ENCYKLOPEDIA ANALIZY TECHNICZNEJ

BAZA

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna
Czas kształtowania:	od kilku tygodni do kilku miesięcy
Wolumen:	regularny, raczej niski
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen po wybiciu:	duży
Sygnał kupna:	wybicie ponad górne ograniczenie formacji

Teoria

Podczas kształtowania się formacji bazy kurs porusza się w bardzo wąskim zakresie cen przy dość regularnym niskim wolumenie obrotów. Im dłużej kształtuje się baza, tym większy powinien być ruch cen po wybiciu. Sygnał kupna zostaje wygenerowany po wybiciu przez górne ograniczenie formacji (W). Podczas wybicia powinien nastąpić znaczny wzrost wolumenu obrotów.

CHORĄGIEWKA

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna lub sprzedaży
Czas kształtowania:	ok. 3 tygodnie
Wolumen:	bardzo wyraźnie maleje
Częstość występowania:	mała
Ruch cen po wybiciu:	duży (zależy od ruchu przed formacją)
Sygnał kupna:	pełne ukształtowanie formacji po zwyżce
Sygnał sprzedaży:	pełne ukształtowanie formacji po spadku

Teoria

Chorągiewka jest obok flagi jedną z najbardziej "pewnych" formacji. Kształtuje się najczęściej w okresie od 3 do 4 tygodni i występuje po bardzo szybkim (prawie pionowym) ruchu cen. Chorągiewka zapowiada kontynuację ruchu w danym kierunku. Do jej wyznaczenia konieczne są cztery punkty zwrotne (1,2,3,4 - oznaczone na rysunku kolorem niebieskim). Podczas kształtowania się chorągiewki wolumen obrotów powinien bardzo wyraźnie maleć. Zasięg ruchu po wybiciu z formacji powinien być co najmniej równy wielkości ruchu dojścia do niej, mierzonego od jakiegoś punktu charakterystycznego - np. od wybicia z poprzedniej formacji bądź przebicia poziomu oporu (pomiar wielkości ruchu oznaczono na rysunku pionową linią fioletową). Idealnie zgodna z wzorcem chorągiewka zapowiada kontynuację ruchu o określonym zasięgu z prawdopodobieństwem aż 90%.

Przy ocenie poprawności chorągiewki należy pamiętać że:

• formacja powinna wystąpić po prawie pionowym ruchu cen (bez większych korekt)

• wolumen powinien bardzo wyraźnie maleć podczas kształtowania się formacji

• wybicie powinno nastąpić w czasie krótszym niż 4 tygodnie od początku formacji - formacje dłuższe niż 3 tygodnie są już podejrzane (początek formacji został oznaczony na rysunku literą P, koniec literą K)

• podczas wybicia w górę wolumen obrotów powinien wyraźnie wzrosnąć.

Taktyka gry

Chorągiewka z dojściem od dołu (rys. 1)

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj, jeśli wybicie nie nastąpiło w ciągu 4 tygodni od początku formacji

• sprzedaj, jeśli w obrębie formacji wystąpił wyraźny wzrost wolumenu podczas ruchu, który nie doprowadził do wybicia

• sprzedaj, jeśli wybicie nie nastąpiło w ciągu 3 tygodni od początku formacji a wolumen nie zachowuje się idealnie zgodnie z teorią

• jeśli nastąpi wybicie w dół sprzedaj natychmiast

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj po ukształtowaniu się formacji przy dobrym układzie wolumenu obrotów nie czekając na wybicie w górę (jeśli sprzedałeś wcześniej - przy dojściu do formacji, to kupuj nawet po wyższych cenach)

Chorągiewka z dojściem od góry (rys. 2)

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj po ukształtowaniu się formacji (jeszcze przed wybiciem).

Jeśli nie posiadasz akcji:

• nie kupuj (nawet po wybiciu w górę)

DIAMENT

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna lub sprzedaży
Czas kształtowania:	od kilku tygodni do kilku miesięcy
Wolumen:	najpierw rośnie lub nieregularny, w drugiej części maleje
Częstość występowania:	mała
Ruch cen po wybiciu:	zależy od rozmiarów formacji
Sygnał kupna:	wybicie w górę potwierdzone wzrostem obrotów
Sygnał sprzedaży:	wybicie w dół

Teoria

Diamenty pojawiają się raczej rzadko i wyglądają jak dwa połączone trójkąty: odwrócony i symetryczny. Wyznaczenie formacji może nastąpić po wykształceniu się obu trójkątów (patrz: zasady wyznaczania trójkątów). Wielkość ruchu po wybiciu powinna wynieść co najmniej tyle, ile wynosi wysokość formacji. Sygnały kupna bądź sprzedaży generowane są w ten sam sposób co dla trójkątów symetrycznych, z tą różnicą, że diamenty najczęściej zapowiadają odwrócenie tendencji

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj na wybiciu w górę i odkup akcje na korekcie po wybiciu

• jeśli nastąpi wybicie w dół sprzedaj natychmiast

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj dopiero po wybiciu w górę (potwierdzonym wzrostem wolumenu obrotów) na korekcie

Po wybiciu z diamentu poziom bezpieczeństwa możesz wyznaczyć na wysokości prawego wierzchołka diamentu.

DZIEŃ ODWROTU

Przydatność:	podjęcie decyzji sprzedaży lub przygotowanie do zakupu
Czas kształtowania:	1-2 dni
Wolumen:	bardzo wysoki
Częstość występowania:	mała
Ruch cen:	duży
Sygnał kupna:	wykształcenie nowego minimum
Sygnał sprzedaży:	wykształcenie nowego maksimum

Teoria

Dzień odwrotu jest najkrócej trwającą formacją - najczęściej 1-2 dni. Charakteryzuje się on bardzo wysokim wolumenem obrotów przy dużym skoku cen. Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany, jeśli bardzo wysoki wolumen występuje przy wyznaczeniu nowego maksimum kursu po wcześniejszej zwyżce cen. Jeśli natomiast po spadku dochodzi do wyznaczenia nowego minimum cenowego przy bardzo wysokim wolumenie obrotów - otrzymujemy sygnał zmiany tendencji, który jednak przed podjęciem decyzji kupna wymaga jeszcze potwierdzenia (np. przez przebicie oporu lub wybicie z formacji).

Rysunki przedstawiają dni odwrotu na wykresie liniowym i słupkowym (OHLC).

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• jeśli zostanie wyznaczony dzień odwrotu po zwyżce (A), sprzedaj natychmiast

Jeśli nie posiadasz akcji:

• jeśli zostanie wyznaczony dzień odwrotu po spadku (B) przygotuj się do zakupu - czekaj na jakiś inny sygnał kupna

FLAGA

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna lub sprzedaży
Czas kształtowania:	ok. 3 tygodnie
Wolumen:	bardzo wyraźnie maleje
Częstość występowania:	mała
Ruch cen po wybiciu:	duży (zależy od ruchu przed formacją)
Sygnał kupna:	pełne ukształtowanie formacji po zwyżce
Sygnał sprzedaży:	pełne ukształtowanie formacji po spadku

Teoria

Flaga jest obok chorągiewki jedną z najbardziej "pewnych" formacji. Kształtuje się najczęściej w okresie od 3 do 4 tygodni i występuje po bardzo szybkim (prawie pionowym) ruchu cen. Flaga zapowiada kontynuację ruchu w danym kierunku. Do jej wyznaczenia konieczne są cztery punkty zwrotne (1,2,3,4 - oznaczone na rysunku kolorem niebieskim). Podczas kształtowania się flagi wolumen obrotów powinien bardzo wyraźnie maleć. Zasięg ruchu po wybiciu z formacji powinien być co najmniej równy wielkości ruchu dojścia do niej, mierzonego od jakiegoś punktu charakterystycznego - np. od wybicia z poprzedniej formacji bądź przebicia poziomu oporu (pomiar wielkości ruchu oznaczono na rysunku pionową linią fioletową). Idealnie zgodna z wzorcem flaga zapowiada kontynuację ruchu o określonym zasięgu z prawdopodobieństwem aż 90%.

Przy ocenie poprawności flagi należy pamiętać że:

• formacja powinna wystąpić po prawie pionowym ruchu cen (bez większych korekt)

• wolumen powinien bardzo wyraźnie maleć podczas kształtowania się formacji

• wybicie powinno nastąpić w czasie krótszym niż 4 tygodnie od początku formacji - formacje dłuższe niż 3 tygodnie są już podejrzane (początek formacji został oznaczony na rysunku literą P, koniec literą K)

• podczas wybicia w górę wolumen obrotów powinien wyraźnie wzrosnąć.

