CZASOPIŚMIENNICTWO W POLSCE
i „MERKURIUSZ”
Początki prasy polskiej sięgają XVI wieku, pojawiły się wówczas gazety ulotne tzw. nowiny wydawane tylko przy wielkich okazjach, opisujące ważne wydarzenia.
XVI wiek - początek prasy polskiej, wychodzą gazety ulotne tzw. nowiny np. "Nowiny z Konstantynopola" z 1550 r. - pierwszy druk ulotny w Polsce.
„Merkuriusz Polski” - pismo ukazujące się cotygodniowo od 3 stycznia 1661 w Krakowie (data ta uważana jest za rozpoczęcie dziejów prasy w Polsce). Reprezentowało polityczny program króla Jana Kazimierza.
Powstanie pisma nie było tylko odzewem na zapotrzebowanie rynku, ale celowym zagraniem dworu, aby przekonać naród do reformy ustrojowej.
Merkuriusz był pomysłem marszałka nadwornego Łukasza Opalińskiego. Pierwszym redaktorem naczelnym został Hieronim Pinocci, który wcześniej opracowywał cotygodniowy biuletyn informacyjny dla potrzeb dworu.
Drukiem zajął się pochodzący z Krakowa Jan Aleksander Gorczynow.
Pismo liczyło 8-12 stron, było składane szwabachą, z użyciem antykwy i kursywy dla łaciny.
Zawierało informacje z kraju i zagranicy.
Korespondenci pisma relacjonowali czytelnikom najciekawsze wydarzenia z Paryża, Madrytu, Wiednia, Rzymu, czy Londynu. Pinocci otrzymane informacje tłumaczył na język polski i przeredagowywał.
W sprawach polskich korzystał prawdopodobnie z materiałów dostarczonych przez dwór. Informacje krajowe polegały przede wszystkim na podkreślaniu sukcesów w wojnie z Moskwą i Kozakami.
W „Merkuriuszu” opisywano nie tylko sprawy polityczne i gospodarcze. Na jego łamach można było przeczytać o burzach, powodziach i innych ciekawostkach.
Obok numerów zwykłych ukazywały się także numery ekstraordynaryjne, w których drukowano m.in. teksty umów, czy listy panujących.
Jego nakład wahał się pomiędzy 100 a 300 egzemplarzami i docierało do kilku stolic europejskich. Aby pokonać barierę językową, król zlecił Pinocciemu wydawanie włoskiej edycji. Wyszło 6 lub 7 numerów. Zawierały one tylko informacje z Polski.
Pismo wydawane było przez 7 miesięcy. Po upadku "Merkuriusza" prasa powróciła do formy gazet ulotnych.
XVII wiek - choas polityczny w Rzepospolitej uniemożliwa rozwój czasopiśmiennictwa.
XVIII wiek (Oświecenie) - wznowienie wydawania prasy.
* 1718 r. - wychodzi „Poczta Królewska” pisana staranną polszczyzną, wydawana na wysokim poziomie.
* 1729 r. - pijarzy uzyskują przywilej na wyłączne wydawanie czasopism po polsku. Wydawali:
- „Kurier Polski”(poprzednia nazwa "Nowiny polskie") - informacje krajowe, 1000 egzemplarzy nakładu. Od 1737 roku wydawany przez jezuitów, którzy większy nacisk kładli na wiadomości zagraniczne.
- "Uprzywilejowane Wiadomości z Cudzych Krajów" (dawna nazwa „Relata Refero”) - informacje zagraniczne
Od 1729 roku datuje się nieprzerwany rozwój prasy polskiej. Przywilej prasowy przechodził z rąk pijarów w ręce jezuitów, stając się przedmiotem walki między tymi zakonami.
Monopol wydawania prasy w Warszawie otrzymał jezuita Stefan Łuskin, który wydawał konserwatywną „Gazetę Warszawską”. Miała ona format książkowy, 2 szpalty na kolumnie i ciągłą paginację. Ukazywała się 2 razy w tygodniu. Nakład wynosił 500-1500 egzemplarzy. Jako pierwsza gazeta zamieszczała płatne ogłoszenia i prenumeratę.
