SIGMUND FREUD „WSTĘP DO PSYCHOANALIZY”
Wykład XVII - „Znaczenia objawów”
Psychoanaliza ( w przeciwieństwie do psychiatrii klinicznej) zakłada, że objawy nerwic mają duże znaczenie i pozostają w trwałym związku z przeżyciami chorego.
Znaczenie objawów na podstawie analizy zachowań towarzyszących nerwicy natręctw:
nerwica natręctw: forma schorzenia nerwicowego, większość objawów stwarzana w obrębie sfery psychicznej.
„Chorzy na n.n. zajęci są myślami, które ich właśnie nie interesują, czują w sobie impulsy, które wydają im się dziwaczne i wykonują czynności, które nie sprawiają im przyjemności, lecz których zaniechanie jest dla nich niemożliwe”
myśli te są często bezsensowne, niedorzeczne, ale wyczerpują chorego, bo jest przez nie zmuszany do ciężkiej pracy umysłowej, której sam chory poddaje się niechętnie
myśli te mogą posiadać jednak pewne straszne treści - np. pokusę popełnienia morderstwa, tak że chory ucieka przed nimi, broni się przed ich wykonaniem zakazami wobec siebie, co prowadzi do pewnej rezygnacji z własnej swobody
myśli te nieczęsto zostają wykonane - ucieczka i ostrożność zwyciężają, chory wykonuje natomiast tzw. Czynności przymusowe - codzienne powtarzanie pewnych utartych, sztywnych schematów zachowań, na których chory jest bardzo skupiony, i które urastają do rangi często niedorzecznych ceremonii.
Nerwicy towarzyszy zwątpienie, które wpływa na chwiejność przekonań, nawet tych wcześniej najpewniejszych, i na upośledzeniu możności podejmowania decyzji
Osoba chorego: początkowo człowiek energiczny, uparty, często ponadprzeciętnie inteligentny, nadmiernie poprawny, bardzo wrażliwy, o wysokim poziomie moralności. Zwątpienie i natręctwa prowadzą do coraz większego braku zdecydowania, energii, do coraz dalej posuniętego ograniczenia swobody.
Przykładowa analiza objawów n.n. :
Kobieta, około 30 lat, wielokrotnie w ciągu dnia wykonuje następującą czynność przymusową :
„wybiegała ze swego pokoju do sąsiedniego, stawała tam w pewnym określonym miejscu przy stole, dzwoniła na swą pokojówkę, dawała jej jakieś obojętne zalecenie lub odsyłała bez niego, i biegła z powrotem”
interpretacja objawu: miało to związek z nocą poślubna kobiety, kiedy to jej mąż okazał się być impotentem, wiele razy biegał od swego pokoju do jej ponawiając próby - ale nic z tego nie wyszło. Powiedział on wtedy, że będzie wstyd przed pokojówką rano ścielącą łóżko i wylał na prześcieradło czerwony atrament, ale nie w miejscu, gdzie taka plama miałaby prawo się znaleźć.
Związek z natręctwem: obrus na stole, do którego biega kobieta ma na sobie plamę, kobieta zawsze staje tak, aby pokojówka nie mogła przeoczyć tej plamy. Pacjentka identyfikuje się ze swoim mężem z tamtej nocy, obrus i stół - prześcieradło i łóżko.
Czyli: czynność przymusowa (jako objaw) jest pełna znaczenia, wydaje się być powtórzeniem tamtej sceny, powtórzenie to jest jednak troche zmodyfikowane: mąż wstydził się pokojówki, natomiast teraz kobieta specjalnie pokazuje pokojówce plamę: w pewien sposób czynność przymusowa przedstawia życzenie kobiety z tamtej nocy w teraźniejszości: nie, on nie jest impotentem (więc nie ma się czego wstydzić przed służącą)
poza tym czynność przymusowa ściśle powiązana z życiem intymnym pacjentki.
