Styl Ludwika Filipa w meblarstwie na przykładzie szafki pochodzącej z lat 30-tych XIX w.

W 1830 r. Ludwik Filip z książęcej linii orleańskich Burbonów zostaje królem Francji. Okres jego panowania, trwającego do 1848 r. przynosi nowy styl w historii francuskiego meblarstwa, jest to czas restauracji, romantyzmu, monarchii lipcowej i neostylów, które kontynuują formy klasycyzmu i empire'u. Nawiązuje on do gotyku, renesansu, baroku, a przede wszystkim do rokoko. Ówczesna produkcja dostosowana była do potrzeb mieszczaństwa, któremu teraz przestała wystarczać prosta wygoda, pojawiła się potrzeba luksusu. Oczywiście wszystko możliwe było dzięki maszynowej produkcji. Jedynie wykończenie było robione ręcznie. Meble robione było masowo, wykonywano je z tańszych materiałów, okleinę natomiast robiono z bardziej szlachetnych gatunków drewna. Dzięki takiemu zabiegowi produkt stawał się tańszy, a co z tym idzie większą liczbę mieszczan było na niego stać. Wpływ na wygląd szafek, łóżek czy też krzeseł tego czasu miało nie tylko uprzemysłowienie się produkcji mebli, ale również rodzący się romantyzm o zabarwieniu sentymentalnym. Okres 1830-1848 r. w meblarstwie oznacza początek eklektyzmu który ogarnie całą II poł. XIX w., meble z tego przedziału czasowego charakteryzują się ciężkością w proporcjach i masywnością. Często pojawiają się na nich ornamenty w postaci palmetów, liści akantu, urn, rozet i łabędzi. Niektórzy badacze określają czas trwania stylu Ludwika Filipa do 1870 roku czyli upadku II Cesarstwa.

Tematem niniejszej pracy jest szafka powstała w latach 1830-1848, a co z tym idzie posiada cechy charakterystyczne dla stylu Ludwika Filipa. Dokładniejsze umiejscowienie jej w czasie jest niestety niemożliwe, jedyne informacje jakie zachowały się na temat pochodzenia szafki wskazują, że powstała ona w latach 30-tych we Francji. Rozpocznę od wyglądu zewnętrznego owej szafki, a następnie zajmę się zagadnieniami materiałów z jakich został on wykonany i zajrzę do środka by zobaczyć co mogła ona pomieścić i tak właściwie do czego służyć. Jest to mebel jednoczęściowy, posiadający formę czworościanu, składający się z szuflady w górnej części korpusu (pod blatem) i jednego skrzydła. Całość podtrzymana jest na czterech wysokich nogach. Są one kanelowane i zwężają się ku dołowi. Każda z czterech nóżek zakończona jest stopką w kształcie kuli. Na przedłużeniu nóg w korpusie części frontowej, znajdują się kanelowane pilastry na których umieszczone są aplikacje z mosiądzu w kształcie „x”. Takie zdobnictwo jest charakterystyczne dla omawianego tutaj stylu Ludwika Filipa. Aplikacja znajdująca się na przedłużeniu przypomina kokardę lub dwie skrzyżowane wstążki. Znajdują się one jedynie w przedniej części z tyłu takowych brak. Skrzydło posiada profilowane obramienie. Znajduje się na nim mosiężna girlanda, czyli mosiężny ornament tym razem w formie wieńca. Oprócz tego umieszczono gałkę w kształcie kolistym. Szuflada z czołem przylegającym do korpusu, posiada identyczną gałkę jak skrzydło. Blat szafki jest w kształcie prostokąta i posiada profilowany gzyms, który wieńczy mebel.

Materiał z którego zrobiona jest szafka to mahoń. Drewno to otrzymywane jest z różnych gatunków i rodzajów drzew. Do dzisiaj jest stosowany w meblarstwie i stolarstwie, co ciekawe w obecnych czasach mahoń jest wykorzystywany przy budowie gitar elektrycznych przeznaczonych dla wykonawców ciężkich odmian muzyki. Jest to więc materiał dość trwały i niezawodny. Do wypełnienia wewnętrznych ścianek szafki zastosowany został alabaster. Występują dwa rodzaje tego materiału: alabaster kalcytowy i gipsowy. Różnią się one stopniem twardości i odpornością na zniszczenia. Pierwszy jest twardszy i zdecydowanie trudniejszy do porysowania, rysując paznokciem po gipsowej odmianie tego tworzywa bez trudu pozostawimy ślady. Tym razem mamy do czynienia z alabastrem kalcytowym. Dokonanie zniekształceń na wewnętrznej ściance mebla przyniesie nam nie mało trudu. Wszystkie okucia znajdujące się na szafce wykonane zostały z mosiądzu, czyli stopu miedzi i cynku. Jest to materiał wyjątkowo łatwy w obróbce plastycznej, wielu ówczesnych producentów mebli będzie korzystało właśnie z tego tworzywa. W szafce możemy również znaleźć elementy wykonane z brązu, który podobnie jak wcześniej omawiany materiał składa się z miedzi ale z tą różnicą, że łączony on jest z wszystkimi innymi metalami, nie z cyną (wtedy wyszedł by nam mosiądz). W tym przypadku do wykonania omawianego mebla zastosowanie znalazł brąz złożony z potrójnego stopu miedzi, cynku i cyny, mimo, że już w początkach XIX w. materiał ten pomału wychodził z użytku.

