ziewa (szeroko), ziewa i usypia:
- Chrapie (na wdechu)
- Chrapie (na wydechu)
Budzi się . Będzie brał inhalacje:
- Zaciska na przemian dziurki nosa (w tym czasie oddycha wolną dziurką)
- Wdycha powietrze nosem - wydycha ustami.
Krasnalek czuje się już lepiej- sprawdza czy gardło go jeszcze boli
Trzyma ręką gardło i wymawia sylaby (przy szeroko otwartych ustach):
ga go ge gu gy
ka ko ke ku ky
oko eke uku aku
ago ego ugu ogo
ga go ge gu gy
Zdrowy krasnoludek ma apetyt, zamyka usta i żuje coś smacznego (naśladowanie żucia).Po posiłku krasnal dostał czkawki:
Ap-ap, op-op, up-up, ep-ep, yp-yp, ip-ip.
Kiedy czkawka minęła postanowił pobawić się kolorowymi skrawkami papieru, które zdmuchiwał z blatu stołu. Papierki frunęły daleko, bo krasnal dmuchając na nie mówił: pa, po, pe, pi, pu, py (moment zwarcia przy p przedłużyć). Kiedy buzia mu się zmęczyła postanowił dmuchać na papierki przez nos.

„Odgłosy”

Jedzie pociąg - fu, fu, fu
Trąbi trąbka - tru, tu, tu
A bębenek - bum, bum, bum
Na to żabki - kum, kum, kum
Konik człapie - człap, człap, człap
Woda z kranu - kap, kap, kap
Mucha bzyczy - bzy, bzy, bzy
A wąż syczy - ssssss
Baran beczy - be, be, be
A owieczki - me, me, me

 

„Szedł po drodze Lucek”

do szkoły się uczyć
i tak wciąż powtarzał
lu - lu, lo - lo,
la - la,
ly - ly, le - le.
Taki mały Lucek,
co uczyć się chciał
La, la, la - mówię ja.
Ly, ly, ly - śpiewasz ty.
Lu, lu, lu - wołam ja.
Ly, ly, ly - wołasz ty.
Li, li, li - myślę ja.
Ly, ly, ly - Myślisz ty.

4. TERAPIA GŁOSKI „SZ”

Wymowa

-         język u góry w jamie ustnej,

-         zęby zsunięte,

-         wargi wysunięte do przodu „dziobek”,

-         dmuchamy na czubek języka.

1.     Naśladowanie szumu drzew:

      sz..... sz..... sz.....

2.     Powtarzanie sylab z głoską sz:

szy,   sze,   szo,   szu,   sza,

yszy,   esze,   oszo,   uszu,   asza,

ysz,   esz,   osz,   usz,  asz,

3.     Zabawa słuchowa:

Usłyszysz dwa dźwięki, a ty powiesz czy były takie same czy inne:

sz - s                   sza - sa            szu - su

s - sz                   sa - sza             su - su

s - s                     sa - sa              szu - szu

sz - sz                 sza - sza            su - szu 

 Podane ćwiczenia należy przerabiać dwa razy dziennie po 5 ... 10 minut.

Ćwiczenia utrwalające wymowę głoski s:

Wymowa

-         język leży płasko, jest szeroki, dotyka dolnych zębów,

-         zęby są zbliżone i widoczne,

-         wargi rozchylone jak przy uśmiechu.

1.     Naśladowanie syczenia węża:

s .... s,

2.     Powtarzanie sylab z głoską s:

sy,  se,  so,  su,  sa

ysy,  ese,  oso,  usu,  asa

ys,  es,  os,  us, as

3.     Zabawa słuchowa:

Usłyszysz dwa dźwięki, a ty powiesz czy były takie same czy inne:

sz - s                   sza - sa            szu - su

s - sz                   sa - sza             su - su

s - s                     sa - sa              szu - szu

sz - sz                 sza - sza            su - szu 

 

Podane ćwiczenia należy przerabiać dwa razy dziennie po 5 ... 10 minut.

 

2. Ćwiczenia warg

1. Niesforny balonik - nadymanie jednego policzka i przesuwanie powietrza z jednej strony jamy ustnej na drugą - wargi złączone.

Zmiana:

-     nadymanie policzków z uwolnieniem nagromadzonego w jamie ustnej powietrza; schodzące powietrze powoduje szmer, który przypomina wymowę głoski p,

-     nadymanie policzków i zatrzymanie powietrza w jamie ustnej - następuje oddychanie przez nos - bez zmiany położenia warg i policzków,

-         nadmuchiwanie gumowych zabawek, baloników, puszczanie baniek mydlanych, gra na grzebieniu,

2. Zajączek - wciąganie policzków do jamy ustnej, policzki ściśle do łuków       zębowych, wargi tworzą „zajęczy pyszczek”.

3. Całuski - wargi ściągnięte, wywinięte do przodu - jak przy cmoknięciu.

4. Mam wąsy - utrzymanie słomki między nosem a górną wargą.

5. Kto wygra ? Prowadzący opowiada o zwierzętach: koniu, psie, który organizował konkurs na najpiękniejszy uśmiech - kąciki ust maksymalnie oddalone do tyłu, zęby mocno zaciśnięte.

6. Nic nie powiem - mocne zaciśniecie rozciągniętych warg.

7. Rybka - wargi wysunięte do przodu, powolne otwieranie i zamykanie       warg - tworzenie kształtu koła.

8. Pajac - wesoła mina: wargi złączone, kąciki uniesione do góry, smutna       mina: wargi złączone, kąciki opuszczone w dół.

9. Ptaszki - wargi mocno ściągnięte, wysuwamy do przodu, lekko otwarte -      gwiżdżą: fiu, fiu...

 

Ćwiczenia języka

1. Łakomy mis - oblizywanie warg (szeroko otwarte) ruchem okrężnym - w prawo i w lewo.

2. Bawimy się w chowanego - wysuwanie języka na zewnątrz i cofanie w głąb jamy ustnej; język wykonuje poziome ruchy ze skrajnej pozycji przedniej do skrajnej tylnej.

3. Zmęczony pies - wysuwanie języka na brodę.

4. Wąż -  usta złączone; gwałtowne wysunięcie do przodu naprężonego,      zaostrzonego języka; gwałtowne cofnięcie do tyłu - usta złączone.

5. Ptaszek z gniazdka - wysuwanie języka do przodu i cofanie w głąb jamy      ustnej - bez kontaktu z zębami.

6. Liczymy zęby - dotykanie czubkiem języka kolejnych zębów - górnych      i dolnych.

7. Cukierek - wypychanie policzków na zmianę ostrym czubkiem języka;      sprawdzamy, czy jest tam „cukierek”, ostukując palcami wypchany      policzek.

8. Sztuczki - robienie z języka: „rurki” (unoszenie boków języka), „górki”      (czubek języka zaczepiamy o dolne zęby).

9. Ślizgawka - czubek języka „ślizga się” po podniebieniu do tyłu - do       przodu.

