Układ zbiorowy pracy
Układ zbiorowy pracy jest umową zawieraną między pracodawcą lub organizacją pracodawców a organizacją związków zawodowych lub wspólną reprezentacją związków zawodowych. Układy zbiorowe dzielą się na:
a) ponadzakładowe układy zbiorowe pracy zawierane dla pracowników wielu zakładów (branża, gałąź przemysłu, itp.),
b) zakładowe układy zbiorowe pracy zawierane dla pracowników jednego zakładu.
Układ zbiorowy określa prawa i obowiązki pracowników objętych układem oraz ewentualnie wzajemne zobowiązania stron zawierających układ. Postanowienia układu zbiorowego pracy nie mogą być dla pracowników mniej korzystne niż przepisy Kodeksu pracy oraz innych ustaw i aktów wykonawczych. Problematykę układów zbiorowych reguluje dział XI Kodeksu pracy.
Układ zbiorowy pracy obowiązuje od 2 czerwca 1996 roku zgodnie z postanowieniem działu jedenastego znowelizowanego Kodeksu pracy (ustawa z 2 lutego 1996 r.).
Każdy układ zbiorowy pracy powinien regulować minimum dwie następujące kwestie:
Wzajemne zobowiązania układających się stron w zakresie jego stosowania
Regulacje te mają charakter obligacyjny wiążący tylko dla obu stron układu. Postanowienia układu mają również charakter bezroszczeniowy, tzn. nie mogą stanowić podstawy roszczeń na drodze cywilnoprawnej. Celem niniejszych regulacji jest zapewnienie prawidłowej realizacji norm układowych, np. postanowienia o sposobie podania do powszechnej wiadomości postanowień układu.
Postanowienia normatywne
Chodzi tutaj o warunki, które określają treść stosunku pracy oraz inne warunki, które nie zostały jednoznacznie, bądź w ogóle uregulowane w kodeksie pracy. Jest to główna część układu, gdzie reguluje się warunki pracy i płacy, a także inne kwestie związane z zatrudnieniem pracowników, jak np. możliwości awansu. Dolną granicą wysokości świadczeń są obowiązujące przepisy prawa pracy, natomiast górna granica świadczeń nie została określona i wynika z sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.
Układ zbiorowy pracy jest zawierany przez dwie strony:
podmiot reprezentujący pracodawcę w danym zakładzie pracy, oraz
reprezentację pracowników (związki zawodowe).
W związku z powyższym układ zbiorowy pracy może być dwojakiego rodzaju:
Zakładowy,
Zakładowy układ zbiorowy pracy ma odniesienie do wszystkich zakładów pracy z wyjątkiem jednostek państwowych sfery budżetowej oraz zakładów, w których związki zawodowe nie istnieją.
Ponadzakładowy,
Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy może być stosowany dla danej branży, regionu, itd.
Dopuszcza się możliwość podpisania układu w wielu zakładach. Wówczas zawierany jest on przez przedstawicieli pracodawców. Jednak zbiorowego układu pracy nie można stosować dla wszystkich pracowników. Zgodnie z art. 239 § 3 oraz art. 24122 Kodeksu pracy układy zbiorowe pracy nie obejmują szeroko pojętych funkcjonariuszy służb zmilitaryzowanych (żołnierzy zawodowych, policjantów, strażaków Państwowej Straży Pożarnej, funkcjonariuszy UOP, Straży Granicznej i Służby Więziennej) oraz osób pozostających w pozapracowniczych stosunkach zatrudnienia (radców, posłów, senatorów). Zazwyczaj układami pracy nie są również objęci pracownicy większości drobnych pracodawców.
Ustawa o układach zbiorowych pracy wymusiła zmianę funkcjonujących dotychczas systemów wynagradzania. Zgodnie z art. 771 Kodeksu pracy warunki wynagradzania za pracę oraz inne świadczenia związane z pracą ustalają układy zbiorowe pracy lub regulaminy wynagradzania, pod warunkiem, że układy te i regulaminy obejmują osoby mające status pracownika. Jednak warto podkreślić, że układy zbiorowe pracy mają pierwszeństwo stosowania w kształtowaniu wynagrodzeń w zakładach.
Mechanizm układów zbiorowych pracy stworzono w celu umożliwienia korzystniejszego regulowania postanowień wynikających z prawa pracy na rzecz pracowników. Z kolei w przypadku układu zakładowego regulacje te mogą być korzystniejsze od postanowień układu ponadzakładowego.