bp Marian Gołębiewski

"Nowy człowiek" według Jeremiasza i Ezechiela

Dwaj prorocy izraelscy - Jeremiasz i Ezechiel - działający w okresie niewoli babilońskiej, mówią w swoich pismach o nowości przymierza, albo mówiąc konkretniej - o nowym przymierzu. Ta nowość przymierza jest "owocem ich refleksji nad długą historią niewdzięczności, grzechu i niewierności narodu wybranego wobec Boga. Refleksja ich łączy się ściśle z wizją ..nowego człowieka", której chcemy się bliżej przyjrzeć.

1. Historia niewierności ze szczęśliwym finałem

Po okresie młodzieńczych uniesień ze strony narodu, entuzjastycznej miłości nowopoślubionych, wyrażającej się w ufnym pójściu za Bogiem w czasie wędrówki narodu po pustyni (Jr 2,2), prorok z Anatot w historii tegoż narodu kreśli ciągły i wzrastający postęp zdrady. Wszyscy idą za tym 0o próżne, za nicością i sami stali się nicością (2,5.8), prowadzeni po bez­drożach przez przywódców, kapłanów, wykładowców prawa, pasterzy i pro­roków spełniających to, czego żaden inny naród nie uczynił wobec swoich fałszywych i bezużytecznych bogów. Bo podwójne zło popełnił mój naród. Opuścili Mnie, źródło wody żywej, żeby wykopać sobie cysterny cysterny popękane, które nie utrzymują wody (Jr 2,13). To odejście, wyraźnie wyak­centowane przez proroka (2,17.19), spowodowało nieuleczalne pęknięcie, wskutek którego powrót lub nowe porozumienie jest uniemożliwione przez arilo prawo, które małżonkę poślubioną przez drugiego mężczyznę uważało za nieczystą (por. Pwt 24,1), na skutek stałego trwania w złem lub braku związku (3,1-5). Piękna pieśń o nawróceniu (3,1 ,4) pozwala przewidzieć, że jest rzeczą niemożliwą, aby Bóg był oddzielony od swoich dzieci i dlat­ego podejmuje próby pojednania (3,19-22), które to próby ostatecznie spotkają się z pozytywną odpowiedzią. Stąd zapowiedź proroka, że nawrócenie jest możliwe (4,1-2) i usprawiedliwione, stąd też powtórne zaproszenie do nawrócenia (31,16.17.18). Powróć, Dziewico - Izrae powróć do swoich miast. Dokądże będziesz chwiejna, Córko buntownicT,u?" Pan bowiem stwarza nowq rzecz na ziemi: niewiasta zatroszczy się o mę;; (31,21-22)'. U podstaw tej zapowiedzi leży idea nowego przymierza (b`ńt),:

Również Ezechiel - syn Buziego - dochodzi do tych samych wniosków; wychodząc z wizji historii jeszcze bardziej pesymistycznej, wyłożone w trzech różnych ale uzupełniających się rozdziałach. Zdrada - zapoczątkowana przed wiekami w czasie pobytu na pustyni - została dopełniona w Palestynie, która zamieniła się z pokoju ślubnego na miejsce nieczyste, został:a, wyrażona w histońi dziewczyny, która ocalona od śmierci, wychowana i ot. a czona gorąćym uczuciem wychodzi za mąż, plami się marnując otrzymatle  dary: Ale zaufałaś swojej piękności i wyryskiwałaś swoją sławę na to, by uprawiać nierząd. Oddawałaś się każdemu, kto obok ciebie przechodził ...

Nawet mój pokarm, który ci dałem: najczystszą mąkę, oliw^ ' i miód, którymi cię żywiłem, ofiarowataś przed nimi jako miłą woti '` (Ez 16,15.19)2. Taka postawa czyni Jerozolimę bardziej przewrotną i zasłu-  gującą na karę od jej sióstr Samarii i Sodomy (16,46-58). Temat ten został = podjęty i rozwinięty przez proroka z pomocą bardzo skutecznego paraleliz­mu w symbolicznej histońi (Ez 23) Oholi (Samaria) i Oholiby (Jerozolima).

