Abele spelen en sotternieen

Het Handschrift-Van Hulthem

• omstreeks 1410

• het verzamelhandschrift bevat epische, lyrische, dramatische en didactische dichtkunst

• 214 teksten in het Middelnederlands

• toneelstukken:

• abele spelen en sotternieen

• heiligenleven - de Reis van Sint Brandaan

• novellen - verhaal van Pyramus en Thisbe

• Tpaerlement van Troyen

• liedjes

• het gedicht: De mantel

• gebeden

• stamt uit het hertogdom Brabant

• vermoedelijk tussen 1405 en 1408 vervaardigd door dezelfde kopiist

• Het geheel is voorzien van twee losse prologen die een dermate algemeen karakter dragen in de sfeer van lering en vermaak dat ze werkelijk voor elke denkbare tekst kunnen geplaatst worden

• op papier, niet op pergament - papier was niet zo duur, paar bladen onjuist gebond

• aantal verzen aangegeven

• scriptorium - bron voor kopiisten

• 19^de eeuw - Constant Serrure - eerst die het handschrift heeft geediteerd (en ook een beetje vernield). Hij heeft ook het hadschrift genoemd naar één van de voormalige bezitters, de Gentse verzamelaar Karel van Hulthem (1764 - 1832)

• nu: Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I

• vier abele spelen en zes sotternieen (kluchten) die samen een eenheid vormen

• 2 abele spelen verdwenen?

• in een bepaalde volgorde gezet en waarschijnlijk in zulke voolgoorde opgevoerd

• eerst een lang en ernstig abel spel gevolg door een korte, vrolijke sotternie

• er wordt soms naar een verband in de thematiek van die twee sorten spelen gewezen - een soternie behandelt hetzelfde thema als het daarbij hoorende abele spel, dan in een meer populistische en explicietere vorm. Niekoniecznie to jest prawda 

• het ontstaan: rond 1350

• eerste uitgave: 1838, Hoffman van Fallersleben (Horae Belgicae)

Lanseloet van Denemerken + Die Hexe

Gloriant + Buskenblazer

Esmoreit + Lippijn

Van den winter ende van den somer + Rubben

+ Drie daghe here

+ Truwanten

ABELE SPELEN

• Ze zijn bijzonder omdat het de vier oudste bewaard gebleven (serieuze wereldlijke) toneelstukken van West-Europa zijn

• uniek in de Europese letterkunde en van groot belang voor de geschiedenis van het toneel

• typisch Nederlands

• waarschijnlijk grotere traditie dan 4 spelen

• rond 1350 gespeeld op hoven - niet op de markt. Man moest daarvor betalen

• geschreven voor „iedereen”

• waarschijnlijk 1 auteur

• ernstige spelen

• waarschinlijk: vroegeren ridderromns herschreven als drama's - thematiek, alles verteld als in proza

• proloog: gebed, inleiding tot het stuk (waarover het gaat), toespraak aan het publiek

• een wereld van ridders en prinsessen

• motieven: hoofse idealen: liefde, standverschillen, personages van betere afkomst

• behandelen een liefdesthema en draaien telkens om twee hoofdpersonages (Esmoreit en Damiët, Gloriant en Florentijn, Lanseloet en Sanderijn, Winter en Somer)

• vaak ontroerende en verheffende menselijkheid

• 3 echt overeenkomed: Lanceloet, Gloriant en Esmoreit:

• 2 locaties (1 - verre land)

• over liefde

• ook negatieve personages (die later bestraafd worden)

• happy-end

• Van den winter ende van de zomer een beetje anders: allegorisch, tweespraak

• Het verloop van het verhaal beheerst alles en stoort zich niet aan onwaarschijnlijkheden

• Eenvoudig - maar niet naďef

• locus amoenus - plaats geschikt voor liefde (natuur: bloempjes, boompjes, vogeltjes, bron)

• weinig actie

SOTTERNIEEN

• soort klucht die na afloop van een abel spel werd opgevoerd

• doel: vermak en ontspanning van het publiek

• het onhoofse, ruwe volksleven

• personages - lagere standen

• grappen over liefde

• bedrogen mannen en sluwe vrouwen - twisten tussen man en vrouw (meestal)

• ruwe grappen

• stereotiepen, typische figuren - oppervakkig, typen mens niet diep gekarakteriseerd

