73.Wspólność majątku spadkowego.

Gdy do dziedziczenia dochodzi kilku spadkobierców, nabywają oni spadek jako całość, z tym że każdemu z nich służy określony udział spadku. Z tego tytułu powstaje między innymi wspólność majątku spadkowego. Od otwarcia spadku do działu spadku żadnemu ze spadkobierców nie służą wyłączne prawa do poszczególnych przedmiotów spadkowych. Zgodnie z art. 1035 KC wynika, że do wspólności majątku spadkowego stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, chyba że co innego wynika z ustawy.

O współwłasności można mówić jedynie o własności rzeczy. W od niesieniu do pozostałych praw można jedynie mówić o współuprawnieniu.

1. Współposiadanie i współkorzystanie

Każdy ze współspadkobierców jest uprawniony do współposiadania przedmiotów należących do spadku oraz współkorzystania z nich w takim zakresie, jakim da się pogodzić z uprawnieniami pozostałych współspadkobierców.

• Uprawnienie to zostało ograniczone, jeżeli w testamencie zostanie powołany wykonawca testamentu art.988 lub jeżeli ustanowiony zostanie kurator spadku nieobjętego

Dla prawidłowego wykonywania zarządu niezbędne jest posiadanie majątku. Ponadto do wspólności majątku spadkowego będą miały zastosowanie pozostałe przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, z pewnymi wyjątkami:

a) nie znajdzie zastosowania domniemanie z art.197 KC

b)spadkobierca może rozporządzać udziałem w przedmiocie należącym do spadku wyłącznie za zgodą pozostałych współspadkobierców

c)wyjście ze wspólności nie podlega przepisom o zniesieniu współwłasności

2. Ochrona praw współspadkobierców

• W razie naruszenia praw współspadkobierców do współposiadania i współkorzystania z rzeczy wspólnej każdemu uprawnionemu służą środki ochrony przewidziane w przepisach regulujących współwłasność w częściach ułamkowych.

• W sytuacji, gdy cały spadek objęty w posiadanie przez jednego ze współspadkobierców z wyłączeniem pozostałych albo też tylko przez niektórych spośród kilku spadkobierców, pozbawieni współposiadania mogą domagać się, aby sąd ustalił korzystanie z przedmiotów spadkowych według przepisów o zarządzie rzeczą wspólna.

III. Wspólność wierzytelności

• Jeżeli wierzytelność związana jest ze świadczeniem podzielnym,ulega już w chwili otwarcia spadku podziałowi między spadkobierców. Należy przyjąć, że w takiej sytuacji działać będą nie przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, lecz przepisy prawa zobowiązań.

• Zgodnie z tymi przepisami, wspólność między wierzycielami występuje w przypadku solidarności czynnej art.367 lub w przypadku niepodzielności świadczenia art.381. Jeżeli zaś świadczenie jest podzielne, wierzytelności dzieli się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest wierzycieli art.379 par 1.

74.Dział spadku

W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza, kto i w jakiej części nabył spadek. Następnie dokonuje się działu spadku, który oznacza podział przedmiotów należących do spadku pomiędzy spadkobierców. Można go dokonać w wyniku umowy pomiędzy spadkobiercami albo w postępowaniu sądowym.

• Umowny dział spadku ma miejsce wówczas, gdy pomiędzy spadkobiercami osiągnięty został consensus co do sposobu podziału majątku spadkowego.

• Sądowy dział spadku ma miejsce wówczas, gdy spadkobiercy spierają się, w jaki sposób podzielić majątek spadkowy.

Umowny dział spadku

Z chwilą stwierdzenia nabycia spadku, pomiędzy spadkobiercami powstaje wspólność majątku spadkowego. Wielkość udziałów spadkobierców ustala się wedle zasad przewidzianych dla dziedziczenia ustawowego, a dla spadkobierców testamentowych wedle zasad art. 960 k.c. Wspólność majątku spadkowego jest stanem przejściowym, zaś docelowym - przyznanie każdemu ze spadkobierców określonych dóbr i zniesienie tejże wspólności poprzez dokonanie działu spadku. Umowny dział spadku wymaga zgody wszystkich spadkobierców, odpowiedniej formy oraz treści umowy o dziale spadku.