3) Znaczenie objawu polega na jego związku z przeżyciami chorego.
zadanie psychoanalizy: by dla bezsensownej idei bądź czynności znaleźć taką sytuację w przeszłości, kiedy to idea była uzasadniona, a czynność celowa.
Im bardziej indywidualnie rozwinięty objaw - tym prędzej będzie można odkryć taki związek
Częste są jednak tzw. objawy typowe- występujące w wielu przypadkach chorobowych, mniej więcej jednakowe, ich różnice indywidualne zanikają lub zacierają się tak bardzo, że trudno powiązać dany objaw z indywidualnym przeżyciem chorego.
np. wielu cierpiących na n.n. ma natręctwa na punkcie przesadnego mycia się, wielu chorych na histerie lękową - np. agorafobię - boi się otwartych przestrzeni.
według typowych objawów orientujemy się stawiając diagnozę.
W obliczu objawów typowych - można dokonać pewnej interpretacji u poszczególnych osób, jednak nie można znaleźć wyjaśnienia dla ich monotonii i typowego pojawiania się.
Trudno wyodrębnić podstawowa różnice między objawami typowymi i zindywidualizowanymi:
„jeśli objawy indywidualne zależą tak niezaprzeczalnie od przeżycia chorego to dla objawów typowych istnieje możliwość, że sprowadzają się do przeżycia, które jest samo przez się wspólne wszystkim ludziom. Inne regularnie powracające rysy nerwicy mogą być ogólnymi reakcjami, które bywają narzucone chorym przez sama istotę zmiany chorobowej, jak na przykład powtarzanie lub wątpliwości przy nerwicy natręctwa”
Wykład XVIII - „Związanie z urazem. Nieświadome”
Przedstawiony wyżej przypadek i wiele innych sytuacji sprawiają wrażenie, że pacjenci bardzo mocno związani są z pewna sytuacja w przeszłości, nie potrafią się od niej uwolnić, w sposób istotny wpływa ona na ich postawę wobec życia (np. dziewczyna, u której w czasie jeszcze przed dojrzewaniem płciowym wytworzyło się erotyczne przywiązanie do ojca: jest agresywna wobec matki - jako nieuświadomionej rywalki, nie chce wchodzić w żadne związki męsko-damskie)
jest to cecha charakterystyczna praktycznie każdej nerwicy . chorzy w swoich objawach chorobowych cofają się do pewnego okresu w przeszłości, do dzieciństwa a nawet do niemowlęctwa.
Analogiczne do takiego zachowania się nerwowo chorych sa schorzenia, powstające w obliczu jakichś silnych negatywnych bodźców (np. wojny) - tzw. nerwice urazowe.
Nerwice urazowe nie są dokładnie tym samym co nerwice samorzutne, ale mają jedną wyraźna cechę wspólną - u ich podstawy leży związek z momentem w przeszłości, który wywołał uraz. chory nie może się od niego uwolnić, często go powtarza - np. w marzeniach sennych lub podczas ataków histerii.
Przeżycie urazowe: przynosi życiu duchowemu w ciągu krótkiego czasu tak silny przyrost podrażnień, że nie udaje się pozbyć się ich lub przerobić w sposób normalny, czego wynikiem muszą być stałe zaburzenia u układzie energetycznym
Nerwice można więc przyrównać do zachowań urazowych: powstaje ona wskutek niemożności uwolnienia się od przeżycia o bardzo silnym akcencie uczuciowym. Każda nerwica zawiera takie związanie (wydarzenia z przeszłości ze stanem teraźniejszym), lecz nie każde takie związanie prowadzi do nerwicy (np. żałoba - związanie uczuciowe z czymś minionym, implikujące zmiany w teraźniejszości -nie jest przecież nerwicą. Natomiast bywają nerwice będące patologicznymi formami żałoby).
