Antropologia kultury - wykład 1
WPROWADZENIE - PODSTAWOWE POJĘCIA
AKULTURACJA - proces wdrażania jednostki do kultury innej niż ta, którą nabyła przez wychowanie (socjalizację).
AMALGAMACJA KULTUROWA - mieszanie się elementów kulturowych pochodzących z różnych kultur, prowadzące do wytworzenia swoistego systemu kulturowego.
CYWILIZACJA - zestaw przedmiotów materialnych, idei konstrukcyjnych czy inżynierskich zrealizowanych w tych przedmiotach (a więc inaczej - technologii) oraz umiejętności właściwego w posługiwania się nimi (kompetencji praktycznych).
DOMINACJA KULTUROWA - przewaga jednej kultury nad innymi wynikająca albo z atrakcyjności proponowanego przez nią sposobu życia, albo siły militarnej lub ekonomicznej reprezentujących ją społeczeństw, albo umiejętności i technik indoktrynacyjnych, propagandowych czy marketingowych, albo wszystkich tych okoliczności razem. Efektem jest jednokierunkowa dyfuzja kulturowa i erozja kultur lokalnych.
DYFUZJA KULTURY - przepływ elementów kulturowych lub całych kompleksów czy konfiguracji kulturowych między odmiennymi kulturami.
DYSONANS KULTUROWY - sprzeczność treści kulturowych - oczekiwań normatywnych, sposobów myślenia, stylów konsumpcji - narzucanych jednostce przez różne kultury, którym równocześnie podlega.
ETNOCENTRYZM - przekonanie o oczywistym, niekwestionowanym charakterze sposobu życia własnej społeczności lub nawet o szczególnej wartości własnej kultury i jej przewadze nad innymi.
IMPERATYWY KULTUROWE - kategoryczne żądania pewnego sposobu postępowania lub realizacji pewnego celu, szeroko uznawane w danej społeczności.
IMPERIALIZM KULTUROWY- narzucanie kultury dominującej w skali regionalnej, kontynentalnej czy globalnej.
KOMPLEKS KULTUROWY - powiązany zbiór elementów kulturowych o wspólnej treści lub wspólnej funkcji (np. reguły savoir-vivre'u).
KONFIGURACJA KULTUROWA - zbiór różnorodnych elementów kulturowych skupionych wokół jednego obiektu, idei czy wartości (np. kultura samochodowa, cywilizacja naukowa, kultura konsumpcyjna).
KONFLIKT KULTUROWY - niechęć, wrogość lub walka między stykającymi się między sobą zbiorowościami o odmiennych, kulturowo dyktowanych sposobach życia.
KONTRKULTURA - sposób życia świadomie i celowo przeciwstawiany dominującej w danym społeczeństwie kulturze.
KULTURA - całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się to wszystko, co ludzie ,,robią, myślą i posiadają'' jako członkowie społeczeństwa (wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego).
KULTURA IDEALNA - (symboliczna): zbiór charakterystycznych dla danej zbiorowości przekonań, poglądów wierzeń, a także znaczeń wiązanych ze zjawiskami i przedmiotami, zakodowanych najpełniej w języku.
KULTURA MATERIALNA - zbiór charakterystycznych dla danej zbiorowości obiektów - narzędzi, urządzeń, domostw, ubrań, pożywienia, środków komunikacji, zwierząt gospodarskich itp.
KULTURA NORMATYWNA - zbiór charakterystycznych dla danej społeczności reguł postępowania - norm i wartości.
KULTURA PONADNARODOWA - wzory działania, myślenia i wyposażenia materialnego wspólne dla społeczności regionalnych, kontynentalnych czy nawet dla społeczeństwa globalnego (np. kultura europejska, kultura islamu).
NIEKOMPETENCJA KULTUROWA - brak wiedzy, umiejętności, nawyków i odruchów niezbędnych do wykorzystania nowych urządzeń technicznych oraz akceptacji nowych sposobów myślenia i nowych wzorów stosunków międzyludzkich czy form organizacyjnych.
NORMY KULTUROWE - takie reguły, których przedmiotem są właściwe, oczekiwane, obarczone powinnością sposoby czy metody działania, a więc środki stosowane dla osiągnięcia celu.
PARTYKULARYZMY KULTUROWE - wyjątkowe ,,egzotyczne'' sposoby życia, ograniczone początkowo tylko do jednej, konkretnej kultury.
PLURALIZM KULTUROWY - w sensie pierwszym: wielość i różnorodność kultur, zarówno następujących po sobie w wymiarze historycznym, jak i koegzystujących współcześnie. W sensie drugim, stanowisko ideologiczne podkreślające prawo różnych społeczności do odmiennych sposobów życia, a nawet lansujące tezę o pełnej równości wszystkich kultur.
RELATYWIZM KULTUROWY - świadomość ogromnej różnorodności kultur i historycznych uwarunkowań odrębności kulturowych.
RYS KULTUROWY - (inaczej - element kulturowy): najmniejszy wyróżnialny składnik kultury (pojedyncza reguła, idea lub obiekt).
RYTUAŁY - indywidualne albo zbiorowe sposoby działania przebiegające według precyzyjnie i formalnie określonego scenariusza, do którego pod silną presją muszą stosować się wszyscy uczestnicy.
SUBKULTURA - odrębności sposobu życia mniejszych zbiorowości mieszczących się w zasięgu uznanej przez ich członków kultury szerszej, nadrzędnej. Inaczej ,,wariacje'' wokół wspólnego trzonu kultury.
SYSTEM AKSJO-NORMATYWNY - powiązany zespół reguł - norm i wartości - dotyczących wszelkich przejawów życia społecznego, charakterystyczny dla danej kultury.
TOŻSAMOŚĆ KULTUROWA - unikalny dla każdej jednostki zestaw czerpanych z różnych źródeł treści kulturowych, z którymi się identyfikuje, realizowany w życiu tej jednostki.
TRADYCJA KULTUROWA - skumulowany, odziedziczony historycznie dorobek kulturowy danej zbiorowości.
TRZON KULTURY - wartości, idee czy obiekty dla danej kultury centralne, decydujące o jej odrębności.
UNIWERSALIA KULTUROWE - rysy kulturowe spotykane we wszystkich znanych społeczeństwach, historycznych i współczesnych.
WARTOŚCI KULTUROWE - takie reguły, których przedmiotem są pożądane, godne, słuszne cele działań.
ZAPÓŹNIENIE KULTUROWE - asynchronia stopnia rozwoju różnych składników konfiguracji kulturowej (np. brak regulacji prawnej pozwalającej stosować dokonane już odkrycia naukowe czy innowacje techniczne).
ZWYCZAJE - reguły o charakterze konwencjonalnym, w zasadzie obojętne dla dobra innych, spontanicznie wytwarzające się w zbiorowości, dotyczące codziennego przebiegu życia społecznego i stosunkowo słabo sankcjonowane.