10. Malarz - język jak pędzel, który maluje różne kształty: kropli, kółka.

11. Jakie smaczne! - przesuwanie czubka języka od zębów, cofanie do tyłu,       aż do wytworzenia mlaskania. także mlaskanie środkiem języka.

 

3. Przykłady ćwiczeń języka

1. Wysuwanie języka - język wąski i szeroki. Kierowanie języka w kąciki ust:      w prawo i w lewo - przy szeroko otwartych ustach.

2. Unoszenie języka na górną wargę - język wąski i szeroki (usta szeroko      otwarte). Ćwiczenia wykonujemy bez pomocy dolnej wargi.

3. Unoszenie języka za górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego.

4. Dotykanie językiem zębów trzonowych górnych i dolnych. Dotykanie      językiem poszczególnych zębów - po kolei.

5. Język w przedsionku jamy ustnej, oblizywanie (ruch okrężny).      Oblizywanie warg ruchem okrężnym - usta szeroko otwarte.

6. Mlaskanie czubkiem języka. Mlaskanie środkiem języka. Przyssanie języka     do podniebienia przy szeroko otwartych ustach.

 

Przykłady ćwiczeń warg

1. Szerokie otwieranie ust i zamykanie. Wysuwanie warg do przodu (jak przy samogłosce u), rozchylanie warg (jak przy samogłosce e). Ruchy wysuwania i rozchylania wykonywać naprzemiennie.

2. Złączyć wargi płasko. Rozciąganie warg poprzez cofnięcie kciuków (jak przy samogłosce i).

3. Układanie dolnej wargi na górną i górnej na dolną. Wysunąć wargi do przodu, ściągając je i przesuwać w kąciki ust: w prawo, w lewo: następnie wykonywać ruch okrężny.

4. Dolną wargą zasłonić dolne zęby: górną - górne zęby.

5. Dmuchanie przez złączone wargi, lekko wysunięte do przodu; parskanie, cmokanie.

6. Wymawianie samogłosek: i-u, a następnie a, e, u, i, o, y, (zachowywać tę kolejność)

 

4. TERAPIA GŁOSKI „R”

Ćwiczenia usprawniające:

	Wysuwanie języka do przodu: język wysoki i szeroki;
	Unoszenie szerokiego języka na górną wargę;
	Unoszenie szerokiego języka na górne zęby;
	Cofanie szerokiego języka wzdłuż podniebienia;
	Kląskanie językiem, mlaskanie, naśladowanie ssania cukierka czubkiem języka;
	Masaż języka przez wysuwanie i wsuwanie go między lekko rozwarte zęby;
	Masaż końca języka za pomocą palca;
	Ćwiczenia przygotowawcze do „r” rozpoczynamy od szybkiego wymawiania głosek „tttt”, „dddd”, „tdtdtdtd”, „tdntdntdn”, tede - tede, tedo - tedo, tedu - tedu”. Język znajduje się nie przy zębach, ale jest cofnięty do wałka dziąsłowego, co w efekcie daje wymowę „tępą”. Ćwiczenia należy wykonywać przy otwartych ustach, dgyż wtedy zmuszamy język do wykonywania ruchów potrzebnych przy „td”;
	Wymawiając „ddd” przesuwamy szybko palcem pod językiem w prawo i w lewo, pobudzając go do drgań;
	Stosuje się też ćwiczenia w dmuchaniu. Wąski pasek papieru umieszczamy na czubku języka za górnymi zębami (wargi rozchylone) i polecamy dmuchnąć na język energicznie wymawiając „t”, a następnie „tr”. Wówczas papierek odskoczy;
	Prowadzimy też dużo ćwiczeń w postaci drobnych ruchów języka po podniebieniu, wymawiając przy tym „trltrltrl”, język znajduje się za wałkiem dziąsłowym.

 

tra, tro, tre, tru, try;

dra, dro, dre, dru, dry;

trawa, trasa, tramwaj, tratwa, trampki, tran, troje, trochę, trudny,

truskawka, trybuna;

drabina, droga, drewno, drewniaki, drut;

atra, atro, atre, atru, atry;

otra, otro, otre, otru, otry;

etra, etro, etre, etru, etry;

utra, utro, utre, utru, utry;

ytra, ytro, ytre, ytru, ytry;

strażak, wiatrak, siostra, futro, jutro, lustro, parasol, wątroba, piętro, strona, opatrunek, struś, strumyk, futryna, cytryna, strych;

adra, adro, adru, adry;

odra, odro, odre, odru, odry;

edre, edre, edro, edru, edry;

udra, udro, udre, udru, udry;

ydra, ydro, ydre, ydru, ydry;

kołdra, wiadro, zdrowy, biedronka, landrynki, adres, hydrant.

 

II. Ćwiczenia przygotowawcze

     Ćwiczenia prowadzimy przy otwartych ustach, gdyż wtedy zmuszamy język do pracy (przy zwartych zębach język pracuje minimalnie)

• Trzepanie dywanów - szybkie i kilkukrotne uderzanie językiem o górną wargę wybrzmiewając [ly];

 

• Piosenkarz - śpiewanie różnych melodii na sylabach, poruszając jedynie językiem - nie brodą, przy szeroko otwartych ustach:
  la, la, la,
  lo, lo, lo,
  le, le, le,
  lu, lu, lu,
  ly, ly, ly;

 

• Wypowiadanie zbitki sylabowej lalolule najpierw wolno, potem coraz szybciej;

 

• Wielokrotne, coraz szybsze wypowiadanie zbitki bd, a następnie sylab:
  bda, bdo, bde, bdu, bdy,
  pta, pto, pte, ptu, pty,
  bda - pta,
  bdo - pto,
  bde - pte,
  bdu - ptu,
  bdy - pty;

 

• Karabin maszynowy- wielokrotne, energiczne wypowiadanie [ttt], [ddd], [td] [tdn] (najpierw wolno, potem coraz szybciej) dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy przy szeroko otwartych ustach, potem sylaby:
  te, te, te,
  ty, ty, ty,
  de, de, de,
  dy, dy, dy.
  A następnie zbitki sylabowe:
  teda - teda,
  tede - tede,
  tedo - tedo,
  tedu - tedu,
  tedy - tedy;

 

• Suszarka- mocne dmuchanie na czubek języka uniesiony do wałka dziąsłowego, aż do pojawienia się tr,

 

• Mały ptaszek uczy się śpiewać- powtarzanie sylab szeptem, a następnie głośno:
  la, la, la, trla,
  lo, lo, lo, trlo,
  lu, lu, lu, trlu,
  le, le, le, trle,
  ly, ly, ly, trly,
  li, li, li, trli;

III. Ćwiczenia wymowy głoski r w sylabach, wyrazach i zdaniach

• Wyrazy dźwiękonaśladowcze - naśladowanie odgłosów zaczynając od szeptu:
  gra na trąbce - tra ta ta, tru tu tu, tre te te,
  zepsuty karabin maszynowy - tr tr tr, dr dr dr,
  groźny pies - wrr, wrr, wrr,
  traktor - tur tur tur, tyr tyr tyr, pyr pyr pyr,
  fruwające ptaki - fru, fru, fru,
  ćwierkające wróble - ćwir, ćwir, ćwir,
  świnka - chrum, chrum,
  zatrzymanie konia - pr, pr,
  śpioch - chr, chr, chr,
  dzwonek - dryń, dryń,
  szorowanie zębów - szuru, szuru,
  zapalanie światła - pstryk,
  pękający balonik - trach,
  wrona - kra, kra,
  samochód - brum, brum.

