Norwid Cyprian Kamil Wiersze cz 2

Z VADE-MECUM

(1865-[Author ID1: at Wed Jul 11 11:01:00 2001 ] - [Author ID1: at Wed Jul 11 11:01:00 2001 ]1866)

ZA WSTĘP

(OGÓLNIKI)[Author ID1: at Mon Jul 2 11:09:00 2001 ]

Gdy z wiosną życia duch Artysta

Poi się jej tchem jak motyle,

Wolno mu mówić tylko tyle:

„Ziemia jest krągła - jest kulista!”

⁵Lecz gdy późniejszych chłodów dreszcze

Drzewem wzruszą - i kwiatki zlecą -

Wtedy dodawać trzeba jeszcze:

„U biegunów - spłaszczona nieco...”

Ponad wszystkie wasze uroki -

¹⁰Ty! poezjo, i ty, wymowo -

Jeden wiecznie będzie wysoki:

Odpowiednie dać rzeczy słowo!

~~_________________~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:08:00 2001 ]

~~ZA WSTĘP. (OGÓLNIKI)~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Tekst na podstawie wydania: Cyprian Norwid.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:06:00 2001 ]~~Vade-mecum~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:06:00 2001 ]~~. Oprac. J. Fert. BN I 271. Wrocław 1990 s. 13-14 (dalej skrót: VMF).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf: kodeks~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:06:00 2001 ]~~Vade-mecum~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:06:00 2001 ]~~: Biblioteka Narodowa w Warszawie nr II 6313 k. 3 v (dalej skrót VMA). W autografie liczne, późniejsze od czystopisu, trudne do odczytania poprawki poety.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesmycki. Reszta 45. GomNWP 275.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:06:00 2001 ]

~~Tytuł i podtytuł:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:08:00 2001 ]~~Za wstęp. (Ogólniki)~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:08:00 2001 ] - tytuł sygnalizuje pozycję utworu w VM, podsuwa domysł, że pierwotnie wiersz ten miał stanowić rodzaj „wstępu” (czy raczej inwokacji-introdukcji) do tomu VM: „za wstęp”, tj. zamiast wstępu; podtytuł od wyrazu „ogólnik”[Author ID1: at Mon Jul 2 11:08:00 2001 ],[Author ID1: at Mon Jul 2 11:08:00 2001 ] w znaczeniu zbliżonym do dzisiejszego: powszechnie znana, banalna, oklepana prawda, ale też, w innym odcieniu znaczeniowym: ogólna podstawa wiedzy, uniwersalny metodologicznie pewnik, wchodzący do podstawy nauki (zob. SWarsz.).[Author ID1: at Mon Jul 2 11:08:00 2001 ]

~~12 - późniejsza poprawka:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:07:00 2001 ]~~Odpowiednie nadać słowo!~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:07:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:07:00 2001 ]~~(odczytanie niepewne).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:07:00 2001 ]

I. VADE-MECUM[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]

Klaskaniem mając obrzękłe prawice,

Znudzony pieśnią, lud wołał o czyny:[Author ID1: at Sun Jul 15 21:08:00 2001 ];[Author ID1: at Sun Jul 15 21:08:00 2001 ]

Wzdychały jeszcze dorodne wawrzyny,

Konary swymi wietrząc błyskawice.

⁵Było w Ojczyźnie laurowo i ciemno

I już ni miejsca dawano, ni godzin

Dla nie [Author ID1: at Sun Jul 15 21:07:00 2001 ]czekanych powić i narodzin,

Gdy Boży-palec zaświtał nade mną;

Nie zdając liczby z rzeczy[Author ID2: at Tue Dec 16 11:40:00 1997 ], które czyni,

¹⁰Żyć mi rozkazał w żywota pustyni!

Dlatego od was... o! laury, nie wziąłem

Listka jednego, ni ząbeczka w liściu,

Prócz może cieniu chłodnego nad czołem

(Co nie należy wam, lecz - słońca przyściu...).

¹⁵Nie wziąłem od was nic, o! wielkoludy,

Prócz dróg zarosłych w piołun, mech i szalej,

Prócz ziemi, klątwą spalonej, i nudy...

Samotny wszedłem i sam błądzę dalej.

Po-obracanych w przeszłość nie pojętę -

²⁰A uwielbionę - spotkałem niemało!

W ostrogi rdzawe utrafia[Author ID1: at Sun Jul 15 21:08:00 2001 ]łem piętę

W ścieżkach, gdzie zbitych kul sporo padało!

Nieraz Obyczaj stary zawadziłem,

Z wyszcz*rzonymi na jutrznię zębami;

²⁵Odziewający się na głowę pyłem,

By noc przedłużył, nie zerwał ze snami.

Niewiast, zaklętych w umarłe formuły,

Spotkałem tysiąc; i było mi smętno,

Że wdzięków tyle widziałem - nieczuły!

³⁰Źrenicą na nie patrząc bez-namiętną.

Tej, tamtej rękę tknąwszy marmurowę,

Wzruszyłem fałdy ubrania kamienne,

A motyl nocny wzleciał jej nad głowę,

Zadrżał i upadł... i odeszły - senne...

³⁵I nic... nie wziąłem od nich w serca wnętrze,

Stawszy się ku nim - jak one - bezwładny,

Tak samo grzeczny i zarówno żadny,

Że aż mi coraz szczęście niepojętsze!

- Czemu? dlaczego? w przesytu-Niedzielę

⁴⁰Przyszedłem witać i żegnać... tak wiele?

Nic nie uniósłszy na sercu - prócz szaty -

Pytać was - nie chcę i nie raczę: Katy!...

Piszę - ot! czasem... piszę na Babylon

Do Jeruzalem! - i dochodzą listy -

⁴⁵To zaś mi mniejsza, czy bywam omylon

Albo nie?... piszę pamiętnik artysty -

Ogryzmolony i w siebie pochylon -

Obłędny!... ależ - wielce rzeczywisty!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Syn - minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku,

⁵⁰Co znika dzisiaj (iż czytane pędem)

Za panowania Panteizmu-druku,

Pod ołowianej litery urzędem;

I jak zdarzało się na rzymskim bruku,

Mając pod stopy katakomb korytarz,

⁵⁵Nad czołem słońce i jaw, ufny w błędzie -

Tak znów odczyta on, co ty dziś czytasz,

Ale on spomni mnie... bo mnie nie będzie!

_________________

I. VADE-MECUM

7[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]:[Author ID1: at Mon Jul 2 11:17:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]powić i narodzin[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ] poetycka tautologia: oba wyrazy oznaczają mniej więcej to samo, ale może mowa tu o wymiarze kulturowym owych „powić-narodzin”, czyli o rodzaju „nobilitacji” poetyckiej, znanej w takiej czy innej postaci w kulturze zachodniej (np. poprzez wieńczenie laurem; por. np. gest ofiarowania „wieńca” w wierszu [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]Do tancerki[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]); w dalekiej konkretyzacji pobrzmiewa tu wyzwanie wobec współczesnych, związane ze zlekceważeniem dotychczasowej działalności poety zarówno przez kolegów-artystów, jak też krytykę literacką; por. znamienny zwrot do Deotymy i „błogosławieństwo” dla jej natchnień w wierszu [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]Rzeczywistość i marzenia (!)[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ];[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]czytamy tam: „Przeto dla nowej śpiewaczki to czynię, / [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]Czego mnie pierwej na drogę nie dano[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ], / Mnie, stu laurowych ojców mdłej dziecinie[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]…[Author ID1: at Mon Jul 2 11:21:00 2001 ]” (GomPW 1, 228).[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]

~~Tekst wedł. VMF 15-19.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf VMA k. 4-5 r; drobne poprawki czystopisowe.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesmycki. „Chimera” VIII: 1904 s. 22-24 s. 1-3. GomNWP 276-277 (w tym i w poprzednich wydaniach nie uwzględniono tytułu:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:13:00 2001 ]~~I. Vade-mecum~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:13:00 2001 ]).[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Tytuł: ten sam, co tytuł zbioru; jest to utwór programowy (czy wręcz wobec zbioru „treścianowy”), co nie umniejsza jego wartości artystycznej (szersza argumentacja w edycji VMF 3-5). Sam termin [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~vade-mecum~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ] ~~(pierwotnie~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~vade mecum~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~, współczesna pisownia raczej~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~vademecum~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~czy nawet~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~wademekum~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ])[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~przejął poeta z tradycji określania tym mianem podręcznych („kieszonkowych”) kompendiów wiedzy i umiejętności w różnych dziedzinach (np.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~Vademecum piorum christianorum.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ] Kolonia 1709), a szczególnie w odniesieniu do przewodników. Dosłownie „vademecum” znaczy: „chodź ze mną”, tj. „noś mnie przy sobie”. Wiersz Norwida - zresztą, również cały zbiór - jest więc niejako przewodnikiem po „ziemi klątwą spalonej” (poeta nosił się z zamiarem napisania „[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~Komed~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]ii[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ] ~~Danta czwartego tomu”; jeden z fragmentów dzieła przesłał Augustowi Cieszkowskiemu, prawdopodobnie latem 1852: GomPW 8, 111-113; por. GomPW 3, 29-34; 719-721).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~7 -~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~powić i narodzin~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ] - poetycka tautologia: oba wyrazy oznaczają mniej więcej to samo, ale może mowa tu o wymiarze kulturowym owych „powić-narodzin”, czyli o rodzaju „nobilitacji” poetyckiej, znanej w takiej czy innej postaci w kulturze zachodniej (np. poprzez wieńczenie laurem; por. np. gest ofiarowania „wieńca” w wierszu [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~Do tancerki~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]); w dalekiej konkretyzacji pobrzmiewa tu wyzwanie wobec współczesnych, związane ze zlekceważeniem dotychczasowej działalności poety zarówno przez kolegów-artystów, jak też krytykę literacką; por. znamienny zwrot do Deotymy i „błogosławieństwo” dla jej natchnień w wier[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~szu~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~Rzeczywistość i marzenia (!)~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ];[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~czytamy tam: „Przeto dla nowej śpiewaczki to czynię, /~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~Czego mnie pierwej na drogę nie dano~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]~~, / Mnie, stu laurowych ojców mdłej dziecinie...” (GomPW 1, 228).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:15:00 2001 ]

15:[Author ID1: at Mon Jul 2 11:18:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:18:00 2001 ] wielkoludy -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ] por. wizję „płaczu wielko-ludowego” i jego artystycznych dopełnień w wierszu List (GomPW 1, 105) z późniejszą przestrogą „przed klątwą wybujałości”, rzucaną nieopatrznie na „młode ramiona” przez „Mistrzów-wielkich” w wierszu Reczywistość i marzenia (!) (GomPW 1, 225).

39:[Author ID1: at Mon Jul 2 11:18:00 2001 ] - [Author ID1: at Mon Jul 2 11:18:00 2001 ]por. w wierszu Trzy strofki analogiczne wyrażenie dezaprobaty: „świątecznych-uczuć świąteczni-czciciele”.

40:[Author ID1: at Mon Jul 2 11:18:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:18:00 2001 ] prócz szaty -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ] por. wiersz „Nim znów ucieknę, nic nie mając zgoła~~...~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:22:00 2001 ]…[Author ID1: at Mon Jul 2 11:22:00 2001 ]”

43-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:18:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:18:00 2001 ]44:[Author ID1: at Mon Jul 2 11:18:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:18:00 2001 ] symbolicznie wieloznaczeniowy adres poetycki; formuła analogiczna do zwrotu pocztowego „pisać na”, tj. za pośrednictwem jakiejś stacji pocztowej, np. do Korczewa „na Warszawę, Siedlce...” Babilon (w autografie: Babylon) -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ] dość rozpowszechnione wówczas określenie Paryża; tu, szerzej: współczesność z całym swym „babilońskim” pomieszaniem dobrego i złego; Jeruzalem (w autografie pisownia Jerózalem) -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ] symbol wieloznaczeniowej (również apokaliptycznej) przyszłości.

49:[Author ID1: at Mon Jul 2 11:18:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:18:00 2001 ] wnuk -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ] symboliczne odwołanie do sądu wieków czy sądu pokoleń; do historii jako „korektorki-wiecznej”; wyraz wiary w postęp człowieka i nadziei na zadośćuczynienie (por. analogiczny zwrot do „późnego wnuka” w Fortepianie Szopena).

53-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ]54:[Author ID1: at Mon Jul 2 11:19:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:19:00 2001 ] na rzymskim bruku -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ] nawiązanie do tradycji wczesnego chrześcijaństwa, tj. do czasów prześladowań w okresie I-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ]IV w.; szczególne ich nasilenie nastąpiło w drugiej połowie III w., schronieniem dla chrześcijan i miejscem spotkań liturgicznych stawały się często rzymskie katakumby, czyli podziemne cmentarze (wiele z nich zachowało się do dziś przy starożytnej via Appia Antica).

56:[Author ID1: at Mon Jul 2 11:19:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:19:00 2001 ] odczyta -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:20:00 2001 ] daje się tu wyczuć Norwidowski etymologizm: „od-czyta”, czyli przeczyta na nowo i chyba wreszcie we właściwy sposób, choć nie można tu wykluczyć ironii, por. wiersz „Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie…[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ]~~...~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ]”

II. PRZESZŁOŚĆ

Nie Bóg stworzył przeszłość i śmierć, i cierpienia,

Lecz ów, co prawa rwie,

Więc nieznośne mu - dnie;

Więc, czując złe, chciał odepchnąć spomnienia!

⁵Acz nie byłże jak dziecko, co wozem leci,

Powiadając: „O! dąb

Ucieka!... w lasu głąb...”

- Gdy [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]dąb stoi, wóz z sobą unosi dzieci.

Przeszłość jest i dziś, i te dziś dal*j:

¹⁰Za kołami to wieś

Nie - jakieś tam... cóś, gdzieś,

Gdzie nigdy ludzie nie bywali!...

__________

II. PRZESZŁOŚĆ

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:33:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 20.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 46. GomNWP 277-278.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:33:00 2001 ]

5-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:35:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:35:00 2001 ]8:[Author ID1: at Mon Jul 2 11:35:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:35:00 2001 ] por. u Ballanche'a: „Wieki załamały się w jednej niepodzielnej chwili [...]. I przyszłość nastąpiła po przeszłości, by uczynić z nią jedno, a dogmat i mit ukazały się na początku i na końcu; a pierwsze i ostatnie wieki świata umykały na horyzoncie jednakowo ciemnym.” (La Vision H*bal…[Author ID1: at Mon Jul 2 11:36:00 2001 ]~~...~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:36:00 2001 ] Geneve-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:36:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:36:00 2001 ]Paris 1969,[Author ID1: at Mon Jul 2 11:36:00 2001 ] p. 122; cyt. za: M. Cieśla-Korytkowska. Romantyczna poezja mistyczna. Ballanche, Novalis, Słowacki. Kraków 1989,[Author ID1: at Mon Jul 2 11:34:00 2001 ] s. 46.

III. SOCJALIZM

Ludzie - choć kształtem ras napiętnowani,

Z wykrzywianymi różną mową wargi -

Głoszą: że oto źli już i wybrani,

Że już hosanna tylko albo skargi...

⁵- Że Pyton-stary zrzucon do otchłani:

Grosz? że symbolem już - harmonią?... targi!

Oh! nie skończona jeszcze? Dziejów praca -

Jak bryły w górę ciągnięcie ramieniem:

Umknij - a już ci znów na piersi wraca,

¹⁰Przysiądź, a głowę zetrze ci brzemieniem...

- O! nie skończona jeszcze Dziejów praca,

Nie-prze-palony jeszcze glob, Sumieniem!

________________

III. SOCJALIZM

~~Tekst na podstawie VMF 21~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:50:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:38:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:50:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:38:00 2001 ]~~22 (zmieniona interpunkcją).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Po raz pierwszy ogłoszony jako podobizna autografu: C. Norwid.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:50:00 2001 ]~~Vade-mecum. Podobizna autografu~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:50:00 2001 ]~~. Z przedmową W. Borowego. Warszawa 1947 s. 11 (dalej skrót VMB).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: C. K. Norwid.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:50:00 2001 ]~~Vade-mecum~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:50:00 2001 ]~~, przygotował do druku K. Sowiński. Oficyna Poetów i Malarzy na Emigracji w Anglii. Tunbridge Wells 1953 s. 20 (dalej skrót VMS).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:50:00 2001 ]

1-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:51:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:51:00 2001 ]6:[Author ID1: at Mon Jul 2 11:51:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:51:00 2001 ] nawiązanie biblijne: „Przeto pójdźcie, zstąpmy, a pomięszajmy tam język ich, aby nie słyszał żaden głosu bliźniego swego... I przetoż nazwano imię jego Babel, iż tam pomięszany jest język wszystkiej ziemie: i z onąd rozproszył je Pan po wszystkich krainach.” (Rdz 11, 7...9); tu też aluzja do socjalistycznych utopii okresu Wiosny Ludów; Pyton-stary -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:51:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:51:00 2001 ] odwołanie do mitu: Apollo -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:51:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:51:00 2001 ] słoneczny bóg olimpijski -[Author ID1: at Mon Jul 2 11:51:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:51:00 2001 ] opanował w Delfach sanktuarium chtonicznego (podziemnego) bóstwa Pytona i zrzucił je do przepaści, kończąc tym samym czasy mrocznego kultu; w rzeczywistości kult pokonanego bóstwa przeniknął do religii apollińskiej (por. R. Graves. Mity greckie. Przeł.[Author ID1: at Mon Jul 2 11:52:00 2001 ]kład[Author ID1: at Mon Jul 2 11:52:00 2001 ] H. Krzeczkowski. Wstępem opatrzył A. Krawczuk. Warszawa 1968,[Author ID1: at Mon Jul 2 11:39:00 2001 ] s. 80-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:51:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:51:00 2001 ]85).

V. HARMONIA[Author ID1: at Mon Jul 2 13:23:00 2001 ]

I nerwów gra, i współ-zachwycenie,

I tożsamość humoru

Łączą ludzi bez sporu -

Lecz bez walki nie łączy sumienie!

⁵Trudne z łatwym w przeciwne dwie strony

Rozerwą wprzód człowieka,

Nim harmonii doczeka [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]-

Odepchną wprzód, gdzie zmarłych miliony.

III

W gwiazd harmonię poglądać wesel*j

¹⁰Przez wiele lat samotnych

Niż - w źrenicach błyskotnych -

Wyczytać raz, co? serca rozdzieli...!

~~________________~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:23:00 2001 ]

~~V. HARMONIA~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Tekst według VMF 23-24.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf VMA k. 6 verso na kartce wklejonej do kodeksu; na odwrocie przekreślonego rękopisu wiersza~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:22:00 2001 ]~~Po balu~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:22:00 2001 ] ~~(por. wiersz w sc. III~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:22:00 2001 ]~~Za kulisami.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:22:00 2001 ]~~GomPW 4, 538-539). GomNWP 278-279.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 48.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:22:00 2001 ]

~~Tytuł - por. w liście do Trębickiej z 8 kwietnia 1~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:23:00 2001 ]~~856: „Jestem nieprzyjacielem~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:23:00 2001 ]~~harmonii~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:23:00 2001 ] ~~w kwestiach sumienia...” (GomPW 8, 256).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:23:00 2001 ]

VI. W WERONIE[Author ID1: at Mon Jul 2 13:26:00 2001 ]

Nad Kapuletich i Montekich domem,

Spłukane deszczem, poruszone gromem,

Łagodne oko błękitu.

Patrzy na gruzy nieprzyjaznych grodów,

⁵Na rozwalone bramy do ogrodów -

I gwiazdę zrzuca ze szczytu;

III

Cyprysy mówią, że to dla Julietty,

Że dla Romea - ta łza znad planety

Spada... i groby przecieka;

¹⁰A ludzie mówią, i mówią uczenie,

Że to nie łzy są, ale że kamienie,

I - że nikt na nie... nie czeka!

_________________

VI. W WERONIE

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 24-25.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf VMA k. 7 r - na kartce wklejonej do kodeksu; na odwrocie autograf wiersza~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]~~Baczność~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ] (przekreślony); numer porządkowy bezpośrednio na karcie kodeksu. Wiersz należy do najbardziej znanych już za życia poety; sam autor wielokrotnie go przerabiał, wplatając do innych swoich utworów (np. do dramatu [Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]~~Noc tysiączna druga~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ])[Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]~~lub oddając do druku; po raz pierwszy pt.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]~~Nad grobem Julii w Weronie~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]~~pojawił się w zbiorze:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]~~Pokłosie. Zbieranka literacka na korzyść sierot~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]~~. R. III: [1854]. Poznań [1855]; jako~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]~~Improwizacja w Castel-Fermo~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ] ~~- ukazał się w lwowskim „Dzienniku Literackim” 1867 nr 4 - 5; inne publikacje: „Biblioteka Warszawska” 1867 t. III; „Bluszcz” 1870 nr 9 - tytuł:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]~~Improwizacja w Castel-Fermo (pod Weroną).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ] ~~Obszerną dokumentację odmian wiersza ogłosił Gomulicki w~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]~~Źródłach i zasadach wydania „Dzieł zebranych”~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ] ~~Norwida (GomDZ 1, 857-860; tu też przyjęcie czasu powstania pierwszej redakcji wiersza na rok 1849, ostatniej - na około 1867).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk (z błędam~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]~~i): PrzesmWyb 263.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:24:00 2001 ]

~~Tytuł - zob. uwagę poety w liście do Antoniego Zaleskiego z~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~grudnia 1858, zawierającym „spis rzeczy” projektowanego wyboru utworów Norwida: „Z Werony piosnka, d~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:25:00 2001 ]⁰[Author ID1: at Mon Jul 2 13:25:00 2001 ] w [Author ID1: at Mon Jul 2 13:25:00 2001 ]~~Pokłosiu~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:25:00 2001 ]~~;” (GomPW 8, 366).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:25:00 2001 ]

1-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:28:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:28:00 2001 ]3:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:28:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:28:00 2001 ] nawiązanie do legendy o miłości Romea i Julii, należących do dwu skłóconych rodów werońskich (w pierwotnej legendzie -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:28:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:28:00 2001 ] sieneńskich); Capulletich i Montecchich spopularyzował dramat Szekspira Romeo i Julia; w epoce romantyzmu legenda Romea i Julii gwałtownie odżyła, ściągając turystów do rzekomego grobu ponadczasowych (i symbolicznych) kochanków.