Od 1830 r. meble zaczęły zmieniać swój sposób ustawiania. Nie stały już one w rzędach pod ścianami, ale w nieładzie w całym salonie. Sprawiało to wrażenie bałaganu, ale był on z góry zaplanowany. Kształtowało się to wszystko pod wpływem zamożnego mieszczaństwa, które odwoływało się do dawnych wzorców. Największym paryskim wytwórcą mebli z I poł. XIX w. była rodzina Jacob. Założycielem firmy w 1765 r. był Georges zaś następcami byli: synowie Georges II, Francois Honore Jacob-Desmalter, następnie wnuk Georges-Alphonse Jacob-Desmalter, który w 1847 sprzedał przedsiębiorstwo wybitnemu stolarzowi J. Jeanselowi. Istnieje prawdopodobieństwo, że omawiana szafka pochodzi właśnie z tego zakładu, jest jednak parę przyczyn, które mogą odwieść nas od takiego wniosku. Jacobowie meblowali m.in. rezydencje w Fontainebleau, Compiegne, Malmaison i Saint Cloud, w okresie restauracji wnętrza pałacu Elizejskiego. Mamy więc do czynienia z dobrą marką. To właśnie oni jako pierwsi wprowadzili do Francji mahoń, który później kojarzono z wpływami angielskimi. Niestety ich „produkty” bardzo często były podrabiane, tak mogło być i w tym przypadku. Nie tylko to może zgubić badacza w zbyt szybkim stawianiu tezy o pochodzeniu mebla ze sławnej firmy Jacoba. Trzeba pamiętać, że w tamtym okresie podobne meble były robione również w Polsce, a dokładniej chodzi o styl simmler. Jego nazwa pochodzi od nazwiska Szwajcara J. Simmler'a, który wraz z rodziną przybył ze swojego rodzinnego kraju do Warszawy w drugiej połowie XVIII w. Zasłynął on produkując meble przeznaczone do wyposażenia pałaców w Jabłonnie, Natolinie, Prymasowskiego, do Zamku Królewskiego w Warszawie oraz dla Kostki Potockiego. Szafki w takim lub innym stylu można było znaleźć również na Pomorzu kierując się do magazynu meblowego mieszczącego się w Gdańsku przy ulicy Grobla III nr 8. Powstał on w 1847 roku, a jego statut ściśle określał charakter i formy działalności. Zachowane dokumenty tego domu meblowego z lat jego działalności są dzisiaj bardzo cenne. Określano w nich bowiem charakter mebla oraz gatunek stosowanego drewna. Do czego mogła służyć owa szafka ? Odpowiedź wydaje się banalna jednak nie do końca tak prosta jak się wydaje. Najłatwiej jest napisać - do przechowywania rzeczy. Pewni możemy być tego, że nie służyła ona do składowania ubrań. Po pierwsze znajdowały się one w innych miejscach, a po drugie nie była ona wystarczająco duża by przechowywać tego typu rzeczy. Być może służyła jako nastawka, twardy blat umożliwiał oparcie, a nawet postawienie na niej jakiegoś większego ciężaru. Czytając definicję stolika nocnego ze słownika Izydora Grzeluka „…mała szafka, często z szufladką u góry i blatem(…) oraz drzwiczkami lub otwartymi półkami u dołu; rozpowszechniona w wielu odmianach (zwł. w Anglii i Francji) od XVIII w…” możemy wywnioskować, że mogła ona spełniać właśnie taką funkcję tj. szafki przyłóżkowej. Mebel będący tematem tej pracy spełnia wszystkie założenia szafki nocnej Izydora Grzeluka. Na górze tj. w szufladzie znajdować się mogły różne dokumenty, a nawet pamiętnik. Jest to jednak wywód zbyt daleko idący, gdyż szuflada nie była zamykana na klucz, a któż decydowałby się na przechowywanie swoich wspomnień w tak czytelnym i łatwo dostępnym miejscu. W części otwieranej przez skrzydło mogły znajdować się różne medykamenty lub jakieś alkohole, szklanki, kieliszki.

Ludwik Filip przestaje być królem Francji w 1848 r. Ten rok określany jest w meblarstwie jako koniec występowania pewnego charakterystycznego stylu. Jednak pewne zasady i sposoby zastosowania pewnych materiałów zachowały się po dziś dzień. Mahoń nadal jest stosowany jako materiał do wytwórstwa mebli, a to właśnie w 1 poł. XIX w. zaczęto wykorzystywać go do produkcji szafek, stołów itp. . Również i wielu dzisiejszych stolarzy posiłkuje się regułami stylu Ludwika Filipa. Zdaje się, że następuje powrót tego typu mebli na światowe salony, coraz częściej możemy je oglądać we wszelkiego typu antykwariatach lub sklepach z antykami. Oczywiście znalezienie oryginału wyprodukowanego przez rodzinną firmę Jacob, szczególnie na terenie Polski graniczy z cudem, ale „jacobskich” replik jest dzisiaj cała masa.

Bibliografia:

Betlejewska Czesława, Meble gdańskie od XVI do XIX wieku, Warszawa 2001.

Grzelak Izydor, Słownik terminologiczny mebli, Warszawa 2000.

Montenegro Riccardo, Meble, historia mebli od renesansu do lat sześćdziesiątych XX wieku, tł. Grażyna Jurkowlaniec, Warszawa 1998 r.

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, pod red. K. Kubalskiej- Sulkiewicz, Warszawa 2002.

I. Grzelak, Słownik terminologiczny mebli, Warszawa 2000, s.435.

R. Montenegro, Meble, historia mebli od renesansu do lat sześćdziesiątych XX wieku, Warszawa 1998, s. 126.

Słownik terminologiczny sztuk pięknych, pod red. K. Kubalskiej-Sulkiewicz, Warszawa 2002, s. 164.

Słwnik terminologiczny mebli, op. cit., s. 436.

Tamże,s. 457.

C. Betlejewska, Meble gdańskie od XVI do XIX w., Warszawa 2001, s. 136-137.

Tamże, s. 208.

2

---