Taktyka gry

Flaga z dojściem od dołu (rys. 1)

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj, jeśli wybicie nie nastąpiło w ciągu 4 tygodni od początku formacji

• sprzedaj, jeśli w obrębie formacji wystąpił wyraźny wzrost wolumenu podczas ruchu, który nie doprowadził do wybicia

• sprzedaj, jeśli wybicie nie nastąpiło w ciągu 3 tygodni od początku formacji a wolumen nie zachowuje się idealnie zgodnie z teorią

• jeśli nastąpi wybicie w dół sprzedaj natychmiast

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj po ukształtowaniu się formacji przy dobrym układzie wolumenu obrotów nie czekając na wybicie w górę (jeśli sprzedałeś wcześniej - przy dojściu do formacji, to kupuj nawet po wyższych cenach)

Flaga z dojściem od góry (rys. 2)

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj po ukształtowaniu się formacji (jeszcze przed wybiciem)

Jeśli nie posiadasz akcji:

• nie kupuj (nawet po wybiciu w górę)

GŁOWA I RAMIONA

Przydatność:	podjęcie decyzji sprzedaży
Czas kształtowania:	od kilku tygodni do kilku miesięcy
Wolumen:	maleje (dokładny opis: patrz opis niżej)
Częstość występowania:	duża
Ruch cen po wybiciu:	zależy od wysokości głowy
Sygnał sprzedaży:	wybicie w dół przez linię szyi

Teoria

Formacja ta zapowiada "zawsze" spadek cen i najczęściej występuje przed odwróceniem trendu wzrostowego. Pełne wykształcenie formacji następuje po wyznaczeniu czterech punktów charakterystycznych (1,2,3 i 4). Punkty (1) i (3) oznaczają ramiona formacji, punkt (2) oznacza głowę. Ostatni, czwarty punkt zostaje wyznaczony po przebiciu linii szyi (oznaczonej cienką linią niebieską). Podczas kształtowania się głowy i ramion bardzo ważne jest, aby wolumen obrotów zachowywał się zgodnie z teorią. Jeśli rozpatrujemy formację jako całość, to wolumen powinien maleć. Przy wyznaczaniu kolejnych punktów charakterystycznych dla formacji wolumen obrotów powinien wyglądać następująco:

• maksimum lokalne podczas wykształcenia się lewego ramienia (1)

• niższa wartość podczas wyznaczania głowy (2)

• wzrost po spadku cen do linii szyi

• spadek podczas wyznaczania prawego ramienia (3)

• wzrost (przynajmniej niewielki) po wybiciu przez linię szyi (4).

Wielkość ruchu cen po wybiciu z formacji (mierzona od punktu wybicia - W) powinna być co najmniej równa wysokości głowy ponad linię szyi (linia fioletowa).

Uwaga 1: Linia szyi nie musi być pozioma.

Uwaga 2: Możliwe są "mutacje" formacji głowy i ramion, np. dwie głowy (wtedy formacje takie najczęściej są symetryczne).

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj, jeśli cena spadnie przynajmniej 3% poniżej linii szyi

ODWRÓCONA GŁOWA I RAMIONA

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna
Czas kształtowania:	od kilku tygodni do kilku miesięcy
Wolumen:	patrz opis poniżej
Częstość występowania:	duża
Ruch cen po wybiciu:	zależy od wysokości głowy
Sygnał kupna:	wybicie w górę przez linię szyi

Teoria

Formacja ta zapowiada "zawsze" wzrost cen i najczęściej występuje przed odwróceniem trendu spadkowego. Pełne wykształcenie formacji następuje po wyznaczeniu czterech punktów charakterystycznych (1,2,3 i 4). Punkty (1) i (3) oznaczają ramiona formacji, punkt (2) oznacza głowę. Ostatni, czwarty punkt zostaje wyznaczony po wybiciu ponad linię szyi (oznaczoną cienką linią niebieską). Podczas kształtowania się formacji odwróconej głowy i ramion bardzo ważne jest, aby wolumen obrotów zachowywał się zgodnie z teorią. Przy wyznaczaniu kolejnych punktów charakterystycznych dla formacji wolumen obrotów powinien wyglądać następująco:

• maksimum lokalne podczas wykształcenia się lewego ramienia (1)

• niższa wartość podczas wyznaczania głowy (2)

• po ukształtowaniu głowy wyraźny wzrost przy penetracji linii szyi

• spadek podczas wyznaczania prawego ramienia (3)

• wyraźny wzrost przy wybiciu przez linię szyi (4).

Wielkość ruchu cen po wybiciu z formacji (ponad punkt wybicia W) powinna być co najmniej równa wysokości głowy mierzonej od linii szyi (linia fioletowa).

Uwaga 1: Linia szyi nie musi być pozioma.

Uwaga 2: Możliwe są "mutacje" formacji, np. dwie głowy (wtedy formacje takie najczęściej są symetryczne).

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj na wybiciu w górę i odkup tak, jak opisano poniżej

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj na korekcie po wybiciu w górę (potwierdzonym wzrostem wolumenu obrotów) na jednym z wymienionych niżej poziomów, w zależności od tego, który zostanie osiągnięty wcześniej:

1) 40% korekta ruchu od dna prawego ramienia (P) do szczytu po wybiciu (Max)

2) linia wyznaczona przez dno głowy (G) i prawego ramienia (P)

3) linia szyi

Poziom bezpieczeństwa możesz wyznaczyć na wysokości najniższego z poziomów 1,2,3.

KANAŁ HORYZONTALNY

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna i sprzedaży
Czas kształtowania:	od kilku tygodni do kilkunastu miesięcy
Wolumen:	rośnie przy maksimach kursu
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen:	zależy od rozmiaru kanału
Sygnał kupna:	spadek w pobliże dolnej krawędzi
Sygnał sprzedaży:	wzrost w okolicę górnej krawędzi

Teoria

Aby wyznaczyć kanał horyzontalny należy wyodrębnić dwa minima cenowe (1,2) określające dolną poziomą krawędź kanału (trend czerwony) oraz dwa maksima (A,B) wyznaczające prostą równoległą do dolnej krawędzi (trend niebieski). Jeśli kurs porusza się w kanale, sygnałem kupna jest spadek w okolicę dolnej jego krawędzi, a sygnałem sprzedaży wzrost w pobliże górnego ograniczenia kanału. Jeżeli po dojściu kursu do górnej krawędzi następuje dalszy wzrost i jej przebicie przy zwyżce wolumenu obrotów - zostaje wygenerowany sygnał kupna. Jeżeli natomiast po spadku kursu do dolnej krawędzi kanału następuje dalsza zniżka i przebicie tej krawędzi - zostaje wygenerowany sygnał sprzedaży.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• jak tylko ustali się czerwona linia trendu (1,2) wyznacz prostą równoległą przechodzącą przez punkt (A) i od tego czasu sprzedawaj blisko tej prostej a kupuj blisko czerwonej linii trendu

• jeśli nastąpi przebicie w dół czerwonej linii trendu sprzedaj natychmiast

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj blisko czerwonej linii trendu począwszy od punktu (3) a sprzedawaj blisko niebieskiej linii trendu

Uwaga: Jeśli nastąpi wybicie w górę z kanału potwierdzone wzrostem wolumenu obrotów możesz kupować na korekcie.

KANAŁ ZNIŻKUJĄCY

Przydatność:	podjęcie decyzji sprzedaży
Czas kształtowania:	od kilku tygodni do kilkunastu miesięcy
Wolumen:	rośnie przy minimach kursu
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen:	zależy od rozmiaru kanału
Sygnał sprzedaży:	wzrost w okolicę górnej krawędzi

Teoria

Aby wyznaczyć kanał zniżkujący należy wyodrębnić dwa maksima cenowe (1,2) określające niebieski trend zniżkujący oraz dwa minima (A,B) wyznaczające prostą równoległą do linii trendu (czerwony trend zniżkujący). Przy dojściu do górnej krawędzi kanału (3) następuje wygenerowanie sygnału sprzedaży. Wolumen obrotów powinien rosnąć gdy kurs wyznacza nowe minima, a maleć podczas zwyżek kursu.