 

• Materiał  do ćwiczeń utrwalających prawidłową wymowę r:

tra, tro, tru, tre, try

atra, otro, utru, etre, ytry

dra, dra, dru, dre,drt

adra, odro, udru, edre, ydry

ra, ro, ru, re, ry

ara, oro, uru, ere, yry

ar, or, ur, er, yr

 

trawa, trapez, tratwa, truskawka, troska, trojak, trud, trójka, trudny, trójkąt,

dramat, drabina, droga, drobny, druk, druh, drut, drób, drugi, drużyna, dróżnik,

futro, jutro, futryna, patrol, opatrunek, wątroba, piętro, cytryna, strach, straż,

praca, pralka, prasować, prom, proca, prośba, próba, próchno,

brat, broda, bruk, brudny, bruzda, brulion, brona,

kra, kraj, kratka, krowa, kropla, kromka, król, kruk, krew, kreda,

gra, gram, grad, grabie, granica, groch, gromada, gruby, grupa,

rak, rama, rana, rasa, rata, radio, ranek, ratunek, rakieta, rok, ropa, rola, rondel, rolnik,

karp, alarm, arkusz, latarka, artysta, sarna, port, tort, urlop, urok, serce,

bór, chór, mur, tur, zbiór, otwór, dyżur, kaptur, ser, ster, saper, kufer, monter, numer;

5. TERAPIA GłOSKI „S”

Ćwiczenia usprawniające narządy artykulacyjne:

Ćwicz codziennie , nawet 3 razy dziennie, przez 10 minut.

	Wysuwanie języka do przodu, a następnie cofanie go w głąb jamy ustnej. Usta szeroko otwarte. Rozchylanie warg , jak przy uśmiechu. Zęby muszą być widoczne;
	Wysuwanie języka do przodu, na brodę, a następnie cofanie go w głąb jamy ustnej, za dolne zęby;
	Wysuwanie języka do przodu: język szeroki (uśmiech), język wąski (mocno w przód);
	Kierowanie języka w kąciki ust i oblizywanie ich;
	Wymawianie samogłosek, szczególnie „i - u”;
	„Tańcząca świeca” - dmuchanie na płomień świecy, tak delikatnie, aby nie zgasła. Wdech nosem, wydech, długi - ustami.

 

Ułożenie narządów artykulacyjnych do wywołania głoski „s”.

Język leży płasko, jak przy „a”, za dolnymi zębami. Zęby  zbliżone do siebie. Wargi rozchylone, spłaszczone przylegają do zębów, zęby widoczne.

Ćwiczenia rozpoczynamy od syczenia:

sssa, ssso, ssse, sssu, sssy;

asss, osss, esss, usss, ysss;

asssa, ossso, essse, usssu, ysssy;

sssala, ssstołek, lasss, passsta, kasssa;

 Sylaby:

sa, sa, sa, sa, sa;

se, se, se, se, se;

su, su, su, su, su;

sy, sy, sy, sy, sy;

Logotomy:

sky,sky, sky, sky, sky;

ski, ski, ski, ski, ski;

ska, ska, ska, ska ska;

ską, ską, ską, ską, ską;

skę, skę, skę, skę, skę;

Ilustracje, wyrazy:

sala, sałata, sanki, sandały, sobota, sok, soda, sople, sowa, ser, sukienka,

 

SEPLENIENIE

zaburzona wymowa głosek trzech szeregów:

szereg szumiący - sz  ż  cz  dż,

szereg syczący - s  z  c  dz,

szereg ciszący - ś  ź  ć  dź.

Ćwiczenia dla dzieci

1)     Ćwiczenia artykulacyjne:

-  języka:  pionizacja języka, liczenie zębów górnych, unoszenie języka na górną wargę - język wąski i szeroki, unoszenie języka za górne zęby i cofanie go do podniebienia miękkiego, mlaskanie czubkiem języka, środkiem, przysysanie języka do podniebienia, unoszenie czubka języka do nosa, do brody, do prawego i lewego kącika, wysuwanie języka - język wąski i szeroki;

warg:  zaokrąglanie warg - praca na samogłoskach [o, u], szerokie otwieranie ust i zamykanie, wysuwanie warg do przodu - cmokanie, zsuwanie i rozsuwanie zamkniętych warg, staranne, wyraziste układanie warg przy wymowie samogłosek: [ a, e, i, o, u, y] układanie wargi dolnej na górną i górnej na dolną, dmuchanie przez zamknięte wargi, wyraziste wymawianie samogłosek [i - u];

2) Ćwiczenia oddechowe: 

• rozszerzanie pojemności płuc,

• rozruszanie przepony,

• wydłużanie fazy wydechowej: prawidłowe wdychanie i wydychanie powietrza nosem (stosunek czasowy 1:1), dzieci w pozycji leżącej spokojnie i równo oddychają, wdech nosem i wydech ustami, usta ułożone jak przy wymowie poszczególnych samogłosek, w pozycji leżącej z maskotką na brzuchu dzieci kontrolują unoszenie i opadanie przepony w czasie oddychania, staranne wypowiadanie samogłosek na jednym wydechu, wypowiadanie na jednym wydechu wyrazów dźwiękonaśladowczych;

3) Ćwiczenia językowe  - zwracanie uwagi na prawidłowe ułożenie narządów artykulacyjnych w czasie wypowiadania głosek trzech szeregów:

  a)    głoski przedniojęzykowo-dziąsłowe: s  z  c  dż:

• język za górnymi zębami na wałku dziąsłowym,

• wargi zaokrąglone - jak przy wymowie [u],

• zęby zbliżone do siebie,

b)   głoski przedniojęzykowo-zębowe: s  z  c  dz:

• język przy górnych siekaczach w czasie wymowy głosek [c, dz],

• język przy dolnych siekaczach w czasie wymowy [s, z],

•  wargi spłaszczone jak przy wymowie [ i ]

• zęby zbliżone do siebie,

c)    głoski środkowojęzykowe: ś,  ź,  ć,  dź:

• środkowa część języka dotyka do przedniej części podniebienia twardego,

• wargi lekko zaokrąglone, a zęby zbliżone do siebie.