Obraz staje się potem opowiadaniem historycznym (Ez 20), w którym przedstawiony jest jako współzawodnictwo między narodem zatwardziałym , w swoim grzechu popełnianym w Egipcie, na pustyni i w Ziemi Obiecanej;

i Bogiem gotowym unieważnić zasłużoną karę ze względu na moje imię, aby;

' W starożytności chneścijańskiej, w średniowieczu, aż do połowy XX wieku tekst te uznawany hył za mesjański i odnoszący się do Maryi, która w swoim łonie nosita Chryswss. Inni widzą w tym zdaniu bardzo skuteczny wyraz btz­pieczeństwa i pewności podczas powrotu z Babilonii, polegający na tym, że niewiasty usta­wione na zewnątrz karawany mają.bronić mężczyzn, na których normalnie spoczywa tm obowiązek obcony (E. Nacar, 1. Kroeker ). Najlepsza interpretacja odkrywa tutaj znany temat proroków o niewiernej wspólnocie, która ostatecznie darzy uczuciem swego Boga. por. A. De Vescovi, Annotazioni sulla dottrina di Geremia circa la Nuova Alleanza, RiB 8 (1960) 126: R.P. Carroll, Jeremiah (OTL), London 1986, 601-ó05; C. Shedl, "Femina circumdabit virum" oder"via salutis"? Text kritische Untersuchung zu Jer. 31,22, ZKTh 83 (1961) 431t35; E. Nacar, Sobre la interpretación de "Femina circumdabit virum" (Jer. 3l,22), EsIB 1 (1942) 40536.

nie było zbezczeszczone w oczach narodów, pośród których się znajdowali Ez 20,9.14.22.44). Konieczną rzeczą jest odkrycie motywu, dla którego his­toria rozwija się w sposób różny od obietnic.

2. Interwencja Boga w sercu człowieka

Obydwaj prorocy zgodni są co do identyfikacji przyczyny niegodziwego postępowania narodu. Dopatrują się jej w zepsutym sercu człowieka, zdol­nym zniszczyć wszystko, co je spotyka. Tak więc nie należy dopatrywać się źródła niewierności ludzkiej w jakimkolwiek braku płynącym z przymierza synajskiego.

Intuicja Jeremiasza ma znaczenie fundamentalne. Jako pierwszy stworzył bardzo śmiały obraz, a mianowicie: serce jest porównywalne do kamienia, na którym można zapisać myśl. Dotychczas Grzech Judy jest napisany żelaznym rylcem, wyryty diamentowym ostrzem na tablicy ich serc (Jr 17,1 ), w przyszłości Bóg wypisze tutaj swoją Torę, tzn. wolę i swój plan zbawienia 3. Tekst Jeremiasza ma strukturę trójdzielną. Na uwagę zasługuje powtórzenie w miejscach kluczowych dwóch terminów: "wyrocznia Jahwe ". Wyrażenie to podkreśla ważność stwierdzenia i zobowiązanie, obowiązek, przy pomocy którego oddana jest treść terminu b`rit.

Jr 31,31-34

A w. 31 Oto nadchodzą dni - wyrocznia Jahwe i zawrę z domem

Izraela nowe zobowiązanie (berit).

B w. 32 Nie jak zobowiązanie (berit), które zawarłem z ich ojcami

w dniu, w którym silnie ująłem ich za rękę,

by wyprowadzić ich z ziemi egipskiej.

