Powstanie kozackie Bogdana Chmielnickiego
str. 236-240
1. Powody wybuchu powstania Chmielnickiego 1648-1654
ograniczenia rejestru kozackiego- Kozacy służący w polskiej armii, podlegli hetmanowi, otrzymywali żołd, nie traktowano ich jako chłopów pańszczyźnianych, kozaków nierejestrowych traktowano jako chłopów pańszczyźnianych
traktowanie wolnych Kozaków jak chłopów pańszczyźnianych przez polskich magnatów kresowych ( zmuszano ich do odrabiania pańszczyzny w wielkich latyfundiach, posiadłościach magnatów polskich)
konflikt religijny prawosławni Kozacy- katolicka szlachta i magnateria polska
konflikt etniczny i ekonomiczny chłopi ukraińscy- szlachta polska ( Lachowie), liczne przypadki bezprawia panów polskich wobec tzw. czerni ( chłopów ukraińskich) i kozaków
bezpośrednia przyczyna: odwołana wielka wyprawa na Turcję i Chanat Krymski- rejestr kozacki miał wynieść 100 tys. ( sejm nie wyraził zgody, wkrótce zmarł król Władysław IV Waza)
osobisty zatarg Bohdana Chmielnickiego z podstarościm czehryńskim Danielem Czaplińskim o kobietę ( zwaną Heleną kresową”)
2. Przebieg powstania Chmielnickiego:
sojusz Bohdana Chmielnickiego z Tatarami ( wojskami dowodził) Tuhaj- beja ( podlegał Islam III Girejowi)
klęski wojsk koronnych w roku 1648: Żółte Wody, Korsuń, Piławce,
antypolskie powstanie chłopów ukraińskich przeciw Lachom - szlachcie polskiej
dojście wojsk powstańczych pod Lwów i Zamość
oblężenie wojsk polskich w Zbarażu ( siedziba znienawidzonego Jeremiego Wiśniowieckiego)1649
nierozstrzygnięta bitwa pod Zborowem ( przekupieni Tatarzy wycofali się)- Jan II Kazimierz ( 1648-1668) i ugoda zborowska ( Chmielnicki hetmanem wojsk zaporoskich, 40 tys. rejestr kozacki, dostęp starszyzny kozackiej do urzędów, przywileje dla prawosławia, województwa kijowskie, bracławskie i czernihowskie uznano za kozackie )
zwycięstwo sił koronnych nad wojskami kozacko-tatarskimi pod Beresteczkiem 1651
( Jan II Kazimierz, Jeremi Wiśniowiecki) i ugoda w Białej Cerkwi ( rejestr kozacki 20 tys., terytorium kozackie ograniczone do województwa kijowskiego) Polacy wstrzymali ofensywę z braku funduszy
klęska wojsk koronnych pod Batohem 1652
3. Wojsko kozackie:
trzon armii kozackiej stanowiła piechota, podzielona na pułki, te dzieliły się na roty i sotnie
uzbrojenie piechoty kozackiej: strzelba ( zwykle dwie sztuki), szabla, osełedeć ( fryzura kozaków- ogolona głowa, na czubku kosmyk włosów, często pleciony), buława- symbol władzy starszyzny kozackiej, atamani, dowódcy pułków
4. Ugoda w Perejesławiu 1654: warunki:
Kozacy bez wsparcia Tatarów szukają wsparcia w Rosji
car Aleksy Romanow włącza ziemie ukraińskie do Rosji ( powód wojen polsko-rosyjskich w II poł. XVII w.)- lewobrzeżna Ukraina
5. Ugoda w Hadziaczu 1658:
Kozacy poczuli się oszukani przez Rosję, liczyli na pomoc w walce z Polską a zostali częścią Rosji
Nowy hetman kozacki Jan Wyhowski zawarł ugodę w Hadziaczu 1658, warunki:
powstanie Rzeczpospolitej Trojga Narodów ( z Księstwem Ruskim- obszar: województwo kijowskie, czernihowskie i bracławskie z hetmanem na czele,
miejsca w senacie dla duchownych prawosławnych, szlachectwo dla starszyzny kozackiej, własne urzędy, trybunał kozacki,
postanowień ugody nie zrealizowano, wybuchła wojna polsko-rosyjska, Wyhowski został zamordowany.
Michał Motała ® 2011