 

Wskazania dla nauczyciela:

• wspomaga wymowę dziecka poprzez zastosowanie metody gestów umownych np. dłoń uniesiona pionowo ku górze

• demonstruje, poleca, omawia i kontroluje wykonywane ćwiczenia,

  Kompetencja dziecka - dziecko:

• powinno prawidłowo artykułować wywołane głoski,

• powinno utrwalać wywołane głoski w sylabach, wyrazach, zdaniach i tekstach

• dzieci z prawidłową wymową powinny utrwalać i doskonalić swoją artykulację,

• potrafi rozwijać sprawność swojego sposobu mówienia,

• potrafi dostosować oddech do swoich wypowiedzi ustnych,

• potrafi prawidłowo dokonywać analizy i syntezy głoskowej

• potrafi doskonalić proces czytania i pisania

WYMOWA BEZDŹWIĘCZNA zniekształcenie fonologicznej korelacji dźwięcznej.

  Ćwiczenia dla dzieci:

1. Ćwiczenia artykulacyjne  (stosujemy przy obniżonym napięciu mięśniowym artykulatorów).

2)    Ćwiczenia oddechowe:  rozszerzanie pojemności płuc, ekonomiczne zużywanie powietrza, zapobieganie mówieniu na wydechu, uzyskanie synchronizacji między rytmem oddychania a strukturą wypowiedzi, rozruszanie mięśni przepony oraz wzmocnienie mięśni biorących udziału w procesie oddychania.

3)     Kontrola wiązadeł głosowych:  istota artykulacyjna głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych:

• praca na samogłoskach

• praca na spółgłoskach dźwięcznych i bezdźwięcznych.

  Wskazania dla nauczyciela:

• demonstruje określone ćwiczenia,

• wspomaga wymowę dziecka poprzez zastosowanie metody dotyku i czuciu skórnego - palce dłoni położone na krtani.

  Kompetencje dziecka - dziecko:

• potrafi wydłużać fazę wydechową swoich wypowiedzi,

• potrafi oddychać przeponowo,

• potrafi dostosować strukturę wypowiedzi do oddechu

• wie w jaki sposób powstają głoski dźwięczne i bezdźwięczne,

• potrafi prawidłowo artykułować głoski dźwięczne i bezdźwięczne,

• potrafi kontrolować proces czytania i pisania w czasie wprowadzania zasad pisowni ubezdźwięcznień,

RERANIE nieprawidłowa wymowa głoski „r”.

 

Ćwiczenia dla dzieci

1) Ćwiczenia artykulacyjne - języka:

• kląskanie,

• praca z głoską [l],

• praca na sylabach typu: la, lo, le, lu,

• praca na wyrazach lala, lato, Lila,

• szybkie dynamiczne wymawianie głosek  tttt..., dddd...,                tdtdtdtd...,

• szybkie dynamiczne wymawianie sylab  tedo..., tedu..., tedy....

  2)     Ćwiczenia oddechowe - (patrz seplenienie)

3)     Ćwiczenia językowe  -  prawidłowa artykulacja głoski „r”.

 

Wskazania dla nauczyciela:

• demonstruje i kontroluje określone ćwiczenia,

• poleca określone ćwiczenia,

• poleca i kontroluje wybrane ćwiczenia.

 

Kompetencja dziecka  - dziecko:

• potrafi usprawniać i korygować układ i pracę artykulatorów,

• potrafi wykonywać zręczne i celowe ruchy języka i warg,

• prawidłowo artykułuje wywołaną głoskę w sylabach, wyrazach, zdaniach i tekstach,

• rozwija zdolności analityczno-syntetyczne mowy,

• poprzez prawidłowe wymawianie głoski doskonali poziom analizy i syntezy głoskowo - literowej,

• utrwala i doskonali procesy poprawnego czytania i pisania, wzbogaca swoje słownictwo w trakcie samodzielnych wypowiedzi.

GŁOSKI SZUMIĄCE

 

Głoski sz, ż, cz, dż nalężą do tzw. głosek szumiących i są jedymi z najtrudniejszych pod względem artykulacyjnym. Podczas wymawiania sz oraz ż przód języka musi przybliżyć się do dziąseł  za górnymi zębami i jednocześnie musi się w tym miejscu wytworzyć szczelina. Natomiast podczas artykulacji głosek cz, dż następuje chwilowe zwarcie przodu języka z górnymi dziąsłami. Dzieci często zastępują te trudne głoski, głoskami łatwiejszymi o podobnym miejscu artykulacji, zwykle najpierw są to głoski ś, ż, ć, dź, a poźniej s, z, c, dz. Dzieje sie tak dlatego, że dziecko nie potrafi jeszcze precyzyjnie wykonać pewnych ruchów artykulacyjnych. Zwykle dziecku trudność sprawia uniesienie języka do wałka dziąsłowego, co może być związane z małą elastycznością wędzidełka podjęzykowego.

Bardzo ważne jest to, aby dziecko wymawiając głoski sz, ż, cz, dż oraz s, z, c, dz nie wystawiało koniuszka języka między zęby, gdyż może się to przerodzić w wadę wymowy-seplenienie międzyzębowe, a także aby nie kierowało wydychanego strumienia powietrza na bok -  może się to przekształcić w seplenienie boczne.

Aby pomóc dziecku w opanowaniu tych głosek należy jak najczęściej proponować mu zabawy i ćwiczenia mające na celu usprawnienie motoryki narządów mowy(warg, języka) oraz ćwiczenia oddechowe.

Wywołanie jednej głoski z szeregu głosek szumiących znacznie ułatwia wywoływanie następnych.

Aby prawidłowo wymówić głoskę "sz" muszą być spełnione trzy warunki:
1.język dotyka wałeczka dziąsłowego za górnymi zębami
2.usta są zaokrąglone jak przy wymawianiu głoski "u"
3.zęby lekko złączone, nie zaciśnięte

Ćwiczenia pomagających w wywołaniu głosek szumiących:

I. Ćwiczenia języka

• Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je „zaczarowanym miejscem", „parkingiem" itp.. w którym język (krasnoludek, samochód) powinien przebywać, gdy mamy zamkniętą buzię;

• Przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków halls (z wgłębieniem w środku) itp.;

• Zlizywanie nutelli, mleka w proszku itp. z podniebienia przy szeroko otwartych ustach;

• Język malarzem - dzieci naśladują malarza, który pędzlem maluje obrazy. Język to pędzel. Dzieci czubkiem języka naśladują malowanie różnych wzorów:
  kropek, kółek, linii, kwadratów, trójkątów. Za każdym razem moczą pędzel w farbie (dotykanie czubkiem języka wałka dziąsłowego, malują wzór, płuczą pędzel (oblizywanie językiem dolnych dziąseł od wewnętrznej strony);

• Karuzela - dzieci bardzo lubią kręcić się w koło, twój język także. Włóż język między wa rgi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą stronę;

• Słoń - ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony;

• Wahadełko - kierowanie czubka języka w kąciki ust;

• Młotek - wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa;

• Wysuwamy język na brodę, zwijamy w „łyżeczkę” i chowamy do buzi;

• Masaż języka -wysuwanie i cofanie języka przez lekko zwart zęby;

• Schodki - czubek języka dotyka górnych jedynek, górnej wargi, a następnie nosa (buzia otwarta);

• Masaż podniebienia - język jest masażystą i masuje podniebienie od zębów w stronę gardła i z powrotem;

• Naśladowanie różnych zwierząt:
  - „krokodyl” - szerokie otwieranie buzi, wysuwanie żuchwy do przodu, naśladowanie „kłapania paszczą  „krowa” - naśladowanie przeżuwania trawy,
  - „zły pies” - zagryzanie górnymi siekaczami dolnej wargi, udawanie warczenia psa,
  - „wyjący pies” - naśladowanie wycia psa do księżyca (a-u, a-u),
  - „konik” - kląskanie czubkiem języka o wałek dziąsłowy,
  - „kameleon” - jak najdłuższe wysuwanie języka i chowanie go do buzi,
  - „żabki” - robienie z buzi dużego balonu, naciskanie lekko paluszkami na policzki, stopniowe wypuszczanie powietrza,
  - „króliczek” - próby utrzymywania kredki między górną wargą a nosem.