Uwaga: Już po ustanowieniu drugiego maksimum (2) można wyznaczyć prostą równoległą do niebieskiej linii trendu przechodzącą przez punkt (A), co umożliwia wcześniejsze rozpoznanie kanału.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• jeśli nie sprzedałeś wcześniej, sprzedaj przy potwierdzeniu niebieskiego trendu spadkowego (3)

KANAŁ ZWYŻKUJĄCY

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna i sprzedaży
Czas kształtowania:	od kilku tygodni do kilkunastu miesięcy
Wolumen:	rośnie przy maksimach kursu
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen:	zależy od rozmiaru kanału
Sygnał kupna:	spadek w pobliże dolnej krawędzi
Sygnał sprzedaży:	wzrost w okolicę górnej krawędzi

Teoria

Aby wyznaczyć kanał zwyżkujący należy wyodrębnić dwa minima cenowe (1,2) określające czerwony trend wzrostowy oraz dwa maksima (A,B) wyznaczające prostą równoległą do linii trendu (niebieski trend wzrostowy). Jeśli kurs porusza się w kanale, sygnałem kupna jest spadek w okolicę dolnej krawędzi kanału (czerwonej linii trendu), a sygnałem sprzedaży wzrost w pobliże górnego ograniczenia kanału (niebieskiej linii trendu). Wolumen obrotów powinien rosnąć gdy kurs wyznacza nowe maksima, a maleć podczas zniżek kursu.

Uwaga: Już po wyznaczeniu drugiego minimum (2) można wyznaczyć prostą równoległą do czerwonej linii trendu przechodzącą przez punkt (A), co umożliwia wcześniejsze rozpoznanie kanału i wyznaczenie granicy następnej zwyżki.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• jak tylko ustali się czerwona linia trendu (1,2) wyznacz prostą równoległą przechodzącą przez punkt (A) i od tego czasu sprzedawaj blisko tej prostej a kupuj blisko linii trendu

• jeśli nastąpi przebicie w dół czerwonej linii trendu sprzedaj natychmiast

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj blisko czerwonej linii trendu począwszy od punktu (3) a sprzedawaj blisko niebieskiej linii trendu

Uwaga: W przypadku, gdy kanał nie jest bardzo stromy możesz też kupować na korekcie po wybiciu w górę przez niebieską linię trendu (jeśli wybicie zostało potwierdzone wzrostem wolumenu obrotów).

KLIN ZNIŻKUJĄCY

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna
Czas kształtowania:	1-3 miesiące
Wolumen:	maleje
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen po wybiciu:	proporcjonalny do wielkości klina
Sygnał kupna:	przebicie górnej krawędzi klina

Teoria

Klin zniżkujący jest formacją, która "zawsze" zapowiada wzrost cen. Częściej kształtuje się ona podczas średnioterminowej korekty trendu wzrostowego niż przy długotrwałych spadkach. Wyznaczenie klina jest możliwe dopiero po zauważeniu czterech punktów zwrotnych (1,2,3,4), które wyznaczają dwie malejące proste - górną i dolną krawędź klina. Wybicie z klina (W) powinno nastąpić nie wcześniej niż 30% przed jego końcem (początek i koniec określają: pierwszy punkt - P zwrotny oraz wierzchołek - K) i powinno być potwierdzone przez wyraźny wzrost wolumenu obrotów. Bardzo często po wybiciu występuje korekta (oznaczona kolorem zielonym) i dopiero po tej korekcie ma miejsce właściwy wzrost. Jego długość jest pośrednio zależna od wysokości klina, jednak najczęściej zwyżka kończy się w okolicach najbliższego wyraźnego oporu (patrz poziom oporu).

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj na wybiciu w górę i odkup akcje na korekcie po wybiciu

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj dopiero na korekcie po wybiciu w górę (potwierdzonym wzrostem wolumenu obrotów i w odpowiednim czasie)

Poziom bezpieczeństwa możesz wyznaczyć na wysokości wierzchołka klina.

KLIN ZWYŻKUJĄCY

Przydatność:	podjęcie decyzji sprzedaży
Czas kształtowania:	1-3 miesiące
Wolumen:	maleje
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen po wybiciu:	proporcjonalny do wielkości klina
Sygnał sprzedaży:	wybicie w dół przez dolną krawędź

Teoria

Klin zwyżkujący jest formacją, która "zawsze" zapowiada spadek cen. Często kształtuje się ona podczas krótkich wzrostów przy długotrwałych spadkach lub w ostatniej fazie hossy. Wyznaczenie klina jest możliwe dopiero po zauważeniu czterech punktów (1,2,3,4) zwrotnych, które wyznaczają dwie zwyżkujące proste - górną i dolną krawędź klina. Wybicie z klina (W) powinno nastąpić nie wcześniej niż 30% przed jego końcem (początek i koniec określają: pierwszy punkt - P zwrotny oraz wierzchołek - K). Bardzo często po wybiciu występuje krótki ruch powrotny w górę (oznaczony kolorem zielonym) i dopiero po nim ma miejsce dalsza zniżka. Wielkość spadku jest pośrednio zależna od wysokości klina, jednak najczęściej zniżka kończy się w okolicach najbliższego wyraźnego wsparcia (patrz poziom wsparcia).

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj po wybiciu w dół

LUKA STARTOWA

Przydatność:	potwierdzenie decyzji kupna lub sprzedaży
Wolumen:	wysoki, po wyznaczeniu luki rośnie
Częstość występowania:	duża
Ruch cen:	zależy od rodzaju luki (patrz opis)
Sygnał kupna:	luka startowa w górę
Sygnał sprzedaży:	luka startowa w dół

Teoria

Luka startowa (1) często występuje podczas wybicia z różnych formacji, a także przy przebiciu poziomu wsparcia lub oporu. W takim przypadku luka podkreśla fakt wybicia i zmniejsza prawdopodobieństwo, że wygenerowany podczas wybicia sygnał jest fałszywy. Po wystąpieniu luki startowej przy wybiciu w górę wolumen powinien rosnąć.

Uwaga: Luka jest możliwa do wyznaczenia tylko na wykresach przedstawiających ruch cen w danym okresie (dzień, tydzień, miesiąc) w postaci pionowego odcinka (np. wykres OHLC lub świece japońskie) i oznacza "przerwę" na wykresie. W zależności od kierunku ruchu cen luki można podzielić na dwa rodzaje: luka w górę - ukształtowana przy wzroście cen oraz luka w dół - ukształtowana przy spadku.

Taktyka gry

Luka startowa (1) podkreśla fakt wybicia z formacji (patrz sygnał na odpowiedniej formacji) i zwiększa znaczenie tego sygnału.

LUKA UCIECZKOWA

Przydatność:	wyznaczenie długości wzrostu lub spadku
Wolumen:	wysoki, po wyznaczeniu luki maleje
Częstość występowania:	duża
Ruch cen:	zależy od rodzaju luki (patrz opis)

Teoria

Luka ucieczkowa (2) występuje po wcześniejszym wyznaczeniu luki startowej i zapowiada kontynuację ruchu cen. Najczęściej pojawia się ona w połowie ruchu i może służyć do wyznaczenia jego długości. Po wystąpieniu luki ucieczkowej podczas zwyżki wolumen powinien maleć.

Uwaga: Luka jest możliwa do wyznaczenia tylko na wykresach przedstawiających ruch cen w danym okresie (dzień, tydzień, miesiąc) w postaci pionowego odcinka (np. wykres OHLC lub świece japońskie) i oznacza "przerwę" na wykresie. W zależności od kierunku ruchu cen luki można podzielić na dwa rodzaje: luka w górę - ukształtowana przy wzroście cen oraz luka w dół - ukształtowana przy spadku.

Taktyka gry

Luka ucieczkowa (2) pomaga określić wielkość ruchu cen po wybiciu - najczęściej występuje w połowie tego ruchu.

LUKA KOŃCZĄCA

Przydatność:	zapowiedź zakończenia ruchu w danym kierunku
Wolumen:	po wyznaczeniu luki bardzo wysoki
Częstość występowania:	duża
Ruch cen:	zależy od rodzaju luki (patrz opis)

Teoria

Luka kończąca (3) występuje po wcześniejszym wyznaczeniu luki ucieczkowej i zapowiada odwrócenie tendencji. Luka kończąca może służyć jako sygnał przygotowawczy do sprzedaży. Po wystąpieniu tej luki pod koniec zwyżki wolumen powinien wyraźnie wzrosnąć.

Uwaga: Luka jest możliwa do wyznaczenia tylko na wykresach przedstawiających ruch cen w danym okresie (dzień, tydzień, miesiąc) w postaci pionowego odcinka (np. wykres OHLC lub świece japońskie) i oznacza "przerwę" na wykresie. W zależności od kierunku ruchu cen luki można podzielić na dwa rodzaje: luka w górę - ukształtowana przy wzroście cen oraz luka w dół - ukształtowana przy spadku.

Taktyka gry

Luka kończąca (3) ostrzega przed możliwością zmiany tendencji i może być traktowana jako sygnał sprzedaży (po zwyżce) lub sygnał przygotowawczy kupna (po spadkach).