To moje zobowiązanie złamali,

mimo, że byłem ich Panem - wyrocZnia Jahwe.

w. 33 al Ale to będzie moje zobowiązanie (berit),

które zawrę z domem Izraela

po tych dniach - wyrocznia Jahwe:

A' w. 33a umieszczę moją Torę w ich wnętrzu

i wypiszę ją na ich sercu.

prezenmą stę ako zapowiedzi nowości, najpierw nakreś­lonej w formie ogólnej, a następnie w sposób szczegółowy, wyrażające w ten sposób w pięciu fragmentach skutki interwencji Bożej. Część neutral` na zatrzymuje się nad terminem berit związanym z Synajem, w którym to akcie czynności uwalniającej Boga przeciwstawionajest postawa człowieka, plastycznie wyrażona w wyrażeniu "złamali". Przywołanie faktu wyjścia za pomocą czasownika "złamać" pełni rolę negatywu lub zaciemnienia pozwalającego uwidocznić to, co nowe, charakteryzujące się rysem wewnętrznym (serce, zamiast kamienia) i pozytywnym (poznanie Boga, zamiast niewierności).

Sam termin berit, w świetle najnowszych studiów, lepiej jest oddany słowem zobowiązanie (obowiązek), niż "przymierze", które jest niestety niezróżnicowanym tłumaczeniem w całym Starym Testamencie. W rzeczy­wistości wyraża on akt jednostronny, zobowiązanie powzięte przez Boga z samym sobą lub nieodzowne dla człowieka, który w wypełnieniu woli Bożej znajduje swoją realizację i szczęście. Dwustronność zawarta w sło­wie "przymierze" jest właściwa dla Księgi Powtórzonego Prawa i dla his­torii, do której ta księga się odwołuje.

Tekst Jeremiasza nie zamierza przedstawić nowej woli Boga, nowej Tory, która w istocie pozostaje tą samą co w czasie wyjścia, ale raczej przed­ stawia nową modalność, która stanowi dar, łaskę skłaniającą do tego, by ją

Prorok używa tutaj trzech terminów kluczowych: w centrum znajduje się Tora, tzn. wola ' Boża wyrażona w Objawieniu. Ma ona swoje źródło w zobowiązaniu (berir), jakie Bóg wziąt na siebie, by doprowadzić człowieka do poznania (da'at) prawdziwego Pana, mobilizując go do zmiany życia, do przyjęcia zobowiązań ptynących z przymierza (berit). Por. E. Kutsch, berit, DTAT I, 295-306: M. Gołębiewski, L'alliance eternelle en Js 54-55 en comparaison avec ' d'autres textes prophetiyues,. CT 50 (1980) fasc. spec. 97-100.

w. 33 b tak, że będę in: Bogiem,

a oni będę Mi narodem.

w'. 34 a I nie będq się wzajemnie pouczać (...),

., poznajcie Jahh,e ",

w. 34 b 1 wszvscy bovriem od najmniejszego do nnjwiększego

poznają Mnie - wvrocznia Jabwe,

w'. 34 b2 i odpuszczę im ich wim

a o grzechu ich nie będę już x,spominał.

Interwencja we wnęttze człowieka pozwala całkowicie przezwyciężyć

proces wyrażający się sekwencją: słuchanie - zrozumienie, inteńoryzacja -

wvkonanie oraz przejście w pewnym sensie od heteronomii do autonomii,

od nauczania do poznania. Wyrażenie "wszyscy mnie poznają" (31, 34 b),

oprócz tego. że unieważnia wszelką formę przywileju, zakłada dogłębne

zbliżenie człowieka do Boga, harmonię ducha, po prostu zakłada stałą więź.

Poznanie - jak wiadomo - nie oznacza nabycia nowego pojęcia, lecz oznacza symfonię umysłu i serca. W tym sensie zawiera także pokonanie batiery oddzielającej od Boga, tzn. bańery grzechu - zgodnie z ostatnim wierszem omawianego fragmentu.