Do zawarcia umowy konieczne jest wyrażenie przez absolutnie wszystkich spadkobierców skutecznej zgody na formę podziału spadku i jej sposób. Jeśli choć jeden z nich sprzeciwi się któremuś z punktów umowy, dokonanie działu spadku w tym trybie jest wykluczone. W rozumieniu prawa cywilnego, umowa jest czynnością prawną i dlatego jej ważność podlega ocenie na ich tle. Ma to szczególne znaczenie w sytuacji, gdy któryś ze spadkobierców nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (dla ważności umowy wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego), jak również, gdy spadkobierca w ogóle nie posiada zdolności do czynności prawnych (umowa przezeń zawarta jest nieważna). Zgoda spadkobiercy jest wyrażana poprzez skuteczne oświadczenie woli. Nie może być ono wyrażone ani pod wpływem istotnego błędu, ani groźby, ani podstępu. Jednakże błąd uzasadniający uchylenie się od zgody na umowny dział spadku ma miejsce wyłącznie wówczas, gdy dotyczył stanu faktycznego, który strony uważały za niewątpliwy (art. 1045 k.c.). Stanem faktycznym w tym przypadku jest rzeczywisty stan rzeczy (np. wielkość spadku, przynależność do spadku określonych przedmiotów). Przepisy kodeksu cywilnego nie nakazują określonej formy umowy o dział spadku. Można ją więc zawrzeć również ustnie, poza dwoma wyjątkami.

Zgodnie z treścią art. 1037 § 2 k.c., jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa o dział spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Nieruchomościami w prawie polskim są nie tylko części ziemi, stanowiące odrębny przedmiot własności, ale także budynki, jeżeli są na trwałe związane z gruntem oraz części takich budynków (np. mieszkania, lokale użytkowe), jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności (art. 46 k.c.). W takich sytuacjach umowę musi sporządzić notariusz wedle stosownych przepisów.

Drugi wyjątek stanowi sytuacja, gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, a jest nim zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych, przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej.

Umowa powinna być tak skonstruowana, by całościowo regulowała wszelkie stosunki pomiędzy spadkobiercami. Należy więc ustalić sposób podziału spadku, wzajemne roszczenia z tytułu objęcia przedmiotów spadku przez niektórych tylko spadkobierców, zaliczenie otrzymanych za życia spadkodawcy darowizn itp. W umowie działowej należy określić, czy podział obejmuje cały spadek, czy tylko jego część. Dopuszczalne jest bowiem dokonanie umownego podziału jedynie części spadku (art. 1038 § 2 k.c.). Możliwe jest więc np. dokonanie podziału ruchomości wchodzących do spadku i oddanie działu nieruchomości do postępowania sądowego.

Dział spadku obejmuje jedynie jego aktywa, co oznacza, że nie dokonuje się podziału długów spadkowych. Wartość czynna spadku oblicza się poprzez odjęcie od wartości całego spadku długów spadkowych. Określa się ją wedle stanu i cen na dzień dokonywania podziału spadku.

Podział spadku może być dokonany na 3 sposoby:

1. Poprzez podział fizyczny przedmiotów wchodzących w skład spadku- oznacza, iż poszczególne przedmioty zostają podzielone i przyznane spadkobiercom według wielkości ich udziałów w spadku. Można również dokonać podziału pojedynczej rzeczy, jeśli nie doprowadzi to do jej zniszczenia. W ten sposób spadkobiercy mogą np. podzielić nieruchomość, przyznając określone części budynku stosownie do wartości udziałów. Dla nieruchomości rolnej obowiązują szczególne reguły nabywania, wynikające z przepisów ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego z dnia 15 lipca 2003 r.
2. Poprzez przyznanie niektórych przedmiotów ze spadku jednemu albo niektórym spadkobiercom i obciążenie ich obowiązkiem spłaty pozostałych spadkobierców - może być dokonany w ten sposób, że przedmioty spadkowe przypadną w całości tylko jednemu lub niektórym spadkobiercom. Wówczas spadkobiercy ci powinni zostać obciążeni obowiązkiem spłaty pozostałych spadkobierców stosownie do wartości udziałów tych spadkobierców.
3. Poprzez tzw. podział cywilny - oznacza podział sumy pieniężnej, uzyskanej ze spieniężenia całej masy spadkowej, stosownie do udziałów spadkobierców. W takiej sytuacji dokonuje się całej sprzedaży majątku spadkowego, a uzyskane stąd środki - po odjęciu kosztów sprzedaży - dzieli się pomiędzy spadkobierców wg wielkości ich schedy.