10-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:28:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:28:00 2001 ]11:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:28:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:28:00 2001 ] inaczej w wierszu Teofila Lenartowicza pt. Pani Helenie Modrzejewskiej: „Nad zimnym grobem Romea, Juliety / Kończą się zemsty i długie „niestety” / W sercu się widza na głębiach rozlega / Nad smutnym losem Julii i Montega.[Author ID1: at Mon Jul 2 13:29:00 2001 ]” (T. Lenartowicz Wybór poezyj. Oprac. J. Nowakowski. BN I 5. Wrocław 1972,[Author ID1: at Mon Jul 2 13:28:00 2001 ] s. [Author ID1: at Mon Jul 2 13:29:00 2001 ]389); por. finał dramatu Szekspira: „Świt zgody wstaje nad nocą rozpaczy, / Choć słońce twarzy zza chmur nie wychyli. / Jednych ukarze się, innym wybaczy, / Lecz ludzie wieki się będą smucili, / Z ust do ust niosąc w cztery świata strony / Historię dwojga kochanków z Werony.[Author ID1: at Mon Jul 2 13:29:00 2001 ]” (W. Shakespeare. Romeo i Julia. Przeł.[Author ID1: at Mon Jul 2 13:26:00 2001 ]kład[Author ID1: at Mon Jul 2 13:26:00 2001 ] S. Barańczak. Poznań 1990,[Author ID1: at Mon Jul 2 13:26:00 2001 ] s. 174).

VII. ADDIO![Author ID1: at Mon Jul 2 13:31:00 2001 ]

„Jeżli ty mnie szukasz? - Prawda woła -

To z namiętnościami czasow*mi

Węzeł swój roztargnij, synu ziemi!

Bo nie dojrzysz i cieniu mego zgoła...”

⁵Silna na to zakrzyknie Popularność:

„Chodź! - z namiętnościami czasowemi

Złącz się, opieszały synu ziemi:

Ja? nazywam się czynność, prawda?... marność!”

III

Bądźcież zdrowe, obiedwie - do widzenia!

¹⁰Mnie wołają sny na mech cmentarny;

Ani widzieć chcę tej Prawdy marn*j,

Ni tej Popularności, bez sumienia.

___________

VII. ADDIO!

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:30:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 25-26.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 7 v; liczne późniejsze poprawki naniesione niebieskim ołówkiem na czystopis.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 49. GomNWP 279.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Tytuł (w autografie zapis~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:30:00 2001 ]~~Adio!~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:30:00 2001 ] ~~- z wł. „addio”, „z Bogiem”~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:30:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 13:30:00 2001 ]~~) - „żegnaj”, „bywaj zdrów”.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:30:00 2001 ]

1-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:31:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:31:00 2001 ]8:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:32:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:32:00 2001 ] Prawda~~...~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:32:00 2001 ]…[Author ID1: at Mon Jul 2 13:32:00 2001 ] Popularność -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:32:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:32:00 2001 ] nawiązanie mityczne: sytuacja Heraklesa kuszonego przez Cnotę i Występek (Ksenofont. Uczta).

IX. CIEMNOŚĆ

Ty skarżysz się na ciemność mojej mowy;

- Czy też świ*cę zapalałeś sam?

Czy sługa ci zawsze niósł pokojowy

Światłość?... patrz - że ja cię lepiej znam.

⁵Knot, gdy obejmiesz iskrą, wkoło płonie,

Grzeje wosk, a ten kulą wstawa

I w biegunie jej nagle płomień tonie;

Światłość jego jest mdła - bladawa -

III

Już - już mniemasz, że zgaśnie, skoro z dołu

¹⁰Ciecz rozgrzana światło pochłonie -

Wiary trzeba - nie dość skry i popiołu...

Wiarę dałeś?... patrz - patrz, jak płonie!...

Podobnie są i słowa me, o! człeku,

A ty im skąpisz chwili marn*j,

¹⁵Nim - rozgrzawszy pierwej zimnotę wieku -

Płomień w niebo rzucą... ofiarny.

~~________________~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~IX. CIEMNOŚĆ~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ]

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 31-32.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf VMA k. 9 r~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ]~~;[Author ID2: at Tue Dec 9 09:53:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ]W[Author ID2: at Tue Dec 9 09:53:00 1997 ]~~w[Author ID2: at Tue Dec 9 09:53:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ] autografie liczne przeredagowania. Wiersz w kilku odmianach; wszystkie pochodzą z okresu po skomponowaniu VM; inna redakcja w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, rkps 9260 III k. 22; jedną z redakcji opublikowano w 1 nrze[Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ] ~~warszawskiego „Echa” z 1877 r. w cyklu~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ]~~Rymy dorywcze.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Gomulicki: Cyprian Norwid.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ]~~Vade-mecum~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ]~~. Wydał z autografu, uzupełnił i wstępem poprzedził... Warszawa 1962 s. 56 (dalej skrót VMGom1~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ]^a[Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ]~~). GomNWP 280-281 („ostatnia redakcja”).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:33:00 2001 ]

XI. PIELGRZYM[Author ID1: at Mon Jul 2 13:35:00 2001 ]

Nad stanami jest i stanów-stan,

Jako wieża nad płaskie domy

St*rcząca w chmury...

Wy myślicie, że i ja nie Pan,

⁵Dlatego że dom mój ruchomy,

Z wielblądziej skóry...

III

Przecież ja aż w nieba łonie trwam,

Gdy ono duszę mą porywa

Jak piramidę!

¹⁰Przecież i ja ziemi tyle mam,

Ile jej stopa ma pokrywa,

Dopókąd idę!...

________________

XI. PIELGRZYM

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:34:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 35-36.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Autograf w VMA k. 10 r: nagłówek i zwrotka I bezpośrednio w kodeksie, strofy pozostałe na dolepionej węższej kartce. W autografie podkreślenie obejmujące ww. 10-12 (niewidoczne w podobiźnie autografu: VMB 19).[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesmycki. „Chimera” VIII: 1904~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:34:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~s. 298; pwdr. książkowy: Zręb 1, 125. GomNWP 282.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:34:00 2001 ]

Tytuł - nawiązanie biblijne: człowiek jest natury pielgrzymiej; por. 1Krn 29, 15 („Bośmy goście przed tobą i przychodniowie, jako i wszyscy ojcowie naszy. Dni nasze jako cień na ziemi, a nie masz żadnego przedłużenia.”); 2Kor 5, 6 („pielgrzymujemy od Pana”, tj. z Bożej woli); Hbr 11, 13 (ludzie są „gośćmi i przychodniami na zie[Author ID1: at Mon Jul 2 13:35:00 2001 ]~~mi”).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:35:00 2001 ]

6:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:36:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:36:00 2001 ] wielblądziej -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:36:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:36:00 2001 ] oboczność żywotna w ubiegłym wieku.

12:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:37:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:37:00 2001 ] dopókąd (w autografie: dopukąd) -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:37:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:37:00 2001 ] pisownię motywuje poetycka etymologia i wieloznaczeniowość: „póki” (aspekt czasowy) i „[Author ID1: at Mon Jul 2 13:37:00 2001 ]:”[Author ID1: at Mon Jul 2 13:37:00 2001 ]pokąd”, „do jakiego miejsca” (aspekt przestrzenny); generalnie: symboliczne ujęcie ludzkiej egzystencji.

XIII. LARWA[Author ID1: at Mon Jul 2 13:41:00 2001 ]

Na śliskim bruku w Londynie,

W mgle - podksiężycow*j, biał*j -

Niejedna postać cię minie,

Lecz ty ją[Author ID2: at Tue Dec 16 11:53:00 1997 ]a[Author ID2: at Tue Dec 16 11:53:00 1997 ] wspomnisz, struchlały.

⁵Czoło ma w cierniu? czy w brudzie?

Rozpoznać tego nie można;

Poszepty z Niebem o cudzie

W wargach... czy? piana bezbożna!...

Rzekłbyś, że to Biblii księga

¹⁰Zataczająca się w błocie -

Po którą nikt już nie sięga,

Iż nie czas myśleć... o cnocie!

Rozpacz i pieniądz - dwa słowa -

Łyskają bielmem jej źrenic,

¹⁵Skąd idzie?... sobie to chowa,

Gdzie idzie?... zapewne - gdzie n [Author ID1: at Mon Jul 2 13:40:00 2001 ]i [Author ID1: at Mon Jul 2 13:40:00 2001 ]c!

Takiej-to podobna jędzy

Ludzkość, co płacze dziś i drwi;

- Jak historia?... wie tylko: „krwi!...”

²⁰Jak społeczność?... tylko - „pieniędzy!...”

________________

XIII. LARWA

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:41:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]VM[Author ID1: at Mon Jul 2 13:41:00 2001 ]~~F[Author ID2: at Tue Dec 9 09:56:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:41:00 2001 ]A[Author ID2: at Tue Dec 9 09:56:00 1997 ] ~~38-39.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 10 v i r; zwrotka 4 dopisana później (prawdopodobnie opuszczona omyłkowo podczas przepisywania). Podwójna - arabska i łacińska - numeracja strof.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 53-54. GomNWP 283.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Tytuł - wieloznaczeniowy: „maszkara”, „widmo”, „potwór”, „maska” (teatralna, karnawałowa); również odrażająca twarz; jędza, potwór~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:41:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 13:41:00 2001 ]

12:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:42:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:42:00 2001 ] por. w liście do Józefa B. Zaleskiego z sierpnia-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:42:00 2001 ]września 1854: „nędzy największą nędzą jest, iż nie umie się spodziewać...” (GomPW 8, 227).

19 [Author ID1: at Mon Jul 2 13:42:00 2001 ]:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:42:00 2001 ] por. w Fulminancie: „`Nabij i zabij' -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:42:00 2001 ] krzyki dwa... a więc*j cóż?” (GomPW 3, 546).

XV. SFINKS[Author ID1: at Mon Jul 2 13:44:00 2001 ]

Zastąpił mi raz Sfinks u ciemnej skały,

Gdzie jak zbójca, celnik lub człowiek biedny

„Prawd!” - wołając, wciąż prawd zgłodniały,

Nie dawa gościom tchu;

⁵- „Człowiek?... jest to kapłan bez-wiedny

I niedojrzały...” -

Odpowiedziałem mu.

Alić - o! dziwy...

Sfinks się cofnął grzbietem do skały:

¹⁰- Przemknąłem żywy!

_______________

XV. SFINKS

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:43:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:43:00 2001 ] ~~40-42[Author ID2: at Tue Dec 9 09:56:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:43:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 11 v~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesm. „Chimera” VIII: 1904 s. 299; pierwodruk książkowy: C. Norwid.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:43:00 2001 ]~~Wybór poezyj~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:43:00 2001 ]~~. Oprac. S. Kraków 1924~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:43:00 2001 ] ~~s. 181. GomNWP 284.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Tytuł - nawiązanie mitologiczne: Sfinks z legend tebańskich zaczepiał podróżnych i zadawał im zagadkę, której nikt nie był w stanie rozwiązać;~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:43:00 2001 ]~~potwór~~ [Author ID2: at Tue Dec 9 09:57:00 1997 ] ~~Sfinks [Author ID2: at Tue Dec 9 09:58:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:43:00 2001 ]strącał nieszczęśników w przepaść; dopiero prawidłowa odpowiedź Edypa obaliła potwora. Sfinks Norwida poddany został przetworzeniu - nie przepada, lecz jedynie pozwala przychodniowi przejść żywo.[Author ID1: at Mon Jul 2 13:43:00 2001 ]

5-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:44:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:44:00 2001 ]6:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:44:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:44:00 2001 ] w micie „prawidłowa” odpowiedź na pytanie obala Sfinksa („Utrzymywano również, iż Edyp przeszył go włócznią.[Author ID1: at Mon Jul 2 13:44:00 2001 ]”;[Author ID1: at Mon Jul 2 13:44:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:44:00 2001 ] P. Grimal. Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Red. nauk. J. Łanowski. Wyd. II. Wrocław 1990); [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]Norwid igra realiami mitycznymi,[Author ID2: at Tue Dec 9 09:59:00 1997 ] ~~(jego Sfinks pozwala mu tylko „przemknąć”; zapewne zaczepi żądaniem „prawd” jeszcze niejednego),~~ [Author ID2: at Tue Dec 9 09:59:00 1997 ]przetwarza je i usymbolicznia w celu wysłowienia losu i grozy istnienia, ale przenikniętej chrześcijańskim poczuciem ludzkiej godności („człowiecze kapłaństwo”), a zarazem dziecięcości; por. „~~...~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:45:00 2001 ]…[Author ID1: at Mon Jul 2 13:45:00 2001 ]trzeba mieć serca naiwność, / Dzieckiem być... umiejętnie... Człowiek jest niemowlę / Niewysłowionych rzeczy!! -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:45:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:45:00 2001 ]” (Kleopatra III,[Author ID1: at Mon Jul 2 13:45:00 2001 ] ww. 299-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:45:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:45:00 2001 ]301; GomPW 5, 126).

XVI. NARCYZ[Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]

Narcyz - w siebie wpatrzon przyjemnie -

„Zważ! - wyzywał - wszelki człowiecze:

Cóż nad Grecję (bo cóż - nade mnie).”

- Echo jemu prosto odrzecze:

⁵Te nimfea i to jezioro,

I safirowych głębie stoków

Nie same się z twej Grecji biorą,

Lecz - ze światła, chmur i obłoków...

III

Postać twoja, zważ - ile? drżąca,

¹⁰Lubo pozierasz w wody czyste -

- Źwierciadlanność idzie aż z słońca!

Dno jedynie - stale-ojczyste.”

_______________

XVI. NARCYZ

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:46:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:46:00 2001 ] ~~42-43[Author ID2: at Tue Dec 9 09:59:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:46:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 11 v i 12 r Czystopis znacznie przetworzony; II red. (z odmianami) wykorzystał poeta w prozatorskim utworze [„Wspomnienia weneckie”].~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Gomulicki: VMGom1~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:46:00 2001 ]^a[Author ID1: at Mon Jul 2 13:46:00 2001 ] ~~(błąd w w. 4:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:46:00 2001 ]~~prosto~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:46:00 2001 ] ] [Author ID1: at Mon Jul 2 13:46:00 2001 ]~~przeto~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:46:00 2001 ]~~). GomNWP 284-285 (konsekwentnie z błędem w w. 4).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:46:00 2001 ]

Tytuł - Norwidowska wersja mitu Narcyza; Narcyz - słynący z urody, nieszczęśliwie zakochany w swym źródlanym odbiciu - staje się w wierszu wyrazicielem ponadczasowego (a jakże bliskiego romantycznemu uwielbieniu „narodu”) ksenofobicznego zapatrzenia w to, co swojskie; również mityczna nimfa zupełnie tu niepodobna do greckiego pierwowzoru: w micie Hera odebrała jej głos i kazała powtarzać cudze słowa (echo ostatnich sylab): „Juno tak ją skarała, bo raz, chcąc zasłonić, / Jowisza podejrzane schadzki i bezprawia, / Echo zręczną rozmową boginię zabawia” (Publius Ovidius Naso. [Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]~~Przemiany~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]. Przekł. B. Kiciński. Oprac. J. Czubek [Warszawa 1921], s. 46; u Norwida nimfa Echo stara się Narcyzowi uzmysłowić jego prawdziwą sytuację; uderzające, że w tym tonie przemawia do nieszczęsnego młodziana narrator Owidiuszowych [Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]~~Przemian~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]: „Nieszczęsny! złudną marę chwytasz w złej godzinie! / To, co widzisz, jest niemym: odwróć się, a zginie. / Obraz, widziany w wodzie, twoim jest obrazem; / Nic własnego on nie ma, ożył z tobą razem” (tamże, s. 49).[Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]

5:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:49:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:49:00 2001 ] nimfea (w autografie: Nymf*a -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:49:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:49:00 2001 ] grecko-rzymska hybryda wyrazowa) -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:50:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:50:00 2001 ] grota, przybytek nimf; miejsce kultu związanych z żywiołem wodnym i leśnym greckich boginek.

6:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:49:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:49:00 2001 ] safirowych głębie stoków (poprzednio poeta zapisał: źwierciadlanna wierność stoków) -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:50:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:50:00 2001 ] safirowy (ubiegłowieczna oboczność fonetyczna) -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:50:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:50:00 2001 ] szafirowy; stok -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:50:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:50:00 2001 ] strumień, potok, ponik (np. źródło Aretuzy).

7[Author ID1: at Mon Jul 2 13:50:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:49:00 2001 ] ~~wersja późniejsza:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:50:00 2001 ]~~Niekoniecznie z Grecji się biorą,~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:50:00 2001 ][Author ID1: at Mon Jul 2 13:50:00 2001 ]

XVII. WIEŚ

O! wsi, biała - atłasem kwiatów jabłoni -

Jako oblubienica,

U źwierciadeł księżyca

Wy-marzająca cóś na ustroni

⁵O jutrze tajemniczym,

O nieodgadnionym-niczym!...

Twoja przeszłość?... to wczora,

A przyszłość?... Ty nie łamiesz głową,

Zawsze - u ciebie pora:

¹⁰W-czasów Królowo!...

III

Zawsze Ty u siebie, jak umysł zdrów:

Czy w oliwnym kraju posuchy,

Czy w brzóz zieleni... złocie - mchów,

Jak gajowe rozkoszna duchy.

¹⁵- Tobie! zda się, iż wieków wydąża praca,

Jak trzoda jałówce błędn*j,

Gdy ku Tobie i sam pasterz nawraca

Tłum nie-oględny...

Alić oto strach milczkiem nadbiega blisko...

²⁰W górach kędyś prysnęły lody:

Stu chat zalane już ognisko,

Jeziorami - ogrody!

Brudne fale przez mur cmentarza

Przerzucają trumny ciężki*mi,

²⁵Pławią dęby wyrwane z ziemi...

Cisza - dwakroć przeraża.

Lecz o górnych, tam!... kto? myślił lodach,

Modre przecierając szyby;

O czerwonych prędzej jagodach

³⁰Lub gdzie? węźlą się grzyby -

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Ach!... czy nie ma już miejsca na świecie

Dla niewinności?

I kiedyż?... zapomną o powiecie

Plagi ludzkości!

_______________

XVII. WIEŚ

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:51:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:51:00 2001 ] ~~45-47[Author ID2: at Tue Dec 9 10:02:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:51:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 12 r - v oraz 13 r~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Pierwodruk: Wacław Borowy: „Tygodnik Powszechny” 11 sierpnia 1946 nr 32 s. 1; pierwodruk książkowy: Kazimierz Sowiński: VMS 34 - 35; II red. wiersza - znacznie odbiegająca od wersji w VM - włączył poeta do poematu [Author ID1: at Mon Jul 2 13:51:00 2001 ]~~„A Dorio ad Phrygium”~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:51:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~3 -~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:51:00 2001 ]~~u źwierciadeł~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:51:00 2001 ] ~~(dawna konstrukcja składniowa; oboczność fonetyczna).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:51:00 2001 ]

14:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ] gajowe duchy -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ] w mitologii grecko-rzymskiej: najady, nimfy, hamadryady; ucieleśnienie wdzięku i urody (jak np. Aretuza czy Dafne).

15:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ] wydąża -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ] nadąża, idzie równo z nią (sens: tobie się zdaje, że za tobą, niczym za zbłąkaną jałówką, podąża „wieków praca”).

25:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ] pławią (dawn.[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ]iej[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ]sze[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ]) -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:53:00 2001 ] nurzają, topią.

XIX. STOLICA[Author ID1: at Mon Jul 2 13:55:00 2001 ]

O! ulico, ulico...

Miast, nad którymi krzyż:

Szyby twoje skrzą się i świ*cą

Jak źrenice kota, łowiąc mysz.

⁵Przechodniów tłum, ożałobionych czarno

(W barwie stoików^*[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ]),

Ale wydąża każdy, że aż parno

Wśród omijań i krzyków.

III

Ruchy dwa i giesty - dwa tylko:

¹⁰Fabrykantów, ścigających cóś z rozpaczą,

I pokwitowanych z prac, przed chwilką,

Co tryumfem się raczą...

Konwulsje dwie i dwa obrazy:

Zakupionego - z góry - nieba

¹⁵Lub fabrycznej ekstazy -

O... kęs chleba.

- Idzie Arab, z kapłańskim ruszeniem głowy,

Wśród chmurnego promieniejąc tłoku:[Author ID2: at Tue Dec 16 12:03:00 1997 ];[Author ID2: at Tue Dec 16 12:03:00 1997 ]

Biały, jak statua z kości słoniowej -

²⁰Pojrzę nań... wytchnę oku!

Idzie pogrzeb, w ulice spływa boczne

Nie-pogwałconym krokiem;

W ślad mu pójdę, giestem wypocznę,

Wypocznę okiem!...

VII

²⁵Lub - nie patrząc na niedobliźnionych bliźnich lica -

Utonę myślą wzwyż:[Author ID2: at Tue Dec 16 12:03:00 1997 ];[Author ID2: at Tue Dec 16 12:03:00 1997 ]

- Na lazurze balon się rozświ*ca,

W obłokach?... krzyż!

^*[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ]~~Czarny~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ] ~~kolor odzieży przejęli chrześcijanie od~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ]~~stoików~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ][Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ]

____________________

XIX. STOLICA

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 48-50.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 13 v i 14 r; kilka istotnych poprawek wersji czystopisowej.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmWyb 143. GomNWP 285-286.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ]

~~Tytuł - por. wiersz Słowackiego~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:55:00 2001 ]~~Paryż~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:55:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 13:55:00 2001 ]

4:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:57:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ] składnia: „jak [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]źrenice kota łowiącego...”

5-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:57:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:57:00 2001 ]6:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:57:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:57:00 2001 ] stoicyzm, nurt filozoficzno-etyczny zapoczątkowany przez Zenona z Kitionu (336-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:57:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:57:00 2001 ]264 p.n.e.); nazwa przeniesiona z Sto* Poikil* („[Author ID2: at Tue Dec 9 10:05:00 1997 ]Pstry Portyk) w Atenach, gdzie nauczał Zenon; stoików wyróżniała etyka surowej cnoty i powściągliwość na każdym polu ludzkiej egzystencji.

7:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:57:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:57:00 2001 ] wydąża -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:57:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:57:00 2001 ] biegnie, dogania.