II. Ćwiczenia warg

• Chcemy pocałować mamę, ale ona jest daleko - posyłamy całuski;

• Balonik - nadymanie policzków, usta ściągnięte (dla urozmaicenia bawimy się w baloniki, które "pękają" przekłute palcami);

• Zmęczony konik - parskanie wargami;

• Kto silniejszy? - napinanie warg w pozycji rozciągniętej. Dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każdy ciągnie w swoją stronę. Uwaga - dajmy dziecku szansę wygrania zawodów;

• Świnka - wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki;

• Wąsy - wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania;

• Drzwi do domu - buzia to domek krasnoludka, a wargi to drzwi do domku. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają;

• Straż pożarna - wyraźne wymawianie samogłosek w pa rach: e o, i u, a u

 

III. Wywoływanie  i utrwalanie głosek

 

• Podczas wymawiania głosek sz, ż, cz, dż robimy z buzi dzóbek, można przytrzymać kąciki ust palcami;

• Zabawa "Ciepło - zimno" -  na zmianę mówimy  sz - s z dłonią dziecka przy swoich ustach. Dziecko odczuwa ciepło przy wymawianiu głoski sz, a zimno przy głosce s.

• Podczas wymawiania głosek sz, ż, cz, dż robimy z buzi dzóbek, można przytrzymać kąciki ust palcami;

• „Co szumi?” - wypowiadamy zdania, a dziecko wybrzmiewa głoskę sz
   

Szumi morze - szszsz...
Szumi wiatr - szszsz...
Szumi woda - szszsz...
Szumi las - szszsz...
Szumią drzewa - szszsz...
Szumią liście - szszsz...

Szumię ja - szszsz...
Szumisz ty - szszsz...
Szumi mama - szszsz...
Szumi tata - szszsz
Szumi miś - szszsz...

 

• Zabawa fabularyzowana „Król wiatrów":
  Za siedmioma lasami, za siedmioma rzekami na ogromnej górze mieszka Król Wiatrów. Wiosną wiatr zlatuje z góry i głośno szumi szszsz budząc zwierzęta ze snu zimowego. Z kolei w sadzie szumi łagodnie szszsz, by nie postrącać płatków z kwitnących drzew. Latem najczęściej leży w hamaku rozwieszonym wśród drzew, które szumią cichutko szszsz. Obserwuje bawiące się dzieci. Gdy nad placem zabaw zbierają się chmury mocno szumi szszsz, by je rozpędzić. Kiedy słońce mocno świeci i dzieciom jest bardzo gorąco, wtedy szumi lekko szszsz. Jesienią zaś przegania czarne, listopadowe chmury, szumiąc groźnie szszsz. Zagląda przy tym do okien, by zobaczyć jak bawią się dzieci w domach i przedszkolach. Stuka w okienka i szumi łagodnie szszsz, aby dzieci wpuściły go do środka. Lecz dzieci wołają: - wietrzyku psotniku masz chmurki przegonić szszsz, utulić sarenki w lesie szszsz, kałuże osuszyć szszsz i liście posprzątać szszsz, bez ciebie cóż zrobi jesień? Gdy przychodzi mroźna, sroga zima wiatr hula po świecie najwięcej i głośno woła szszsz

 

 

• Szedł po drodze Szymek
  do szkoły się uczyć
  i tak wciąż powtarzał

szu - szu, szo - szo, sza - sza,
szy - szy, sze - sze.
Taki mały Szymek,
co uczyć się chciał.

  Szymek może powtarzać różne sylaby, w których sz jest na początku, w środku lub na końcu sylaby, np. sza - asza - asz. Dzieciom łatwiej jest powtarzać ćwiczoną głoskę, gdy jest ona połączona ze spółgłoską,

np. szfa, szcha, szka, szla, szła, szma, szna, szpa, szta.
Codziennie można powtarzać inną sylabę, w różnych kombinacjach, np. sza - asz, sza - asza, szpa - aszpa.

  Bohaterem wierszyka może też być Czarek, Żanetka czy Dżim, którzy powtarzają sylaby zawierające głoski, od których zaczynają sie ich imiona -czu-czu, czo-czo, żu-żu, żo-żo, dżu-dżu, dżo-dżo.
Powtarzanie sylab można połączyć z wykonywaniem rytmicznych ruchów naprzemiennych, np. dotykać na zmianę prawą ręką do lewego, a lewą do prawego kolana, ramienia, pięty, ucha, łokciem kolana, dotykać kolejno palcem jednej ręki do palców drugiej ręki. (jedno dotknięcie na jedną sylabę), klaskać na przemian w dłonie (siedząc naprzeciw mamy, kolegi). Ćwiczenia te nie tylko poprawią koordynację ruchową, ale sprawią, że dziecko chętniej będzie powtarzać sylaby, bowiem prawidłową wymowę pomogą utrwalić wielokrotne powtórzenia. Lepiej ćwiczyć krótko, a częściej - koniecznie trzeba uwzględnić możliwości dziecka i dbać o to, aby się nie zniechęciło.

 

Piosenka pt. Wesołe nutki:
„Sza sza sza śpiewają dzieci
sza sza sza śpiewam ja sam"

(śpiewając zmieniamy samogłoski: o, e, u, i, y, ą, ę)

Zamiast śpiewać sza-sza itp. możemy śpiewać cza-cza, ża-ża lub dża-dża;

 

Wśród obrazków wyszukujemy i nazywamy te zaczynające się na sz, cz, ż lub dż

np. szczotka, sznurek, szalik, szałas, szachy, szklanka, szufelka, szafa, szpilka

czapka, czekolada, czajnik, czarodziej

dżem,dżdżownica,

żyrafa, żaba, rzeka, żółw,

 

 

• Teksty do ćwiczeń: 

szafa, szachy, szachownica, szalik, szata, szatnia, szarlotka, szopa, szum, szuflada, szef, szept, szelki, szeryf, szept, szyja, szyba, szyna, szydło, szkoła, szklanka, sznurek, szpilka, szpak, szpital, szpulka, sztuka, kasza, daszek, paluszek, nosze, puszka, poduszka, kasztan, ptaszek, koszyk, koszula, uszy, wieszak, kalosze, kieszeń, muszla, poszewka, wierszyk, lepszy, biszkopt, gruszka, Warszawa, muszka, proszek, groszek, kosz, mysz, kalosz, klosz, listonosz, tusz, kapelusz, pióropusz, gulasz, marsz, dorsz, szyszka, grosz, plusz, afisz, arkusz, bambosz, Mateusz, Mariusz, Łukasz

 szkolna szatnia, szara myszka, szklany klosz, pluszowy kapelusz blaszana puszka, puszka groszku, kosztowny naszyjnik, puszysty szalik koszyk szpinaku, pszenna kasza, koszyk kasztanów, szpitalne nosze

 

Myszka
Łepek z uszami wytnę z kasztana,
Na brzuszek wezmę szyszkę.
Ogonek i łapki będą wełniane
i do zabawy zrobię myszkę.