Zstępni oraz małżonek spadkodawcy, a w niektórych przypadkach także inni spadkobiercy, jeżeli dziedziczą na podstawie ustawy, są zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy za jego życia darowizn. Gdyby jednak tylko jedna osoba z tego kręgu dziedziczyła na podstawie testamentu, ten obowiązek już by nie istniał. Krąg osób zobowiązanych może ustalić także spadkodawca, nakazując zaliczenie albo przeciwnie - zwolnienie - danej osoby z obowiązku zaliczenia uczynionej darowizny. Wola spadkodawcy może być wyrażona w każdej formie. Na schedę, jako darowiznę, podlegają wszelkie przysporzenia, pod warunkiem, że zostały dokonane nieodpłatnie, a zamiarem spadkodawcy było, aby w przyszłości zostały zaliczone na poczet przyszłego spadku, co z kolei było wiadome obdarowanemu spadkobiercy. Zaliczeniu podlegają wszystkie darowizny, uczynione za swojego życia przez spadkodawcę na rzecz spadkobierców lub ich wstępnych.

Schedą spadkową jest uzyskana przez danego spadkobiercę część majątku spadkowego. Zaliczenie polega na pomniejszeniu wartości udziału spadkowego spadkobiercy o wartość otrzymanej darowizny. Gdyby jej wartość przewyższała wartość udziału spadkowego, spadkobierca nie jest zobowiązany do zwrotu nadwyżki. W takim przypadku obdarowany nie uzyskuje po prostu żadnej korzyści.

Sądowy podział spadku

Ma miejsce wówczas, gdy spadkobiercy nie mogą dojść do porozumienia, w jaki sposób podzielić majątek spadkowy. Aby sąd dokonał podziału, konieczny jest odpowiedni pod względem formalnym wniosek. Sąd może rozstrzygnąć o wniosku, gdy został złożony do właściwego sądu, przez uprawnioną do tego osobę, w odpowiedniej formie oraz został należycie opłacony. Miejscowo właściwy w sprawie o dział spadku jest sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, zaś miejscem zamieszkania jest miejscowość, w której spadkodawca przebywał w chwili śmierci z zamiarem stałego pobytu.

Uprawnionymi do złożenia wniosku w sprawie o sądowy dział spadku są:

1. Spadkobierca;
2. Nabywca udziału spadkowego;
3. W szczególnych przypadkach wierzyciel spadkobiercy;
4. Prokurator;
5. Rzecznik Praw Obywatelskich.

Spadkobiercą jest osoba, która została wymieniona w postanowieniu sądu o stwierdzeniu nabycia spadku jako spadkobierca. Jeżeli jednak postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie zostało przeprowadzone, to działu spadku może domagać się osoba, która wchodzi w grę jako spadkobierca i która uprawniona byłaby do żądania stwierdzenia nabycia spadku.

Osoba, która na mocy umowy ze spadkobiercą nabyła spadek w całości lub w części, wchodzi w prawa spadkobiercy i jest tym samym uprawniona do żądania działu spadku. Uprawnienie to jednak zależy w pełni od ważności umowy o zbycie spadku.

Z wnioskiem o dokonanie podziału spadku może wystąpić także wierzyciel spadkobiercy, ponieważ jest zainteresowany tym, aby ustalić, czy jego dłużnik nabył w wyniku dziedziczenia w wyniku spadkobrania majątek, z którego on mógłby przeprowadzić skuteczną egzekucję. Prokurator i Rzecznik Praw Obywatelskich są uprawnieni do wszczynania postępowania na ogólnych zasadach, wynikających z art. 7 k.p.c. oraz z art. 14 pkt 4 ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich.

Wniosek o dział spadku musi dotyczyć raczej całego spadku. Tylko gdy istnieją ważne przyczyny (muszą być przytoczone we wniosku), można ograniczyć postępowanie spadkowe do części spadku. Pod względem formy musi odpowiadać pozwowi, co oznacza, że powinien być sporządzony na piśmie i zawierać treści wymienione w art. 187 k.p.c. We wniosku należy podać wartość majątku spadkowego, co ma znaczenie dla określenia wysokości wpisu. Zgodnie z zasadami postępowania spadkowego, należy wskazać wszystkich potencjalnych spadkobierców (ustawowych i testamentowych, jeżeli sporządzony był testament).