Ten słynny tekst Jeremiasza ustala zatem przeciwstawienie między i,;y,':i,

przeszłością (wyjście) i przyszłością (po tych dniach), między początkami

życia wspólnotowego (ojcowie) i przedłużonym doświadczeniem bycia nar- l i ,, .'

odem (dom Izraela), między przyjmowaniem Boga jako patrona (lub małżonka) i Boga jako dawcy swego życia, między uczeniem się od zewnątrz i pouczeniem wewnętrznym. Jest tutaj naszkicowany nowy typ człowieka, którego Bóg dzięki swej cudownej interwencji czyni zdolnym do doskonałego posłuszeństwa. Jest znamienne, że Jeremiasz - prorok żyjący w dość późnej epoce - rysuje dzieło zbawcze w terminach tak wyraźnie antropologicznych°. ; .'.

poznać i praktykować. umiejscawiając ją we wnętrzu człowieka. Tenże hrzez poznanie woli Boga, który jest naszym pokojem, nie będzie musiał ,aatrzeć na zew,nątrz siebie, jakoby na dwie tablice kamienne. lecz zapros­zony jest do tego. by słuchał własnego serca, zdolnego teraz odczuć ; usłyszeć wolę Bożą, zgodną z prawdziwym celem człowieka. W wy­rnownym paralelizmie zestawione są wyrażenia "umieścić" i "napisać". ..wnętrze" i .,serce", "moja Tora" i "ich serce". To zaprowadzi ścisły zl!iązek wyrażony w tradycyjnej formule przynależności, która stawia w

w- 3 3 b tak, ve będę im Bogient,

a oni będę Mi narodem.

w. 34 a I nie będc się wzajernnie pouczać (...),

,. poznajcie JahHe ",

w. 34 b 1 wszoscy bow,iem od najmniejsego do najvriększego

poznają Mnie - x'rocznia Jahwe,

w. 34 b2 i odpuszczę im ich wim

a o grzechu ich nie będę juz; H,spomirrał.

Części A i A' prezentują się jako zapowiedzi nowości, najpierw nakreś­lonej w formie ogólnej, a następnie w sposób szczegółowy, wyrażające w ten sposób w pięciu fragmentach skutki interwencji Bożej. Część neutra na zatrzymuje się nad terminem berit związanym z Synajem, w którym to akcie czynności uwalniającej Boga przeciw'stawionajest postawa człowieka, plastycznie wyrażona w wyrażeniu "złamali". Przywołanie faktu wyjścia za pomocą czasownika "złamać" pełni rolę negatywu lub zaciemnienia

pozwalającego uwidocznić to, co nowe, charakteryzujące się rysem wewnętrznym (serce, zamiast kamienia) i pozytywnym (poznanie Boga, zamiast niewierności).

Sam termin berit, w świetle najnowszych studiów, lepiej jest oddany slowem zobowiązanie (obowiązek), niż "przymierze", które jest niestety niezróżnicowanym tłumaczeniem w całym Starym Testamencie. W rzeczy­wistości wyraża on akt jednostronny, zobowiązanie powzięte przez Boga z samym sobą lub nieodzowne dla człowieka, który w wypełnieniu woli Bożej znajduje swoją realizację i szczęście.' Dwustronność zawarta w sło­wie "przymierze" jest właściwa dla Księgi Powtórzonego Prawa i dla his­torii, do której ta księga się odwołuje.

Tekst Jeremiasza nie zamierza przedstawić nowej woli Boga, nowej Tory, która w istocie pozostaje tą samą co w czasie wyjścia, ale raczej przed­stawia nową modalność, która stanowi dar, łaskę skłaniającą do tego, by ją

3 Prorok używa tutaj trzech terminów kluczowych: w centrum znajduje się Tora, tzn. wola Boża wyrażona w Objawieniu. Ma ona swoje źródło w zobowiązaniu (berit), jakie Bóg wziąt na siebie, by doprowadzić człowieka do poznania (da'at) prawdziwego Pana, mobilizując go do zmiany życia, do przyjęcia zobowiązań płynących z przymierza (berit). Por. E. Kutsch, berit, DTAT I, 295-306: M. Goiębiewski, L'alliance eternelle en Js 54-55 en comparaison avec d'autres textes prophetiyues,. CT 50 (1980) fase. spec. 97-100.

poznać i praktykować, umiejscawiając ją we wnętrzu człowieka. Tenże przez poznanie woli Boga, który jest naszym pokojem, nie będzie musiał Iatrzeć na zew'nątrz siebie, jakoby na dwie tablice kamienne, lecz zapros­zony jest do tego. by słuchał własnego serca, zdolneo teraz odczuć

usłyszeć wolę Bożą, zgodną z prawdziwym celem człowieka. W wy­mownym paralelizmie zestawione są wyrażenia "umieścić" i "napisać", ..wmętrze" i "serce", "moja Tora" i "ich serce". To zaprowadzi ścisły związek wyrażony w tradycyjnej formule przynależności, która stawia w ;rawdzie dwóch partnerów: Ja będę im Bogiem, oni będą Mi ludem.

