KSENOFONT - najwibitniejszy teoretyk z Grecji, główne dzieło Anabaza-jedno z podstawowych źródeł badnia starożytnej Grecji.
- zastosował zasady ekonomii sił przez zmasowanie wyborowych sił na lewym, a nie jak dotąd na prawym skrzydle i rozbicie głównego ugrupowania sił przeciwnika;
- był zwolennikiem aktywnej formy działań, szukał innowacji w oblężeniach-izolacja w celu zmuszenia do kapitulacji;
- dużą rolę przywiązywał do zaskoczenia poprzez: fortele, zasadzki, działania pozorujące;
- był za nierozdrabnianiem sił jednak opowiadał się za wydzielaniem odwodów;
- marsz z reguły po jednej marszrucie jednak w zależności od terenu przyjmował różne sposoby zabezpieczenia i osłony;
- forsowanie przeszkód wodnych poprzez budowanie mostów pływających na łodziach;
- przypisywał dużą relę wodzowi, który powinien: jasno precyzować cele, zapewnić sobie swobodę działania, wszechstronne zabezpieczenie walczących wojsk.
ONOSANDR - był grekiem, napisał traktat „Strategikon”-42 rozdziały poświecone różnym zadaniom i obowiązkom dowódcy.
- główną wagę przywiązuje do problematyki etycznej-czyli charakteru wodza;
- główny motyw jego pracy to przedstawienie ogólnych zasad dowodzenia;
- dużo miejsca poświęca sile moralnej wojska-„ wojnę należy zaczynać mając słuszną przyczynę”;
- dużą wagę przywiązywał do znaczenia planu wojny-który porównywał z fundamentami budowli;
- Najważniejszym wkładem do rozwoju myśli wojskowej było planowanie prowadzenia działań wojennych jako sposobu do osiągnięcia powodzenia;
- był zwolennikiem współdziałania pomiędzy piechotą a jazdą;
- uważał, że wódz działa umysłem a nie walczy;
- swoboda działania uważał za podstawową zasadę akcentując w niej: zdolność bojową wojsk, ich ubezpieczenie, rozpoznanie, tworzenie odwodów.
WEGECJUSZ /IV ne/ - zebrał zasady wcześniej głoszone, armia rzymska znajdowała się w tragicznej sytuacji, od III wiek w Imperium Rzymskim nie było wybitnego teoretyka. Napisał on traktat składający się z czterech ksiąg zatytuowanych „Epitoma Rei Miutaris”. Swe rozważania parł na obserwacji współczesnych mu tendów zachodzących w wojskowości i studiowaniu dorobku historycznego.
- dużo miejsca poświęca wyszkoleniu wojsk-„kto chce pokoju niech szykuje się do wojny, kto chce zwycięstwa niechaj starannie szkoli wojowników, kto chce uzyskać pomyślny wynik, niechaj prowadzi wojnę w oparciu osztukę i wiedzę a nie o przypadek”;
- wskazywał na zmniejszające się znaczenie piechoty na korzyść jazdy;
- podał definicje szyku bojowego- szyk bojowy nazywa się wojsko uszykowane do bitwy, którego front zwrócony jest w kierunku przeciwnika;
- dużą rolę przywiązywał do odwodu, jako głównego czynnika manewru w przełomowych etapach bitew;
- opowiadał się za głębokim uszykowaniem wojsk;
- Wegecjusz wyodrębnił główne zasady sztuki wojennej: szybkość działąń, swoboda, podporządkowanie woli przeciwnika własnej woli;
- postulował sporządzenie kartograficznego planu rejonu działań-rozpoznanie topograficzne.
JULIUSZ GAJUSZ CEZAR - wybitny wódz i praktyk wojskowy, był jednym z nielicznych, który przeprowadzane przez siebie reformy wojskowe potrafił uzasadnić teoretycznie. Najważniejsza praca teoretyczna „Wojna Galijska”, „Wojna Domowa”.
- opowiadał się za strategią zniszczenia;
- umiejętność łączenia działań zaczepnych z obronnymi;
- tworzenie baz zaopatrywania i pomocniczych jako podstawę przyszłych działań wojennych;
- był zwolennikiem wojen manewrowych i szybkich-prekursor wojny błyskawicznej poprzez min. forsowne marsze w dzień i w nocy;
- był zwolennikiem zasady zmasowania wojsk w stosunku do słabgo punktu przeciwnika, spotęgowanych pełnym zaskoczeniem;
- wyróżnił nsp. Zasady sztuki wojennej: jedność dowodzenia, manewr, ekonomia sił, zaskoczenie, zaczepny i zdecydowany charakter działań bojowych.
W kolejnej pracy teoretycznej „Wojna domowa” przedstawia nietypowy rodzaj działań.
- pisze, że w wojnach domowych należy unikać starć nocnych, gdyż łatwo w nich o panikę i załamanie ducha bojowego, a dużą role w tych wojnach odgrywa stan moralno-bojowy, osobisty kontakt wojsk z wodzem zwłaszcza przed rozpoczęciem bitwy;
- ciężar toczonych bitew opierał na piechocie;
- był pomysłodawcą projektu wybierania najmłodszych i najbardziej ochotnych piechurów lekko uzbrojonych dla swobody ruchów i kazał walczyć wśród jazdy;
- był prekursorem wojny błyskawicznej, wkładem w sztukę wojenną było praktyczne i teoretyczne opracowanie techniki szybkich działań wojennych.
SUN-TSY - chińczyk twórca traktatu „O sztuce wojennej” był doświadczonym wodzem, głównodowodzącym wojskami cesarza. Jego traktat składał się z 394 maksym omówinych w 13 rozdziałach. Nie był militarystą, uważał, że należy za wszelką cenę starać załatwić kryzys drogą dyplomatyczną: dyplomatyczne rozwiązywanie problemu, izolzcje polityczną, wkroczenie na drogę walki zbrojnej. Był zwolennikiem poglądu minimalizacji działań zbrojnych w samej wojnie.
- podstawą osiągnięcia zwycięstwa jest: duch bojowy i sztuka stosowania posiadanej siły;
- o wyniku walki zbrojnej rozstrzyga: całkowita wewnętrzna jedność duchowa, determinacja żołnierzy;
- uszeregował sposoby prowadzenia walki: pokrzyżować zamiary przeciwnika, rozbić jego sojusze, rozbić jego wojsko;
- wszystkie najistotniejsze zasady prowadzenia wojny ujął w pięć symboli: droga - czynnik moralno-polityczny; ziemia - elementy geografii wojennej; wódz - dowodzenie, kierowanie; niebo - kalkulacja czasu; prawo - ugrupowanie, zaopatrzenie wojsk.
- był zwolennikiem wojny krótkotrwałej;
- zachowanie tajemnicy wojskowej jako nakaz sztuki wojennej;
- dużo miejsca poświęcił: manewrowi, prostocie działań, zaskoczeniu. W związku z tym podkreślał znaczenie postępu wojennego mającego na celu wprowadzenie w błąd przeciwnika;
- duże znaczenie wyznaczył dla: tajnych agentów, szerzeniu fałszywych pogłosek, wywoływaniu i utrzymywaniu konfliktów wewnętrznych, szkoleniu partyzantów;
- wyróżnił dwie formy działań bojowych: natarcie i obrona