Jeśli posiadasz akcje:

• jeśli kurs przebył spodziewaną drogę, sprzedaj po utworzeniu się luki wyczerpującej po zwyżce

• w przeciwnym wypadku przygotuj się do sprzedaży i czekaj na inny sygnał

ODWRÓCONE FORMACJE

Przydatność:	podjęcie decyzji sprzedaży
Czas kształtowania:	od kilku tygodni do kilku miesięcy
Wolumen:	nieregularny lub rosnący
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen po wybiciu:	co najmniej równy wysokości formacji
Sygnał sprzedaży:	przebicie dolnej krawędzi

Teoria

Odwrócone formacje, do których należą odwrócone trójkąty i kliny kształtują się zwykle w okresach niepewności na giełdzie i najczęściej ostrzegają przed spadkami (chociaż nie wykluczają całkowicie wzrostów). Wyznaczenie takiej formacji powinno odbywać po znalezieniu czterech punktów zwrotnych: dwóch maksimów (1,3) i dwóch minimów (2,4). Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany po przebiciu dolnej krawędzi formacji odwróconej. Wielkość spadku po wybiciu jest co najmniej równa wysokości formacji mierzonej w ostatnim punkcie zwrotnym - maksimum.

Uwaga: Wybicie w górę z formacji odwróconych nie jest sygnałem kupna (wyjątek: wybicie w górę z odwróconego trójkąta zwyżkującego potwierdzone znacznym wzrostem wolumenu obrotów - rys. 3 poniżej).

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj w pobliżu górnej krawędzi formacji przy piątym odwrocie (5)

• jeśli nastąpi wybicie w dół z formacji sprzedaj natychmiast

Jeśli nie posiadasz akcji:

• nie kupuj nawet po wybiciu w górę (wyjątek - rys. 3: wybicie w górę z odwróconego trójkąta zwyżkującego potwierdzone znacznym wzrostem wolumenu obrotów - wtedy możesz kupować na korekcie po wybiciu)

PODWÓJNE DNO

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna
Czas kształtowania:	kilka tygodni
Wolumen:	patrz opis poniżej
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen po wybiciu:	najczęściej zbliżony do ruchu przed formacją
Sygnał kupna:	wybicie ponad maksymalny poziom pomiędzy dnami

Teoria

Formacja ta (znana też jako "W") występuje w końcowej fazie długo- lub średnioterminowej zniżki i zapowiada odwrócenie tendencji. Formację wyznaczają dwa minima cenowe na tym samym poziomie (1,3) rozdzielone wyraźnym wzrostem cen. Wolumen obrotów jest często największy podczas wyznaczania pierwszego minimum, lecz nie jest to warunek poprawności formacji. Sygnał kupna zostaje wygenerowany po wybiciu ponad maksimum cenowe (2) i musi mu towarzyszyć wyraźny wzrost wolumenu obrotów. Czasami po wybiciu mamy do czynienia z korektą w dół (oznaczona kolorem zielonym).

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj na wybiciu w górę i odkup akcje na korekcie po wybiciu

• jeśli nastąpi przebicie w dół poziomu dna (D) sprzedaj natychmiast

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj dopiero po wybiciu w górę (potwierdzonym wzrostem wolumenu obrotów)

PODWÓJNY SZCZYT

Przydatność:	podjęcie decyzji sprzedaży
Czas kształtowania:	kilka tygodni
Wolumen:	patrz opis poniżej
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen po wybiciu:	najczęściej zbliżony do ruchu przed formacją
Sygnał kupna:	spadek poniżej minimalnego poziomu pomiędzy szczytami

Teoria

Formacja ta (znana też jako "M") występuje w końcowej fazie długo- lub średnioterminowej zwyżki i zapowiada odwrócenie tendencji. Formację wyznaczają dwa maksima cenowe na tym samym poziomie (1,3) rozdzielone wyraźnym spadkiem cen. Wolumen obrotów jest często największy podczas wyznaczania pierwszego maksimum, rośnie też przy wyznaczaniu następnego lecz nie jest to warunek poprawności formacji. Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany po przebiciu w dół minimum cenowego (2) pomiędzy szczytami.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj natychmiast po przebiciu poziomu dna pomiędzy szczytami (Min)

POZIOM BEZPIECZEŃSTWA

Przydatność:

zabezpieczenie przed stratami

Teoria

Przy każdym zakupie akcji musi być wyznaczony poziom bezpieczeństwa. Zabezpiecza on przed stratami w przypadku niezgodnego z oczekiwaniami zachowania rynku. Poziom ten najczęściej ustala się nieco poniżej ostatniego lokalnego minimum przed wykonaniem transakcji kupna. Jeśli zakup nastąpił na korekcie oznaczonej na rysunku kolorem zielonym, to poziom bezpieczeństwa należy wyznaczyć nieco poniżej ostatniego lokalnego minimum przed zakupem (B1). W miarę wzrostu ceny poziom bezpieczeństwa może być podwyższany, nie może być jednak nigdy obniżany. Podwyższanie poziomu bezpieczeństwa powinno odbywać się po przebiciu ostatniego maksimum (M). Nowy poziom bezpieczeństwa powinien znaleźć się nieco poniżej najbliższego dołka (poziomy od B2 do B4).

Uwaga: Poziom bezpieczeństwa nie został podwyższony do punktu (X), gdyż szczyt oznaczony numerem (1) nie przekroczył ostatniego maksimum (M).

Po spadku cen poniżej poziomu bezpieczeństwa (punkt P) musi bezwzględnie nastąpić sprzedaż.

Taktyka gry

Zawsze przy zakupie akcji wyznaczaj poziom bezpieczeństwa 5-15% poniżej ostatniego lokalnego minimum. Dokładna odległość zależy od ceny akcji i od jej ruchliwości. I tak, dla akcji mało ruchliwej, której cena wynosi 100 zł poziom bezpieczeństwa będzie wyznaczany 5% poniżej minimum, natomiast dla bardzo ruchliwej akcji o cenie 5 zł poziom bezpieczeństwa będzie wyznaczany nawet 15% poniżej minimum.

Przy zwyżce cen stopniowo przesuwaj w górę poziom bezpieczeństwa (tak jak to opisano w teorii).

Uwaga: Nigdy nie obniżaj poziomu bezpieczeństwa.

Jeśli poziom bezpieczeństwa zostanie przebity (tu: poziom B4) - sprzedaj natychmiast.

POZIOM OPORU

Przydatność:	określenie wielkości zwyżki, podjęcie decyzji kupna, sprzedaży
Wolumen:	rośnie przy wyznaczeniu oporu
Częstość występowania:	duża
Ruch cen po przebiciu:	najczęściej do następnego wsparcia
Sygnał kupna:	przebicie poziomu oporu w górę
Sygnał sprzedaży:	wzrost kursu w pobliże oporu

Teoria

Poziom oporu wyznaczają poprzednie minima cenowe podczas zniżki cen, czyli wcześniejsze dna (punkt 1 lub punkty 1,2). Takie minimum powinno zostać potwierdzone przez wysoki wolumen obrotów. Poziom oporu nabiera znaczenia, gdy kurs spada poniżej ostatniego dna. To właśnie w okolicy tego poziomu powinien zostać zakończony lub zatrzymany ruch wzrostowy. Im dłużej kurs nie był w okolicy oporu (np. kilka miesięcy lub nawet lat) tym większe jest znaczenie tego poziomu. Każde testowanie poziomu oporu (wzrost w jego pobliże) powoduje zmniejszenie ważności tego poziomu.

Przebicie w górę poziomu oporu może być traktowane jako sygnał kupna. Jeśli nastąpi przynajmniej 10% wzrost kursu ponad opór - poziom ten zmienia się on we wsparcie, które najprawdopodobniej będzie powstrzymywało ewentualne późniejsze zniżki.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• sprzedaj przy dojściu kursu do dobrze wykształconego poziomu oporu i odkup jak opisano niżej

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj na korekcie po przebiciu w górę (potwierdzonym wzrostem wolumenu obrotów) dobrze wykształconego oporu

Zawsze przy podejmowaniu decyzji zakupu sprawdź położenie najbliższych poziomów oporu i wsparcia - mogą one spowolnić lub zatrzymać ruch cen (odpowiednio zwyżkę lub spadek).