Interwencja we wnętrze człowieka pozwala całkowicie przezwyciężyć proces wyrażający się sekwencją: słuchanie - zrozumienie, interioryzacja ­wvkonanie oraz przejście w pewnym sensie od heteronomii do autonomii, od nauczania do poznania. Wyrażenie "wszyscy mnie poznają" (31, 34 b), prócz tego, że unieważnia wszelką formę przywileju, zakłada dogłębne zbliżenie człowieka do Boga, harmonię ducha, po prostu zakłada stałą więź. Poznanie - jak wiadomo - nie oznacza nabycia nowego pojęcia, lecz oznacza symfonię umysłu i serca. W tym sensie zawiera także pokonanie bariery oddzielającej od Boga, tzn. bariery grzechu - zgodnie z ostatnim wierszem omawianego fragmentu.

Ten słynny tekst Jeremiasza ustala zatem przeciwstawienie między przeszłością (wyjście) i przyszłością (po tych dniach), między początkami życia wspólnotowego (ojcowie) i przedłużonym doświadczeniem bycia nar­

odem (dom Izraela), między przyjmowaniem Boga jako patrona (lub małżonka) i Boga jako dawcy swego życia, między uczeniem się od zewnątrz i pouczeniem wewnętrznym. Jest tutaj naszkicowany nowy typ człowieka, którego Bóg dzięki swej cudownej interwencji czyni zdolnym do doskonałego posłuszeństwa. Jest znamienne, że Jeremiasz - prorok żyjący w dość późnej epoce - rysuje dzieło zbawcze w terminach tak wyraźnie i antropologicznych°.

3. Przedłużenie w czasie poznania Boga

1) Teksty

Omawiany powyżej tekst nie jest jedynym świadectwem u Jeremiasza o nowości działania Bożego. Pomijając inne teksty odczytywane na bazie Pwt 30,1-10 (por. Jr 24,6-7; 32,37-39 i Ez 30,1-10), warto przytoczyć jeszcze jeden, który rLutuje w czasie na intuicję proroka z Anatot.

Zawrę z nimi berit wieczne (ólam),

Nie zaprzestanę im wyświadczać dobra, wlożę w ich serce mojg bojaźń,

by się już nie oddalali ode mnie. (Jr 32,40)

Poprzedni tekst Jeremiasza (31,31-34) pozwalał tylko dostrzec, że wola Boża, zakomunikowana ludziom w nowy sposób, nie byłaby pogwałcona, a pośrednio stwierdzał motywację, takiej nienaruszalności. Chodzi o wyp­isanie Tory w sercu. Obecny tekst ukazuje nie tylko trwanie, ale dodaje, żs działanie Boże sprawia napełnienie serca "bojaźnią". Terminu tego nie należy pojmować w sensie strachu; wyraża on fundamentalną postawę człowieka wobec Boga, szacunek i cześć, będące źródłem posłuszeństwa oraz zadzierzgnięcie osobistych relacji. Ostatnie zdanie "by się już nie odd­alali ode Mnie" oznacza trwały skutek b`ńt.

Jr 32,40 stanowi pomost z Ez 16,59-63, który to tekst reasumuje i rozwi­ja treść dwóch poprzednich tekstów Jeremiasza.

Ja wspomnę nn moje zobowiązanie (b`rit),

i zawrę z tobg zobowiązanie (b`rit) wieczne (ólan). Utwierdzę moje zobowiązanie (b`rit) z tobą

i poznasz, że jestem Jahwe (Ez 16,60.62).