Przyszła myszka do szewca i prosi:
uszyj mi puszyste bambosze
takie, jak teraz się nosi.
Zerknął szewc na myszkę radosny
i rzekł: Mam, dużo roboty,
zaczekaj do przyszłej wiosny.

 

Łakomczuszek
Raz do brzuszka łakomczuszka
wpadła gruszka, dwa jabłuszka,
miód z garnuszka,
z barszczem uszka
i bigosu cała puszka.
Oj, uważaj łakomczuszku,
straszny tłok jest w twoim brzuszku!
Od Warszawy do Koluszek
tyś największy łakomczuszek.

 „ Myszki” - wierszyk do ćwiczeń logorytmicznych utrwalających                         głoskę „sz” w sylabach:

Myszek sto do norki szło: SZO, SZO, SZO SZO, SZO, SZO

Wtem wybiegły koty dwa: SZA, SZA, SZA SZA, SZA, SZA

A, że były bardzo złe SZE, SZE, SZE SZE, SZE, SZE

To złapały myszki dwie SZE, SZE, SZE SZE, SZE, SZE

Potem jeszcze zjadły trzy SZY, SZY, SZY SZY, SZY, SZY

I ostrzyły ciągle kły SZY, SZY, SZY SZY, SZY, SZY

Ale, że im brakło tchu SZU, SZU, SZU SZU, SZU, SZU

Nie złapały wszystkich stu SZU, SZU, SZU SZU, SZU, SZU

„Kot i myszka” - utrwalanie grupy spółgłoskowej „ dr”

Myszka jedna mała - DRAP, DRAP, DRAP, DRAP, DRAP

Na płot się wdrapała - DRAP, DRAP, DRAP, DRAP, DRAP

Za nią stary kot - DRAP, DRAP, DRAP, DRAP, DRAP

Wdrapał się na płot - DRAP, DRAP, DRAP, DRAP, DRAP

A za kotem pies Agatki - DRAP, DRAP, DRAP, DRAP, DRAP

Cały w drobne białe łatki - DRAP, DRAP, DRAP, DRAP, DRAP

„ Deszczyk” - tekst logorytmiczny utrwalający grupę spółgłoskową: „szcz”

Deszczyk kropi, deszczyk mży,

Człapią w deszczu żuczki trzy.

Po kałużach: CZŁAP, CZŁAP, CZŁAP

Woda pluszcze: SZLAP, SZLAP, SZLAP

„ Gruszki i muszelki” - utrwalanie głoski „sz” w sylabach i wyrazach

SZA, SZA, Szymek ma,

SZE, SZE, muszle dwie

SZY, SZY gruszki trzy

SZU, SZU, wpadły mu

SZO, SZO, aż na dno

Do koszyka szarego.

„Koszyk Szymka” - różnicowanie głosek trzech szeregów

U Szymka w koszyku

pyszności bez liku.

Mieszka tam szczypiorek z gruszką

I szpinak wraz z białą pietruszką.

Zielony groszek z puszki

I przepyszne pączuszki.

Szymek to wielki łakomczuszek,

Zjadł wszystko i boli go brzuszek.

„ Skrzynia” - różnicowanie głosek szumiących i syczących

W skrzyni skarbów dużo leży,

Każdy po nie chętnie bieży.

Szymek, Leszek i Bożena,

Przemek, Błażej i Marzenka.

Trzy bursztyny, broszki trzy,

Naszyjniki i krzyżyki

Wszyscy skrzynię otwierają

Różnych skarbów w niej szukają.

„ Co nam jesień w darze niesie?” - utrwalenie głosek trzech              szeregów

Czerwone jarzębiny

na korale dla dziewczyny,

Grzybów pełne koszyki

na grzybowe smakołyki,

Smaczne warzywa

w ziemi ukrywa,

Kasztany i żołędzie

Pod drzewami leżą wszędzie.

Lecz także:

Jesienne szarugi

I deszczu strugi,

Olbrzymie kałuże, liści kolor żółty

I przemoczone jesienne buty.

„ Deszczyk” - piosenka logorytmiczna do utrwalania głoski „sz”

w izolacji

Deszczyk pada KAP, KAP, KAP

Ty kropelkę ŁAP, ŁAP, ŁAP.

Woda szumi SZ……, SZ……, SZ…..

Do kałuży wpadłe(a)ś ty ( szumi kolejno każde dziecko)

„ Szymek - Szarodymek” ( utrwalanie głoski „sz” w tekstach)

Oto Szymek Szarodymek.

A to Szymka kotek Puszek

I jego szary kłębuszek.

A pod szafą myszka

I szynki okruszek.

Puszek szuka myszki,

A myszka okruszka,

A Szymek szuka

Szarego kłębuszka.

„ Szary szarak” - utrwalanie głoski „sz” w sylabach i tekstach

Szarak szary sza, sza, sza

Szare futro, uszy ma.

Szu, szumi woda,

Sze, szeleści krzak,

Szarak umyka cicho, jak szpak

„ Sowa” - utrwalenie głoski” „w” w tekstach

Poważna, odważna sowa

W wysokim lesie się chowa.

W noc na łowy wylatuje,

W dzień się w drzewie wyleguje.

„ Znaki” - głoska „z” w tekstach

Obok jezdni znaki stają

I zadanie wspólne mają:

Zaplanować jazdę tak,

By kolizji było brak.

Zakręt, zebra, zakaz wjazdu,

Obserwują ruch pojazdu.

„ Indyk” - utrwalenie głoski „g” w sylabach

Indyk strasznie się indyczy:

GUL, GUL, GUL

Wciąż korale swoje liczy

GUL, GUL, GUL

Ciągle pióra swe ogląda

GUL, GUL, GUL

Dumny, że jak paw wygląda

GUL, GUL, GUL

Kolorowy niby król

Ciągle gulga: GUL. GUL. GUL

„ Jaś i Małgosia” - utrwalanie głoski „ś”

W uśpionym lesie Jaś i Małgosia

Śmiało wśród świerków szli.

Chatkę ujrzeli, a w niej światełko

O, ktoś na progu śpi.