• zedenschetst - zeden van de maatschappij

• platten taal en platte humour

• ook twee locaties

• geen proloog

Gloriant. Het handelt over Gloriant, hertog van Brunswijk die ondanks de druk van zijn entourage om in het huwelijksbootje te stappen, wil een vrijgezel blijven. Volgens hem bestaat er namelijk geen vrouw die waardig is om zijn echtgenote te worden. Het verhaal over de trotse hertog komt tot aan de verre Abelant waar heidense prinses Florentijn, dochter van koning Rodelioen, net als Gloriant geen geschikte partner kan vinden. Onder de indruk van de Gloriant's onverschilligheid voor vrouwen, stuurt Florentijn de hertog haar portret. Aangezien hij nog nooit zulke oogverblindende schoonheid gezien heeft, raakt Gloriant onmiddellijk verliefd op haar. Gewaarschuwd dat hij door de bittere geschiedenis de toestemming voor het huwelijk van Florentijn's vader nooit zal krijgen, trekt Gloriant met paard en zwaard naar Abelant om zijn geliefde te halen. Na veel avonturen slagen ze erin te ontsnappen en trekken samen naar Brunswijk waar Florentijn zich tot christendom bekeert en trouwt met Gloriant.

Buskenblaser. Een oude man heeft een jonge vrouw die graag een jongere man zou hebben. Op de markt wordt hij aangesproken door een sjacheraar die hem een verjongingskuur aanbiedt. Hij krijgt een 'toverbusje' aangesmeerd waarin hij moet blazen. Een zwarte rook komt uit het busje. De sjacheraar doet alsof de man knapper en jonger geworden is, terwijl eigenlijk alleen maar zijn gelaat zwart geworden is. De man gaat nietsvermoedend maar trots terug naar huis, waar hij zich bij zijn vrouw aanbiedt. Deze is niet blij met de stommiteit van haar wederhelft, en roept de buur (Gheert) erbij, die de man een spiegel voorhoudt. In de discussie die volgt (waarmee de klucht eindigt) verwijt de vrouw haar man domheid, maar de man verwijt zijn echtgenote ontrouw, een beschuldiging die de vrouw haar man dan weer zeer kwalijk neemt

Esmoreit Esmoreit word geboren als de opvolger van de koning van Sicilië. Robbrecht, de neef van de koning, zou de troonopvolger zijn als Esmoreit er niet was. Hij probeert Esmoriet te vermoorden, tot Platus hem zegt dat hij Esmoreit wel wil kopen. Hij gaat ermee akkoord. Platus neemt Esmoreit mee naar De koning van Damasus. Die wil het kind laten opvoeden door zijn dochter, Damiët. Ze zeggen tegen haar dat hij te vondeling is gelegd. Achttien jaar later verteld Damiët Esmoreit dat hij een vondeling is. Hij wil op zoek naar zijn ouders. Als hij ze vindt komt alles uit. Robbrecht wordt opgehangen wegens verraad.Damiët en Esmoreit worden koning en koningin van Sicilië.

Lippijn gaat over een oudere man die zijn echtgenote betrapt op overspel. Hij wordt echter door de boezemvriendin van zijn vrouw ervan overtuigd dat hij zich vergist heeft. Als de vrouw dit te horen krijgt (namelijk dat haar man al overtuigd is van zijn vergissing), doet ze er nog een schepje bovenop door haar man deze zogenaamde vergissing te verwijten.

De naam Lippijn is een vervorming van het middeleeuwse woord voor "kijken", wat een verwijzing is naar de inhoud van het stuk waarin de man verweten of voorgehouden wordt niet goed meer te zien.

Van den winter ende van den somer. Het toneelstuk Vanden Winter ende vanden Somer handelt over de zogenaamde strijd tussen de hoofd-jaargetijden (winter en somer), en hun mogelijkheden voor de liefde. De hoofdfiguren Winter en Zomer en hun respectievelijk gevolg hebben een uitgebreide en hoog oplopende discussie over de vraag welk van de twee seizoenen de beste uitwerking heeft op de liefde. Beiden zijn natuurlijk overtuigd van eigen goed. Godin Venus weet de strijdende partijen tot rust te brengen en komt met de voor de hand liggende conclusie dat de beide seizoenen gelijkwaardig aan elkaar zijn en niet zonder elkaar zouden kunnen bestaan

Rubben. De sotternie gaat over een boer wiens vrouw drie maanden na het huwelijk hem een zoon schenkt. De boer weet echter dat dit niet kan en klaagt hierover bij zijn schoonouders. Deze dissen elk (los van elkaar) een verklaring op, die de naďeve Rubben gelooft.

Drie daghe here verhaalt over hoe een man die thuis onder de sloef ligt, een deal met zijn echtgenote sluit. In ruil voor een dure pels, laat zij hem drie dagen lang de baas zijn in huis. De man geniet hiervan zo dat hij zijn buren uitnodigt en bij de gelegenheid zijn vrouw rond-commandeert.

Truwanten. De sotternie verhaalt over een broeder die in armoe rondtrekt samen met een maerte. De sotternie leert hoe de duivel van deze soort rondreizende arme broeders gebruik maakt om onschuldige mensen tot zonde te brengen.

1

---