~~15 -~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ]~~O... kęs~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ] ~~- pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ]~~O, kromkę.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~25 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ]~~Lub - nie patrząc bynajmniej na bliźnich lica.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~26 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ]~~A w chmurach?...~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ]~~krzyż~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ]![Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ][Author ID1: at Mon Jul 2 13:54:00 2001 ]

XXV. WAKACJE

Spotykam Wodza - pytam: „Jakie nowiny -

I co? się dzieje...”

On [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]mi na to: „Epoka... zamknęła czyny

W czasów koleje;

⁵Nie robi się nic...” - To usłyszawszy, zboczę

(Szemrząc - nieśmiele):

Że, cóś, widać są Wodze na dni robocze

I - na niedziele!

____________________

XXV. WAKACJE

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 13:58:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 55-56.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 15 v; późniejsze dodatkowe podkreślenie ww. 3-5 (tu nie uwzględnione).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 57. GomNWP 288.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 13:58:00 2001 ]

4 -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:59:00 2001 ]:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:59:00 2001 ] gra etymologiczna: „czasy” -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:59:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:59:00 2001 ] „wczasy”.

5:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:59:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:59:00 2001 ] zboczę -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:59:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:59:00 2001 ] dwuznaczeniowe: „odejdę na bok”, ale też „uczynię dygresję” (por. w wierszu Powieść: „tu zrobię małe -[Author ID1: at Mon Jul 2 13:59:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:59:00 2001 ] lecz rzewne -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:00:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:00:00 2001 ] zboczenie”).

XXVI. CZEMU NIE W CHÓRZE?[Author ID1: at Mon Jul 2 14:01:00 2001 ]

Śpiewają wciąż wybrani

U żłobu, gdzie jest Bóg;

Lecz milczą zadyszani,

Wbiegając w próg...

⁵A cóż dopiero? owi,

Co ledwo wbiegli w wieś? -

Gdzie jeszcze ucho łowi

Niewinniąt rzeź!...

III

Śpiewajcież, o! wybrani,

¹⁰U żłobu, gdzie jest Bóg;

Mnie jeszcze ucho rani

Pogoni róg...

Śpiewajcież, w chór zebrani - -

Ja? zmięszać mógłbym śpiew

¹⁵Tryumfującej litanii;

Jam widział krew!...

______________

XXVI. CZEMU NIE W CHÓRZE?

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:00:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 57-58.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 15 r (tylko numer kolejny wiersza) i 16 r - na węższym pasku papieru, wklejonym do kodeksu; pismo drobniejsze od podstawowego w zbiorze~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:00:00 2001 ] ~~(ślad późniejszego opracowan[Author ID2: at Tue Dec 9 10:07:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:00:00 2001 ]~~ia?)[Author ID2: at Tue Dec 9 10:07:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:00:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 58. GomNWP 288-289.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:00:00 2001 ]

~~Tytuł - ironiczne nawiązanie do opinii o sobie jako „odludku”, „dziwaku” itp.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:01:00 2001 ]

1-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ]2 i n.:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ] aluzja do refrenu kolędy Do szopy, hej, pasterze…[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ]~~...~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ]

8 [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]:[Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ] niewinniąt rzeź -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ] nawiązanie ewangeliczne (Mt 2, 16-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ]18).

12:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ] pogoń -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:02:00 2001 ] odwołanie do biografii Norwida i jego pokolenia; motyw zatraty pokolenia międzypowstaniowego wraca wielokrotnie w poezji i publicystyce autora Vade-mecum; np. w wierszu Początek broszury politycznej czy w epilogowym liście poetyckim Do Walentego Pomiana Z., jest programowym problemem poematu Quidam.

XXX. FATUM

Jak dziki źwierz przyszło Nieszczęście do człowieka

I zatopiło weń fatalne oczy...

- Czeka - -

Czy człowiek zboczy?

⁵Lecz on odejrzał mu - jak gdy artysta

Mierzy swojego kształt modelu -

I spostrzegło, że on patrzy - co? skorzysta

Na swym nieprzyjacielu:

I zachwiało się całą postaci wagą

¹⁰- - I nie ma go!

______________

XXX. FATUM

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:05:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 63-64.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 18 r; w. 1 poprawka niebieskim ołówkiem:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:05:00 2001 ]~~Jak dziki źwierz~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:05:00 2001 ] ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:05:00 2001 ]~~Jak źwierz~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:05:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:05:00 2001 ]~~dziki~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:05:00 2001 ] ~~(trudno orzec, w jakim momencie poeta dokonał tej poprawki, wydawcy przyjmują wersję „Jak dziki zwierz”).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesmycki. „Chimera” VIII: 1904~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:05:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~s. 300-301; pierwodruk książkowy: Cywiński: C. Norwid.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:05:00 2001 ]~~Wybór poezyj~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:05:00 2001 ]~~. BN I 64. Opracował... Kraków 1924 s. 182. GomNWP 291.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:05:00 2001 ]

XXXV. IRONIA

Żeby to można arcydzieło

Dłutem wyprowadzić z grubych brył

I żeby dłuto nie zgrzytnęło

Ni młot je ustawnie bił a bił!...

⁵Żeby to tchem samym harmonii

Można było kręcić wozów oś;

I bez s-krzypnięcia wstecz ironii,

Żeby się udało zrobić coś...

III

Oh! jakże spałby sobie człowiek

¹⁰Wyższy nad skargi ustawiczne;

Lecz cóż? gdy jeszcze i u powiek

Roz-siędą się sny ironiczne!!...

Uczucie zwiedza bez ironii

Szlaki bite cudzym cierpieniem;

¹⁵Lecz kto był pi*rwej tam, wi* o ni*j,

Że jest - koniecznym bytu cieniem.

Ty myślisz może, że wiek złoty,

Bez walk, sam przyjdzie do ludzkości? -

A gdzież?... powiodą pi*rw te cnoty,

²⁰Od których cofa strach śmieszności!...

______________

XXXV. IRONIA

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:11:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 71-73~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:11:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 20 v i 21 r; dodatkowe podkreślenia w kilku wersetach, należą do redakcji późniejszej.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesmycki. „Chimera” VIII: 1904 s. 297-298; pierwodruk książkowy: Zręb 1, 122 - 123. Wcześniejszą redakcję~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:11:00 2001 ]~~:[Author ID2: at Tue Dec 9 10:14:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:11:00 2001 ] ~~tego wiersza ogłosił Feliks Kopera: „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne” 1897 t. III nr 4; nast. Gomulicki: Okruchy 79. GomNWP 293-294.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:11:00 2001 ]

1-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:13:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:13:00 2001 ]4:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:13:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:13:00 2001 ] „Dłuto wyciosujące twarz Anioła z marmuru zgrzyta gorzko... Owóż Ty, co chcesz, aby nie zgrzytało, chcesz próżniactwa i chcesz, aby Anioł był głazem, a ja próżniakiem.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:13:00 2001 ]” (list do Jana Koźmiana, [Author ID2: at Tue Dec 9 10:10:00 1997 ]wrzesień-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:13:00 2001 ] - [Author ID1: at Mon Jul 2 14:13:00 2001 ]październik 1852: GomPW 8, 186); por. list do Trębickiej z 15 września 1856 (GomPW 8, 288).

17-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:13:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:13:00 2001 ]20:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:13:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:13:00 2001 ] por. podobną myśl w wierszach Socjalizm, Harmonia.

XXXVII. SYBERIE[Author ID1: at Mon Jul 2 14:15:00 2001 ]

Pod-biegunowi! na dziejów-odłogu,

Gdzie całe dnie

Niebo się zdaje przypominać Bogu:

„Zimno i mnie!...”

⁵- Wrócicież kiedy? i którzy? i jacy?

Z śmiertelnych prób:

W drugą Syberię - pieniędzy i pracy -

Gdzie wolnym-grób!

III

Lub pierw, czy? obie takowe Syberie

¹⁰ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ]- Niewoli dwóch -

Odepchnie nogą, jak stare liberie,

Wielki-Pan... Duch!

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

____________________

XXXVII. SYBERIE

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:14:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 79-80.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 22 r i v~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesmycki. „Droga” 1929 nr 5 s.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:14:00 2001 ] ~~445. GomNWP 295-296.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:14:00 2001 ]

~~Tytuł - neologiczne użycie liczby mnogiej, odpowiednio do treści wiersza.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:15:00 2001 ]

12:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:15:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:15:00 2001 ] Wielki-Pan~~...~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:15:00 2001 ]…[Author ID1: at Mon Jul 2 14:15:00 2001 ] Duch! -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:15:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:15:00 2001 ] nawiązanie do [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]Anhellego i Króla-Ducha Słowackiego (por. V lekcję Norwida O Juliuszu Słowackim).

XLII. IDEE I PRAWDA[Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ]

Na wysokościach myślenia jest sfera,

Skąd widok stromy -

Mąci się w głowie i na zawrót zbiera,

W chmurach - na gromy.

⁵- Płakałbyś może, lecz łzę wiatr ociera

Pi*rw, nim błysnęła -

Po cóż się wdzierać, gdzie światy są zera,

Pył - arcydzieła?!...

Zły anioł jednak uniósł Ecce-Homo

¹⁰Na opok szczyty,

Gdzie - stojąc jeden i patrzając stromo -

Człek... gardzi byty.

- Jakoby wyrwał się z jawu, kryjomo,

Skrzydły nikł*mi,

¹⁵I mierzyć chciał się sam - z swoją widomą

Wagą... na ziemi.

III

I ściągałby go magnetyzm globowy

W sfery dotkliwe,

Gdzie nie doświadcza nic zawrotów głowy -

²⁰Nic!... co - szczęśliwe.

- Aż wielki smętek lub kamień grobowy

Z tych sfer, bezpiecznych,

Wypchnie znów na szczyt myślenia budowy

W obłęd dróg mlecznych.

²⁵Bo w górze grób jest ideom człowieka,

W dole - grób-ciału;

I nieraz szczytne wczorajszego wieka,

Dziś tycze kału...

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Prawda się razem dochodzi i czeka!

_______________

XLII. IDEE I PRAWDA

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:16:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:16:00 2001 ] ~~87-89[Author ID2: at Tue Dec 9 10:21:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:16:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 24 v i 25~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:16:00 2001 ]r[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesmycki. „Chimera” VIII: 1904 s. 302-303; pierwodruk książkowy: Cywiński: C. Norwid.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:16:00 2001 ]~~Wybór poezyj~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:16:00 2001 ]~~, op. cit., s. 186.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:16:00 2001 ]

~~Tytuł -~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ]~~idee~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ] w znaczeniu wartości absolutnych (ideały); opozycja ”idei” i „prawdy” wywołuje zarówno Platońską opozycję wiecznej idei i „przypadkowych” przedmiotów, jak też potoczne odczucie kolizji między „ideałem” i „marzeniami” a „rzeczywistością”[Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~czy idealną abstrakcją a prozaicznym doświadczeniem życiowym.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ]

9-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ]10:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ] splot nawiązań ewangelicznych: „Wziął go zaś djabeł na górę wysoką bardzo: i ukazał mu wszystkie Królestwa świata, i ozdobę ich.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ]” (Mt 4, 8; u Łukasza -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] 4, 4 -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] toż: „I wiódł go djabeł na górę wysoką, i ukazał mu wszystkie królestwa wszego świata w ocemgnieniu.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ]”); Ecce-Homo -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] „Oto człowiek”: nawiązanie do słów Piłata wypowiedzianych na widok skatowanego Jezusa: „Wyszedł tedy Jezus, niosąc cierniową koronę, i płaszcz szarłatowy. I rzekł im [Piłat]: Oto człowiek” (J 19, 5).

17:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] magnetyzm globowy -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] magnetyzm ziemski, geomagnetyzm; licencja poetycka -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] tu mowa o zjawisku powszechnego ciążenia, czyli zjawisku grawitacji (teoria sformułowana przez Newtona i doprecyzowana przez Einsteina).

18:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] dotkliwe -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] wieloznaczeniowo: mocno, boleśnie odczuwalne (np. „dotkliwy ból”), ale też -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] etymologicznie -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] dotykalne (czyli fizyczne, materialne).

24:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] obłęd -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:19:00 2001 ] manowiec, bezdroże; błądzenie, zabłąkanie.

LI. MORALNOŚCI[Author ID1: at Mon Jul 2 14:22:00 2001 ]

Kochający - koniecznie bywa artystą,

Choćby nago jak Herkules stał;

I moralność nie tylko jest osobistą:

Jest i wtóra - moralność-zbiorowych-ciał.

⁵Dwie było tablic - dwie! - prawowitego cudu:

Jedna - władnie do dziś wszech-sumieniem,

Druga - całym pękła kamieniem

O twardość ludu.

III

Z pierwszej?... mamy zarys i siłę mamy

¹⁰Odniesienia rąk w dzieło zaczęte,

Ale drugiej odłamy

Między Ludów Ludami

Jak menhiry^*[Author ID1: at Mon Jul 2 14:23:00 2001 ] st*rczą rozpierzchnięte!

Wobec pierwszej?... każdy - a każdy - rzeszą!

¹⁵Lecz - by drugą od-calić -

Czoła się nam mojżeszą

I zaczynają się lica blaskiem palić.

- Wiatr ogromny, jak na Synai szczycie,

Tętnią echa i gromy z błyskawicami;

²⁰Dłonią czujesz, że tknąłeś życie...

Podejmując Prawa... odłamy.

Aż przyjdzie dzień... gdy gni*w, co zbił tablice,

Stanie się zapałem, który tworzy:

Rozniepodziane złoży

²⁵I pogodne odkryje lice.

^*[Author ID1: at Mon Jul 2 14:23:00 2001 ]~~Menhir~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:23:00 2001 ] ~~- wysoki głaz druidyczny.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:23:00 2001 ][Author ID1: at Mon Jul 2 14:23:00 2001 ]

_____________________

LI. MORALNOŚCI

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:20:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 103-105.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:20:00 2001 ][Author ID1: at Mon Jul 2 14:20:00 2001 ]

~~Autograf w VMA k. 30 r i v; autorski przypisek do wyrazu „menhir”.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Tytuł - liczba mnoga niepewna (Norwid zwykle podwójnie oznaczał zmiękczenie głosek si, zi, ci, dzi, zaznaczając - mimo zaleceń ortograficznych Lindego! - śi, źi, ći, dźi); może więc winno się tu czytać: [Author ID1: at Mon Jul 2 14:22:00 2001 ]~~Moralność~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:22:00 2001 ] ~~(?!).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:22:00 2001 ]

1-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:24:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:24:00 2001 ]4:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:24:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:24:00 2001 ] zob. u św. Pawła: „Jako smętni, lecz zawsze weseli: jako ubodzy, a wielu ubogacający: jako nic nie mający, a wszystko dzierżący” (2 Kor 6, 10); zob. też rozważania poety o „kapłanach nadziei” (w I lekcji O Juliuszu Słowackim), którzy „odchodzą witać całość, co jeszcze blasku Zbawicielowego nie doznała. Idą na pola, gdzie światłość Pańska nie zajaśniała jeszcze, idą do tego, co ma się nazwać ojczyzną, a czego ludy starożytne wcale nie rozumiały, albowiem doskonałość ciał ich zbiorowych nie była w stanie nigdy wytrzymać doskonałości człowieka pojedyńczej -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:24:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:24:00 2001 ] owszem, w walce z nią była i jakoby na zatrzymaniu onej własny zyskiwała rozwój.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:24:00 2001 ]” (GomPW 6, 410).

18:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:25:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:25:00 2001 ] na Synai szczycie [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ](forma dawniejsza; na Synaju) -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ] mowa o miejscu zawarcia przymierza między Jahwe i Izraelem.

22:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ] gni*w -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ] gniew Mojżesza sprowokowany przez religijne odstępstwo Izraela; por. u Ballanche'a: „H*bal czuł, że istota upadła i istota odrodzona tworzyły jedną i tę sama istotę [...], skazaną na to, że będzie odtąd kroczyć drogą postępu, by odzyskać to, co utraciła, błysk swej ontologicznej pierwotnej zasady; gdyż zasada, która sama stanowi o identyczności, zgoła nie przepadła.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ]” (La Vision d'H*bali-->, [Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ]~~op. cit~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ]dz. cyt.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ], 135; cyt. za:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ] Romantyczna poezja mistyczna, s. [Author ID1: at Mon Jul 2 14:26:00 2001 ]45).

LIII. ZAGADKA

Z wszelakich kajdan, czy? te są -

Powrozowe, złote czy stalne?...

- Przesiąkłymi najbardziej krwią i łzą...

Niewidzialne!...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

____________________

LIII. ZAGADKA

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:27:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 107-108.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 31 v Dwie inne wers~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:27:00 2001 ]je [Author ID1: at Mon Jul 2 14:27:00 2001 ]~~Zagadki~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:27:00 2001 ] ~~przesłał poeta w listach do Karola Ruprechta z 2 listopada 1865 (GomPW 9, 196) oraz Mariana Sokołowskiego z listopada 1865 (GomPW 9, 198).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmWyb 274. GomNWP 308.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:27:00 2001 ]

4:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:27:00 2001 ] Niewidzialne -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:28:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:28:00 2001 ] por. w liście do Sokołowskiego: „Powiedz zacnemu Karolowi Ruprechtowi, że bohaterstwo zależy na zmierzeniu się piersiami z współczesnym błędem; albo powiedz kochanej Ojczyźnie, że jest w czymkolwiek bądź w błędzie... natychmiast spostrzeżesz obwijania okrzętne w przezroczystość tysięcznych bawełn każde słóweczko i uciekanie się do tych subtelności fatalnych, które nieprzyjaciele Kościoła [...] nazwali byli jezuityzmem!-” (GomPW 9, 200).

LV. KÓŁKO

Jak niewiele jest ludzi, i jak nie ma prawie

Pragnących się objawić!... - przechodzą - przechodzą -

Odpychają się, tańcząc z sobą, lub, w zabawie

Poufnej, kłamią płynnie, serdecznie się zwodzą -

⁵Ni współcześni, ni bliscy, ani sobie znani;

Ręce imając, śliniąc się szczelnym uściskiem -

Głębia pomiędzy nimi wre i oceani,

A na jej pianach... oni - bliscy czym?... nazwiskiem!

Świat zaś mówi: „To - swoi, to - kółko domowe,

¹⁰To - nasi!” - Szczerzej niebo łączy lazurowe

Tysiąc ludów, co rżną się przez wieki, bo szczerz*j

Z każdego aby jeden w spolne Niebo wierzy.

Oni zaś tańczą: łonem zbliżeni do łona,

Polarnie nieświadomi siebie i osobni,

¹⁵Dość, że nad nimi jedna lampa zapalona

I moda jedna wszystkich wzajemnie podobni.

„To nasi!” - Mapę-życia gdyby kto z wysoka

Kr*ślił jak Mapę-globu?... góry i pustynie

Przeniosłyby się w krótkie jedno mgnienie oka;

²⁰Ocean by zaś przepadł - gdzie łza drobna płynie!

_______________

LV. KÓŁKO

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ] ~~108-110[Author ID2: at Tue Dec 9 10:36:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 32 r; liczne poprawki czystopisowe. Inna jeszcze wersja tego wiersza stanowi ogniwo nie dokończonego poematu~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ]~~„A Dorio ad Phrygium”~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ] ~~(ww. 354-374)~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmWyb 275 (bez podziału na strofy).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~8 - pierwotnie było:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ]~~zbliżeni?..~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~12 -~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ]~~w spolne~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ] ~~- ślad stale u Norwida (i u innych współczesnych) obecnej chwiejności ortograficznej w wyrazach z dzisiejszym~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ]ó[Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ]~~, ale też - być może - celowy etymologizm (wskazujący na podstawę „społem”).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ]

14:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:31:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:31:00 2001 ] polarnie (dawn.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:31:00 2001 ]iejsze[Author ID1: at Mon Jul 2 14:31:00 2001 ]) - biegunowo przeciwnie.

~~15 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ]~~światłość jedna.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ][Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ]

16:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:31:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:31:00 2001 ] podobni (neologizm[Author ID1: at Mon Jul 2 14:31:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 14:31:00 2001 ] od „podobny”) -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:31:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:31:00 2001 ] upodobnia.

~~20 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ]~~A ocean by wsiąknął gdzie ledwo łza płynie!~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ][Author ID1: at Mon Jul 2 14:29:00 2001 ]

LX. JĘZYK-OJCZYSTY[Author ID1: at Mon Jul 2 14:35:00 2001 ]

„Gromem bądźmy pierw - niżli grzmotem;

Oto tętnią i rżą konie stepowe;

Górą czyny!... a słowa? a myśli?... potem!...

Wróg pokalał już i Ojców mowę -”

⁵Energumen tak krzyczał do Lirnika[Author ID2: at Tue Dec 16 12:26:00 1997 ]

I uderzał w tarcz, aż się wygięła;

Lirnik na to . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . „Nie miecz, nie tarcz bronią Języka,

Lecz - arcydzieła!”

_______________

LX. JĘZYK-OJCZYSTY

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:34:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 112.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 33 r~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:34:00 2001 ]~~Satyra polska. Antologia.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:34:00 2001 ] ~~Oprac. i wstępem opatrzył J. Lemański. Warszawa [1914], t. II s.104-122 (z błędem w w. 2). Prawidłowo: PrzesmWyb 277. Układ „schodkowy”~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:34:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~w. 3 wprowadził - według własnego pomysłu - Gomulicki w II wydaniu~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:34:00 2001 ]~~Vade-mecum~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:34:00 2001 ]~~. Warszawa 1969 s. 107 (i w następnych swoich edycjach, również w GomNWP 308-309).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:34:00 2001 ]

Tytuł - sprawa obrony języka ojczystego wielokrotnie wraca w różnych wypowiedziach poety; por. list do Władysława Bentkowskiego z końca maja 1857 (GomPW 8, 307); listy do Augusta Cieszkowskiego z końca grudnia 1864[Author ID1: at Mon Jul 2 14:35:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~i z 8 stycznia 1865 (GomPW 9, 1~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:35:00 2001 ]~~49 i 152); list do Mariana Sokołowskiego ze stycznia 1865 (GomPW 9, 154).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:35:00 2001 ]

3:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:35:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:35:00 2001 ] por. początek Psalmu nadziei Zygmunta Krasińskiego: „Czas uderzyć w strunę drugą, / W czynów stal! -” (Z. Krasiński. Dzieła literackie. Wybrał, notami i uw.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:36:00 2001 ]agami[Author ID1: at Mon Jul 2 14:36:00 2001 ] opatrzył P. Hertz. T. [Author ID1: at Mon Jul 2 14:36:00 2001 ]I. Warszawa 1973,[Author ID1: at Mon Jul 2 14:36:00 2001 ] s. 205); zob. w Vade-mecum m. [Author ID1: at Mon Jul 2 14:36:00 2001 ]in. Posąg i obuwie; Cóś.