1790-1792 - Ignacy Potocki, Julian Ursyn Niemcewicz, Józek Weissenhoff i Tadek Mostowski wydają "Gazetę narodową y obcą" jako przeciwwagę dla „Gazety Warszawskiej”.
Podawano głównie informacje z zagranicy, ale nie brakowało informacji o reformach i upowszechniania idei 3-go maja. Treść gazety obejmowała głównie informacje dotyczące obrad sejmowych.
Miała 1000-1200 egzemplarzy nakładu, wychodziła 2 razy w tygodniu.
* okres szybkiego rozwoju prasy
* wzrost wpływu czasopism na opinię publiczną
* Warszawa głównym ośrodkiem wydawniczym
* wydawano gazety informacyjne, czasopisma naukowe, literacki, ekonomiczne i obyczajowe zwane moralnymi
* prasa obejmowała stopniowo wszystkie dziedziny życia, wpływając na rozwój kultury narodowej i kształtowanie się poglądów społeczeństwa
* Pierwszy tygodnik literacki w Polsce to "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne" (ukazywał się w latach 1770-1777). Redagowane było przez Adama Naruszewicza.
Miały on istotny wpływ na ożywienie życia literackiego w Oświeceniu w Polsce i rozpowszechnianie twórczości ówczesnych pisarzy.
Z pismem byli związani najwybitniejsi pisarze i poeci epoki, m.in. Adam Naruszewicz i Ignacy Krasicki.
Utwory drukowane w tygodniku często miały charakter polityczny.
* Czasopiśmiennictwo naukowe:
- "Pamiętnik Polityczny i Historyczny" (1782-1792) wydawany w Warszawie przez Piotra Świtkowskiego to 1-e polskie pismo popularno-naukowe.
Zamieszczano informacje o nowinkach technicznych w rolnictwie i architekturze, opisy wynalazków i porady.
- ukazujący się w Krakowie "Zbiór Tygodniowy Wiadomości Uczonych".
W drugiej połowie XVIII wieku powstaje prasa specjalistyczna i społeczna. Pojawia się tzw. czasopiśmiennictwo moralne (w Polsce „Monitor”) - tytuły propagujące ideę oświecenia, wpływające na opinię publiczną. Miały wychowywać i uczyć.
Dominowała publicystyka i odnośniki do natury ludzkiej i wzorów postępowania.
* pismo „Monitor” (1765-1785) redagowane przy współpracy Ignacego Krasickiego, Franciszka Bohomolca i Jana Albertrandiego.
Na jego łamach poruszano zagadnienia polityczne, gospodarcze i społeczne. Lansował on nowe poglądy, obyczaje, modę i sposób bycia.
Pismo skierowane było do elit intelektualnych. Wychodziło przez 21 lat.
Wiek XIX - ukształtował się nowy, bliższy dzisiejszemu charakter prasy pod wpływem społecznych ruchów rewolucyjnych w Europie, których początkiem była Wiosna Ludów w 1848 r. Rozwojowi prasy sprzyjały też postęp nauki i techniki: wynalezienie telegrafu podniosło aktualność informacji w prasie, a wynalazek kolei żelaznej przyspieszył rozpowszechnianie gazet i czasopism.
* cenzura ze strony zaborców nie doprowadziła do zastoju czasopiśmiennictwa
* wzrosła ilość gazet i czasopism, z których wiele głosiło program rewolucyjnych przemian społecznych oraz walki o niepodległość
* prasa postępowa tzw. bibuła - nasilenie cenzury spowodowało tajne drukowanie prasy postępowej w małych formatach i na cienkim papierze (żeby łatwiej można ją było przekazywać z rąk do rąk).
* nastąpił wyraźny rozdział na pisma informacyjne (gazety) i czasopiśmiennictwo specjalne:
- naukowe - od 1882 do dziś wychodzący "Wszechświat"
- kobiece - założony w 1865 "Bluszcz"
- dziecięce - powstały w 1861 "Przyjaciel Dzieci"
- techniczne - od 1866 do dziś ukazujący się "Przegląd Techniczny"
- literackie - "Biblioteka Warszawska" od 1841