Sir Tomasz More odmawia - streszczenie
Były kanclerz królewski, Tomasz More, budzi się i zrywa nagle z posłania w swojej celi więziennej. Po niemałych trudach, przychodzi do niego jego córka, Małgorzata. Dowiadujemy się, że More jest więziony od ponad roku (w dalszej części utworu zostaje podane, że jest to trzynaście miesięcy i że cela znajduje się w Tower). Opowiada mu jak jej się żyje. Kiedy kończy się czas wizyty, ojciec odprowadza córkę do wyjścia i każe jej iść z Bogiem.
Bohater wspomina swoje dzieło literackie, Utopię. Wieczorem zasypia, a rankiem budzi się, otrząsając z siebie nocne majaki. Strażnik więzienny przynosi mu jedzenie. Kojarzy mu się on ze sługą jego ojca, którego za młodu po pijanemu obraził. Żałował tego później przez całe życie. Dowiadujemy się, że More w jego celi odwiedzają czasami arcybiskup Cranmer i Thomas Cromwell. Dostojnicy spodziewają się, że More wyrzeknie się swojego zdania i odzyska łaskę królewską. Bohater postanowił jednak trwać w swoich przekonaniach i spodziewa się wykonania na nim wyroku śmierci. Rozmyśla, że pozostanie w pamięci ludzi jako autor Utopi. Dowiadujemy się także, że More zawsze był człowiekiem cieszącym się życiem, potrafiącym dostrzegać w każdej sytuacji dobre jego przejawy. Przyjaźnił się z Erazmem z Rotterdamu. Wspomina odwiedzenie go w celi przez księcia Norfolk. Ten przypominał mu, że do jego uwolnienia wystarczy aby, tak jak inni dostojnicy zarówno świeccy, jak i kościelni, poddał się woli króla (chodzi o poparcie zależności Kościoła od króla, co jednak nie jest w tym miejscu opowiadania podane). Pojawia się fragment listu More'a do Meg. Jest on odpowiedzią na jej wcześniejszą korespondencję.
More pisze w nim, że sumienie i przekonania nie pozwalają mu podporządkować się woli króla. Meg czyta ten list codziennie. Codziennie też, bez skutku, usiłuje uzyskać pozwolenie odwiedzenia ojca w jego celi. Pewnego dnia spotyka Cranmera. Ten uspokaja ją co do tego, że król nie chce śmierci More'a, swojego wieloletniego wiernego poddanego i przyjaciela. Prosi także, aby wytłumaczyła ojcu, że jego zachowanie jest niezgodne z czwartym przykazaniem i, powołując się na przykazanie piąte, prosi, aby wytłumaczyła ojcu, że trwa on w błędnym uporze. Dowiadujemy się wreszcie, że powodem uwięzienia More'a jest jego sprzeciw wobec wypowiedzenia posłuszeństwa papieżowi i uznaniu króla Anglii za głowę Kościoła.
More'owi zabrano z celi książki i przybory pisarskie. Zakazano także chodzić do kaplicy. Został również przeniesiony z celi w podziemiach do celi na górze Tower. Ma to na celu sprawienie, aby mógł obserwować skazanych i idących na śmierć zakonników Zakonu Kartuzów. Pisze do córki, że zamierza wytrwać w swoim postanowieniu, przywołując przykład wyparcia się Chrystusa przez Piotra, waha się jednak, czy będzie miał dostatecznie dużo sił, aby to uczynić. Boi się tortur i cierpienia fizycznego. Prosi o modlitwę za niego. Zastanawia się nad swoim postępowaniem i boi się o to, aby jego rodzina nie została również uwięziona. Po raz kolejny Cranmer namawia bohatera do posłuszeństwa królowi. More jest jednak nieugięty. Następnie odwiedza go Cromwell. Choć los More'a jemu osobiście jest obojętny, ze względów politycznych woli, żeby ten przyznał rację królowi niż został stracony. Jemu również nie udaje się przekonać More'a.
Pojawia się zakończenie przemówienia obrończego przed sądem More'a. Nie zamierza on poddać się woli króla, tłumacząc to wiernością względem wiary chrześcijańskiej.
Na koniec przywołane zostają dwa żarty wypowiedziane przez More'a przed śmiercią. W pierwszym z nich bohater na wieść o tym, że król zamienił mu karę ćwiartowania na zwykłe ścięcie, dziękuje i odpowiada, że woli, aby taka łaska nie spotkała jego przyjaciół. W drugim prosi oficera, aby ten pomógł mu wejść na miejsce egzekucji, zaś z zejściem poradzi sobie już sam. Podana jest data ścięcia More'a - 6 lipca 1535 roku.
Geneza utworu i znaczenie tytułu
Geneza utworu
Kontekst historyczny
XVI wiek to dla Europy czasy reformacji - religijnych niepokojów, podziałów wyznaniowych, a co za tym idzie wzajemnych wrogości, stosów i ociekających krwią katowskich pieńków. Dochodziło do licznych rozłamów w Kościele i powstawały wyznania protestanckie. Największe wpływy wśród władców europejskich uzyskali Luteranie, Kalwini, czy Arianie (ci następnie byli prześladowani w wielu państwach). Stolica Apostolska zaczynała tracić swoje polityczne znaczenie, władzę oraz majątek. Szczególny charakter reformacja przybrała w Anglii. Król Henryk VIII Tudor w latach trzydziestych XVI wieku wypowiedział posłuszeństwo papieżowi Klemensowi VII i siebie samego ogłosił głową chrześcijańskiego kościoła angielskiego. W ten sposób powstał kolejny odłam protestantyzmu - anglikanizm. Wszyscy poddani, którzy sprzeciwiali się decyzji króla, byli prześladowani. Wielu z nich swój sprzeciw przypłaciło wolnością i życiem. Taki los spotkał między innymi słynnego myśliciela swoich czasów, wybitnego humanistę, Tomasza More'a.
Nurt personalizmu chrześcijańskiego w literaturze
W dwudziestowiecznej literaturze europejskiej, w wyniku połączenia założeń współczesnej filozofii i religii chrześcijańskiej, wytworzył się nurt literacki nazywany personalizmem. Główne założenie tego prądu to antytetyczne wobec komunizmu twierdzenie, że nie historia determinuje losy człowieka, a odwrotnie, człowiek ma wpływ na bieg historii. Sytuacja taka wynika z tego, że rozumna, posiadająca godność jednostka ma możliwość podejmowania decyzji. Kolejną kwestią jest to, że musi ona za owe decyzje, jakie by nie były, zawsze ponosić odpowiedzialność. Na polskim gruncie w literacki nurt personalizmu chrześcijańskiego wpisuje się miedzy innymi twórczość literacka Karola Wojtyły.
Czas i okoliczności wydania utworu
Tom Sir Tomasz More odmawia Hanny Malewskiej ukazał się drukiem w 1956 roku. Wydany został przez katolicki Instytut Wydawniczy PAX, związany z „Tygodnikiem Powszechnym”, z którym to autorka stale współpracowała.
Znaczenie tytułu
Przede wszystkim w tytule pojawia się imię i nazwisko głównego bohatera opowiadania (i zbioru opowiadań, o czym poniżej). Poza tym można z niego odczytać zapowiedź treści, a nawet przesłania utworu. Znając kontekst historyczny, czytelnik już przed zapoznaniem się z treścią opowiadania może domyślać się, czego More odmawia. Mianowicie: poparcia odłączenia się Kościoła angielskiego od Kościoła katolickiego, ocalenia swojego życia, zmiany zdania, sprzeciwienia się swojemu sumieniu.