LXX. LAUR DOJRZAŁY

Nikt nie zna dróg do potomności,

Jedno - po samodzielnych bojach;

Wszakże w Świątyni jej nie gości

W tych, które on wybrał, pokojach.

⁵Ni swoimi wstępuje drzwiami,

Lecz które jemu odemknięto;

A co? w życiu było skrzydłami,

Nieraz w dziejach jest ledwo piętą!...

Rozwrzaskliwe czasów przechwałki

¹⁰- Co mniemałbyś, że są trąb graniem? -

To padające w urnę gałki...

Gdy cisza jest głosów-zbieraniem.

______________________

LXX. LAUR DOJRZAŁY

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:42:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 123-124.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA 36 r~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesmycki. „Chimera” VIII:~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:42:00 2001 ] ~~1904~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:42:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~s. 305-306; pierwodruk książkowy: Zręb 1, 122. GomNWP 310.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:42:00 2001 ]

LXXIII. GRZECZNOŚĆ

Znalazłem się był raz w wielkim chrześcijan natłoku,

Gdzie jest biuro lasek, płaszczów i marek;

- Każdy za swój chwytał z*garek,

Nie ufając... bliźniej ręce i oku!

⁵Jeden tylko Mąż zwrócił moją uwagę -

Z przezornością albowiem szczególnieszą

Łączył wdzięk i względność, i powagę

W niczym od chrześcijańskiej nie zimniejszą -

III

„Któż jest? - pytam - tyle uprzejmy dla gości,

¹⁰Śród podejrzewających się bliźnich owych? -”

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

(Był to strażnik figur-woskowych

Z pobliskiego muzeum-ciekawości!...)

______________________

LXXIII. GRZECZNOŚĆ

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:54:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 129-130.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 38 r; liczne poprawki czystopisowe.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 86. GomNWP 312.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:54:00 2001 ]

7: [Author ID1: at Mon Jul 2 14:56:00 2001 ]względność[Author ID1: at Mon Jul 2 14:56:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:56:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:57:00 2001 ] baczenie, przychylność.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:56:00 2001 ]~~5 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ]~~Jeden tylko z nich~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~6 -~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ]~~Z przezornością~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ] ~~- pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ]~~Z starannością~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~7 - pi~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ]~~erwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ]~~Łączył wdzięk, ostrożność i powagę~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ]; [Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ]~~względność~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ] ~~- baczenie, przychylność.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~9-10 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ]~~Któż jest? - pytam - tyle mający względności / Dla nie szanujących się - bliźnich owych?~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ]~~; następnie po poprawieniu:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ]~~Któż jest? - pytam - tyle mający zacności / Wśród nie szanujących się - bliźnich owych? -~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ][Author ID1: at Mon Jul 2 14:55:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 14:56:00 2001 ]

12:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:57:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:57:00 2001 ] muzeum-ciekawości (z fr. curiosit*) [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:57:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:57:00 2001 ] popularne w ubiegłym wieku panoptikum, zbiór osobliwości, np. figur woskowych.

LXXVIII. STYL NIJAKI

Szkoła-stylu kłóciła się z szkołą-natchnienia,

Zarzucając jej dziką niepoprawność. - Ale!...

Potomni nie są tylko grobami z kamienia,

Ciosanymi cierpliwym dłutem doskonale:

⁵Są oni pi*rw współcześni, których przeznaczenia

Od do-raźnego w chwili że zależą słowa -

Przestawa być wymowną spóźniona Wymowa!

_____________

LXXVIII. STYL NIJAKI

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:58:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 137.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 40 r; ostatni werset zasadniczo przetworzony.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 89. GomNWP 314~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:58:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:58:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 14:58:00 2001 ]

4:[Author ID1: at Mon Jul 2 14:59:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 14:59:00 2001 ] doskonałe -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:01:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:01:00 2001 ] nawiązanie do reguł klasycznego stylu, przedstawionych przez Horacego w Liście do Pizonów.

~~7 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:59:00 2001 ]~~Nie jest ze wszech miar dzielną....~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:59:00 2001 ]~~, następnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:59:00 2001 ]~~Nie jest dosyć wymowną...~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:59:00 2001 ]~~wreszcie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:59:00 2001 ]~~Przestawa być~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:59:00 2001 ]~~wymowną~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:59:00 2001 ]~~...~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:59:00 2001 ] ~~(wersja aktualna wpisana niebieską kredką).~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:59:00 2001 ]

LXXXI. KOL*BKA-PIEŚNI

(DO SPÓŁCZESNYCH LUDOWYCH PIEŚNIARZY)[Author ID1: at Mon Jul 2 15:06:00 2001 ]

Gdzie ton i miara równe są przedmiotowi,

Gdzie przedmiot się harmonią dostraja,

Tam jest i pieśń, i rym - jak kto je powi* -

Tam z-siedmia się brzmienie i tam się z-traja,

⁵I spadkuje się same ku końcowi...

- Umiej słowom wrócić ich wygłos-pi*rwszy,

To jest całą wrażeń tajemnicą:

Rym?... we wnętrzu leży, nie w końcach[Author ID2: at Tue Dec 16 12:32:00 1997 ]u[Author ID2: at Tue Dec 16 12:32:00 1997 ] wierszy,

Jak i gwiazdy nie tam są, gdzie świcą!^*[Author ID1: at Mon Jul 2 15:07:00 2001 ]

¹⁰Podobnież i pieśń gminna, to nie jest to,

Co wy dziś zrobiliście z ni*j -

Płynność słów? - to oko błysłe łzą,

To - ciepły dech, nie zawołanie: „Tchni*j!...”

Tak wywęźla się kwiatu pąk i tak ptaszę

¹⁵Coraz bystrzej i pełniej widzi dzień,

Nim nad rozpękłą wzleci czaszę -

Wrażenia pierw mając przez swój-rdzeń!

Stąd to nie są nasze - pieśni nasze -

Lecz Boskiego cóś bierą w się:

²⁰Stąd - choć ja śpię... nie ja to śnię - co śnię,

Ludzkości-pół na globie współ-śni ze mną;

Dopomaga mnie i cicho, i głęboko,

I uroczyście, i ciemno:

Jak wszech-oko!...

²⁵Tam to wszczęła się pieśń gminna - jakby z dna

Uspokojonej na skróś głębi

Czerpiąc tok swój i jęk gołębi -

- A Bóg ją sam zna!...

^*[Author ID1: at Mon Jul 2 15:06:00 2001 ]~~Wiadomo jest każdemu, że ani słońce, ani gwiazdy nie są ściśle tam, gdzie oczom patrzącego być się wydają.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:06:00 2001 ][Author ID1: at Mon Jul 2 15:06:00 2001 ]

_____________________

LXXXI. KOL*BKA-PIEŚNI

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:02:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 142-144.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 41 v i 42 r; liczne poprawki;~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:02:00 2001 ] ~~przypis poety do w. 9.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmWyb 196-197 (z pominięciem wyrazu~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:02:00 2001 ]~~ściśle~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:02:00 2001 ] ~~w przypisku poety; za nim inni wydawcy). GomNWP 316-317~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:02:00 2001 ] ~~(zgodnie z autografem)[Author ID2: at Tue Dec 9 10:43:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:02:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 15:02:00 2001 ]

~~Podtytuł - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:05:00 2001 ]~~współczesnych~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:05:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 15:05:00 2001 ]

~~6 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]~~Tam - siłą jest~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]~~[---]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ] ~~wrócić~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]~~wygłos-pi~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]*[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]~~rwszy~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]~~; „wygłos” (dawn.) - ekspresja, wyraz czegoś; por. traktat [„Słowo i litera”], gdzie mowa o „pierwokształtach” i „pierwogłosach” (GomPW 6, 311-332).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~7 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]~~Siła, całą wrażeń jest tajemnicą~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~9 -~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]~~świcą~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ] ~~(sygnał pochylenia~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]e[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ] do [Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]i[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]).[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]

14:[Author ID1: at Mon Jul 2 15:07:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:07:00 2001 ] wywęźla się (neol.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:32:00 2001 ]ogizm[Author ID1: at Mon Jul 2 14:32:00 2001 ]) -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:07:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:07:00 2001 ] por. w wierszu Wieś -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:07:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:07:00 2001 ] gdzie węźlą się grzyby.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

25: por. Augustiańską koncepcję „idei pierwotnych”.[Author ID1: at Mon Jul 2 15:05:00 2001 ]

~~17 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]~~Ima wrażenia przez swój-~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]~~rdzeń~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~19 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]~~Boskiego cóś, odbierające w się.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~25 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]~~Tam - wszczęła się pieśń gminna, z owego dna~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]~~; por. Augustiańską koncepcję „idei pierwotnych”.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:04:00 2001 ]

LXXXII. ŚMIERĆ

Skoro usłyszysz, jak czerw gałąź wierci,

Piosenkę zanuć lub zadzwoń w tymbały;

Nie myśl, że formy gdzieś podojrzewały;

Nie myśl - o śmierci...

⁵Przed-chrześcijański to i błogi sposób

Tworzenia sobie lekkich rekreacji,

Lecz ciężkiej wiary, że śmierć - tyka osób,

Nie sytuacji - -

III

A jednak ona, gdziekolwiek dotknęła,

¹⁰Tło - nie istotę, co na tle - rozdarłszy,

Prócz chwili, w której wzięła, nic nie wzięła -

- Człek od niej starszy!

______________________

LXXXII. ŚMIERĆ

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:08:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 145-146.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:08:00 2001 ] ~~w VMA k. 42 r i v~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 91.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:08:00 2001 ]

2:[Author ID1: at Mon Jul 2 15:09:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:09:00 2001 ] tymbały -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ] tymbał (timbał, z fr. timbale): kocioł, taraban, tambor; bęben wojskowy; odpowiednik starożytnego tympanonu -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ] bębenka ręcznego.

~~1 -~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:08:00 2001 ]~~czerw~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:08:00 2001 ] ] [Author ID1: at Mon Jul 2 15:08:00 2001 ]~~czerw'~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:08:00 2001 ] ~~(zmiękczenie wygłosowego~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:08:00 2001 ]w[Author ID1: at Mon Jul 2 15:08:00 2001 ])[Author ID1: at Mon Jul 2 15:08:00 2001 ]

5:[Author ID1: at Mon Jul 2 15:09:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:09:00 2001 ] błogi -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ] przyjemny, rozkoszny, ale też (etymologicznie) błahy, lichy.

7:[Author ID1: at Mon Jul 2 15:09:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 15:09:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ] tyka -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ] tu: dotyka i dotyczy.

9:[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ] tło -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ] być może, etymologizm: od „t[k]ło”, odnoszący się do „[do]tknięcia” i „tkania”.

12:[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ] starszy -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ] nawiązanie do problemu „starszeństwa”, godności człowieczej (por. w wierszach Człowiek-->, [Author ID1: at Mon Jul 2 15:10:00 2001 ]Moja ojczyzna).

LXXXIII. SENS-ŚWIATA

Do uczty gdy z gwarem siadano za stół,

Mnie jednemu zbrakło siedzenia -

Tłomaczy to zwyczaj, bym za złe nie wziął,

Wróżąc: iż traf taki ożenia!

⁵Więc toast podniosłem, lecz stało się znów,

Że wlano mi ostatek wina

(Co zwyczaj wykłada za fawor u wdów...

Lub - że możesz mieć wkrótce syna!...)

III

Płynąłem za morze... skąd puścił któś wieść,

¹⁰Że się rozbił okręt w podróży - -

Wiele stąd tłomaczeń, lecz spólna ich treść

Długi i błogi żywot wróży.

Sens z tego - że dziwnie przewrotnym jest świat:

Bo gdy nie masz miejsca - to cię żenią,

¹⁵A skoro pogrzebią - dodają sto lat!

A gdy zapominają - cenią!

_____________________

LXXXIII. SENS-ŚWIATA

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:11:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:25:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 146-47.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:11:00 2001 ]~~w VMA k. 42 v i 43 r; istnieje kilka redakcji tego wiersza:~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:11:00 2001 ]~~Obyczaj~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:11:00 2001 ] ~~(wiersz przesłany Mieczysławowi Pawlikowskiemu w październiku 1858; GomPW 1, 295); odmiana redakcji z VM, zat.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:11:00 2001 ]~~Szczęśliwy~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:11:00 2001 ]~~, włączona została do cyklu~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:11:00 2001 ]~~Co słychać? i co począć. Humoreska z wstępem i eilogiem~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:11:00 2001 ] ~~(pierwodruk Gomulicki Okruchy, s. 118); inna redakcja (zbliżona do użytej w VM) trafiła do~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:11:00 2001 ]~~Kalendarza Gospodarskiego dla Kobiet na Rok 1877~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:11:00 2001 ]~~. Warszawa 1877 s. 85-86 (por. GomPW Okruchy 237-238).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Borowy: VMB, s. 84-85; wydanie książkowe: Sowiński: VMS 101. GomNWP 317.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:11:00 2001 ]

7:[Author ID1: at Mon Jul 2 15:12:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:12:00 2001 ] fawor (dawn.[Author ID1: at Mon Jul 2 15:12:00 2001 ]iejsze[Author ID1: at Mon Jul 2 15:12:00 2001 ], żywotne w XIX w.) -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:12:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:12:00 2001 ] przychylność, względy, wzięcie.

LXXXV. DO ZESZŁEJ...[Author ID1: at Mon Jul 2 15:13:00 2001 ]

(NA GROBOWYM GŁAZIE)

Sieni tej drzwi - otworem - poza sobą

Zostaw - - wzlećmy już dal*j!...

Tam, gdzie jest Nikt, i jest Osobą:

- Podzielni wszyscy, a cali!...

⁵Tam - milion rzęs, choć jedną łzą pokryte,

Kroć serc - łkających: „gdzie Ty?”

Tam - stopy dwie - gwoźdźmi przebite -

Uciekające z planety...

Tam - milion moich słów - tam - lecą i te.

______________________

LXXXV. DO ZESZŁEJ...

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:12:00 2001 ]~~wedł.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 150-151.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 44 r~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmWyb 64. GomNWP 319.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:12:00 2001 ]

~~Tytuł - zwrot epitafijny.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:13:00 2001 ]

1-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:14:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:14:00 2001 ]2:[Author ID1: at Mon Jul 2 15:14:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:14:00 2001 ] por. w liście do Joanny Kuczyńskiej z ok. 24 stycznia 1862: „Parę dni temu grzebałem kolegę, który strzałem z pistoletu zamknął sobie drzwi tej szanownej sieni, którą obecnością nazywamy.[Author ID1: at Mon Jul 2 15:14:00 2001 ]” (GomPW 9, 10).

XCI. SPOWIEDŹ

GLADIATOR

„Ojcze Janie!...” odmówiłem danin

Bogom rzymskim - jak Wy nas uczycie:

Przez słowa Twe jestem chrześcijanin,

Choć gladiator - przez całe me życie!

⁵Cóż? uczynię, skoro na zabawę

W cyrk mię rzucą... życia?... nie wybieram -

Tylko, Ojcze! mam od dziecka wprawę,

Że (bywało) lwy głodne rozdzieram.

Cóż? mi każesz, bym począł - gdy może

¹⁰Bez-umyślnie - gdy może z nałogu

Wcisnę ręce lwu, jak dwie obróże,

I poklasną mnie!... nieczuli Bogu!...”

OJCIEC

„Synu! ufaj - nie na śmierć Pan woła,

Lecz na świadki i gody wieczyste -

¹⁵Samson nie był wyrzutkiem Kościoła!”

GLADIATOR

„Alleluja!... Te salutant, Christe...”

______________________

XCI. SPOWIEDŹ

~~Tekst~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 15:14:00 2001 ]~~wedł.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 161-162.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 47 r i v~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 97-98. GomNWP 323.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 15:14:00 2001 ]

14: [Author ID1: at Mon Jul 2 15:15:00 2001 ] - [Author ID1: at Mon Jul 2 15:15:00 2001 ]na świadki -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:15:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:15:00 2001 ] nawiązanie do dawnego określenia pierwszych chrześcijan („świadkowie Chrystusa”); por. wstępne zwroty listów św. Pawła; na gody -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:16:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 15:16:00 2001 ] nawiązanie ewangeliczne; por. „A które przeznaczył, te też wezwał, a które wezwał, te też usprawiedliwił: a które usprawiedliwił, te też uwielbił.[Author ID1: at Mon Jul 2 15:16:00 2001 ]” (Rz 8, 30).

16:[Author ID1: at Mon Jul 2 15:15:00 2001 ] -[Author ID1: at Mon Jul 2 15:15:00 2001 ] parafraza zawołania gladiatorów, wychodzących na arenę: Ave, Caesar, morituri te salutant! („Witaj, Cezarze, pozdrawiają cię mający umrzeć!”); tu: „Alleluja!... pozdrawiają Cię, Chryste...”

XCII. CACKA[Author ID1: at Tue Jul 10 18:21:00 2001 ]

Myśliłem ja, że lira i że styl -

Choć fala je nosi jak łabędzia,

Nie obliczającego[Author ID2: at Tue Dec 16 12:38:00 1997 ] dróg i chwil,

Choć cel mają w sobie - są... narzędzia!

⁵Myśliłem - że gdy Lud nie ma bytu,

Że słowu jeżeli brak powietrza -

Dotyka wieszcz kluczem u zenitu,

Skąd aura na świat płynie letsza.

Ja - myśliłem, że każda ze strun wi*,

¹⁰W jaką porę? wydzwonić co? i gdzie?...

I myśliłem - że przez ich balsamy

Upowinowacone różności

Czynią, iż spóźnionych prawd nie mamy -

Spóźnionych - dla mięk[k]iej drażliwości!

¹⁵Myśliłem! że wieszczów było tyle,

Ile [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]jest blizn dotkliwych? - a które

Przez form-czary - przez stosowną chwilę -

Opatrują się i leczą w porę - - -

Oh!... ja - byłem błędny i sam chory:

²⁰Ponętniejsze jest lir przeznaczenie:

Są one dla prawd... czym w oknach sztory,

Na których wstrzymują się promienie,

Wyświecając płótno malowane,

Z malakitowymi krajobrazy:

²⁵Ze źródłami ametystowemi,

Pasterkami owianymi w gazy...

Z ziemią tą - co... nie dotknęła ziemi!

- One śnią, że szyba?... to - posadzka!

One nucą: „stąpaj... bez poręczy

³⁰W objęcia fantazji, co się wdzięczy...”

______________________

XCII. CACKA

~~Tekst~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:20:00 2001 ]~~wedł.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 162-165.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 47 v oraz 48 r i~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:20:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]v[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesmycki. „Kultura” 10 kwietnia 1932 nr 15 s. 1; pierwodruk książkowy: PrzesmWyb 200-201. GomNWP 323-324.~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:20:00 2001 ]

Tytuł - zob. listy: do Jana Koźmiana z pocz. listopada 1850 (GomPW 8, 107), do Marii Trębickiej z maja 1854 (8, 208), do Felicjana Faleńskiego z 18 lipca 1856 (8, 270), do Juliana Fontany z marca-kwietnia 1866 (9, 209, 210).[Author ID1: at Tue Jul 10 18:21:00 2001 ]

7:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:22:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:22:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]u zenitu -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:23:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:23:00 2001 ] skojarzenie z kręgu romantycznej idei profecji (wieszcze powołanie poety i poezji).

12:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:22:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:22:00 2001 ] upowinowacone [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ](neologizm[Author ID1: at Mon Jul 2 14:32:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 14:32:00 2001 ] od „powinowactwo”) -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:23:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:23:00 2001 ] zbliżone, związane (dialektycznie).

19: [Author ID1: at Tue Jul 10 18:22:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:22:00 2001 ] sam chory -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:23:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:23:00 2001 ] nawiązanie do w. 15-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:23:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:23:00 2001 ]18.

XCV. NERWY

Byłem wczora w miejscu, gdzie mrą z głodu -

Trumienne izb oglądałem wnętrze:

Noga powinęła mi się u schodu,

Na nie obrachowanym piętrze!

⁵Musiał to być cud - cud to był,

Że chwyciłem się belki spróchniał*j...

(A gwóźdź w niej tkwił

Jak w ramionach krzyża!...) - uszedłem cały! -

Lecz uniosłem... pół serca - nie więc*j -

¹⁰Wesołości?... zaledwo ślad!

Pominąłem tłum, jak targ bydlęcy;

Obmierzł mi świat...

Muszę dziś pójść do Pani Baronowej,

Która przyjmuje bardzo pięknie,

¹⁵Siedząc na kanapce atłasowej -

Cóż powiem jej...

...Zwierciadło pęknie,

Kandelabry się skrzywią na realizm

I wymalowane papugi

Na plafonie - jak długi -

²⁰Z dzioba w dziób zawołają: „Socjalizm!”

Dlatego usią[Author ID2: at Tue Dec 16 12:44:00 1997 ]ę[Author ID2: at Tue Dec 16 12:44:00 1997 ]dę z kapeluszem

W ręku - - a potem go postawię

I wrócę milczącym faryzeuszem

- Po zabawie.

_____________________

XCV. NERWY

~~Tekst~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:26:00 2001 ]~~wedł.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 168-170.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf VMA k. 50 r i v~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesmycki.~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:26:00 2001 ]~~„Chimera” VIII: 1904~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~s. 309-310; pełny tekst: PrzesmWyb 304-305. GomNWP 326-327.~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:26:00 2001 ]

3:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:27:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:27:00 2001 ] u schodu -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:27:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:27:00 2001 ] na schodku, ale może też [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]:[Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:27:00 2001 ] podczas schodu (schodzenia).

XCVI. OSTATNI-DESPOTYZM

„Cóż nowego?” - „Despotyzm runął!... wraz opowiem:

Oto depesza...”

„...jakże?[Author ID2: at Tue Dec 16 12:46:00 1997 ] Pan cieszy się zdrowiem;?[Author ID2: at Tue Dec 16 12:46:00 1997 ]

Niech Pan siądzie - depesza? mówi?... spocząć proszę -

Lecz co? słyszę: w przysionku chrzęszczą mekintosze;

⁵Któś nadchodzi! - to Baron - jakże? cenne zdrowie...