POZIOM WSPARCIA

Przydatność:	określenie wielkości zniżki, podjęcie decyzji kupna, sprzedaży
Wolumen:	rośnie przy wyznaczeniu wsparcia
Częstość występowania:	duża
Ruch cen po przebiciu:	najczęściej do następnego wsparcia
Sygnał kupna:	korekta w pobliże poziomu wsparcia
Sygnał sprzedaży:	przebicie w dół poziomu wsparcia

Teoria

Poziom wsparcia wyznaczają poprzednie maksima cenowe podczas zwyżki cen, czyli wcześniejsze szczyty (punkt 1 lub punkty 1,2). Takie maksimum powinno zostać potwierdzone przez wysoki wolumen obrotów. Poziom wsparcia nabiera znaczenia, gdy kurs przekroczy ostatnie maksimum lub maksima. To właśnie w okolicy wsparcia może zostać zakończony lub zatrzymany ruch korekcyjny po wzrostach. Im dłużej kurs nie był w okolicy wsparcia (np. kilka miesięcy lub nawet lat) tym większe jest znaczenie tego poziomu. Każde testowanie poziomu wsparcia (spadek w jego pobliże) powoduje zmniejszenie ważności tego poziomu. Przebicie w dół poziomu wparcia może być traktowane jako sygnał sprzedaży. Jeśli nastąpi przynajmniej 10% spadek kursu poniżej wsparcia - zmienia się ono w poziom oporu, który najprawdopodobniej będzie hamował ewentualne późniejsze zwyżki.

Wsparcie jest najczęściej używane przy określaniu wielkości zniżek po wybiciu w dół z różnych formacji.

Uwaga: Minimum cenowe (3) nie jest poziomem wsparcia.

Uwaga: W trendzie krótkoterminowym poziomy wsparcia są najlepiej widoczne na notowaniach dziennych, natomiast dla ruchów głównych i średnioterminowych na notowaniach tygodniowych i miesięcznych.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• jeśli nastąpi przebicie w dół poziomu wsparcia sprzedaj natychmiast

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj na korekcie do wsparcia po pierwszym wybiciu (K1)

• kupuj na korekcie do pierwszego lokalnego maksimum po następnym ruchu (K2)

• ale nie kupuj na korekcie do drugiego lokalnego maksimum (K3) - na następne kupno trzeba poczekać do średnioterminowej korekty

Zawsze przy podejmowaniu decyzji zakupu sprawdź położenie najbliższych poziomów oporu i wsparcia - mogą one spowolnić lub zatrzymać ruch cen (odpowiednio zwyżkę lub spadek).

PROSTOKĄT

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna lub sprzedaży
Czas kształtowania:	od kilku tygodni do kilku miesięcy
Wolumen:	maleje
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen po wybiciu:	co najmniej równy wysokości formacji
Sygnał kupna:	wybicie przez górną krawędź
Sygnał sprzedaży:	przebicie dolnej krawędzi

Teoria

Prostokąty częściej zapowiadają kontynuację wcześniejszego trendu niż jego odwrócenie. Formację prostokąta wyznaczają linie poziome poprowadzone przez dwa maksima i dwa minima. Dopiero po ustaleniu tych czterech punktów (1,2,3,4) można mówić o wykształceniu się prostokąta. W obrębie formacji wolumen obrotów powinien wykazywać tendencję spadkową. Dość często w obrębie prostokąta występuje dokładnie sześć punktów zwrotnych przed wybiciem. Sygnał kupna zostaje wygenerowany po wybiciu przez górną krawędź, przy czym wolumen musi wyraźnie wzrosnąć (rys. 1). Często po wybiciu następuje ruch korekcyjny - oznaczony kolorem zielonym. Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany po przebiciu dolnej krawędzi (rys. 2). Wielkość wzrostu lub spadku cen po wybiciu z prostokąta powinna być co najmniej równa wysokości formacji (patrz linia fioletowa na rysunku).

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• jak tylko formacja się ustali (dwa szczyty i dwa dna, czyli po czwartym punkcie zwrotnym) możesz kupować blisko dna i sprzedawać blisko szczytu

• jeśli nastąpi wybicie w dół z formacji sprzedaj natychmiast

• po wybiciu w górę sprzedaj na wybiciu i odkup na korekcie

Jeśli nie posiadasz akcji:

• w przypadku prostokąta po zwyżce (rys. 1), kupuj na szóstym punkcie zwrotnym (6)

• kupuj dopiero na korekcie po wybiciu w górę (potwierdzonym wzrostem wolumenu obrotów)

SPODEK

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna
Czas kształtowania:	kilka miesięcy
Wolumen:	odpowiada kształtowi kursu
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen po wybiciu:	duży
Sygnał kupna:	wybicie ponad górne ograniczenie formacji

Teoria

Spodek jest jedną z najbardziej zyskownych formacji, ponieważ wzrost cen po wybiciu jest często bardzo duży. Podczas tworzenia się formacji kształt kursu przypomina spodek. Wolumen obrotów zachowuje się podobnie jak kurs (też ma kształt spodka) lecz jego wahania wyprzedzają nieco ruchy kursu (obroty zaczynają rosnąć lub spadać nieco wcześniej niż kurs). Jeśli w czasie kształtowania spodka następuje gwałtowny wzrost cen, wolumen także musi silnie rosnąć (patrz punkt A). Sygnał kupna następuje po wybiciu ponad poziom wyznaczający górną granicę formacji - poziom ten jest określony przez lewą cześć spodka wykształconą przy największych obrotach. Wybicie ze spodka musi zostać potwierdzone silną zwyżką wolumenu obrotów. Często po wybiciu następuje ruch korekcyjny w dół (oznaczony kolorem zielonym), po czym zwyżka jest kontynuowana. Na wykresach spółek o małej kapitalizacji i niskiej cenie akcji dochodzi czasami do wykształcenia seryjnych spodków (jeden po drugim, każdy na nieco wyższym poziomie). Wtedy każdy z nich ma długość ok. 5-7 tygodni.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• przy wybiciu w górę sprzedaj na wybiciu i odkup akcje na korekcie (jeśli wybicie zostało potwierdzone wzrostem wolumenu obrotów)

• jeśli w obrębie spodka nastąpi znaczna zwyżka kursu z bardzo wyraźnym wzrostem wolumenu (A), sprzedaj akcje i odkup na korekcie

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj na korekcie po wybiciu w górę (potwierdzonym wzrostem wolumenu obrotów) lub ewentualnie na korekcie po pierwszym znacznym wzroście kursu potwierdzonym bardzo wyraźną zwyżką wolumenu (A)

SPODEK ODWRÓCONY

Przydatność:	podjęcie decyzji sprzedaży
Czas kształtowania:	kilka miesięcy
Wolumen:	wysoki w środkowej i końcowej części formacji
Częstość występowania:	mała
Ruch cen po wybiciu:	duży
Sygnał sprzedaży:	przebicie dolnego ograniczenia formacji

Teoria

Odwrócony spodek jest jedną z rzadziej występujących formacji. Podczas jego tworzenia kształt kursu przypomina odwrócony spodek. Wolumen obrotów powinien osiągać najwyższe wartości przy maksymalnym poziomie kursu i pod koniec odwróconego spodka. Sygnał sprzedaży następuje po przebiciu poziomu wyznaczającego dolną granicę formacji - poziom ten jest określony przez lewą cześć spodka wykształconą przy stosunkowo niskich obrotach.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• jeśli nastąpi wybicie w dół z formacji sprzedaj natychmiast

TRENDY

Przydatność:	określenie tendencji kursu
Czas kształtowania:	patrz opis
Wolumen:	patrz opis
Ruch cen:	zależy od stopnia trendu

Teoria

Trend jest podstawowym pojęciem analizy technicznej i określa kierunek ruchu cen całego rynku bądź jakiegoś papieru. Trend ma podstawowe znaczenie przy podejmowaniu decyzji o kupnie czy sprzedaży, ponieważ jedna z podstawowych zasad analizy technicznej głosi, że inwestowanie zawsze powinno odbywać się w zgodzie z trendem (kierunkiem ruchu cen).

Ze względu na czas trwania trendy można podzielić na:

• długoterminowy (główny, pierwszorzędny) - trwający od kilku miesięcy do kilku lat

• średnioterminowy (drugorzędny) - trwający kilka miesięcy

• krótkoterminowy (trzeciorzędny) - trwający kilka tygodni.

Wspomniana wyżej zasada inwestowania w zgodzie z trendem odnosi się przede wszystkim do trendu głównego.

Jeżeli linia trendu jest wyznaczana przez szczyty - mówimy o trendzie niebieskim, jeśli zaś przez dołki - mówimy o trendzie czerwonym.

Ze względu na kierunek ruchu cen można wyodrębnić trendy:

• zwyżkujący - wyznaczany zawsze przez minima cenowe

• zniżkujący - wyznaczany zawsze przez szczyty

• horyzontalny - wyznaczany przez dołki lub szczyty.