Nieswiadome procesy duchowe- z nich wynikają czynności przymusowe (kobieta biegała po tych pokojach, po to, by skorygować wydarzenie z przeszłości, lecz świadomie nie zdawała sobie sprawy z ukrytego sensu swoich poczynań.) są to procesy psychiczne, wpływające na nasze zachowanie, z których jednak nie zdajemy sobie sprawy. (np. w czasie hipnozy uczony poddał pacjentowi myśl otwarcia parasola w pięć minut po obudzeniu się. Pacjent to zrobił, ale nie był w stanie powiedzieć dlaczego)
istnieje więc w nas część niezależna od naszej świadomości
możność nadania sensu objawom nerwicowym przez interpretacje analityczną jest niezbitym dowodem na istnienie nieświadomych procesów duchowych.
Nerwice jako skutki n.p.d.
Związek między nieświadomymi procesami duchowymi a objawami:
„za każdym razem, kiedy napotykamy objaw, możemy wnioskować o istnieniu u chorego określonych nieświadomych procesów, które właśnie zawierają sens objawu. Lecz konieczne jest również, by ten sens był nieświadomy, jeśli objaw ma dojść do skutku. Ze świadomych procesów nie tworzą się objawy. Skoro owe procesy nieświadome staną się świadomymi, objaw musi zniknąć”
przemiana z nieświadomego w świadome musi zajść w procesach psychicznych pacjenta.
Luki pamięciowe - amnezje
amnezjom neurotyka przypisuje się ważne znaczenie w powstawaniu objawów choroby. Zadanie leczenia psychoanalitycznego - wypełnienie luk pamięci chorego.
Dla nerwicy natręctw nie jest konieczne istnienie właściwej amnezji, wystarczy że przerwany zostanie związek który powinien wywołać skojarzenie z danym wydarzeniem w przeszłości (kobieta pamiętała wydarzenie z nocy poślubnej, jednak ono po prostu jej się nie kojarzyło)
Dla histerii - bardziej charakterystyczne są rozległe amnezje, zarówno jeśli chodzi o przyczyny choroby (począwszy od amnezji dziecięcych na tych dotyczących najświeższych zdarzeń skończywszy) jak i o jej objawy (ataki histerii, które nie pozostawiają w pamięci żadnego śladu)
Wykład XIX- „Opór i tłumienie”
Podczas całego procesu leczenia chorego napotykany jest silny i wytrwały opór z jego strony, z istnienia którego nie zdaje on sobie sprawy.
chory dostaje polecenie dzielenia się z lekarzem wszystkim (bez wartościowania na przydatne bądź nie, niedyskretne lub mało ważne) co mu przyjdzie do głowy podczas samoobserwacji
już w tym momencie ujawnia się jego opór - mówi, że nic mu się nie nasuwa, albo że jest tego tak dużo, iż niczego nie może uchwycić, dokonuje weryfikacji swoich spostrzeżeń (co ujawnia się w długich pauzach w trakcie wypowiedzi).
Pacjenci mają w głowie takie dziedziny, do których dostępu bronią
Po pokonaniu oporu wewnętrznego pojawia się inny - intelektualny, kiedy pacjenci zaczynają negować sensowność samej psychoanalizy, i chociaż rozmawiają z lekarzem, to nie ma żadnych postępów praktycznych, bo pacjent wmówił sobie że to jest bzdura.
Inny opór - kiedy pacjent (mężczyzna) przenosi swój stosunek do ojca na lekarza, widzi w analizie zagrożenie własnych dążeń do samodzielności, i wtedy pragnie mu z jednej strony dorównać, a nawet nad nim tryumfować, a z drugiej strony nie chce mieć wobec niego poczucia wdzięczności. Pacjentki natomiast często zabarwiają swój stosunek do lekarza erotycznie, a rozgoryczenie po odrzuceniu ich zalotów wykorzystują podświadomie do tego, by zepsuć porozumienie się z lekarzem i tym samym unieszkodliwić sama psychoanalizę.