Niech siądzie - - cóż?[Author ID2: at Tue Dec 16 12:47:00 1997 ] nowego nam Baron opowie...

Depesza ta... co? mówi... może pomarańczę?...

Lub może wody z cukrem?” - - „upadły szarańcze

W Grecji - - na Cyprze brzeg się w otchłanie usunął -

¹⁰W Cyruliku sewilskim występuję Pitta -

- Pomarańcza, jak widzę, z Malty - wyśmienita!”

„Może drugą?...”

„...i jakże Despotyzm ów runął??”

Lecz właśnie anonsują eks-szambelanowę

Z synem przybranym - - „cóż Pan mówisz na nepotyzm?

¹⁵Chłopiec starszy od matki o rok i o głowę...

Właśnie nadchodzą...”

„...jakże? runął ów Despotyzm.”

______________________

XCVI. OSTATNI-DESPOTYZM

~~Tekst~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:28:00 2001 ]~~wedł.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 170-172.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k.50 v i 51 r~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 99-100. GomNWP 327.~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:28:00 2001 ]

4:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:28:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:28:00 2001 ] mekintosze (także mekientosze i makientosze) -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:28:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:28:00 2001 ] płaszcz nieprzemakalny; nazwa urobiona od nazwiska angielskiego chemika Charlesa Mackintosha.

14:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:28:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:28:00 2001 ] nepotyzm (z łac. nepos:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:54:00 2001 ] [Author ID1: at Tue Jul 10 18:54:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:29:00 2001 ] bratanek, wnuk) -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:29:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:29:00 2001 ] faworyzowanie krewnych w rozdawnictwie stanowisk, urzędów itp.

XCVII. FINIS[Author ID1: at Tue Jul 10 18:31:00 2001 ]

...Pod sobą samym wykopawszy zdradę,

Có[Author ID2: at Tue Dec 16 12:50:00 1997 ]o[Author ID2: at Tue Dec 16 12:50:00 1997 ]ś z życia kończę, kończąc mecum-vade,

Złożone ze stu perełek nawlekłych

Logicznie w siebie - jak we łzę łza - wciekłych;

⁵Wstrzymuję pióro... niżeli... niżeli

Zniecierpliwiony się wstrzyma czytelnik;

Poszyt zamykam cicho, jak drzwi celi - -

Tak flory-badacz dopełniwszy zielnik,

Gdy z poziomego mchu najmniejszym liściem

¹⁰Szeptał o śmierciach tworów - chce nad wnijściem

Księgi podpisać się... pisze... śmiertelnik!

______________________

XCVII. FINIS

~~Tekst~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:31:00 2001 ]~~wedł.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 172-173.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 51 r i v~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 101. GomNWP 328~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Tytuł -~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:31:00 2001 ]~~finis~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:31:00 2001 ] ~~(łac.) - koniec, zakończenie („Finis coronat opus” - koniec wieńczy dzieło).~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:31:00 2001 ]

7:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:32:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:32:00 2001 ] poszyt (dawniejsze[Author ID1: at Tue Jul 10 18:32:00 2001 ].[Author ID1: at Tue Jul 10 18:32:00 2001 ]) -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:32:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:32:00 2001 ] zeszyt.

8:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:32:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:32:00 2001 ] zielnik -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:32:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:32:00 2001 ] zeszyt zapełniony okazami flory.

XCIX. FORTEPIAN SZOPENA

DO ANTONIEGO C............[Author ID1: at Tue Jul 10 18:37:00 2001 ]

La musique est une chose *trange!

Byron

L'arte[Author ID2: at Tue Dec 16 12:52:00 1997 ]?... c'est l'art - et puis, voila tout.

B*ranger[Author ID1: at Tue Jul 10 18:39:00 2001 ]

Byłem u Ciebie w te dni przedostatnie

Nie docieczonego wątku

Pełne, jak Mit,

Blade - jak świt...

⁵- Gdy życia koniec szepce do początku:

„Nie stargam Cię ja - nie! - Ja... u-wydatnię!...”

Byłem u Ciebie w dni te, przedostatnie,

Gdy podobniałeś... co chwila - co chwila -

Do upuszczonej przez Orfeja liry,

¹⁰W której się rzutu-moc z pieśnią przesila,

I rozmawiają z sobą struny czt*ry,

Trącając się,

Po dwie - po dwie -

I szemrząc z cicha:

¹⁵„Zacząłże on

Uderzać w ton?...

Czy taki Mistrz!... że gra... choć - odpycha?”

III

Byłem u Ciebie w te dni, Fryderyku!

Którego ręka - dla swojej białości

²⁰Alabastrowej... i wzięcia, i szyku,

I chwiejnych dotknięć - jak strusiowe pióro -

Mięszała mi się w oczach z klawiaturą

Z słoniowej kości...

I byłeś jako owa postać - którą

²⁵Z marmurów łona,

Niżli je kuto,

Odejma dłuto -

Geniuszu... wiecznego Pigmaliona!

A w tym...coś grał - i co? zmówił ton - i co? powi*-

³⁰Choć inaczej się echa ustroją,

Niż gdy błogosławiłeś sam ręką Swoją

Wszelkiemu akordowi -

A w tym... coś grał - taka była prostota

Doskonałości Peryklejski*j,

³⁵Jakby starożytna która Cnota

W dom modrzewiowy wiejski

Wchodząc, rzekła do siebie:

„Odrodziłam się w Niebie

I stały mi się Arfą - wrota,

⁴⁰Wstęgą - ścieżka...

Hostię - przez blade widzę zboże...

Emanuel już mieszka

Na Taborze!”

I była w tym Polska - od zenitu

⁴⁵Wszechdoskonałości dziejów

Wzięta tęczą zachwytu -

- Polska - przemienionych kołodziejów!

Taż sama - zgoła

Złoto-pszczoła...

⁵⁰(Poznał-ci-że-bym ją - na krańcach bytu!...)

I - oto - pieśń skończyłeś - - i już więc*j

Nie oglądam Cię - - jedno - słyszę:

Coś?... jakby spór dziecięcy -

- A to jeszcze kłócą się klawisze

⁵⁵O nie dośpiewaną chęć:

I trącając się z cicha

Po ośm - po pięć -

Szemrzą: „począłże grać? czy nas odpycha??...”

VII

O Ty! - co jesteś Miłości-profilem,

⁶⁰Któremu na imię Dopełnienie;

Te - co w sztuce mianują Stylem,

Iż przenika pieśń, kształci kamienie...

O! Ty - co się w dziejach zowiesz Erą,

Gdzie zaś ani historii zenit jest,

⁶⁵Zwiesz się razem: Duchem i Literą,

I consummatum est...

O! Ty... Doskonałe-wypełnienie,

Jakikolwiek jest Twój i gdzie?... znak...

Czy w Fidiasu? Dawidzie? czy w Szopenie?

⁷⁰Czy w Eschylesowej scenie?...

Zawsze - zemści się na tobie... Brak

- Piętnem globu tego - niedostatek:

Dopełnienie?... go boli!...

On - rozpoczynać woli

⁷⁵I woli wyrzucać wciąż przed się - zadatek!

- Kłos?... gdy dojrzał - jak złoty kometa -

Ledwo że go wi*w ruszy -

D*szcz pszenicznych ziarn prószy,

Sama go doskonałość rozmieta...

VIII

⁸⁰Oto patrz - Frydryku!... to - Warszawa:

Pod rozpłomienioną gwiazdą

Dziwnie jaskrawa - -

- Patrz, organy u Fary; patrz! Twoje gniazdo -

Owdzie - patrycjalne domy stare,

⁸⁵Jak Pospolita-rzecz,

Bruki placów głuche i szare

I Zygmuntowy w chmurze miecz.

Patrz!... z zaułków w zaułki

Kaukaskie się konie rwą -

⁹⁰Jak przed burzą jaskółki,

Wyśmigając przed pułki:

Po sto - po ~~[Author ID2: at Tue Dec 16 13:01:00 1997 ]~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]sto - -

- Gmach - zajął się ogniem, przygasł znów,

Zapłonął znów - - i oto - pod ścianę -

⁹⁵Widzę czoła ożałobionych wdów

Kolbami pchane - -

I znów widzę, acz dymem oślepian,

Jak przez ganku kolumny

Sprzęt podobny do trumny

¹⁰⁰Wydźwigają... runął... runął - Twój fortepian!

Ten!... co Polskę głosił - od zenitu

Wszechdoskonałości dziejów

Wziętą hymnem zachwytu -

Polskę - przemienionych kołodziejów:

¹⁰⁵Ten sam - runął - na bruki - z granitu!

I oto - jak zacna myśl człowieka -

Pot*rany jest gni*wami ludzi;

Lub - jak od wieka

Wieków - wszystko, co zbudzi!

¹¹⁰I oto - jak ciało Orfeja -

Tysiąc pasji rozdziera go w części;

A każda wyje: „nie ja!...”

„Nie ja!” - zębami chrzęści -

Lecz Ty? - lecz ja? - uderzmy w sądne pienie,

¹¹⁵Nawołując: „Ciesz się późny wnuku!...

Jękły głuche kamienie -

Ideał sięgnął bruku - -”[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] „[Author ID1: at Tue Jul 10 18:33:00 2001 ]

______________________

XCIX. FORTEPIAN SZOPENA

~~Tekst~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ]~~wedł.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF 177-184.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w VMA k. 53 r-56 v;~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ]~~liczne poprawki (głównie w zakresie szyku); w VM znalazła się II redakcja wiersza; I ogłosił poeta w maju 1865 r. w~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ]~~Piśmie zbiorowym... Towarzystwa Młodzieży Polskiej w Paryżu~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ]~~. Z. 2 s. 176-180; w liście do Mariana Sokołowskiego z lutego 1865 wzmianka: „Gdyby to było warto, to dałbym do pisma formującego się poemacik~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ]~~Fortepian Chopina~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ]~~? Czy warto?” (GomPW 9, 168); termin „poemat” należy tu traktować szeroko (por. wywód genologiczny Zdzisława Łapińskiego:~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ]~~Pieśń zwycięska...~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ] ~~„Studia Norwidiana” 12-13, 1994-1995~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ] ~~s.137-155;~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ]~~wedł.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~Łapińskiego,~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ]~~Fortepian~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ]~~, reprezentuje tradycję „wielkiej ody”, „ody pindarycznej”).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk redakcji użytej w VM: Przesmycki. „Chimera” IX: 1905 z. 27 s. 341-347; pierwodruk książkowy: Zręb 1, 116-120; nast. PrzesmWyb 253-257. GomNWP 330-333.~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:36:00 2001 ]

~~Podtytuł: zwrot dedykacyjny do Antoniego Czajkowskiego (1816-1873), przyjaciela poety z czasów warszawskich, profesora prawa w Petersburgu; Czajkowski pośredniczył~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:37:00 2001 ]~~m. in.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ]~~w publikacji poematu Norwida~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:37:00 2001 ]~~Szczesna~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:37:00 2001 ] ~~(1859).~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:37:00 2001 ]

1:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] por. wątek wspomnieniowy w Czarnych kwiatach: „...nie zachodziłem do Chopina, wiedząc tylko zawsze, jak się ma [...]. Nareszcie zaszedłem razu pewnego i odwiedzić go chciałem [...].[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]” (GomPW 6, 178). [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]W kilka dni po śmierci artysty ks. Aleksander Jełowicki, ostatni jego spowiednik, tak pisał: „W końcu on, co zawsze był wykwintnym w mowie, chcąc mi wyrazić całą wdzięczność swoję, a oraz i nieszczęście tych, co bez Sakramentów umierają, nie wahał się powiedzieć: `Bez ciebie, mój drogi, byłbym zdechł -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] jak świnia' [Author ID1: at Tue Jul 10 18:44:00 2001 ]” (list do Ksawery Grocholskiej z 21 października 1849: Ks. A. Jełowicki. Listy duchowne. 1843-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]1874. Berlin 1874,[Author ID1: at Tue Jul 10 18:44:00 2001 ] s. 36).

9:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] upuszczonej liry -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] lira Orfeusza, dar samego Apollina, w chwili „upadku” została „wywyższona” -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] wyniesiona pomiędzy gwiazdy jako gwiazdozbiór; to zdarzenie stanowi jeden z przewodnich motywów Fortepianu (por. finał dzieła, w którym „Ideał sięgnął bruku”).

10:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] rzutu-moc -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] w związku z „upuszczeniem” liry; „rzut” może być czytany wieloznaczeniowo: jako właśnie gest „odrzucenia” i też jako „zarys”, „projekt” dzieła.

11:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] czt*ry -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] starożytna lira miała początkowo właśnie cztery struny; następnie dodano jeszcze trzy (ok. VII w. p.n.e.).

20:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] alabastrowej -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] por. w cytowanym wcześniej liście Jełowickiego analogiczne skojarzenie: „Twarz jego jak alabaster, zimną była, białą i przejrzystą; a oczy jego, zwykle mgłą przykryte, iskrzyły się niekiedy blaskami wejrzenia.[Author ID1: at Tue Jul 10 18:45:00 2001 ]” (s. 33).

24-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]28:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] nawiązanie do mitu Pigmaliona: rzeźbiarz ten zakochał się w wykonywanym przez siebie z kości słoniowej posągu Afrodyty; bogini pocieszyła nieszczęśnika,[Author ID1: at Tue Jul 10 18:45:00 2001 ] ożywiając rzeźbę i stwarzając Galateę.

34:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:40:00 2001 ] doskonałość -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] jedno z kluczowych [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]pojęć Norwidowskich; tu nawiązuje do tradycji mecenatu Peryklesa (500-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]429 p.n.e.) jako okresu złotego wieku kultury antycznej.

39:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] arfa (harfa) -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] starożytny instrument muzyczny, kojarzony ~~m. in.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] m.in.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ]z królem Dawidem jako Psalmistą Pańskim.

42:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] Emanuel (z hebr. *IMMANUEL:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:46:00 2001 ] [Author ID1: at Tue Jul 10 18:46:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ] Bóg z nami) -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ] jedno z biblijnych imion Mesjasza (zob. np. Mt 1, 23).

46[Author ID1: at Tue Jul 10 18:46:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] [Author ID1: at Tue Jul 10 18:46:00 2001 ]~~tęczą~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:46:00 2001 ] [Author ID1: at Tue Jul 10 18:46:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ] ~~wcześniej:~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:46:00 2001 ]~~pieśnią.~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:46:00 2001 ][Author ID1: at Tue Jul 10 18:46:00 2001 ]

47-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]50:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] nawiązanie do polskiego mitu piastowskiego (protoplasta królewskiego rodu Piastów miał być kołodziejem i bartnikiem); sam Norwid wywodził nazwę „piasty” (tj. osiowej części koła) od imienia legendarnego Piasta (zob. Piast i jego rewolucja, GomPW 6, 304-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]308).

62:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] kształci -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ] formuje, nadaje kształt.

80:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] Frydryku -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ] licencja poetycka (nb. możliwa taka postać fonetyczna) lub omyłka ręki.

83:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] u Fary (z łac. parochia, przez niem.[Author ID1: at Tue Jul 10 18:48:00 2001 ]~~ieckie~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:48:00 2001 ] Pfare) -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ] w kościele farnym, czyli parafialnym, tj. w warszawskim kościele Ś[Author ID1: at Tue Jul 10 18:48:00 2001 ]ś[Author ID1: at Tue Jul 10 18:48:00 2001 ]w. Jana.

84:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] patrycjalne domy -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ] domy patrycjatu, bogatego mieszczaństwa; tu w znaczeniu [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]szerszym: starodawne domy [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]miasta stołecznego.

87:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] [Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] miecz -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ] licencja: Zygmunt III z kolumny warszawskiej w lewej ręce trzyma krzyż, a w prawej nie miecz, lecz szablę.

93:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:41:00 2001 ] gmach -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ] odwołanie do zdarzenia związanego z pałacem Zamoyskich na Nowym Świecie: 19 września 1863 z okien gmachu rzucono bombę na przejeżdżający powóz namiestnika carskiego w Królestwie gen. Berga; zamach okazał się nieskuteczny, mimo to żołnierze rosyjscy zdemolowali pałac, wyrzucając ~~m. in.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] m.in.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ]na bruk i paląc fortepian, na którym grywał młody Chopin. Wojciech Kossak zapamiętał i po latach opisał zdarzenie: „Babka nasza mieszkała na ulicy Świętokrzyskiej. Z okien jej mieszkania widać było ogród pałacu Zamoyskich. Idąc do niej z naszą boną, Karpińską, byliśmy zaledwie kilkadziesiąt kroków od pałacu, gdy z piętra zamieszkanego przez akademików rzucono bombę na namiestnika hr. Berga. Huk, dźwięk szyb potłuczonych i krzyki rannych mieliśmy zaledwie czas usłyszeć [...]. Szczęśliwie uniknęliśmy Czerkiesów. Nazajutrz z okien domu Karasia, gdzie mieszkali znajomi moich rodziców, patrzyliśmy z przerażeniem na wielką kupę dymiących popiołów u stóp pomnika Kopernika, otoczoną kordonem. Okna pałacu Zamoyskich z powyrywanymi ramami patrzały na te zgliszcza. W dymie ciągnącym się smugami dopalały się resztki pamiątek po Chopinie, jego fortepian i listy do matki wyrzucone przez okno.[Author ID1: at Tue Jul 10 18:50:00 2001 ]” (Wspomnienia. Oprac., wstępem i przypisami[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ].[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] opatrzył K. Olszański. Warszawa 1971,[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] s. 54; nieudany zamach spowodował ponadto „aresztowanie kilkuset mieszkańców domu, z którego padły bomby, i spalenie całego ich majątku.[Author ID1: at Tue Jul 10 18:50:00 2001 ]” -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ] przypis wydawcy, tamże, s. 381).

110-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:43:00 2001 ]113:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] nawiązanie do mitycznej sceny mordu dokonanego przez menady (kapłanki orgiastycznego kultu Dionizosa) na Orfeuszu: owe furie (pasje) zmasakrowały szczątki artysty, kapłana wysublimowanego [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]kultu apollińskiego.

~~114~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:50:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:42:00 2001 ] ~~w wersji poniechanej:~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:50:00 2001 ]~~zabrzm~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:50:00 2001 ]~~ijmy sądne pienie~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:50:00 2001 ].[Author ID1: at Tue Jul 10 18:50:00 2001 ]

NA ZGON

ŚP. JÓZEFA Z.,

OFICERA WIELKIEJ-ARMII

RANNEGO [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]POD PARYŻEM,

JEDNEGO Z NACZELNIKÓW POWSTANIA

W POLSCE[Author ID1: at Tue Jul 10 18:52:00 2001 ]

Przedwieczny - którego nam odkrył Syn,

I o którym więc możemy mówić bezpiecznie,

Chociaż nigdy Go nie widzieliśmy -

Przedwieczny - nie pragnie boleści tej,

⁵Która osłupia serce ludzkie

W wytrwały je zmieniając głaz.

Przenosi On ową raczej, która zwycięża

Siebie samą - - i z pociechami graniczy.

Ucho Jego pełne jest Miłosierdzia -

¹⁰Ani rade słuchać jęków człowieczych,

Lecz skoro się gdzie nadłamie trawa polna,

Upuszcza On na nią kroplę rosy,

Która - z tak ogromnego Nieba -

Utrafia - na drobne miejsce swoje.

¹⁵Dlatego to w epoce, w której jest więcej

Rozłamań niżli - dokończeń...

Dlatego to w czasie tym, gdy więcej

Jest roztrzaskań niżeli - zamknięć -

Dlatego to na teraz, gdy więcej jest daleko

²⁰Śmierci niżeli - zgonów:

Twoja śmierć, Szanowny Mężu Józefie,

Doprawdy że ma podobieństwo

Błogosławionego jakby uczynku!

Może byśmy już na śmierć zapomnieli

²⁵O chrześcijańskim skonu pogodnego tonie

I o całości żywota dojrzałego...

Może byśmy już zapomnieli, doprawdy!...

Widząc - jak wszystko nagle rozbiega się

I jak zatrzaskuje drzwiami przeraźliwie;

³⁰Lecz - mało kto je zamknął z tym królewskim

[wczasem i pogodą,

Z jakimi[Author ID2: at Tue Dec 16 13:10:00 1997 ] kapłan zamyka Hostię w ołtarzu.

_______________

C. NA ZGON ŚP. JÓZEFA Z.

~~Tekst~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:51:00 2001 ]~~wedł.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~VMF185-187.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Autograf w VMA k. 57 r - 58 v Jest to II redakcja utworu z lutego 1864 r., powstałego wkrótce po pogrzebie majora Józefa Zaleskiego. Ta nowa wersja różni się od pierwotnej nie tylko kształtem tytułu i całą grafiką, lecz także rytmem, znacznie bardziej teraz zbliżonym do prozodii wiersza białego. Kierując się oznaczeniami akapitów (myślnik akapitowy), wprowadzono podział na trzy całostki.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk I red.: Adam Krechow~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:51:00 2001 ]~~iecki (Krech t. II~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:51:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~s. 199-200); II red. ogłosił Miriam w~~ [Author ID1: at Tue Jul 10 18:51:00 2001 ]~~Poezjach wybranych~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:51:00 2001 ] ~~(PrzesmWyb 251-252). GomNWP 333-334.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Kontekst: list do Józefa Bohdana Zaleskiego po 10 lutego 1864 (tu autograf I red.): „To, co miałem zaszczyt do Pań pisać z pogrzebu~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:51:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~wróciwszy~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:51:00 2001 ] - [Author ID1: at Tue Jul 10 18:51:00 2001 ]~~pisane było pierwej, niźli dowiedziałem się o ostatnich Zgasłego chwilach i słowach, o których dopiero teraz dowiaduję się~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:51:00 2001 ]~~.” (GomPW 9, 130; 557).~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:51:00 2001 ]

~~Tytuł:~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:52:00 2001 ] [Author ID1: at Tue Jul 10 18:52:00 2001 ]~~Józef Zaleski (1790-1864) - major, uczestnik Powstania Listopadowego, emigrant; brat Felicji z Zales~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:52:00 2001 ]kich Iwanowskiej; na emigracji domownik Józefostwa Zaleskich; przyjaciel zmartwychwstańców, Lenartowicza, Norwida...; człowiek niezwykłej pobożności (jeden z promotorów odrodzenia religijnego wśród emigrantów).[Author ID1: at Tue Jul 10 18:52:00 2001 ]

7:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:53:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:53:00 2001 ] przenosi -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:53:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:53:00 2001 ] stawia, ceni wyżej.

11:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:53:00 2001 ] - [Author ID1: at Tue Jul 10 18:53:00 2001 ]trawa polna -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:53:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:53:00 2001 ] por. analogiczną wizję Opatrzności u Kochanowskiego: „Z Twej łaski nocna rosa na mdłe zioła padnie, / A zagorzałe zboża deszcz ożywia snadnie;” (Pieśń XXV z Ksiąg wtórych).

III

WIERSZE Z LAT 1866 - 1883

KRZYŻ I DZIECKO

„Ojcze mój! twa łódź

Wprost na most płynie -

Maszt uderzy!... wróć...

Lub wszystko zginie.

⁵Patrz! jaki tam krzyż,

Krzyż niebezpieczny -

Maszt, się niesie w-z-wyż.,

Most mu poprzeczny -”

III

„ - Synku! trwogi zbądź:

¹⁰To - znak-zbawienia;

Płyńmy! - bądź co bądź -

Patrz, jak? się zmienia...

Oto - w szerz i w-z-wyż.

Wszystko - toż samo -”

¹⁵„Gdzież się podział krzyż?...”

„Stał się nam bramą.”

1866[Author ID1: at Wed Jul 11 09:53:00 2001 ]

________________[Author ID1: at Wed Jul 11 09:53:00 2001 ]

KRZYŻ I DZIECKO

Tekst na podst. autografu w BN IV 8301 k. 76. Pod tekstem data 1866 i sygnatura „C. N.”; wiersz ma kilka odmian: ofiarowany został Joannie Kuczyńskiej (tę wersję opublikował Gomulicki w książce: C. Norwid. [Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]~~Do Pani na Korcze~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]~~wie~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]~~, op. cit., s. 104 - 107); Konstancji Górskiej (opubl. Adam Czartkowski w artykule:~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]~~Nieznane poezje Norwida~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]~~. „Kurier Warszawski” 1931 nr 93, następnie: Pini 145); wersja zatytułowana~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]~~Dziecię i krzyż~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ],[Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ] [Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]~~włączona do cyklu~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]~~Co słychać? i co począć?~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ] ~~(pierwodru~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]k: [Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]~~Poezje wybrane~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]~~. Oprac. M. Jastrun i J. W. Gomulicki. Warszawa 1951 s. 102); odmianę tej wersji zamieścił~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]~~Kalendarz Gospodarski dla Kobiet na Rok 1877~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]~~. Warszawa 1877 s. 85 (por. dokumentację wydań opracowaną przez Gomulickiego w tomie Okruchy, s. 236 - 237). GomNWP 344-345 (wersja z 1876).~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ]

7 i 13:[Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 09:32:00 2001 ] w-z-wyż] w z-wyż (w autografie wyraźna etymologiczno-ekspresywna dysjunkacja wyrazu wzwyż, skażona wadliwym zapisem).

DO SPÓŁCZESNYCH[Author ID1: at Wed Jul 11 09:47:00 2001 ]

(ODA)

I pożegnałem kraj, i brzegi znane

Odepchnąłem nogą, jak wioślarz z łodzi

Ziemię odpycha - i jak? odgarnia on pianę

Leniwo-płynną i luźną...

⁵Kraj! - [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]- gdzie każdy-czyn za wcześnie wschodzi,

Ale - książka-każda... za późno!

Nogą odepchnąłem ten brzeg, co pokornie

Zgiął się pod moim obcasem;

I skrzypiał mi on, że jest męczeńskim, wytwornie

¹⁰(Ale przeklinał mnie basem!).

III

Och! wy - którzy śpiewacie krwawo i pożara[Author ID1: at Wed Jul 11 09:48:00 2001 ]nie,

Kiedyż?... zrozumiecie sąd?

Żyć wy radzi w dziejach, lecz żaden nie wie,

Że cali urośliście w krwi-ulewie,

¹⁵Czyści i matematyczni, jak błąd!

Ciemna to pieśń jest - w zamian wy?... bardzo jaśni -

Szkoda tylko, że nigdy nie wiecie,

Czemu?... Umysł-mąż mówi: „Zaśnij!”

„Zaśnij!”... - mówi po tańcu mdłej kobiecie.

1867 novembris[Author ID1: at Wed Jul 11 09:34:00 2001 ].[Author ID1: at Wed Jul 11 09:34:00 2001 ]

Parisiorum-Lutheciae[Author ID1: at Wed Jul 11 12:16:00 2001 ]

________________

DO SPÓŁCZESNYCH. (ODA)

~~Tek~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:33:00 2001 ]~~st na podst. GomPW 2, 182-183; pominąłem informację pod wierszem: „1867 novembris. Parisiorum-Lutheciae”.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Erzepki w dodatku do „Dziennika Poznańskiego” - „Literatura i Sztuka” 1910 nr 36; podpis pod wierszem „Cyprian Norwid”; pierwodruk książkowy: C. K. Norwid.~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 09:33:00 2001 ]~~Z nie drukowanej korespondencji...~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:33:00 2001 ] ~~Podał B. Erzepki.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:33:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~Poznań 1921 s. 69-70 (odb. ze „Zdroju” 1918-1920); nast. Pini 146 (uproszczona interpunkcja i grafia). GomNWP 353-354.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:33:00 2001 ]

~~Tytuł: zob. listy: do Karola Ruprechta z listopada 1876 (GomPW 9, 329), do Władysława Bentkowskiego z listopada 1876 (9, 329-331).~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:46:00 2001 ]

5-[Author ID1: at Wed Jul 11 09:47:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 09:47:00 2001 ]6:[Author ID1: at Wed Jul 11 09:47:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 09:47:00 2001 ] powracający w różnych miejscach Norwidowskiej poezji polski paradoks, np.: „- Tak jest dziś tu i owdzie...lecz u nas?... wychodzą / Książki?... za późno! - czyny?... za wcześnie się rodzą.” (LXXI. Czas i Prawda).

16:[Author ID1: at Wed Jul 11 09:49:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 09:49:00 2001 ] ciemna pieśń -[Author ID1: at Wed Jul 11 09:49:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 09:49:00 2001 ] ciągle powracający zarzut wobec dzieł Norwida; w liście do Mariana Sokołowskiego z ok. 8 listopada 1866 cytował poeta ironiczną etykietkę jednego z ówczesnych historyków literatury: „w książce podręcznej dla młodzieży uczącej się literatury zaleca przyszłym pokoleniom profesor poznański Wielmożny Nehring te słowa: `do tych, co z mniejszym lub większym talentem drukują poezje, należy policzyć Cypriana Norwida, którego utwory pełne są myśli zagadkowych i uniesień niezrozumiałych' [Author ID1: at Wed Jul 11 09:49:00 2001 ].[Author ID1: at Wed Jul 11 09:49:00 2001 ]” (GomPW 9, 263).

[CO? JEJ POWIEDZIEĆ...]

Co? jej powiedzieć... ach! co się podoba,

Bez rozmawiania sposobu;

Coś - z prawd ogólnych: na przykład, że doba

To - całego obrót globu!

⁵Że świat... obiega mil mnóstwo ogromne

Na jedno pulsu zadrżenie -

Bieguny osi skrzypią wiekopomne:

Czas - niepokoi przestrzenie - -

Że rok... to [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]- całej wstrząśnienie przyrody,

¹⁰Że pory-roku... nie tylko

Są zamarzaniem i tajeniem wody

I - że - - bicie serca?... chwilką!

To - jej powiedzieć...

...i przejść do pogody,

Gdzie jest zimniej? gdzie goręcej?

¹⁵I dodać - jakie? są na ten rok Mody...

I nic nie powiedzieć więcej.

1868[Author ID1: at Wed Jul 11 09:51:00 2001 ]

~~___________________________~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:54:00 2001 ]

~~[CO JEJ POWIEDZIEĆ...]~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:54:00 2001 ]

~~Tekst na podst. GomPW 2, 190-191.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Autograf w Bibliotece Litewskiej Akademii Nau~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:51:00 2001 ]~~k w Wilnie, rkps BF 1947; pod wierszem data 1868.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Stanisław Pigoń: „Myśl Narodowa” 1926 nr 40; pierwodruk książkowy: Pini 147.~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 09:51:00 2001 ]~~Wedł.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~pierwszego wydawcy, wiersz ofiarował poeta Zofii Węgierskiej jako liryczne dopowiedzenie do ich rozmowy. GomNWP 357.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:51:00 2001 ]

[MY - TAK JUŻ PRZED SIĘ PATRZYMY...]

My - tak już przed się patrzymy, wygnani!

Jak... na te okna, średniowiecznych murów,

Gdzie krata wstaje żelazna z marmurów

I samo słońce wzywa kwiatki zza ni*j.

⁵Woła je rosa, jak z przyłbic komturów

Po-wychylane rano do litanii - -

Gdy Ty, laguną płynąc lub przez Arno,

Myślisz, że one Ci w oczy się garną:

A kiedy wiosło Cię od fal odpi*ra,

¹⁰Piana Ci w czoło plwa i idzie dal*j,

Ty mówisz sobie, że to łzę ociera

Wiatr, co obejma glób i Boga chwali,

I Ty... masz słuszność: bo Bóg nie umiera!...

1872,Quai Conti[Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ]

___________________

[MY TAK JUŻ PRZED SIĘ PATRZYMY...]

~~Tekst na podst. autografu: Muzeum Czartoryskich w Krakowie, Ew. XVII 3173 s. 245-248; pod tekstem sygnatura: „C. Norwid” oraz data: 1872 i - praw~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ]dopodobnie - lokalizacja miejsca powstania listu: „Quai Conti” (przy Q. de Conti, na lewym brzegu Sekwany, mieści się Instytut Francuski i jego wspaniała Biblioteka). Wiersz przesłany w liście do Bronisława Zaleskiego z maja 1872 (GomPW 9, 510-511); w liście poeta ironizuje na temat ewentualnego „nie-powodzenia” ([Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ]~~non-r~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ]*[Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ]~~ussite~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ])[Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ] [Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ]~~w konkursie na dramat, o którym, być może, rozmawiali z Zaleskim.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 128; GomPW 2, 208. GomNWP 365-366.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~6 - w autografie:~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ]~~Po-wych~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ]*[Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ]~~lane~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ].[Author ID1: at Wed Jul 11 09:55:00 2001 ]

7:[Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ] laguna... (wł.) - [Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ]zatoka morska, oddzielona od otwartego morza przez lido (półwysep, wyspę lub atol); tu zapewne nawiązanie do Lido di Venezia; tę słynną wenecką wyspę wspominana poeta również w innych miejscach (por. Menego, GomPW 6, 165-[Author ID1: at Wed Jul 11 09:57:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 09:57:00 2001 ]171); Arno - rzeka w pn. Włoszech przepływająca przez Florencję; Norwid wiązał wspomnienia ziemi włoskiej, gdzie przebywał -[Author ID1: at Wed Jul 11 09:57:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 09:57:00 2001 ] z przerwami -[Author ID1: at Wed Jul 11 09:57:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 09:57:00 2001 ] od 1843 do początku 1849 (główne miejsca to Florencja i Rzym, ale znał w zasadzie całe Włochy) z najlepszymi dniami swego życia.

~~10 - pierwotnie:~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ]A[Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]pi[Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ]~~ana w czoło plwa i idzie dal~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ]*[Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ]j,[Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~11 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ]~~że to łzę ociera~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ] ] [Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ]~~że Ci łzę ociera~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ][Author ID1: at Wed Jul 11 09:56:00 2001 ]

SPÓŁCZEŚNI[Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ]

(ODPOWIEDŹ)[Author ID1: at Wed Jul 11 10:25:00 2001 ]

Tam, gdzie ani już dojrzeć uprawnych zagonów,

Ty chcesz, bym ja krytyki pielęgnował niwę.

Co radzisz? - zważ! - i w chwilę jakże nieszczęśliwę!

To nie czas Peryklesów - nie - to Faraonów...

⁵Posłuchaj stylu krytyk i przyznaj mnie: czyli

Gazet korespondenci, te tłumu wyrocznie,

Z historii się rzemiosła swego po-uczyli?

Wieńce ich, czy są wawrzyn? ich ciosy czy włocznie?

Nie! Recenzent w natchnieniu częściej przypomina

¹⁰Podstarościego z zacnych czasów pańszczyźnianych,

Gdy wesół jest i słowem samym upomina

Lub trzonem bata z lekka krzepi zadyszanych;

Jego żarty, głębokość uwag, prac ocena

Są też same i tylko odmienioną scena!^*[Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ][Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ]^*[Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ]

¹⁵Inny - posłuchaj nieco: na Wystawę wchodzi,

Sądzić i głosić; słuszniej mniemałbyś, zaiste,

Że to stadninę zwiedzić zjechał Pan Dobrodzi*j

I że dobiera sobie konia, nie artystę.

Tam - owdzie - klepnął dłonią - przywarł oko lewe,

²⁰Coś przebąknął - odsuwa się na kroków parę,

Widać chwali!... bo pejcz swój zatknął za cholewę...

O, wy! marmury jędrne - gliny - płótna stare,

Blade freski i brązy milczące - - ażali^**[Author ID1: at Wed Jul 11 10:28:00 2001 ]

Który Papież lub Książę, zrodzony w purpurze,

²⁵Traktował was w ten sposób, gdy byliście mali,

Przez sta lat rosnąc z wolna w arcydzieła duże?!...

Oh! nie!... nie sam to gieniusz arcydzieła tworzy,

Nie sam talent, ni sama znajomość i praca,

Lecz i uczczenie w dziełach dziwnej ręki Boż*j,

³⁰Co kwiat wywodzi z prochów lub w prochy powraca.

Poeta-malarz-sztycharz-Rewolucjonista^***[Author ID1: at Wed Jul 11 10:29:00 2001 ]

Salwator Rosa!... gdyby nie jego Epoka,

Byłby to ten sam pisarz i ten sam artysta,

Lecz o ile odmienny dla serca i oka!

³⁵Nie ma dzieła, nie było może ani myśli

Zrodzonej i nazwanej bez świadków... zaś - ile

Udziału ich?... to - krytyk właśnie niech okr*śli.

Flamand byłby Anioły malował, nie garnki,

Żeby w ogółu oczach czerwone mięsiwo,

⁴⁰Tytuniów dym i dobrze podpiłe Jarmarki

Z udatnej linii gwałtem nie robiły krzywą;

Żeby - patrząc na portret - nie macano w licach,

Lecz zgadywano; ogni żeby chciano ducha,

Nie ogni drogich upięć i błysku w pętlicach,

⁴⁵Wytworności rękawic lub wagi łańcucha!...

Sam Rafael, gdyby nie mądre Kardynały,

Przeszłość klasyczna w tchnieniu rzymskim i takt włoski,

Ucieleśniałby grubiej swoje ideały:

Mniej byłby Bosko-ludzki, więcej ludzko-boski.

⁵⁰Lecz - krytyk dziś oceny na prawach nie stawia,

Sam jest prawem, oceną, przyganą lub chwałą:

Głosi tylko, co jego nudzi lub ubawia;

Co mu się podobało... co nie podobało...

Zdania - które bywają ważności niezmiern*j

⁵⁵W ustach młodej osoby z balu wracając*j,

Gdy swe klejnoty zdejma i uplot misterny

Włosów odmienia w sposób zwykły i, niechcący

Wstążki, kwiaty i szpilki zrzuca ze stolika,

Podejma tylko wachlarz swoją ręką małą

⁶⁰I czyta w nim jak w gładkich kartach pamiętnika:

„Co jej się podobało, co nie podobało.”

*Wszyscy krytycy i recenzenci estetyczni spółcześni we wszystkich dziennikach europejskich [Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ]~~drugiego~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ] ~~rzędu~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ] ~~i wszyscy polscy~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ]~~we wszystkich pisamch periodycznych polskich~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ] ~~są tejże głębokości, tegoż tonu i tejże jowialnej dezynwoltury. C. N.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ]

***Patrz [Author ID1: at Wed Jul 11 10:29:00 2001 ]~~Satyry~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:29:00 2001 ] [Author ID1: at Wed Jul 11 10:29:00 2001 ]~~Salwatora Rosy~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:29:00 2001 ] ~~- edycję florencką lub amsterdamską...~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:29:00 2001 ]

____________________

SPÓŁCZEŚNI. (ODPOWIEDŹ)

~~Tekst na podst. autografu: Muzeum Czartoryskich w Krako~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:59:00 2001 ]wie, Ew. XVII 3173 s. 377-384; pod tekstem nota: „Pisałem 1874 lata”, i podpis: „Cyprian Norwid”; wierszowi towarzyszą dopiski poety; tekst wysłał Bronisławowi Zaleskiemu w liście z ok. 15 czerwca 1874 (GomPW 10, 27).[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 131-134; GomP~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:59:00 2001 ]~~W 2, 211-213. GomNWP 366-368.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 09:59:00 2001 ]

~~Tytuł: na 1 str. autografu (rkps, s. 377) widnieje tylko tytuł~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ]~~Odpowiedź~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ]~~; pełny tytuł i podtytuł:~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ]~~Spółcześni. (Odpowiedź)~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ] ~~- na s. 4 (rkps, s. 381).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Podtytuł: objaśnia list do Zaleskiego, zapewne z innego czasu niż sam wiersz, dopisany ołówkiem na wolnych stronach rękopisu~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ]~~Odpowiedzi~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ]~~: „Ofiaruję Ci moją odpowiedź wzywającym mnie często i z różnej strony o krytykę estetyczną.”~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ]

~~7 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ]~~po-uczyli~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ]] [Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ]~~na-uczyli.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~19 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ]~~przywarł oko lewe~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ]~~, ]~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ]~~lewe przywarł oko,~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ][Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~23 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ]~~ażali~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ] ([Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ]~~azali~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ]~~) - forma, które~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ]~~j -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ]~~wedł.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~SWarsz. - należy unikać.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:31:00 2001 ]

32:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ] Salwator Rosa -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ] Salvator Rosa (1615-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ]1673),[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ] artysta włoski, malarz, rytownik, poeta i muzyk; pochodził z artystycznej rodziny neapolitańskiej; związany z papieskim Rzymem i Florencją Medyceuszy; autor [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]dzieł religijnych i batalistycznych (Bitwa kawalerii); prekursor pejzażowego malarstwa romantycznego; cięte jego Satyry, krytykujące ~~m. in.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] m.in.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ]rozwiązłość dworu papieskiego i ubolewające nad dolą ludu, wyszły w druku pośmiertnie (1710).

~~34 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:32:00 2001 ]~~Lecz o ile odmienny~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:32:00 2001 ] ][Author ID1: at Wed Jul 11 10:32:00 2001 ] [Author ID1: at Wed Jul 11 10:32:00 2001 ]~~Ale jakże odmienny~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:32:00 2001 ][Author ID1: at Wed Jul 11 10:32:00 2001 ]

38:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ] Flamand -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ] licencja poetycka; ocena „Flamandów” nader niesprawiedliwa; nb. poeta mówi tu raczej o mieszczańskim malarstwie holenderskim (XVI i XVII w.) niż flandryjskim; rozpad sztuki flamandzkiej w drugiej połowie[Author ID1: at Wed Jul 11 10:35:00 2001 ].[Author ID1: at Wed Jul 11 10:35:00 2001 ] XVI w. poszedł za rozdziałem na katolicką Flandrię (dzisiejszą Belgię) i protestancką Holandię; wśród wielkich malarzy holenderskich znajdują się ~~m. in.~~[Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] m.in.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ]Rembrandt van Rijn (jeden z największych malarzy europejskich, który w swych dziełach nie stronił od realiów zwykłego życia, ludzi ubogich i prostych), Jan Vermeer z Delft (mistrz światłocienia) czy Jakub van Ruisdael -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ] mistrz krajobrazu. „Bujny rozwój siedemnastowiecznego malarstwa holenderskiego nie łączy się z nazwiskiem żadnego możnego protektora [...]. Przyzwyczailiśmy się do tego, że kiedy mówimy o jakimś „złotym okresie” w dziejach kultury, dopatrujemy się zawsze Peryklesa, Mecenasa czy Medyceuszy.[Author ID1: at Wed Jul 11 10:35:00 2001 ]” (Z. Herbert. Cena sztuki. [w[Author ID1: at Wed Jul 11 10:36:00 2001 ]W[Author ID1: at Wed Jul 11 10:36:00 2001 ]:][Author ID1: at Wed Jul 11 10:36:00 2001 ] Martwa natura z wędzidłem. Wrocław 1993,[Author ID1: at Wed Jul 11 10:36:00 2001 ] s. 27).

39:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ] w ogółu oczach -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ] rzeczywiście, skoro w Holandii mecenasem sztuk przestają być „Książęta”, staje się zaś -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:34:00 2001 ] mieszczaństwo; tu doskonała ilustracja poglądów poety na ideał (idealizację) jako fundament sztuki; w takim świetle malarstwo „flamandzkie” jest degradacją sztuki; por. [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]wiersz Różność-zdań: „Jedni twierdzą, że Musset [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]mistrza ni* ma, / Nowe wniósłszy sztuki prawidło; / Drudzy - że naśladowcą jest Berghema / (Który malował ślicznie... bydło!...).”

~~38 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:33:00 2001 ]~~garnki~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:33:00 2001 ] ~~- pierwotnie~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:33:00 2001 ]~~garki~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:33:00 2001 ]~~; poeta nadpisał brakujące~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:33:00 2001 ]n[Author ID1: at Wed Jul 11 10:33:00 2001 ].[Author ID1: at Wed Jul 11 10:33:00 2001 ]

CO ROBIĆ?

Śród Europy, nie dla obyczaju

Chrzczonej - co począć w rozebranym kraju?

Co robić? - pyta ten, tamten i owy,

Rozłamanego narodu trzy głowy.

⁵Pojrzeć ku górze - pod ołtarz narodów,

Gdzie z całej armii został strażnik schodów,

Z korony blaski odleciały święte,

Berła nie widać, chorągwie zwinięte

I usunięta kraina spod stopy.

¹⁰- A czy się wdarł kto na ducha okopy?

A czy i gwałcić kto śmiał nieostrożnie,

Gdy cierpią czujni - i milczą wielmożnie?

