Periodyzacja literatury staropolskiej wg Janusza Pelca

• ŚREDNIOWIECZE

• I FAZA (XI-XII w.)

966 r. - chrzest Polski; moment przełomowy w historii kraju, rozpoczynający nową erę kultury.

• faza dominacji języka łacińskiego

• przewaga prozy nad formami poetyckimi

• tworzyli przeważnie autorzy obcego pochodzenia

• główne gatunki: hagiografia i dziejopisarstwo, rzadziej listy i romanse rycerskie

• kult św. Wojciecha

• II FAZA (XIII-XIV w.)

• faza dominacji języka łacińskiego

• tworzyli twórcy rodzimi

• rozwój poezji liturgicznej (hymny, tropy, sekwencje, oficja rymowane)

• dramat liturgiczny i kaznodziejstwo

• stopniowe wdrażanie języka polskiego do literatury: Psałterz floriański, Kazania świętokrzyskie, Bogurodzica

• kult św. Stanisława - pierwszego polskiego świętego

• świecka twórczość oralna - śpiewana lub melorecytowana twórczość ludyczna

• III FAZA (XV w.)

• emancypacja języka polskiego

• równomiernie rozwijała się literatura w języku polskim i łacińskim

• twórcy wybitni:

• Jan Długosz - historyk piszący po łacinie

• Władysław z Gielniowa - poezja polska i łacińska

• dominacja tematyki religijnej

• duża rola utworów apokryficznych

• żywoty świętych, kazania

• początki literatury świeckiej (O zachowaniu się przy stole)

• pierwsze tłumaczenie Biblii

• RENESANS

• I FAZA (1510/12 - 1543 r.)

1510/12 r. - debiuty drukowane dwóch pisarzy: Andrzeja Krzyckiego i Jana Długosza

• dominacja języka łacińskiego

• tworzą poeci nowołacińscy

• nawiązywanie i wzorowanie do antyku

• powstawanie nowych gatunków literackich

• literatury różnicuje się - powolne odchodzenie od myśli teocentrycznej

• emblematy (gat.) - ikona (obraz) + motto (inskrypcja do ryciny) + opis / 1531 r.

• twórcy:

• Andrzej Krzycki

• Jan Dantyszek

• Jan z Wiślicy

• Mikołaj z Husowa

• Klemens Janicjusz

• Jan z Koszyczek (tworzący w języku polskim)

• Biernat z Lublina (tworzący w języku polskim)

• artystów utrzymuje Zygmunt I Stary

• II FAZA (1543 - 1565 r.) - renesans dojrzały

1543 r. - debiut Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, Mikołaja Reja i Stanisława Orzechowskiego. Był to również rok wydania O obrotach sfer niebieskich Mikołaja Kopernika.

• dominują utwory dialogowe, polemiczne i traktaty

• okres szczytowego rozwoju reformacji w Polsce

• przede wszystkim tworzono literaturę publicystyczną

• III FAZA (1565 - 1590 r.) - apogeum

• maleje znaczenie literatury publicystycznej

• faza rozkwity klasycyzmu renesansowego

• twórcy:

• Jan Kochanowski

• Łukasz Górnicki

• Mikołaj Sęp-Szarzyński

1590 - ukazanie się całej spuścizny Jana Kochanowskiego

• IV FAZA (1590 - 1614(18) r.) - zmierzch renesansu

1590 r. - Fragmenta albo pozostałe pisma Jana Kochanowskiego, wydane pośmiertnie

• XVI/XVII w. to rozkwit literatury sowizdrzalskiej. W tym czasie współistnieją renesans, manieryzm i barok.

1614 r. - Sielanki Szymona Szymonowica, w których można odnaleźć znamiona stylu barokowego.

• BAROK

• I FAZA (1590 - 1620/30 r.)

• literatura sowizdrzalska

• narastanie tendencji metafizycznych

• II FAZA (lata 20ste XVII w. - 1655-60 r. <potop szwedzki>) - I faza baroku dojrzałego

• łacińska poezja Macieja Kazimierza Sarbiewskiego

• twórcy:

• Daniel Naborowi

• Samuel Twardowski

• Jan Andrzej Morsztyn

• Krzysztof Opaliński

• III FAZA (1655-60 r. - 1700) - II faza baroku dojrzałego

• poezja stała się bardziej pesymistyczna

• jest to okres po potopie szwedzkim: kraj został zniszczony, pogłębiało się zróżnicowanie wśród społeczeństwa

• twórcy:

• Wacław Potocki

• Stanisław Herakliusz Lubomirski

• Wespazjan Kochowski

• Zbigniew Morsztyn

• Samuel Twardowski

• Jan Chryzostom Pasek

• narasta zjawisko rękopiśmiennictwa

• autorzy odwracają się od życia codziennego (muza domowa)

• IV FAZA (1700 - …) - późny barok

1700 r. - umierają wszyscy znaczący twórcy

• współistnienie późnego baroku i oświecenia od 1730/40

• nawiązywanie do tekstów ludowych, stylizacje ludowe

1

---