Taktyka gry

Zawsze na początku analizy powinieneś wyznaczyć na wykresie linie trendu i inwestować w zgodzie z trendem głównym. Trendy pozwalają na zabezpieczenie przed zbyt wczesnym wyjściem z rynku przy inwestycjach długoterminowych.

Ważne informacje dotyczące trendów:

• Trendy główne zwykle trwają przez długi okres czasu i w tym czasie kursy akcji przebywają długą drogę.

• Ogromne zyski można by osiągnąć kupując na samym dnie bessy, a sprzedając na samym szczycie hossy.

• Nie jest możliwe wykonanie ruchów opisanych w punkcie powyżej.

• Jest możliwe uniknięcie kupowania pod koniec hossy.

• Możliwe jest osiągnięcie zysków przy inwestycjach zgodnych z trendem głównym, w trendzie drugorzędnym, a czasami nawet na akcjach poruszających się przeciwnie do trendu głównego.

• Największe i najpewniejsze zyski można osiągnąć inwestując w trendzie głównym przez większą część czasu jego trwania ale nie w początkowej ani końcowej fazie tego trendu. Dlatego kapitał należy inwestować w największym stopniu w środkowej fazie trendu głównego.

TREND HORYZONTALNY

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna, sprzedaży
Ruch cen:	zależy od czasu trwania trendu
Sygnał kupna:	przebicie w górę linii trendu
Sygnał sprzedaży:	przebicie w dół linii trendu

Teoria

Aby wyznaczyć trend horyzontalny należy wyodrębnić dwa minima (rys. 1) albo dwa maksima (rys. 2) cenowe (1,2) przy czym oba punkty muszą zostać ustalone na tym samym poziomie. Punkty te muszą być oddalone od siebie przynajmniej o tydzień, a pomiędzy nimi kurs musi wyraźnie odejść od wyznaczanej właśnie linii trendu. Potwierdzenie trendu następuje, gdy kolejny punkt zwrotny (3) utworzy się w jego pobliżu.

Istnieją dwa kryteria ważności (w sensie technicznym) trendu horyzontalnego:

• ilość potwierdzeń: większa liczba punktów zwrotnych na linii bądź blisko niej świadczy o większej sile trendu, tzn. każdy test trendu podkreśla jego znaczenie

• odległość między punktami wyznaczającymi trend: im większy jest odstęp (w czasie) pomiędzy punktami zwrotnymi, tym silniejszy trend.

Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany, jeśli kurs przebija w dół linię trendu (rys. 1). Sygnał kupna zostaje wygenerowany, jeśli kurs przebija w górę linię trendu (rys 2.) przy znacznej zwyżce wolumenu obrotów. Wielkość ruchu cen podczas wybicia musi wynieść co najmniej 3% w przypadku akcji lub 2% w przypadku indeksu.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• jeśli nastąpi przebicie w dół czerwonej linii trendu (rys. 1) sprzedaj natychmiast

• jeśli nastąpi przebicie w górę niebieskiej linii trendu (rys. 2) sprzedaj na wybiciu i odkup na korekcie

Jeśli nie posiadasz akcji:

• jeśli nastąpi przebicie w górę niebieskiej linii trendu (rys. 2) możesz kupować na korekcie

TREND ZNIŻKUJĄCY

Przydatność:	określenie tendencji kursu
Wolumen:	patrz opis
Ruch cen:	zależy od czasu trwania trendu

Teoria

Aby wyznaczyć trend zniżkujący należy wyodrębnić dwa maksima cenowe (1,2) przy czym drugie musi zostać ustalone na niższym poziomie niż pierwsze. Maksima te muszą być oddalone od siebie przynajmniej o tydzień, a pomiędzy nimi kurs musi wyraźnie odejść od wyznaczanej właśnie linii trendu. Potwierdzenie trendu następuje, gdy kolejne maksimum cenowe (3) utworzy się w jego pobliżu.

Istnieją trzy kryteria ważności (w sensie technicznym) trendu zniżkującego:

• ilość potwierdzeń: większa liczba szczytów na linii bądź blisko niej świadczy o większej sile trendu, tzn. każdy test trendu podkreśla jego znaczenie

• odległość między punktami wyznaczającymi trend: im większy jest odstęp (w czasie) pomiędzy szczytami, tym silniejszy trend

• kąt nachylenia: im mniej stroma jest linia trendu, tym większe jest jej znaczenie (tym trudniej trend będzie przełamany).

Uwaga: Przebicie w górę linii trendu zniżkującego nie jest sygnałem kupna (może być traktowane jako sygnał przygotowawczy).

Wolumen obrotów powinien potwierdzać trend tzn. powinien osiągać wyższe wartości, gdy kurs wyznacza nowe minima.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• jeśli nie sprzedałeś wcześniej, sprzedaj przy potwierdzeniu trendu (trzeci punkt zwrotny)

Jeśli nie posiadasz akcji:

• jeśli nastąpi wybicie w górę (W) przygotuj się do zakupu - czekaj na inne sygnały kupna

TREND ZWYŻKUJĄCY

Przydatność:	określenie tendencji kursu, podjęcie decyzji sprzedaży
Wolumen:	patrz opis
Ruch cen:	zależy od czasu trwania trendu
Sygnał sprzedaży:	przebicie w dół linii trendu

Teoria

Aby wyznaczyć trend zwyżkujący należy wyodrębnić dwa minima cenowe (1,2) przy czym drugie musi zostać ustalone na wyższym poziomie niż pierwsze. Minima te muszą być oddalone od siebie przynajmniej o tydzień, a pomiędzy nimi kurs musi wyraźnie odejść od wyznaczanej właśnie linii trendu. Potwierdzenie trendu następuje, gdy kolejne minimum cenowe (3) utworzy się na tej linii lub w jej pobliżu.

Istnieją trzy kryteria ważności (w sensie technicznym) trendu zwyżkującego:

• ilość potwierdzeń: większa liczba dołków na linii bądź blisko niej świadczy o większej sile trendu, tzn. każdy test trendu podkreśla jego znaczenie

• odległość między punktami wyznaczającymi trend: im większy jest odstęp (w czasie) pomiędzy dołkami, tym silniejszy trend

• kąt nachylenia: im mniej stroma jest linia trendu, tym większe jest jej znaczenie (tym trudniej trend będzie przebity i tym ważniejszy jest sygnał sprzedaży po przebiciu trendu).

Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany, jeśli kurs przebija w dół linię trendu (o co najmniej 3% w przypadku akcji, lub 2% w przypadku indeksu).

Uwaga 1: Bardzo duży wzrost wolumenu obrotów podczas przebicia linii trendu, a potem natychmiastowy powrót kursu do tej linii może oznaczać fałszywy sygnał sprzedaży.

Uwaga 2: Na początku głównego trendu wzrostowego poprawnie wyznaczona linia najczęściej przebiega przez drugie i trzecie minimum (a nie przez pierwsze i drugie). Wolumen obrotów powinien potwierdzać trend tzn. powinien osiągać wyższe wartości, gdy kurs wyznacza nowe maksima.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• jeśli nastąpi przebicie w dół czerwonej linii trendu sprzedaj natychmiast

• jeśli nastąpi przebicie w górę niebieskiej linii trendu i trend nie jest bardzo stromy, sprzedaj na wybiciu i odkup na korekcie (pod warunkiem, że linie trendu nie tworzą klina zwyżkującego)

Jeśli nie posiadasz akcji:

• jeśli nastąpi przebicie w górę niebieskiej linii trendu i trend nie jest bardzo stromy, możesz kupować na korekcie

TRÓJKĄT ZNIŻKUJĄCY

Przydatność:	podjęcie decyzji sprzedaży
Czas kształtowania:	od kilku tygodni do kilku miesięcy
Wolumen:	maleje
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen po wybiciu:	co najmniej równy wysokości formacji
Sygnał sprzedaży:	przebicie dolnej krawędzi

Teoria

Trójkąt zniżkujący jest formacją w której dolna krawędź jest linią poziomą, a górna linią zwyżkującą. Formację można wyznaczyć dopiero po ustanowieniu dwóch minimów na tym samym poziomie (2,4) oraz dwóch maksimów (1,3). Podczas kształtowania się trójkąta wolumen obrotów powinien maleć. Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany po przebiciu dolnej (poziomej) krawędzi. Czasem po wybiciu następuje ruch korekcyjny (oznaczony kolorem zielonym). Wybicie z trójkąta zniżkującego powinno nastąpić nie później niż 25% przed jego końcem licząc od początku formacji (P) czyli pierwszego punktu zwrotnego do przecięcia ramion trójkąta (K). Późniejsze wybicie często bywa ruchem fałszywym. Wielkość spadku po wybiciu z trójkąta powinna być co najmniej równa wysokości formacji mierzonej w drugim punkcie zwrotnym (patrz linia fioletowa na rysunku). Bardzo często poziom wyznaczony przez dolną krawędź stanowi silny opór (jeśli nastąpi wybicie w dół).