Jeżeli przeto ta ojczyzna twoja

Jest historyczna... (a nie jest jak Troja!),

¹⁵Niech jak Rzym będzie i Mszy-dziejów słucha,

Tak jak on, perląc różaniec łańcucha,

Milcząc, jak milczą, trwając, jak tam trwają,

Pokąd się harfy nie ponastrajają...

Lub - jeśli, wzory przenosząc realne,

²⁰Ojczyzna jest to bagno lakustralne -

A ludów prawem są koście Mamuta,

To - niech ją depczą, i zgnije zepsuta!

____________________________

CO ROBIĆ?

~~Tekst na podst. GomNWP 369.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk:”Czas”~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:37:00 2001 ] ~~[Author ID2: at Tue Dec 16 21:14:00 1997 ]~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:37:00 2001 ]~~26 lipca 1875 nr 168; Pini 154; GomPW 2, 214-215.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:37:00 2001 ]

6:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:38:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:38:00 2001 ] strażnik schodów -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:38:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:38:00 2001 ] dosłownie może: „stopni ołtarza”, ale może też „Scala Santa” (Świętych Schodów) na Lateranie, przez tradycję określane są one jako schody z pałacu Piłata w Jerozolimie, po których szedł Jezus skazany na śmierć.

7-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:38:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:38:00 2001 ]9:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:39:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:39:00 2001 ] nawiązanie do sytuacji władzy papieskiej (tu konkretnie Piusa IX) po przeniesieniu stolicy zjednoczonych Włoch z Florencji do Rzymu (2 października 1870) świecka zwierzchność papieży nad Miastem i Państwem Kościelnym skurczyła się do Watykanu (początkowo papież ogłosił się „więźniem Watykanu”, formalnie Państwo Watykańskie uzyskało uznanie Włoch dopiero 11 lutego 1929 na mocy T[Author ID1: at Wed Jul 11 10:39:00 2001 ]t[Author ID1: at Wed Jul 11 10:39:00 2001 ]raktatów L[Author ID1: at Wed Jul 11 10:39:00 2001 ]l[Author ID1: at Wed Jul 11 10:39:00 2001 ]ateraneńskich.

16:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:40:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:40:00 2001 ] różaniec łańcucha -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:40:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:40:00 2001 ] obraz uświęcenia [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]niewoli i cierpienia przez modlitwę.

20:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:40:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:40:00 2001 ] lakustralne (neologizm[Author ID1: at Mon Jul 2 14:32:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 14:32:00 2001 ] z wł. lacustre: bagnisty) -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:40:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:40:00 2001 ] powstałe z zamierania jeziora.

LAPIDARIA[Author ID1: at Wed Jul 11 10:42:00 2001 ]

„[Author ID1: at Wed Jul 11 10:40:00 2001 ]RZEŹBIARZ”[Author ID1: at Wed Jul 11 10:40:00 2001 ]

„Cała plastyki tajemnica

Tylko w tym jednym jest,

Że duch, jak błyskawica,

A chce go ująć giest -

⁵Zachwyca się i roz-chwyca

I swoje rączki dwie

Z kolebki świata-tego

Do wciąż ni objętego

W szeroki przestwór rwie!

¹⁰Ta tylko, która niańczy,

I ten, co dłuto imał;

Ta tylko, która tańczy,

I ten, co ramię trzymał:

Ci tylko - i ziemi łono

¹⁵Oddychające po deszcz -

Poruszają ducha zasłoną

- - W rytm i w dreszcz!”

„[Author ID1: at Wed Jul 11 10:40:00 2001 ]MECENAS”[Author ID1: at Wed Jul 11 10:40:00 2001 ]

„Skoro sztuki dziwne Misteria

Pojmujesz tak, mistrzu rzeźbiarzu,

²⁰Niech już (śp. Waleria,

Moja żona) ma na cmentarzu

Twego dłuta monument - -

Niech raz będzie z kamienia

Anioł w akcie modlenia

²⁵Patrzący na postument:

Gdzie herby dwa po stronach

W floresach i w koronach,

Tak, by każdy widz czuły

Wzdychał z serca czeluści,

³⁰Mówiąc (według formuły):

`Niechaj im Bóg odpuści!'”

1876[Author ID1: at Wed Jul 11 10:41:00 2001 ]

~~_______________~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~LAPIDARIA~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:44:00 2001 ]

~~Tekst na podst. autogra~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:41:00 2001 ]fu w Bibliotece Narodowej w Warszawie, rkps IV 6291 k.42 (papiery po Józefie B. Wagnerze); pod wierszem sygnatura: „Cyprian Norwid” oraz data: 1876; poniżej dopisek: „Wzbronione jest przeinaczać wiersze i wyrzutnie robić; proceder, który powoduje, iż nic tam nie można publikować. Norwid.”[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesmycki. „Chimera” VIII: 1904 s. 296; Pini 155; GomPW 2, 223-224. GomNWP 372.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:41:00 2001 ]

~~Tytuł~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:42:00 2001 ]~~: z~~[Author ID1: at Tue Jul 10 18:55:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~łac.~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:42:00 2001 ]~~lapideus~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:42:00 2001 ] ([Author ID1: at Tue Jul 10 18:55:00 2001 ]~~kamienny)~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:42:00 2001 ] -[Author ID1: at Tue Jul 10 18:55:00 2001 ] ~~wieloznaczeniowe: dotyczące napisów rytych na kamieniu (nagrobku), także w zn. przenośnym: wypowiedzi zwięzłe, maksymalnie wypełnione treścią.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:42:00 2001 ]

8[Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:42:00 2001 ] [Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ]~~ni objętego~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ] ~~- tak w autografie; jeśli to nie błąd (inni wydawcy czytają tu:~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ]~~nieobjętego~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ]~~), to może oznaczać to, co umyka objęciu, ani się daje objąć.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~13 - odczytanie niepewne; autograf mocno zamazany.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

2[Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ]~~0 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ]~~Waleria~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ] ~~- poprawka, poprzednio:~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ]~~Valeria~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~23 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ]~~raz~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ] ~~- poprawka w autografie, odczytanie niepewne; być może, pierwotnie było:~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ]~~już~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ] ~~(zmienione ze względu na użycie tego wyrazu w w. 20).~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~31 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ]~~Niechaj~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ] ~~- poprzednio było:~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ]~~Niechże~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ].[Author ID1: at Wed Jul 11 10:43:00 2001 ]

[SŁODKO JEST ZASNĄĆ...]

Słodko jest zasnąć, słodziej być z kamienia

Dziś, gdy tak wiele hańb i poplamienia,

Nie czuć, nie widzieć, leżeć jak w mogile;

Cóż z tak uroczą porównałbyś Nocą?

⁵Przeto zaklinam, ucisz się na chwilę,

Mógłbyś przebudzić mię... na co? i po co?

1876[Author ID1: at Wed Jul 11 10:45:00 2001 ]

~~_________~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ]~~_____________~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ]

~~[SŁODKO JEST ZASNĄĆ...]~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Tekst na podst. autografu w Bibliotece Narodowej w Warszawie, rkps IV 6291 k. 49; pod tekstem nota: „Z Buonarrotiego. C. N.” oraz data: 1876; dopisek ten niektórzy wydawcy traktują jako tytuł.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: Przesmycki. „~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ]~~Chimera” VIII: 1904 s. 296; PrzesmWyb 512; GomPW 2, 225 (tytuł:~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ]~~Z Buonarrotiego~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ]~~). GomNWP 373.~~[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Wiersz Michała Anioła, zaczynający się od słów: „Caro m'e'l sonno e piu l'esser di sasso..”, nawiązuje do epigramatu poświęconego jego rzeźbie: „La Notte, che tu vedi in si dolci atti...”:[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

„Noc, którą widzisz w słodkim snu oprzędzie, / Jest przez Anioła wykuta w kamieniu. / Żyć musi, skoro spoczywa w uśpieniu, / Jeśli nie wierzysz, zbudź ją, mówić będzie.” - przekład w edycji: Michał Anioł Buonarroti. [Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ]~~Poezje.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ] ~~Prze~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ]ł.[Author ID1: at Mon Jul 2 13:27:00 2001 ] ~~L. Staff. Warszawa 1964 s. 63;~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ]~~wedł.~~ [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~Giorgio Vasariego, to jeden z wielu wierszy poświęconych słynnej już za życia artysty~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ]~~Nocy~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ] ([Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ]~~Żywoty najsławniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ] ~~Wybrał, przetłumaczył, wstępem i objaśnieniami opatrzył K. Estreicher. Na podst~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 13:27:00 2001 ] wyd. II. Warszawa 1989 s. 477). A oto tłumaczenie Staffa poetyckiej odpowiedzi Michała Anioła: „Sen cenię, głazem być jest lepszym losem, / Póki zło z hańbą w świecie się panoszą. / Nie widzieć, nie czuć jest dla mnie rozkoszą; / Przeto mnie nie budź, cyt! mów cichym głosem.”[Author ID1: at Wed Jul 11 10:46:00 2001 ]

DO BRONISŁAWA Z.[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ]

Maleńkich dwoje dzieci pod ubogiej chaty progami

Zabawiało się wzajem złamkami rozbitej szyby,

Szyby, której rozłam stanowił epokę na wsi,

Gdzie rzadki chadza szklarz, a grad pamiętnym bywa,

⁵Potratowane zostawując łany i gałęzie drzew...

Mędrzec patrzył na dzieci i radość ich z tęcz rzucanych szkłem

I oto narodziła się soczewka, a myśl zawróciła teleskopem

W słońc miliardy i w światów szlak przez Drogę Mleczną!

Tak - ze Świętego Kaźmierza murów po-zastołecznej krasy -

¹⁰Pytam Cię: nie, „czy weneckie znasz zapusty?”,

Lecz - czy Przełożonej Zakonu Sióstr święto-imienne

Znasz, o! Rodaku, pośród mnogich hucznego Paryża ciekawości?

Michelet stary, którego młodzieńcze czarne oczy

Przy jak śnieg białej grzywie włosa stoją mi jeszcze w pamięci,

¹⁵Mówił mi był: że „sztuki przyszłość polega na tym,

By wyrazić dobroć...” - piękność bowiem i świętość

Częstotliwiej zachwycał niejeden dostojny mistrz.

Wallenroda Autor w Rzymie (pomnę to, jak dziś),

Gdy o sztuce raz ze mną mówił (- mistrz w teoriach skąpy,

²⁰Przenoszący nad one tworstwo nieśmiertelnego geniuszu),

Rzekł: „Nie patrzy dziś sztukmistrz albo wejrzenia k'temu nie ma,

By uważył postać i lica córki zakonnej,

Gdy przyjąwszy Sakrament od ołtarza stopni odchodzi -

Źródliska są tam!...” -Dziadów Autor, pomnę, jak to mówił ze mną.

²⁵„Co piszę?” - mnie pytałeś - oto list ten piszę do Ciebie -

Zaś nie powiedz, iż drobną szlę Ci dań - tylko poezję!

Tę, która bez złota uboga jest - lecz złoto bez niej,

Powiadam Ci, zaprawdę, -->jest [Author ID1: at Wed Jul 11 10:47:00 2001 ]nędzą-nędz...

Zniknie i przepełźnie obfitość rozmaita,

³⁰Skarby i siły przewieją - ogóły całe zadrżą,

Z rzeczy świata tego zostaną tylko dwie,

Dwie tylko: poezja i dobroć... i więcej nic...

Umiejętność nawet bez dwóch onych zblednieje w papier,

Tak niebłahą są dwójcą te siostry dwie!...

³⁵Ty myśliłbyś, że z Paryża teraz do Ciebie piszę

Tą przepłynionego [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]Sekwaną, która co noc

Samobójstwo lub zbrodnię falami swymi

W płachty chłodne otula przy drżącym blasku gazu.

Patrz - oto tam i owdzie mało okaźne mury;

⁴⁰Wnijdź - ma się pod wieczór, mniemałbyś może,

Iż na Malcie w zakonu gdzieś rycerskiego ostatku

Zatułałeś się... tu, tam - uchylone Ci drzwi okażą

Rdzawę na murze szablę albo groźny i smętny profil:

O mało nie stuletni owdzie mąż w konfederatce, jak cień

⁴⁵Nie dołamanej chorągwi przy narodowym pogrzebie,

Przeszedł mimo i zagasł w długim jak nicość korytarzu - -

Czujesz dzieje, jak idą, niby stary na wieży z*gar,

Nie pytający się o miasto, któremu z chmur bije godziny.

Wiek tu który? który rok? niedola która?

⁵⁰Tacyt stary mógłby z mężami tymi rozmawiać,

Nauczając się, jak nauczać niefortunnych rzeczy morału.

Patrz! - oto i gdzieniegdzie, tam i sam,

Ożałobione, blisko od dwóch tysięcy lat,

Kochanki Tego, który był umarł na Golgocie,

⁵⁵Przechadzają, dla Jego wspomnień dobrze czyniąc.

Nagłowia ich białe w powietrzu drżą za krokiem

Prowadzonym oblubieństwem obowiązku.

Dziś, że święto imienne głównej w zakonie matrony,

Kilkadziesiąt panienek w tyleż zakwita uśmiechów.

⁶⁰Ruch niezwykły dostrzegasz - kury nawet i kogut

Oglądają się w słońcu skąpo błyszczącym na murze;

Nieleniwo pies kroczy z ciężkiego spuszczon łańcucha.

Świat coś czuje. - Opodal jest wielkie miasto Paryż,

Za bogactwy goniące we dwa miliony śmiertelnych,

⁶⁵Tu - dialog - a rzekłbyś, że z czasu Tyrso da Molina.

Już poczyna się wieczór - panna przebrana z wąsami,

Kreślonymi widocznie niemęską ręką, ta znowu

Jak Żyd, z brodą, niezgrabność kłamie umiejętnym krokiem,

Aniołowie w intrygę dramy bez ogródek wchodzą,

⁷⁰Jak u siebie, Cheruby, i widać, że im wygodnie

Ze skrzydłami z papieru, które chowają się potem

Na rok przyszły w Komodę... jakkolwiek panienki rosną

I ze skrzydeł, mniemałbym, wyrasta osoba słuszna.

Krakowiaki z dziewkami wielkości tej, co dwa razy

⁷⁵Ten papieru arkusz, taniec poczynają hoży,

Czapkami się kłoniąc i giest mając Ojczysty

Nie znajomej im ziemi... (tak, pomnę, że się bawiłem,

Z wolą matki, przedzgonną, obok złożonej chorobą...!).[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

Alić finał nadchodzi - morał i próżniące się szybko kosze,

⁸⁰Z których wylatują pomarańcze, a te rozchwycone są rękami,

Które, objąć nie mogąc całej owocu okrągłości,

Powiększają onegoż wielkość, wytworność i cenę.

Szczęście, widzisz, mój drogi!... jest - i Ojczyzna - i Ludzkość,

Z pomarańcz bierz dowód... ażali Newtonowe jabłko

⁸⁵Prawd nie pouczyło znamienitych?... jest i potęga istna sztuki

- Żywej wtedy, gdy bliskie umie idealnym znamienować.

Pobłażliwym to niechaj czyni Cię i dla heksametru:

„Exsul eram, requiesque mihi, non fama!!...”

[Author ID1: at Wed Jul 11 10:47:00 2001 ]1879[Author ID1: at Wed Jul 11 10:47:00 2001 ]

____________________

DO BRONISŁAWA Z.

T[Author ID1: at Wed Jul 11 10:48:00 2001 ]ekst na podst. autografu w Bibliotece Czartoryskich, rkps: 2 karty 305 x 210 mm: Ew. XVII 3173 s. 579-582 (s. 582 nie zapisana); pod wierszem listowa formuła „Vale” (bądź zdrów, żegnaj), podpis: „Cyprianus Camillus Norwid” oraz data 1879 - wiersz przesłany Bronisławowi Zaleskiemu 21 stycznia 1879 (stemple pocztowe: „21 jan[vier]”) na adres: „Monsieur Monsieur Br. de Zaleski, Quai d'Orlean N-o 6, Paris”.[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~Pierwodruk: PrzesmReszta 138-142; GomPW 2, 237-240 (obszerne objaśnienia w edycji GomDZ 2, 947-955). GomNWP 381-383.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:48:00 2001 ]

Tytułowy adresat - Bronisław Zaleski (1819-1880), historyk, publicysta; pochodził ze Słuckiego; kształcił się w Dorpacie i Charkowie; w 1846 aresztowany pod zarzutem spiskowania, po dwu latach wcielony do batalionów karnych (Orenburg, Chiwa, Turkiestan); uwolniony w 1856; w 1859 ożenił się z Michaliną Dziekońską; wkrótce ich związek się rozpadł. Od 1861 w Paryżu; w latach 1866-1880 sekretarz Towarzystwa Historyczno-Literackiego, kierownik Biblioteki Polskiej, wydawca „Roczników” THL; zaprzyjaźniony z Norwidem, wielokrotnie służył mu pomocą materialną i wsparciem duchowym. Echo utworu w liście do Zaleskiego z 31 stycznia 1879: „List [Author ID1: at Wed Jul 11 10:51:00 2001 ]~~Do B. Z.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:51:00 2001 ], który (naturalnie że z wszelkimi prawami autor[ski]mi) miałem przyjemność Ci ofiarować, byłoby dobrze przesłać do Wejmaru staremu Radcy Stanu von Goethe, bo on by ocenił!” (GomPW 10, 127).[Author ID1: at Wed Jul 11 10:51:00 2001 ]

9:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ] ze Świętego Kaźmierza murów -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] 9 lutego 1877 r. [Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ]Norwid zamieszkał w Domu Świętego Kazimierza w Ivry (dziś 13 dzielnica Paryża, rue du Chevaleret 119); w przytułku tym, prowadzonym przez polskie siostry ze zgromadzenia św. Wincentego a Paulo (Siostry Miłosierdzia, inaczej:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ] szarytki), znajdowali schronienie zarówno zniedołężniali weterani emigracji, jak też opuszczone dzieci (dziewczęta); szarytki prowadziły jeszcze drugi dom -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] dla chłopców -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] Dom Świętego Stanisława w Juvisy; Norwid wszedł do Świętego Kazimierza za comiesięczną opłatą, wnoszoną przez Michała Kleczkowskiego (kuzyna poety); D[Author ID1: at Wed Jul 11 10:55:00 2001 ]d[Author ID1: at Wed Jul 11 10:55:00 2001 ]om istnieje i działa do dziś w swych murach „po-zastołecznej krasy”; Kaźmierza (w autografie:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:55:00 2001 ].[Author ID1: at Wed Jul 11 10:55:00 2001 ] Kazmierza) -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] dawniejsza oboczna postać fonetyczna imienia Kazimierz.

10:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ] -->„[Author ID1: at Wed Jul 11 10:59:00 2001 ]-->czy weneckie znasz zapusty[Author ID1: at Wed Jul 11 10:59:00 2001 ]-->?”[Author ID1: at Wed Jul 11 10:59:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] cytat z Marii Malczewskiego (w. 681, 696).

11:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ] imieniny przełożonej Domu -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] s. Teofili Mikułowskiej (zapewne,[Author ID1: at Wed Jul 11 10:55:00 2001 ] 28 grudnia).

22:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ] uważyć (dawn.[Author ID1: at Wed Jul 11 10:57:00 2001 ]iejsze[Author ID1: at Wed Jul 11 10:57:00 2001 ]) -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ] utrafić, zaobserwować; również: uczcić, godnie ocenić (SWarsz.).

~~33 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:48:00 2001 ]~~zblednieje~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:48:00 2001 ] ] [Author ID1: at Wed Jul 11 10:48:00 2001 ]~~wyblednie~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:48:00 2001 ].[Author ID1: at Wed Jul 11 10:48:00 2001 ]

41:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ] na Malcie -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ] wyspa na Morzu Śródziemnym w pobliżu Sycylii; od 1530 własność rycerskiego zakonu joannitów (kawalerów maltańskich), czyli Rycerzy Białego Krzyża (tak nazywanym od przyjętego przez nich znaku białego krzyża na czerwonym tle); po zajęciu w 1800 Malty przez Anglię, siedzibę zakonu przeniesiono w 1834 do Rzymu; w Polsce zakon ten działał między XII a XIX w.; w niektórych rodzinach szlacheckich przechowywano tradycyjny honorowy tytuł „kawalera maltańskiego” (piastował go ojciec Norwida, a po nim Ludwik, najstarszy syn; tytułu tego używał też Cyprian, np. list do Władysława Czartoryskiego z ok. 19 stycznia 1877,[Author ID1: at Wed Jul 11 10:57:00 2001 ] podpisany został: „Cyprian Kamil Norwid Maltański Kawaler”); w liście do Antoniego Zaleskiego z ok. 9 lutego 1877 donosił poeta przyjacielowi: „Mieszkam przy Zakonie, jak maltańscy dziadowie moi.[Author ID1: at Wed Jul 11 10:58:00 2001 ]” (GomPW 10, 95).

~~44 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ]~~O mało nie stuletni~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ]~~...]~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ]~~Niemal stuletni.~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ][Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ]

45:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] przy narodowym pogrzebie -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ] nawiązanie do obrzędu pogrzebowego monarchów polskich; u Glogera w opisie pogrzebu Kazimierza Wielkiego czytamy: „Przed wielkim ołtarzem [krakowskiego kościoła katedralnego] największe złożono dary [...] tudzież chorągwie przez chorążych niesione. Poczem według zwyczaju połamano owe chorągwie, tj. drzewca, wśród ogromnego jęku i łkania ludu [...], zwyczaj łamania proporców musiał być w Polsce odwieczny, skoro już w pogańskich popielnicach na Mazowszu znajdowano pokruszone i pogięte brązowe groty od włóczni bojowych.[Author ID1: at Wed Jul 11 10:58:00 2001 ]” (Z. Gloger. Encyklopedia staropolska ilustrowana. Ze wstępem J. Krzyżanowskiego. Przedruk fotooffsetowy wydania z 1900-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ]1903. Warszawa 1972,[Author ID1: at Wed Jul 11 10:58:00 2001 ] t. IV,[Author ID1: at Wed Jul 11 10:58:00 2001 ] s. 54).

~~48 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ]~~któremu z chmur bije...~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ] ][Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:26:00 2001 ]~~któremu z obłoku bije~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ].[Author ID0: at Thu Nov 30 00:00:00 1899 ]

~~50 -~~ [Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ]~~rozmawiać~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ] ] [Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ]~~mawiać~~[Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ][Author ID1: at Wed Jul 11 10:49:00 2001 ]

79:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] finał...morał -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ] konstrukcyjne części „dialogu”.

87:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] dla heksametru -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ] licencja poetycka: wiersz Norwida reprezentuje soczystą, acz nader wolną miarę „białą”; tu zresztą sygnał nawiązania do elegii Owidiusza (Tristia IV, 1); poeta tłumaczył ową elegię: „Jeśliby co było -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ] a będzie! -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ] nieudolnego w rymach, / Niech epoka tłumaczy wobec czytelnika. / Wygnańcem ja, spocznienia, nie sławy szukam;” (GomPW 2, 270).

88:[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:53:00 2001 ] „Exsul eram...” (łac.) -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ] w przekładzie poety: „Wygnańcem ja, spocznienia, nie sławy szukam” (zob. wyżej -[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ]-[Author ID1: at Wed Jul 11 10:54:00 2001 ] przekład elegii Owidiusza); w autografie: ne fama (non fama).

SPIS TREŚCI

Józef Fert - WSTĘP

I. POETA SPRZECIWU

Wobec młodej piśmienności warszawskiej

W pruskim więzieniu

Anty-Mickiewicz

Paryż po raz pierwszy

Wobec Kościoła „akcji”

Ucieczka

Za Oceanem

Paryż na zawsze. Pokusy amnestii

Spory o sztukę (dla Polaków)

Poeta Powstania

Weteran Świętego Kazimierza

II. SIŁA FORMY

Dylematy formy

Między tajemnicą i ciemnością

Przeciw bałwochwalstwu paznokci

Co zostało z „rzeczy świata tego”?

Do ciężkich norwidów! - czyli poeta poetów

III. BIBLIOGRAFIA

Ważniejsze wydania

Ważniejsze opracowania

IV. ZASADY WYDANIA

V. SKRÓTY

Cyprian Norwid - WYBÓR POEZJI

I. WIERSZE Z LAT 1840-1865

Marzenie. (Fantazja)

Pismo

Pióro

Adam Krafft

Moja piosnka [I: „Źle, źle zawsze i wszędzie...”]

[Do mego brata Ludwika]

[„Maryjo, Pani Aniołów!...]

Italiam! Italiam!

Do Józefa Bohdana Zaleskiego. W Rzymie 1847-o

Marmur-biały

Trylog

Jesień

Pieśń od ziemi naszej

„Confregit in die irae suae...”

Aerumnarum plenus

Modlitwa [„Przez wszystko do mnie przemawiałeś, Panie...”]

[„Od rezultatów mylnego zamętu...”]

Scherzo [„Napisz nam książkę...”]

W albumie

Koncept a Ewangelia

Epos-nasza

Fraszka (!) [„Dewocja krzyczy...”]

Fraszka (!) [„Broń lepiej Syksta...”]

Siła ich. Fraszka

Pascha. (Fraszka)

Bema pamięci żałobny-rapsod

Na przyjazd Teofila Lenartowicza do Fontainebleau

Z pokładu „Marguerity” wypływającej dziś do New-York

[„Pierwszy list, co mnie doszedł z Europy...”]

Trzy strofki

Moja piosnka [II: „Do kraju tego...”]

[„Ty mnie do pieśni pokornej nie wołaj...”]

[„Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie...”]

Duch Adama i skandal

Fiat i vivat

Do Mieczy-sława

[„Nim znów ucieknę...”]

Do Nikodema Biernackiego

Spartakus

Na zgon śp. Jana Gajewskiego

John Brown

Do Emira Abd el-Kadera w Damaszku

Wczora - i - ja

Żydowie polscy. 1861

Marionetki

Do Pani na Korczewie

Sariusz. 1862

Do słynnej tancerki rosyjskiej - nieznanej zakonnicy

II. Z VADE-MECUM. (1865-1866)

Za wstęp. (Ogólniki)

I. Vade-mecum

II. Przeszłość

III. Socjalizm

V. Harmonia

VI. W Weronie

VII. Addio!

IX. Ciemność

XI. Pielgrzym

XIII. Larwa

XV. Sfinks

XVI. Narcyz

XVII. Wieś

XIX. Stolica

XXV. Wakacje

XXVI. Czemu nie w chórze?

XXX. Fatum

XXXV. Ironia

XXXVII. Syberie

XLII. Idee i Prawda

LI. Moralności

LIII. Zagadka

LV. Kółko

LX. Język-ojczysty

LXX. Laur dojrzały

LXXIII. Grzeczność

LXXVIII. Styl nijaki

LXXXI. Kol*bka-pieśni. (Do spółczesnych ludowych pieśniarzy)

LXXXII. Śmierć

LXXXIII. Sens-świata

LXXXV. Do Zeszłej... (Na grobowym głazie)

XCI. Spowiedź

XCII. Cacka

XCV. Nerwy

XCVI. Ostatni-despotyzm

XCVIII. Finis

XCIX. Fortepian Szopena

C. Na zgon śp. Józefa Z., oficera Wielkiej-Armii, rannego pod Paryżem, jednego z naczelników Powstania w Polsce

III. WIERSZE Z LAT 1866-1883

Krzyż i dziecko

Do spółczesnych. (Oda)

[„Co? jej powiedzieć...”]

[„My - tak już przed się patrzymy, wygnani...”]

Spółcześni. (Odpowiedź)

Co robić?

Lapidaria

[„Słodko jest zasnąć...”]

Do Bronisława Z.

[Author ID1: at Mon Jul 2 11:09:00 2001 ] Tytuł i podtytuł: [Author ID1: at Mon Jul 2 11:09:00 2001 ]Za wstęp. (Ogólniki)[Author ID1: at Mon Jul 2 11:09:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 11:09:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 11:10:00 2001 ] tytuł sygnalizuje pozycję utworu w VM, podsuwa domysł, że pierwotnie wiersz ten miał stanowić rodzaj „wstępu” (czy raczej inwokacji-introdukcji) do tomu VM: „za wstęp”, tj. zamiast wstępu; podtytuł od wyrazu „ogólnik”[Author ID1: at Mon Jul 2 11:09:00 2001 ]-->, [Author ID1: at Mon Jul 2 11:09:00 2001 ][Author ID1: at Mon Jul 2 11:10:00 2001 ]w znaczeniu zbliżonym do dzisiejszego: powszechnie znana, banalna, oklepana prawda, ale też, w innym odcieniu znaczeniowym: ogólna podstawa wiedzy, uniwersalny metodologicznie pewnik, wchodzący do podstawy nauki (zob. SWarsz.).[Author ID1: at Mon Jul 2 11:09:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 13:23:00 2001 ] Tytuł: por. w liście do Trębickiej z 8 kwietnia 1856: „Jestem nieprzyjacielem [Author ID1: at Mon Jul 2 13:23:00 2001 ]harmonii[Author ID1: at Mon Jul 2 13:23:00 2001 ] w kwestiach sumienia...” (GomPW 8, 256).[Author ID1: at Mon Jul 2 13:23:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 13:26:00 2001 ] Tytuł: zob. uwagę poety w liście do Antoniego Zaleskiego z grudnia 1858, zawierającym „spis rzeczy” projektowanego wyboru utworów Norwida: „Z Werony piosnka, d[Author ID1: at Mon Jul 2 13:26:00 2001 ]⁰[Author ID1: at Mon Jul 2 13:26:00 2001 ] w [Author ID1: at Mon Jul 2 13:26:00 2001 ]Pokłosiu[Author ID1: at Mon Jul 2 13:26:00 2001 ];” (GomPW 8,[Author ID1: at Mon Jul 2 13:26:00 2001 ] 366).[Author ID1: at Mon Jul 2 13:26:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 13:31:00 2001 ] Tytuł (w autografie zapis: [Author ID1: at Mon Jul 2 13:31:00 2001 ]Adio![Author ID1: at Mon Jul 2 13:31:00 2001 ] - z wł. „addio”[Author ID1: at Mon Jul 2 13:31:00 2001 ]:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:56:00 2001 ] „z Bogiem”[Author ID1: at Mon Jul 2 13:31:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 13:31:00 2001 ]) - „żegnaj”, „bywaj zdrów”.[Author ID1: at Mon Jul 2 13:31:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 13:35:00 2001 ] Tytuł[Author ID1: at Mon Jul 2 13:35:00 2001 ]:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:36:00 2001 ] nawiązanie biblijne: człowiek jest natury pielgrzymiej; por. 1Krn 29, 15 („Bośmy goście przed tobą i przychodniowie, jako i wszyscy ojcowie naszy. Dni nasze jako cień na ziemi, a nie masz żadnego przedłużenia[Author ID1: at Mon Jul 2 13:35:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 13:36:00 2001 ]”); 2Kor 5, 6 („pielgrzymujemy od Pana”, tj. z Bożej woli); Hbr 11, 13 (ludzie są „gośćmi i przychodniami na ziemi”).[Author ID1: at Mon Jul 2 13:35:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 13:41:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 13:41:00 2001 ]Tytuł: wieloznaczeniowy: „maszkara”, „widmo”, „potwór”, „maska” (teatralna, karnawałowa); również odrażająca twarz; jędza, potwór.[Author ID1: at Mon Jul 2 13:42:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 13:44:00 2001 ] Tytuł: nawiązanie mitologiczne: Sfinks z legend tebańskich zaczepiał podróżnych i zadawał im zagadkę, której nikt nie był w stanie rozwiązać;[Author ID1: at Mon Jul 2 13:44:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:51:00 2001 ]Sfinks strącał nieszczęśników w przepaść; dopiero prawidłowa odpowiedź Edypa obaliła potwora. Sfinks Norwida poddany został przetworzeniu - nie przepada, lecz jedynie pozwala przychodniowi przejść żywo.[Author ID1: at Mon Jul 2 13:44:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ] Tytuł[Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]:[Author ID1: at Mon Jul 2 13:48:00 2001 ] Norwidowska wersja mitu Narcyza; Narcyz [Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:48:00 2001 ] słynący z urody, nieszczęśliwie zakochany w swym źródlanym odbiciu [Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 13:48:00 2001 ] staje się w wierszu wyrazicielem ponadczasowego (a jakże bliskiego romantycznemu uwielbieniu „narodu”) ksenofobicznego zapatrzenia w to, co swojskie; również mityczna nimfa zupełnie tu niepodobna do greckiego pierwowzoru: w micie Hera odebrała jej głos i kazała powtarzać cudze słowa (echo ostatnich sylab): „Juno tak ją skarała, bo raz, chcąc zasłonić, / Jowisza podejrzane schadzki i bezprawia, / Echo zręczną rozmową boginię zabawia” (Publius Ovidius Naso. [Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]Przemiany[Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]. Przekład B. Kiciński. Oprac. J. Czubek[Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]. [Author ID1: at Mon Jul 2 13:49:00 2001 ]Warszawa 1921, s. 46; u Norwida nimfa Echo stara się Narcyzowi uzmysłowić jego prawdziwą sytuację; uderzające, że w tym tonie przemawia do nieszczęsnego młodziana narrator Owidiuszowych [Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]Przemian[Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]: „Nieszczęsny! złudną marę chwytasz w złej godzinie! / To, co widzisz, jest niemym: odwróć się, a zginie. / Obraz, widziany w wodzie, twoim jest obrazem; / Nic własnego on nie ma, ożył z tobą razem” (tamże, s. 49).[Author ID1: at Mon Jul 2 13:47:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 13:55:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 13:55:00 2001 ]Tytuł: por. wiersz Słowackiego [Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ]Paryż[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ]^*[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ]Czarny[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ] kolor odzieży przejęli chrześcijanie od [Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ]st[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ]oików[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 13:56:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 14:01:00 2001 ] Tytuł: ironiczne nawiązanie do opinii o sobie jako „odludku”, „dziwaku” itp.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:01:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 14:15:00 2001 ] Tytuł: neologiczne użycie liczby mnogiej, odpowiednio do treści wiersza.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:15:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ] Tytuł: [Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ]idee[Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ] w znaczeniu wartości absolutnych (ideały); opozycja „idei” i „prawdy” wywołuje zarówno Platońską opozycję wiecznej idei i „przypadkowych” przedmiotów, jak też potoczne odczucie kolizji między „ideałem” i „marzeniami” a „rzeczywistością” czy idealną abstrakcją a prozaicznym doświadczeniem życiowym.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:18:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 14:22:00 2001 ] Tytuł: liczba mnoga niepewna (Norwid zwykle podwójnie oznaczał zmiękczenie głosek si, zi, ci, dzi, zaznaczając - mimo zaleceń ortograficznych Lindego! - śi, źi, ći, dźi); może więc winno się tu czytać: [Author ID1: at Mon Jul 2 14:22:00 2001 ]Moralność[Author ID1: at Mon Jul 2 14:22:00 2001 ] (?!).[Author ID1: at Mon Jul 2 14:22:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 14:23:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:23:00 2001 ]^*[Author ID1: at Mon Jul 2 14:23:00 2001 ]Menhir[Author ID1: at Mon Jul 2 14:23:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 14:23:00 2001 ]-[Author ID1: at Mon Jul 2 14:24:00 2001 ] wysoki głaz druidyczny.[Author ID1: at Mon Jul 2 14:23:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 14:35:00 2001 ] Tytuł: sprawa obrony języka ojczystego wielokrotnie wraca w różnych wypowiedziach poety; por. list do Władysława Bentkowskiego z końca maja 1857 (GomPW 8, 307); listy do Augusta Cieszkowskiego z końca grudnia 1864 i z 8 stycznia 1865 (GomPW 9, 149 i 152); list do Mariana Sokołowskiego ze stycznia 1865 (GomPW 9, 154).[Author ID1: at Mon Jul 2 14:35:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 15:06:00 2001 ] Podtytuł: pierwotnie: [Author ID1: at Mon Jul 2 15:06:00 2001 ]współczesnych[Author ID1: at Mon Jul 2 15:06:00 2001 ].[Author ID1: at Mon Jul 2 15:06:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 15:07:00 2001 ] [Author ID1: at Mon Jul 2 15:07:00 2001 ]^*[Author ID1: at Mon Jul 2 15:07:00 2001 ]Wiadomo jest każdemu, że ani słońce, ani gwiazdy nie są ściśle tam, gdzie oczom patrzącego być się wydają.[Author ID1: at Mon Jul 2 15:07:00 2001 ]

[Author ID1: at Mon Jul 2 15:13:00 2001 ] Tytuł: zwrot epitafijny.[Author ID1: at Mon Jul 2 15:13:00 2001 ]

[Author ID1: at Tue Jul 10 18:21:00 2001 ] Tytuł: zob. listy: do Jana Koźmiana z pocz[Author ID1: at Tue Jul 10 18:21:00 2001 ]ątku[Author ID1: at Tue Jul 10 18:22:00 2001 ] list[Author ID1: at Tue Jul 10 18:21:00 2001 ]opada 1850 (GomPW 8, 107), do Marii Trębickiej z maja 1854 (8, 208), do Felicjana Faleńskiego z 18 lipca 1856 (8, 270), do Juliana Fontany z marca[Author ID1: at Tue Jul 10 18:21:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:22:00 2001 ]kwietnia 1866 (9, 209, 210).[Author ID1: at Tue Jul 10 18:21:00 2001 ]

[Author ID1: at Tue Jul 10 18:31:00 2001 ] Tytuł: [Author ID1: at Tue Jul 10 18:31:00 2001 ]finis[Author ID1: at Tue Jul 10 18:31:00 2001 ] (łac.) - koniec, zakończenie („Finis coronat opus” - koniec wieńczy dzieło).[Author ID1: at Tue Jul 10 18:31:00 2001 ]

[Author ID1: at Tue Jul 10 18:37:00 2001 ] Podtytuł: zwrot dedykacyjny do Antoniego Czajkowskiego (1816-1873), przyjaciela poety z czasów warszawskich, profesora prawa w Petersburgu; Czajkowski pośredniczył m.in. w publikacji poematu Norwida [Author ID1: at Tue Jul 10 18:37:00 2001 ]Szczesna[Author ID1: at Tue Jul 10 18:37:00 2001 ] (1859).[Author ID1: at Tue Jul 10 18:37:00 2001 ]

[Author ID1: at Tue Jul 10 18:39:00 2001 ] Motto (fr.): „Muzyka [Author ID1: at Tue Jul 10 18:39:00 2001 ]to rzecz dziwna!”; „Sztuka?... to sztuka - i to wszystko”; por. myśl Baudelaire'a: „Zdziwienie to jedna z tych głębokich radości, jakie daje nam sztuka i literatura...” i jeszcze: „Piękno jest zawsze dziwne” ([Author ID1: at Tue Jul 10 18:39:00 2001 ]Wystawa powszechna[Author ID1: at Tue Jul 10 18:39:00 2001 ], cyt. za: M. A. Ruff. [Author ID1: at Tue Jul 10 18:39:00 2001 ]Baudel[Author ID1: at Tue Jul 10 18:39:00 2001 ]aire[Author ID1: at Tue Jul 10 18:39:00 2001 ]. Przekład A. Olędzka-Frybesowa. Warszawa 1967, s. 171).[Author ID1: at Tue Jul 10 18:39:00 2001 ]

[Author ID1: at Tue Jul 10 18:52:00 2001 ] Tytuł:[Author ID1: at Tue Jul 10 18:52:00 2001 ] [Author ID1: at Tue Jul 10 18:52:00 2001 ]Józef Zaleski (1790-1864) [Author ID1: at Tue Jul 10 18:52:00 2001 ]-[Author ID1: at Tue Jul 10 18:53:00 2001 ] major, uczestnik Powstania Listopadowego, emigrant; brat Felicji z Zaleskich Iwanowskiej; na emigracji domownik Józefostwa Zaleskich; przyjaciel zmartwychwstańców, Lenartowicza, Norwida...; człowiek niezwykłej pobożności (jeden z promotorów odrodzenia religijnego wśród emigrantów).[Author ID1: at Tue Jul 10 18:52:00 2001 ]

[Author ID1: at Wed Jul 11 09:47:00 2001 ] Tytuł: zob. listy: do Karola Ruprechta z listopada 1876 (GomPW 9, 329), do Władysława Bentkowskiego z listopada 1876 (9, 329-331).[Author ID1: at Wed Jul 11 09:47:00 2001 ]

[Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ] Tytuł: na 1 str. autografu (rkps, s. 377) widnieje tylko tytuł [Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ]Odpowiedź[Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ]; pełny tytuł i podtytuł: [Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ]Spółcześni. (Odpowiedź)[Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ] - na s. 4 (rkps, s. 381).[Author ID1: at Wed Jul 11 10:24:00 2001 ]

[Author ID1: at Wed Jul 11 10:25:00 2001 ] Podtytuł: objaśnia list do Zaleskiego, zapewne z innego czasu niż sam wiersz, dopisany ołówkiem na wolnych stronach rękopisu [Author ID1: at Wed Jul 11 10:25:00 2001 ]Odpowiedzi[Author ID1: at Wed Jul 11 10:25:00 2001 ]: „Ofiaruję Ci moją odpowiedź wzywającym mnie często i z różnej strony o krytykę estetyczną.”[Author ID1: at Wed Jul 11 10:25:00 2001 ]

[Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ] *Wszyscy krytycy i recenzenci estetyczni spółcześni we wszystkich dziennikach europejskich [Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ]drugiego rzędu[Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ] i wszyscy polscy [Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ]we w[Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ]szystkich pisamch periodycznych polskich[Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ] są tejże głębokości, tegoż tonu i tejże jowialnej dezynwoltury. C. N.[Author ID1: at Wed Jul 11 10:26:00 2001 ]

[Author ID1: at Wed Jul 11 10:29:00 2001 ] [Author ID1: at Wed Jul 11 10:29:00 2001 ]***Patrz [Author ID1: at Wed Jul 11 10:30:00 2001 ]Satyry[Author ID1: at Wed Jul 11 10:30:00 2001 ] [Author ID1: at Wed Jul 11 10:30:00 2001 ]Salwatora Rosy[Author ID1: at Wed Jul 11 10:30:00 2001 ] - edycję florencką lub amsterdamską...[Author ID1: at Wed Jul 11 10:30:00 2001 ]

[Author ID1: at Wed Jul 11 10:42:00 2001 ] Tytuł (łac. [Author ID1: at Wed Jul 11 10:42:00 2001 ]lapideus[Author ID1: at Wed Jul 11 10:42:00 2001 ]: kamienny): wieloznaczeniowe: dotyczące napisów rytych na kamieniu (nagrobku), także w znaczeniu przenośnym: wypowiedzi zwięzłe, maksymalnie wypełnione treścią.[Author ID1: at Wed Jul 11 10:42:00 2001 ]

[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ] Tytułowy adresat: Bronisław Zaleski (1819-1880), historyk, publicysta; pochodził ze Słuckiego; kształcił się w Dorpacie i Charkowie; w roku 1846 aresztowany pod zarzutem spiskowania, po dwu latach wcielony do batalionów karnych (Orenburg, Chiwa, Turkiestan); uwolniony w 1856; w 1859 ożenił się z Michaliną Dziekońską; wkrótce ich związek się rozpadł. Od 1861 w Paryżu; w latach 1866-1880 sekretarz Towarzystwa Historyczno-Literackiego, kierownik Biblioteki Polskiej, wydawca „Roczników” THL; zaprzyjaźniony z Norwidem, wielokrotnie służył mu pomocą materialną i wsparciem duchowym. Echo utworu w liście do Zaleskiego z 31 stycznia 1879: „List [Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ]Do B. Z.[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ], który (naturalnie że z wszelkimi prawami autor[ski]mi) miałem przyjemność Ci ofiarować, byłoby dobrze przesłać do Wejmaru staremu Radcy Stanu von Goethe, bo on by ocenił!” (GomPW 10, 127).[Author ID1: at Wed Jul 11 10:52:00 2001 ]

215

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Norwid Cyprian Kamil Cywilizacja
Norwid Cyprian Kamil Pierścień wielkiej damy czyli Ex Machina Dureyko
Norwid Cyprian Kamil, Stygmat
Norwid Cyprian Kamil, Stygmat
Norwid Cyprian Kamil Quidam (pdf)
Norwid Cyprian Kamil
Norwid Cyprian Kamil, Zwolon
Norwid Cyprian Kamil
LP X XII Norwid Cyprian Kamil Białe kwiaty
Norwid Cyprian Kamil Poematy
Norwid Cyprian Kamil Quidam
Norwid Cyprian Kamil
Norwid Cyprian Kamil Quidam

więcej podobnych podstron