Opory stanowią jednak ważny element psychoanalizy, jeśli tylko lekarz potrafi je właściwie wykorzystać.
Tłumienie - proces chorobotwórczy, który zostaje przedstawiony przez opór.
sprzeciw pacjenta wobec terapii jest wskazówka dla istnienia sil przeciwstawiających się zmianie stanu psychicznego. Musiał istnieć na początku pewien opór, który spowodował, że pewne procesy nie zostały dokończone - nie przedarły się do świadomości, co prowokuje powstawanie objawów. ten sam sprzeciw podczas kuracji analitycznej opiera się usiłowaniu wprowadzenia tego, co nieświadome w świadomość - odczuwane jest to jako opór.
Tłumienie - proces pozostający poza świadomością. jeśli przyjmiemy, że wszelkie dążenia najpierw są nieświadome, dopiero później przechodzą w fazę świadomości, to stłumionymi nazwiemy te dążenie, które nigdy w tą fazę nie weszły.
Tłumienie - warunek wstępny dla tworzenia się objawów
Analiza a sfera seksualna
„za każdym razem zostajemy wprowadzeni przez analizę w dziedzinę przeżyć seksualnych i życzeń chorego i za każdym razem musimy skonstatować, że jego objawy służą temu samemu zamiarowi. Tym zamiarem jest dążenie do zaspokojenia pragnień seksualnych; objawy służą zaspokojeniu seksualnemu chorych, zastępują to zaspokojenie, którego brak im w życiu” (przypadek kobiety z mężem impotentem: zaprzecza słabościom męża)
To, co zostało powiedziane o objawach, ich powstawaniu, znaczeniu, tłumieniu zostało uzyskane przy badaniu trzech form nerwic: histerii lękowej, histerii konwersyjnej i nerwicy natręctwa (tzw. nerwice przeniesienia), i ma na razie znaczenie dla tych postaci chorobowych.
Generalnie: ludzie chorują na nerwicę z racji jakiegoś zawodu, jeśli rzeczywistość nie pozwala im na zaspokojenie ich pragnień seksualnych.
Objaw: zaspokojenie zastępcze zamiast tego nie znalezionego w życiu., lub też obrona przed tym zaspokojeniem.
Wykład XXII - „Perspektywy rozwoju i regresji (etiologia)”
Znaczenie rozwoju libido dla powstawania nerwic:
rozwój przynosi ze sobą dwojakie niebezpieczeństwo: zahamowania i regresji, w momencie kiedy nie wszystkie fazy rozwoju przebiegną pomyślnie.
Możliwe jest dla każdego pojedynczego dążenia seksualnego, by oddzielne jego składniki pozostały na wcześniejszych stadiach rozwoju, chociaż inne rozwinęły się w pełni.
Pozostawienie dążenia cząstkowego na jednym z wcześniejszych stopni - fiksacja popędu
Regresja - te składniki, które posunęły się naprzód, mogą ruchem wstecznym powrócić do jakiegoś wcześniejszego stopnia.
Do regresji może dojść wtedy, kiedy rozwinięte dążenia napotyka silne zewnętrzne przeszkody w realizowaniu siebie
Związek pomiędzy fiksacja a regresja: im silniejsze fiksacje, tym większe i częstsze regresje.
Regresja:
dwa rodzaje: powrót do pierwszych obsadzonych przez libido obiektów (najwcześniejszych, o charakterze kazirodczym) oraz powrót całkowitej organizacji seksualnej do wcześniejszych stopni rozwoju.