Tekst kładzie nacisk na boskie "Ja": wspomnę, zawrę, utwierdzę "moje" bert, owo zobowiązanie jednostronne czyli dar ważny po wszystkie czasy, który ze swej natury nie wymaga współdziaiania ani odpowiedzi człowieka, aby mógł być zachowany. Skutkiem interwencji Bożej jest zmiana postępowania Jerozolimy uważanej za małżonkę Jahwe: Ty zaś wspomnisz i zawstydzisz się ... abyś pamiętala i wstvdziia się, i abyś ze wstydu nie otwarła ust swoich ... (Ez 16,61 .63).

2) Zgodność orędzia obydwu proroków

Brzemienny w treść tekst, który odwraca dotychczasową histońę ukierunkowując ją ku szczęśliwemu końcowi, dzieli się po wersecie wstęp­nym (w. 54) na dwie części o trzech stwierdzeniach'.

Ez 16,60-61: wspomnienie (w`zakarti) mojego (Boga) zobowiązania z tamtego czasu sprawi zawarcie (w°haqimóti)6 wiecznego (zobowiązania), tzn. wyciśnie najuż istniejącym i odnowionym znamię ciągłości i odwiecz­ności (a), ponieważ wywoła również w Izraelu wspomnienie (w`zakarti), uświadomienie swojego grzechu i w konsekwencji jego odrzucenie (b), mając na uwadze zmianę B6g da nową obietnicę (c), tzn. dar całkowicie dar­mowy w postaci córek.

Ez 16,623: również i tutaj inicjatywa należy do Boga, który utwierdzi (w°haqimóti) "przymierze" (a); doprowadzi ono do poznania (jda `att), że "Ja jestem" tak, że nastąpi nawrócenie (b) jako owoc Bożego przebaczenia (c)'.

Jak wynika z tej analizy obydwa wyrażenia są sobie bardzo bliskie: beńt nowe Jeremiasza i beńt wieczne Ezechiela. Obydwa wyrażenia kreślą his­torię stosunków "Bóg - naród" w czterech etapach: właściwe beńt Jahwe zostało złamanea, co sprowadziło sąd Boży, który jednak był nosicielem nie śmierci, ale obietnicy jeszcze większego daru. Przebaczenie jest udzielone bez żadnych uwarunkowań: skutek wolnej inicjatywy Boga prowadzi obyd­wu do relacji życiowej, osobistej i totalnej, wyrażonej biblijną kategońą "poznania", które zakłada partycypację "serca", który to termin nie wys­tępuje w Ez 16,60 nn, ale jest przedmiotem szczególnej uwagi w następnym tekście, w Ez 36,26-27.

5 B. Ranand, L'alliance eternelle d' Ez. I6,59-63 et l'alliance nouvelle de Jer 31,31-34, w: Ezechiel and his Book, 335-339.

 Absolutna darmowowość podkres'lona jest przez boskie "Ia" użyte emfatycznie i przez powtórzenie zaimka "moje" beńt.

' Chodzi o działanie Boże idące w tym kierunku, aby naród uświadomił sobie własny grzech, przezwyciężając porządek rzeczy uwidocznionych przez Księgę Sędziów: grzech ­ucisk - pokuta - uwolnienie.

8 Ten sam czasownik pasar (złamać), występuje w Jr 31,32 i Ez 16,59.

4. Od Tory w sercu do serca nowego

Według Jeremiasza serce człowieka łączy się bezpośrednio z wolą Bożą, jako że otrzymuje autentyczne i trwałe poznanie Boga. Pod tym względem Ezechiel jest zgodny ze swoim poprzednikiem, ale posuwa się dalej: serce też jest włączone w ten proces, z którego wychodzi przemienione, staje się nowym sercem.

Dam wam serce nowe:

ducha nowego tchnę do waszego wnętrza, usunę od was serce kamienne,

a dam wam serce z ciała;

tchnę Ducha mojego w waszym wnętrzu i sprawię, że będziecie żyli według mych nakazów (Ez 36,26-27).