Tatuś się martwi, mamusia płacze,

Zginęli w lesie siostra i brat,

A oni śladami Baby Jagi

Leśny witają świat.

„ Osioł” - usprawnianie warg i utrwalanie sylaby „sio”

Był kiedyś osioł siodłaty

Śmieszny, bo w siwe łaty.

W kurniku się osioł wychował

Kur mowę opanował.

Na próżno wszyscy się wysilali

I oślej mowy go nauczali.

Prosiła go gosposia: „Osiołku, i - o, i -o”,

Lecz osioł odpowiadał: „ A sio, a sio, a sio”.

Przynosił Tosiek siano: „ Osiołku, i -o, i -o”,

A osioł powtarzał uparcie: „A sio, a sio, a sio”.

Basia siekała mu sieczkę: „ Osiołku, i -o, i -o”,

A osioł wciąż odpowiadał: „ A sio, a sio, a sio”.

Prosiły go gęsi i rysie, prosiaki oraz misie:

„Osiołku, i -o, i -o”.

Osioł uparcie swoje: „ A sio, a sio, a sio”.

Silili się nie na żarty,

Lecz osioł był uparty,

Aż wreszcie zrezygnowali i osła przedrzeźniali:

„ A sio, a sio, a sio”

A osioł spojrzał leniwie

I ryknął do nich złośliwie:

„ Znudziło mi się to, i -o, i -o, i -o”.

„ Żaba” - usprawnianie artykulatorów

Pewna żaba, chociaż mała

Raz na spacer się wybrała.

Ja z języka żabkę zrobię

Niechaj w buzi skacze sobie.

W prawo, w lewo, w górę w dół,

Wreszcie złoży się na pół.

Po kamykach przeskakuje, górne ząbki porachuje.

Gdy spragniona żabka była,

Chłodnej wody się napiła.

Pocmokała, pomlaskała,

Pyszczek żabi oblizała.

Teraz sobie smacznie śpi,

Chrapiąc mocno, tak jak ty.

„ Chory miś” - usprawnianie podniebienia miękkiego.

CHA, CHA, CHA CHA, CHA, CHA

To Halinka misia ma.

Ale misia boli głowa,

Bo misio się rozchorował.

Kaszel cięgle mu przeszkadza ( kaszlanie)

Więc pan doktor mu doradza:

Gardło płukać ( naśladować płukanie gardła),

Miodek jeść ( wysuwać i chować głęboko język)

I tabletek łykać sześć ( przełykanie śliny 6 razy).

Miś przestrzega zalecenia,

Lecz wciąż ziewa z osłabienia ( ziewanie).

Ciągle kicha ( kichanie), parska ( parskanie), sapie (wciąganie powietrza przez usta, przy zatkniętym nosie),

A jak zaśnie, mocno chrapie ( chrapanie)

Opowiadanie logopedyczne: „ Burek z podwórka” ( ćwiczenie artykulatorów i ćwiczenia ortofoniczne)

W wiejskiej zagrodzie, pies zwany Burkiem

Skrzętnie zarządza całym podwórkiem.

Niech Burkiem będzie w buzi języczek,

Wnet obowiązki jego wyliczę:

Rankiem, gdy tylko ślepia otwiera,

Już za porządki się zabiera.

Najpierw wokół swej budy posprząta:

Zamiecie (oblizywanie warg ruchem okrężnym),

Zakopie kości do kąta (wysuwanie i chowanie do jamy ustnej języka ułożonego w łopatkę).

Następnie w budzie zrobi sprzątanie (masowanie czubkiem języka wewnętrznej strony policzków)

I zerknie w miseczkę, co dziś na śniadanie (kierowanie języka w kąciki warg).

Na widok ciepłej kaszy smacznie się oblizuje (oblizywanie językiem „wąsów „ i „brody”)

Zjada wszystko, bo bardzo mu smakuje (głośne mlaskanie).

Teraz już Burek biegnie zliczyć kurki do kurnika

I sprawdzić, czy tej nocy nie było tam liska zbójnika (liczenie ząbków „kurek”, poprzez dotykanie każdego zęba czubkiem języka).

Są wszystkie, lecz tuż za płotem słychać gąsek gęganie (gęganie: gę, gę, gę)

Biegnie Burek na ratunek, dając znak szczekaniem (szczekanie: au, au, au)

A tu już gąsior groźnie sycząc ( syczenie: s…………),

Broni swego stada. Niesfornych łobuziaków ucieka gromada,

Pufając ze zmęczenia (nadymanie policzków i wypuszczanie powietrza)

Szumiącego lasu dopada (szumienie sz…………..).

Teraz Burka czeka nie lada zadanie,

Musi krówkę wyprowadzić na łąkę, na śniadanie.

Krowa muczy przyjaźnie ( mu……….)

Już idą drogą wśród lasu,

Nagle się przestraszyli

Okropnego hałasu.

Spogląda Burek za siebie, z prawej i z lewej strony ( wysuwanie języka i kierowanie go w prawo i w lewo)

Co widzi? Wóz strażacki pędzi jak szalony.

i-a, i-a, i-a, słychać już z oddali,

Co znaczy, że w pobliżu gdzieś się chyba pali.

Wtem słyszy Burek gwizd znajomy ( gwizdanie)

Znajome cmokanie ( cmokanie).

To jego pan go wzywa, ma nowe zadanie.

Przeciska się Burek do domu, na skróty, przez dziurę w płocie ( przeciskanie języka przez zaciśnięte zęby),

Gdy nagle wzrok jego skupił się na kocie,

Który miaucząc groźnie ( miauczenie), na rybki polował,

Lecz widząc kota, na drzewo się schował.

Wdzięczne rybki Burkowi całuski ślą spod wody ( całuski),

Lecz psina nie ma już czasu, pędzi w stronę zagrody.

Koń stoi już w zaprzęgu, parska niecierpliwie ( parskanie)

Pan cmoknął na niego ( cmokanie), ruszyli leniwie.

Słychać miarowy bieg konia ( kląskanie), Burek biegnie z boku,

Nie chce być gorszy, pragnie dotrzymać mu kroku.

I tak dzień cały Burka pracą wypełniony.

Pod wieczór wraca psina do budy zmęczony,

Zjada smaczną kolację ( mlaskanie), poprawia posłanie ( wypychanie językiem policzków)

I już po chwili słychać jego smaczne chrapanie ( chrapanie)

„ W zagrodzie Małgosi” - bajeczka ortofoniczna

Wieczorem w zagrodzie cioci Małgosi

Każde zwierzątko o jedzenie prosi.

Piesek szczeka: HAU, HAU, HAU,

Kotek miauczy: MIAU, MIAU, MIAU,

Kura gdacze; KOD, KO, DA

Kaczka kwacze: KWA, KWA, KWA.

Gąska gęga: GĘ, GĘ, GĘ

Ona też chce najeść się.

Owca beczy: BE, BE, BE,

Koza muczy: ME, ME, ME,

Indor gulaga: GU, GU, GU

Krowa ryczy: MU, MU, MU,

Konik parska: PRR, PRR, PRR

A pies warczy: WRR, WRR, WRR.