Oba te rodzaje spotykane są w nerwicach przeniesienia i odgrywają w ich mechanizmach dużą rolę (zwłaszcza pierwszy typ regresji)
Regresja a stłumienie: stłumienie:
„proces za pomocą którego akt gotowy do uświadomienia go sobie, a więc należący do systemu przedświadomego - staje się nieświadomy, a więc zepchnięty do systemu nieświadomego. Nazywamy także tłumieniem proces, w którym nieświadomy akt psychiczny w ogóle nie zostaje dopuszczony do następnego, przedświadomego systemu, lecz zostaje na progu odparty przez cenzurę”
stłumienie nie zawiera więc żadnego stosunku do seksualności. jest to proces czysto psychologiczny, nie możemy go więc utożsamiać z regresją, pomimo tego, że w obu przypadkach może nastąpić pewne cofnięcie, to stłumienie następuje też wtedy, gdy akt psychiczny został zatrzymany na niższym stopniu nieświadomego.
Regresja - zupełnie niezależna od stłumienia, nie jest procesem czysto psychicznym, chociaż wywiera silny wpływ na życie psychiczne to jednak przeważa w niej czynnik organiczny.
Regresja libido w przypadku histerii:
najczęstszy typ regresji - do pierwotnych, kazirodczych obiektów seksualnych
główna rola w mechanizmie histerii przypada stłumieniu
regresja libido w przypadku nerwicy natręctwa:
najczęstsza - regresja libido do stopnia wstępnego organizacji sadystyczno - analnej, wpływa na kształtowanie się objawów
impuls miłosny musi wtedy maskować się jako impuls sadystyczny (czyli: natrętna myśl - chciałbym cię zamordować, wychodzi na to, że naprawdę oznacza - chciałbym uprawiać z tobą seks)
w mechanizmie tych nerwic duży udział ma także stłumienie - regresja libido bez stłumienia nie wywołałaby nerwicy, lecz przeszłaby w perwersję.
Etiologia (pochodzenie) nerwic :
ludzie popadają w nerwicę, kiedy odbiera im się możność zaspokojenia libido, jej objawy występują właśnie w zastępstwie nie osiągniętego zaspokojenia.
Nie znaczy to, że każdy, komu się odmówi staje się neurotykiem, ale we wszystkich przypadkach chorobowych moment odmowy dał się wykazać.
Odmowa - by działać chorobotwórczo musi dotyczyć tego rodzaju zaspokojenia, którego jedynie pragnie dana osoba, do którego jedynie jest zdolna.
Istnieje dużo dróg do znoszenia braku zaspokojenia, bez wpadania w chorobę, ludzie może nie są wtedy szczęśliwi, ale nie chorują. Można zastąpić nieosiągalne zaspokojenie innym, bo dążenia seksualne są plastyczne. Można też wyprzeć się dążeń seksualnych na rzecz innych celów nieseksualnych(tzw. uwznioślenie-sublimacja)
Ilość niezaspokojonej libido, którą ludzie są w stanie znosić jest ograniczona.
Fiksacja libido w przypadku nerwic reprezentuje czynnik usposabiający wewnętrzny, odmowa zaś - zewnętrzny czynnik etiologii nerwic.
Często u osobników chorych znajduje się ślady konfliktu psychicznego -walki pomiędzy sprzecznymi pragnieniami. jedna część osobowości chce jednego, inna część występuje przeciw temu pragnieniu .
Konflikt zostaje wywołany przez odmowę, kiedy pozbawiona zaspokojenia libido szuka sobie innych dróg, ale te inne drogi budzą sprzeciw innych części osobowości, co uniemożliwia nowy sposób zaspokojenia. Czasem jednak drogami okólnymi, nie zważając na opozycje udaje się „przemycić” nieakceptowane dążenia libido, co prowadzi do pewnych zniekształceń. Drogi okólne to drogi tworzenia się objawów (nowych, zastępczych zaspokojeń, które stały się konieczne wskutek odmowy)
Za sprzeciwy wewnętrzne wobec nowych dróg zaspokojenia libido odpowiadają popędy nieseksualne (popędy jaźni)
Czyli nerwice zawdzięczają swoje pochodzenie konfliktowi między jaźnią a seksualnością
Inna przyczyna powstawanie nerwic: związanie libido, które pcha ja w określonych kierunkach
1
1