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• jeśli nastąpi wybicie w dół z formacji sprzedaj natychmiast

TRÓJKĄT ZWYŻKUJĄCY

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna
Czas kształtowania:	od kilku tygodni do kilku miesięcy
Wolumen:	maleje
Częstość występowania:	średnia
Ruch cen po wybiciu:	co najmniej równy wysokości formacji
Sygnał kupna:	wybicie ponad górną krawędź

Teoria

Trójkąt zwyżkujący jest formacją w której górna krawędź jest linią poziomą, a dolna linią zwyżkującą. Formację można wyznaczyć dopiero po ustanowieniu dwóch maksimów na tym samym poziomie (1,3) oraz dwóch minimów (2,4). Podczas kształtowania się trójkąta wolumen obrotów powinien maleć. Sygnał kupna zostaje wygenerowany po wybiciu przez górną (poziomą) krawędź przy wyraźnym wzroście wolumenu obrotów. Nierzadko po wybiciu następuje ruch korekcyjny (oznaczony kolorem zielonym). Wybicie z trójkąta zwyżkującego powinno nastąpić nie później niż 25% przed jego końcem licząc od początku formacji (P) czyli pierwszego punktu zwrotnego do przecięcia ramion trójkąta (K). Późniejsze wybicie jest często ruchem fałszywym. Wielkość wzrostu cen po wybiciu z trójkąta powinna być co najmniej równa wysokości formacji mierzonej w drugim punkcie zwrotnym (patrz linia fioletowa na rysunku). Bardzo często poziom wyznaczony przez górną krawędź stanowi po wybiciu silne wsparcie.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• przy wybiciu w górę sprzedaj na wybiciu i odkup akcje na korekcie (jeśli wybicie zostało potwierdzone wzrostem wolumenu obrotów)

• jeśli nastąpi wybicie w dół z formacji uważaj na inne sygnały sprzedaży i jeśli wystąpią sprzedaj natychmiast

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj dopiero na korekcie po wybiciu w górę (potwierdzonym wzrostem wolumenu obrotów)

Uwaga: Bardzo ważne jest, żeby wybicie nastąpiło w określonym czasie (nie później niż 25% przed końcem trójkąta, najlepiej w okolicach 2/3 długości formacji).

TRÓJKĄT SYMETRYCZNY

Przydatność:	podjęcie decyzji kupna lub sprzedaży
Czas kształtowania:	od kilku tygodni do kilku miesięcy
Wolumen:	maleje
Częstość występowania:	duża
Ruch cen po wybiciu:	co najmniej równy wysokości formacji
Sygnał kupna:	wybicie ponad górną krawędź
Sygnał sprzedaży:	przebicie dolnej krawędzi

Teoria

Trójkąt symetryczny częściej zapowiada kontynuację wcześniejszego ruchu niż jego odwrócenie. Formację wyznaczają dwie zbieżne linie poprowadzone przez dwa maksima i dwa minima. Dopiero po ustaleniu tych czterech punktów (1,2,3,4) można mówić o ukształtowaniu się formacji. W obrębie formacji wolumen obrotów powinien wykazywać tendencję spadkową. Dość często w obrębie trójkąta występuje dokładnie sześć punktów zwrotnych przed wybiciem. Sygnał kupna zostaje wygenerowany po wybiciu przez górną krawędź przy czym wolumen musi wyraźnie rosnąć (rys. 1). Nierzadko po wybiciu następuje ruch korekcyjny (oznaczony kolorem zielonym). Sygnał sprzedaży zostaje wygenerowany po przebiciu dolnej krawędzi formacji (rys. 2). Wybicie z trójkąta symetrycznego powinno nastąpić w granicach od 50% do 25% przed jego końcem licząc od początku formacji (P) czyli pierwszego punktu zwrotnego do przecięcia ramion trójkąta (K). Wybicie w innym momencie jest często ruchem fałszywym. Wielkość wzrostu lub spadku cen po wybiciu z trójkąta powinna być co najmniej równa wysokości formacji mierzonej w drugim punkcie zwrotnym (patrz linia fioletowa na rysunku). Bardzo często poziom wyznaczony przez wierzchołek trójkąta (K) stanowi silne wsparcie lub opór.

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• przy wybiciu w górę sprzedaj na wybiciu i odkup akcje na korekcie (jeśli wybicie zostało potwierdzone wzrostem wolumenu obrotów)

• jeśli nastąpi wybicie w dół z formacji sprzedaj natychmiast

Jeśli nie posiadasz akcji:

• kupuj dopiero na korekcie po wybiciu w górę (potwierdzonym wzrostem wolumenu obrotów)

Poziom bezpieczeństwa możesz wyznaczyć na wysokości wierzchołka trójkąta.

Uwaga: Bardzo ważne jest, żeby wybicie nastąpiło w określonym czasie (50-25% przed końcem trójkąta).

WOLUMEN

Przydatność:

potwierdzenie siły trendu

Teoria

Wolumen obrotów powinien potwierdzać trend główny. Przy trendzie wzrostowym powinien osiągać wysokie wartości podczas zwyżek kursu do nowych maksimów, a przy trendzie spadkowym powinien rosnąć, gdy kurs osiąga kolejne minima. Brak potwierdzenia trendu przez wolumen obrotów ostrzega przed możliwością zmiany tendencji.

Taktyka gry

Gdy kurs kilka dni z rzędu rośnie w zgodzie z trendem głównym i nagle następuje bardzo znaczący wzrost wolumenu, mogą wystąpić się dwie sytuacje:

• zmiana kierunku ruchu (najczęściej)

• przyspieszenie wzrostu (rzadko)

Ponieważ w 9 przypadkach na 10 dochodzi do zmiany kierunku ruchu, to jeśli posiadasz akcje sprzedaj je.

WYSPA

Przydatność:	zapowiedź krótkotrwałego odwrócenia tendencji
Czas kształtowania:	kilka dni
Wolumen:	stosunkowo wysoki
Częstość występowania:	mała
Ruch cen:	mały

Teoria

Wyspa jest formacją, którą wyznacza się na wykresach dziennych przedstawiających ruch cen w postaci pionowego odcinka (np. wykres OHLC lub świece japońskie). Formacja ta jest oddzielona od reszty wykresu przez dwie częściowo pokrywające się luki (A,B). W obrębie wyspy wolumen obrotów powinien być stosunkowo wysoki, a ruchy cen niewielkie. Formacja wyspy zapowiada odwrócenie trendu krótkotrwałego (a nie głównego).

Taktyka gry

Jeśli posiadasz akcje:

• zaraz po ukształtowaniu się wyspy (druga luka) sprzedaj (jest to sygnał dla inwestycji krótkoterminowych)

ACCUMULATION/DISTRIBUTION LINE (AD)

Wskaźnik AD (Accumulation/Distribution Line) informuje o zachodzących ruchach akumulacyjnych lub dystrybucyjnych. AD opiera sie bowiem na założeniu, że ruch ceny (zwyżkujący czy zniżkujący) jest tym pewniejszy im większy jest towarzyszący mu wzrost wolumenu. Inaczej mówiąc, gdy wraz ze wzrostem ceny akcji wzrasta wolumen  - tj. rośnie wartość wskaźnika, wzrasta akumulacja danego instrumentu - istnieje znaczące prawdopodobieństwo kontynuacji trendu zwyżkującego. Analogicznie, spadek cen połączony z wzrostem obrotów powoduje spadek wartości wskaźnika i świadczy o zwiększonej dystrybucji - prawdopodobna kontynuacja spadku notowań danego papieru wartościowego. 

Wskaźnik służy do przewidywania zmian trendów na podstawie obserwacji dywergencji pomiędzy wykresem kursu akcji a przebiegiem wskaźnika. Jeśli na wskaźniku pojawia się trend zwyżkujący (A) przy kontynuacji spadku przez wykres kursu (B), zapowiadana jest zmiana trendu wykresu instrumentu. Analogicznie, zapowiadana jest zmiana trendu zwyżkującego w sytuacji, gdy kurs nadal rośnie (D), a na wskaźniku wytworzy się trend zniżkujący (C) - na pokazanym wykresie skutkiem tego jest korekta cen instrumentu (E).