Wiersze, które rozpoczynają ten fragment (Ez 36,25.28-29) zapowiadają przede wszystkim całkowite oczyszczenie z grzechu i powrót do ojczyzny z możliwością cieszenia się z dóbr ziemi; łączy się z tym dogłębna zmiana wnętrza, ludzkiego "serca". Znaczenie tego terminu biblijnego jest o wiele bardziej szerokie, niż w naszych językach. Serce jest siedliskiem myśli, woli, uczuć, życia moralnego. Tu tkwi korzeń decyzji, jest to jaźń ludzka. Tekst Ezechiela zapowiada jednak zmianę fundamentalnej dyspozycji wobec Boga, teraz już żnanego w prawdzie i poszukiwanego w ciągłości i totalności ludzkiej egzystencji. Ewidentny paralelizm "serce kamienne" ­"serce z ciała" uwydatnia giętkość, uległość, otwarcie się na Boga z prze­zwyciężeniem buntu i zatwardziałości, z oczyszczeniem źródła, z którego rodzi się działanie na zewnątrz.

Nowe serce może się zestarzeć, zachorować; powrócić do poprzedniego stanu. Aby zapewnić czytelników, że to nie może się więcej zdarzyć, Ezechiel wyjaśnia, że interwencja Boża sprawia zmianę ustawiczną, wlewając we wnętrze człowieka wiecznotrwałą zasadę zdolną nie tylko odnawiać, ale także zachować tę odnowę: Ducha mojego tchnę w wasze wnętrze. Termin rual, występujący 50 razy u Ezechiela, przypomina niszczycielską siłę wschod­

v Zob. R. Albertz - C. Westermann, ruah, DTAT II, 654-76.

nieąo wiatru ( 19,12), nową witalność ezłowieka (37,10), nadzieję narodu odniesionego z grobu niewoli (37,14). Stwórcza siła Ducha Bożego, udzielona człowiekowi, czyni go zdolny'm do ustawicznej zmiany. Wyczuwa >ię tutaj to, co powie psalm: Snvórz we ntnie, Boże, serce ezyste, odnów we rnnie ducha mocnego i nie pozbawiaj mnie święlego Ducha swego (51 ,12). Pełnia Objawienia utożsami tę wewnętrzną zasadę z Duchem Świętym, który uwalnia od prawa grzechu i od śmierci (Rz 8,2), uzdalnia dzieci Boże do tego, by Boga nazywać Abba - Ojcze (Rz 8,14) i uspokaja jęk stworzenia i człowieka (Rz 8,14).

Odnowiony w sercu mocą impulsu Bożego, który został wlany w jego wnętrze, człowiek został uzdolniony do nawiązania właściwej relacji z Bo­iem, do "bojaźni" przed Bogiem. Znakiem tej odmiany będzie odnowione postępowanie zewnętrzne, polegające na tym, że ezłowiek pozwala działać Bogu, cieszy się, że jest "nowym stworzeniem", zdolnym do coraz dosko­nalszego zjednoczenia z Bogiem i z ludźmi. Nowe berit, zapowiedziane przez Jeremiasza, jest jednocześnie nowym zobowiązaniem ze strony Boga do interwencji na korzyść człowieka, jest rozwojem w stosunku do poprzed­niego przymierza, które nigdy nie zostało odwołane, jest to nowa modalność o charakterze trwałym świadczenia łaski człowiekowi - dodaje Ezechiel. Widać tutaj jak w mgle definitywną dyspozycję i ekonomię usankcjonowaną krwią Chrystusa (Łk. 22, 26), która to dyspozycja dołącza: niesłychaną wielkość komunii, którą Bóg ofiarowuje czowiekowi, w większej miości i jednostronnej darmowości'°.

° R. Cavedo, L'alleanza, ParVi 2 d (1983), 413-422; por. N. Lohfink, G'alleanza mai revo­cata, GdT 20/, Brescia 1991.

136 e 137

---