I tak gra orkiestra ta, aż Małgosia jeść im da.

GŁOSKI „K”, „G”

Wśród przyczyn zaburzeń realizacji głosek „k” i „g”, wymienia się niską sprawność ruchową języka, a w szczególności jego tylnej części. Może to wynikać z ograniczonych możliwości językowych. Zamiast wysklepienia się tylnej części języka i zwarcia z podniebieniem miękkim, miejsce zwarcia przesuwa się do przodu jamy ustnej.

Zamiana zwartych tylnojęzykowych „k, ki”, na zwarte zębowe „t, ti” lub „h” nosi nazwę parakappacyzmu, natomiast zamiana „g”, „gi” ,a „d”, di” lub „h” - paragammacyzmu. Zjawisko to występuje jako etap przejściowy w procesie kształtowania i rozwoju mowy dziecka, lecz w przypadku przedłużania się uznawane jest za wadę wymowy. Przykład: kura - „tura”, kino - „tino”, tak - „tat”.

Sposób powstawania tych głosek wymaga określonej sprawności wymienionych partii mięśni, czyli doprowadzenia do uchwycenia i zrozumienia przez dziecko różnicy w ich pracy. W związku z tym na etapie wstępnym przeprowadza się ćwiczenia polegające na unoszeniu języka i tworzeniu jego zwarcia z podniebieniem twardym (język dotyka do wałka dziąsłowego, tuż za górnymi, przednimi zębami) oraz na opuszczaniu go na dno jamy ustnej tak, aby doszło do wysklepienia grzbietu języka w tylnej części jamy ustnej i wytworzenia się w tym miejscu zwarcia.

Można przy wymawianiu głosek k, g kłaść dłoń na gardle, aby ukazać dziecku, że głoska ta powstaje nie z przodu jamy ustnej, ale z tyłu.

Pomocne może być tez włożenie końców 2 palców między górne i dolne zęby (jedynki) przy wymawianiu głoski „k” i utworzenie tym samym szczeliny, w znacznym stopniu utrudniającej zastąpienie głoski „k” przez „t”.

Oto przykładowe ćwiczenia :

• płukanie gardła wodą - gulgotanie; dmuchanie przez nos na watkę zawieszoną na nitce;

• wymawianie przy dość szeroko otwartych ustach : aka, oko, uku, eke, iki, yky, ak, ok, ik, uk, yk, ka, ko, ki, ke, ku, ky, aga, ogo, ugu, igi, ygy, ege, ag, og, eg, ig, ug, yg, ga, go, gi, ge, gu, gy

• razem z dzieckiem rysujemy obrazki zaczynające się na literę k lub g np. kot, koza, kura, kiełbasa, kapelusz, król, kwiatek, kolczyki, garnek, góra, gęś, gołębie, grabie i wspólnie podpisujemy;

• szukamy w otoczeniu np. w pokoju przedmiotów zaczynających się np. na k;

• z obrazków wybieramy tylko te, które zaczynają się np. na g;

• W sklepie zoologicznym mieszkają różne zwierzęta. Pan Krzysztof, właściciel sklepu, z uśmiechem wita kupujących. Pokazuje im swoje okazy. Pod sufitem wiszą klatki z ptakami. Jest wśród nich: kukułka, czarny kruk, żółty kanarek, kawka, szpak, krogulec a także sikorka bogatka. Kolorowe papugi skaczą po prętach wiklinowej klatki. Na półce stoją akwaria. W jednym mieszka dużo małych rybek, w drugim chomik i świnka morska, w trzecim jaszczurka, żółwiak i żółw z dużą skorupą. Koty wylegują się na parapecie i tylko łypią oczami w stronę ptaków.

1. W każdym akwarium narysuj mieszkające w nim zwierzęta. (należy wcześniej narysować 3 sześciany)
   2. Wypisz z tekstu nazwy zwierząt, podkreśl literkę "k".
   3. Napisz nazwy trzech innych zwierząt. W każdej nazwie musi wystąpić litera "k".

• Kukułeczka kuka: ku-ku, ku-ku,
  wiatr gałązką stuka: stuku, puku.
  Krople deszczu kapią: kap, kap, kap.
  Kuna myszkę goni - złap ją, złap.

 

• Kaczka głośno kwacze: kwa, kwa, kwa
  i drożyną drepcze nad staw, nad staw.
  Kura ziarno dziobie: ko, ko, ko,
  szuka małych dżdżownic głęboko.
  Kogut głośno zapiał: kukuryku!

• W pewien wtorek czy też piątek
  układanki był początek.
  Układały się wyrazy
  po kolei, bez urazy.

Strażak, mak, lak, rak i ptak,
kawa, kosa, kot i hak.
Lok, rok, sok, tłok, smok i huk
kabel, koza, komin, łuk.

Potem kowal i korale
-pasowały doskonale.
Kajak, kotek, kubek, kruk,
maska, gąbka, balkon, druk.

Sukno, ławka, lalka, król,
chomik, lotnik, klucz i ból.
Kurtka, wianek, lejek, klon,
kostka, kalka, okręt, skłon.

Układankę układały
w sposób prawie doskonały
wszystkie moje koleżanki,
które lubią układanki.

• Tam, gdzie rosną jagódki,
  mieszkają trzy krasnoludki.
  Domki mają malutkie,
  każdy domek z ogródkiem.

A w ogródkach poziomki,
a w ogródkach truskawki.
Tu gdzie grządki malutkie
wiosenne rosną kwiatki.

Błękitne niezabudki,
obok jaskier malutki.
Żonkile jak żółte promyczki
i dwie różyczki-siostrzyczki.

• Pan gajowy idzie w gaj.
  Idzie drogą i ścieżyną,
  chociaż jeszcze gęsta mgła
  nisko wisi nad doliną.

Minął strugę, minął głębię,
krzaki jagód, leszczyn gąszcz.
Przywitały go gołębie,
głuszec, wilga, mały wąż.

A za górą, tam gdzie głogi,
czeka gacek, w gnieździe ptak.
I gronostaj szybkonogi,
i gżegżółka czeka tam.

Pan gajowy, pan gajowy
to przyjaciel lasu jest.
Tu zwierzęta chylą głowy,                       
a gałęzie schyla bez.                     

• Na wakacyjnej wyspie
  wysoka rośnie trawa.
  Owoce kolorowe
  na drzewach "jawa - awa".

I wydmy są piaskowe,
i woda w rzekach płynie.
Konwalie konwaliowe
wyrosły dziś w dolinie.

Kowal głowy podkuwa,
by lepiej szła nauka.
Woźnica wakacyjny
własnego wózka szuka.

Bywają tu dwa węże
i sowa - mądra głowa.
Czerwone rosną krzewy,
piwonia jest różowa.

Wrzosy pachną wrzosowo
na wyspie wakacyjnej.
Wulkan dymi wesoło
- i nie chcę wyspy innej.

---