MOVING AVERAGE CONVERGENCE DIVERGENCE (MACD)

MACD (Moving Average Convergence Divergence) jest jednym z najczęściej używanych wskaźników. Wskaźnik ten powstaje w wyniku obliczenia różnicy dwóch wykładniczych średnich kroczących - najczęściej jest to wynik odejmowania dwudziestosześciodniowej wykładniczej średniej kroczącej od dwunastodniowej wykładniczej średniej kroczącej. Graficzną reprezentacją wyniku tegoż działania matematycznego jest wskaźnik oscylujący wokół poziomu zerowego i przecinający linię Signal. 

Popularność wskaźnika MACD wynika z dużej użyteczności generowanych przez niego sygnałów, z łatwości interpretacji oraz z możliwości wykorzystania wskaźnika zarówno w okresie stabilizacji jak i wyraźnych wzrostów czy spadków cen. Przy stosunkowo dużej wiarygodności generowanych przez MACD sygnałów wadą są wyraźne ich opóźnienia. Dlatego MACD bardziej przydaje się przy inwestycjach o dłuższym horyzoncie czasowym.

Na zaprezentowanym wyżej przykładzie mamy do czynienia z wykresem kursu instrumentu (górny wykres) oraz wykresem wskaźnika MACD dla tego instrumentu (dolny wykres). Na dolnym wykresie rozróżniamy następujące elementy: wskaźnik MACD (niebieska linia), linia Signal (pomarańczowa linia), towarzyszący im wykres słupkowy (zielony wykres) oraz sygnały kupna i sprzedaży (odpowiednio zielone i czerwone znaczniki). Linia Signal to graficzna reprezentacja dziewięciodniowej średniej kroczącej wskaźnika MACD (obliczonej z MACD a nie z ceny), wykres słupkowy zaś w graficzny sposób prezentuje różnicę pomiędzy tymi dwoma średnimi.

Sygnał kupna (zielony znacznik) zostaje wygenerowany, gdy MACD przebija od dołu niemalejącą linię Signal, zaś sygnał sprzedaży (czerwony znacznik) zostaje wygenerowany, gdy MACD przebija od góry nierosnącą linię Signal.

Sygnał kupna powinien zostać wygenerowany poniżej poziomu zerowego, a sygnał sprzedaży powyżej tego poziomu.
Wyjątek: Gdy nieco ponad poziomem zerowym dochodzi do ustabilizowania wskaźnika, a następnie przebicia w górę linię Signal - zostaje często wygenerowany mocny sygnał kupna zapowiadający długą zwyżkę. Analogiczna sytuacja ma miejsce w przepadku sygnału sprzedaży.

STOCHASTIC - OSCYLATOR STOCHASTYCZNY (STS)

Oscylator Stochastyczny (Stochastic - STS) został stworzony przez dr George'a Lane i monitoruje zmianę ceny zamknięcia od minimum w stosunku do rozpiętości między ceną minimalną a maksymalną. Wspomniane zmiany następnie uśrednia się przy pomocy średniej ruchomej.

Istnieją trzy odmiany wskaźnika: szybki (Stochastic Fast), wolny (Stochastic Slow) oraz pełny (Stochastic Full). Pierwszy z nich lepiej sprawdza się przy prognozach krótkoterminowych. Drugi rodzaj wskaźnika jest 'wolniejszą' wersją tego samego wskaźnika, wymaga większego okresu czasu branego do obliczeń i wykazuje przydatność przy prognozach długoterminowych. Pełna odmiana wskaźnika STS bierze pod uwagę trzy parametry: pierwszy to liczba okresów służąca do obliczenia %K, ostatni to liczba okresów służąca do obliczenia linii sygnałowej %D, zaś środkowy parametr to tzw. 'czynnik wygładzający' linii %K. Cechą tego ostatniego typu wskaźnika STS jest jego daleko większa elastyczność i uniwersalność w porównaniu z jego dwoma 'kuzynami'. 

Wykres wskaźnika składa się z dwóch linii: %K - główna linia oscylatora (niebieska linia na wykresie) oraz jej wygładzona postać - %D, który służy jako linia Signal. %D jest równe trzydniowej średniej ruchomej (Moving Average - MA) z %K.

Istnieją trzy rodzaje interpretacji wskaźnika, pierwszy w oparciu o przecięcie przez wskaźnik %K linii %D, drugi w oparciu o przecięcie przez wskaźnik poziomów wykupienia i wyprzedania, trzeci zaś polega na wyszukiwaniu dywergencji pomiędzy wykresem wskaźnika a przebiegiem kursu.

W pierwszej interpretacji (patrz wykres wyżej), sygnał kupna (zielony znacznik) zostaje wygenerowany, gdy wskaźnik przebija od dołu poziom wyprzedania, zaś sygnał sprzedaży (czerwony znacznik) zostaje wygenerowany, gdy wskaźnik przebija od góry poziom wykupienia. Do analizy oscylatora w ten sposób konieczne jest wyznaczenie poziomów wykupienia i wyprzedania. Poziom wykupienia wyznacza się najczęściej na wysokości 80-90% a poziom wyprzedania na wysokości 10-20%.

W drugiej interpretacji (patrz wykres powyżej), sygnałem do kupna (K) jest sytuacja, gdy następuje przecięcie od dołu niemalejącej linii %D (pomarańczowa linia) przez linię %K (niebieska linia), zaś sygnałem do sprzedaży (S) jest sytuacja, gdy następuje przecięcie od góry nierosnącej linii %D (pomarańczowa linia) przez wskaźnik %K (niebieska linia). Sygnały te (odpowiednio K, S) są bardziej wiarygodne, gdy występują w pobliżu poziomów wyprzedania i wykupienia.

W trzeciej interpretacji (patrz wykres powyżej) poszukuje się dywergencji pomiędzy trendami wskaźnika i kursu instrumentu. Trend zwyżkujący wskaźnika (C) przy jednoczesnym trendzie zniżkującym kursu (D) może zwiastować zakończenie (i ewentualne odwrócenie) trendu spadkowego. W sytuacji odwrotnej, zniżkujący trend wskaźnika (A) przy jednoczesnym zwyżkującym trendzie kursu (B) może zapowiadać zakończenie (i ewentualne odwrócenie) trendu wzrostowego.

RELATIVE STRENGTH INDEX (RSI)

Wskaźnik RSI (Relative Strength Index - Indeks siły względnej) jest bardzo popularnym wskaźnikiem i często używa się go razem ze wskaźnikami MACD czy ROC jako podstawowe narzędzie analizy technicznej.

Wskaźnik porównuje ruchy zwyżkujące i zniżkujące cen zamknięcia w danym okresie czasu. Twórca wskaźnika sugeruje okres czternastodniowy jako optimum, jednakże spotyka się okresy siedmio- i dziewięciodniowe dla analiz krótkoterminowych oraz okresy dwudziestojedno- i dwudziestopięciodniowe dla analiz długoterminowych. Wartości wskaźnika są prezentowane na wykresie w skali od 0 do 100.

Wskaźnik RSI cechuje sie gładszym wykresem i mniejszymi zniekształceniami (w stosunku do wielu innych krótko- i średnioterminowych wskaźników) wywołanymi przez skrajnie wysokie i skrajnie niskie poziomy kursu. 

Wskaźnik RSI i jego wykres nadaje się do poszukiwania potwierdzeń lub przewidywania oznak przebić i zmian trendów. Dlatego też pierwszy ze sposobów interpretacji polega na wyszukiwaniu dywergencji pomiędzy wykresem wskaźnika a wykresem cen akcji. Na wykresie powyżej przedstawiona została sytuacja w której zniżkującemu trendowi (B) kursu akcji COMARCH, towarzyszy trend zwyżkujący wskaźnika (A), zwiastując niedługi zakończenie trendu spadkowego..

Drugi sposób (pokazany na wykresie powyżej) opiera się wyszukiwaniu punktów przekroczenia przez wykres wskaźnika poziomów wykupienia i wyprzedania. Poziom wykupienia najczęściej wyznacza się na wysokości 70-80%, a poziom wyprzedania na wysokości 20-30%, zaś Wilder sugeruje tutaj poziomy 30% dla poziomu wyprzedania i 70% dla poziomu wykupienia. Sygnał kupna (zielony znacznik) zostaje wygenerowany, gdy wskaźnik przebija od dołu poziom wyprzedania, zaś sygnał sprzedaży (czerwony znacznik) zostaje wygenerowany, gdy wskaźnik przebija od góry poziom wykupienia.

W celu wyszukania bardziej wiarygodnych sygnałów najczęściej stosuje się obie metody interpretacji wskaźnika RSI jednocześnie.

---