We wniosku o dokonanie podziału spadku trzeba jeszcze podać np. dane:

• wskazać, czy nastąpiło już stwierdzenie nabycia spadku i - jeśli tak - podać, jaki sąd tego dokonał i w jakiej sprawie (sygnatura akt, data postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku),

• przedstawić spis inwentarza (zinwentaryzować spadek) albo - jeśli spis nie został dokonany - wskazać, jaki majątek stanowi spadek (co do niego wchodzi),

• czy spadkodawca sporządził testament, a jeśli tak, to ile ich było i gdzie są,

• czy w skład spadku wchodzi nieruchomość, a jeżeli tak, to przedstawić dowód na to, że spadkodawca był właścicielem danej nieruchomości (wyciąg z księgi wieczystej, stwierdzenie nabycia spadku opiewające na spadkodawcę, jako spadkobiercę po właścicielu wpisanym do księgi wieczystej).

We wniosku można zawrzeć również inne żądania. Można domagać się przekazania sprawy do innego sądu. Sprawę może bowiem rozstrzygać sąd rejonowy, w którego okręgu położony jest w całości albo w znacznej części (więcej niż 50%) majątek spadkowy. Można także żądać przekazania sprawy do tego sądu rejonowego, w którego okręgu mieszkają wszyscy spadkobiercy. Warunkiem jest tu jednak fakt zamieszkiwania absolutnie wszystkich spadkobierców w okręgu sądu rejonowego, któremu sprawa miałaby być przekazana. Nie jest konieczne, aby żądający podziału spadku przedstawiał projekt podziału spadku. Może jednak zaproponować sądowi we wniosku np. projekt umowy o dział spadku, jak byłaby zawarta, gdyby nie nastąpił sprzeciw któregoś ze spadkobierców.

Prawo do żądania przez spadkobiercę dokonania przez sąd podziału spadku nie jest ograniczone terminem. Można go dochodzić w każdym czasie, a ponadto niezależnie od tego, czy było już dokonane stwierdzenie nabycia spadku. Wpis sądowy jest zależny od wartości spadku oraz treści wniosku. Sąd dokona podziału spadku według reguł przewidzianych w art. 1039 i następnych k.c. Może wydzielić schedy spadkowe w całości lub w części w taki sposób, że przyzna przedmiot (przedmioty) spadkobiercom na zasadach współwłasności w częściach ułamkowych.

Może także określić wielkość udziałów każdego ze spadkobierców we współwłasności. W takim przypadku konieczny jest zgodny wniosek dwu lub więcej spadkobierców. Jego skutkiem będzie współwłasność (art. 195 i następne k.c.), która powstanie z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o dziale spadku.

75. Umowa o zbycie spadku lub udziału spadku.

Z chwilą śmierci spadkodawcy - jeżeli spadek przypadł kilku osobom - pomiędzy spadkobiercami powstaje wspólność praw i obowiązków spadkowych. Spadek, a także udział w spadku stanowią pewną wyodrębnioną masę majątkową, której własność przysługuje wszystkim spadkobiercom. Do czasu dokonania działu spadku, masa ta może stanowić przedmiot czynności prawnej. Każdy ze spadkobierców może swobodnie dysponować swoim udziałem w spadku. Zgodnie z art. 1051 Kodeksu cywilnego spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego. Pod pojęciem zbycia można rozumieć np. sprzedaż, zamianę lub darowiznę. Tak jak spadek może zbyć spadkobierca, który go przyjął, tak i w przypadku zbycia udziału w spadku może ono nastąpić tylko po złożeniu przez spadkobiercę oświadczenia o przyjęciu spadku albo po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swojego powołania. Przedmiotem nabycia może być spadek, będący własnością spadkobiercy, uzyskany zarówno w drodze spadkobrania ustawowego jak i testamentowego. Przepisy prawa wskazują, iż umowa o zbycie udziału w spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Niezachowanie tej formy powoduje bezwzględną nieważność umowy. Nabywca udziału w spadku wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki zbywcy. Z tego też powodu nabywca udziału w spadku może podejmować wszystkie działania, które mógł podjąć spadkobierca. W szczególności nabywca spadku może wystąpić z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku, a także o dokonanie działu spadku. Nabywca spadku lub udziału w nim ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe. Zakres tej odpowiedzialności jest uzależniony od tego, jakie oświadczenie o przyjęciu spadku złożył spadkobierca. Jeżeli spadkobierca złożył oświadczenie o przyjęciu spadku wprost, to jego nabywca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczeń. Jeżeli zaś spadkobierca złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza to odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości czynnej spadku. Nabywca spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe względem wierzycieli solidarnie, co oznacza, że wierzyciele mogą żądać zaspokojenia zarówno od zbywcy jak i od nabywcy spadku. Nabywca ponosi względem zbywcy odpowiedzialność za to, że wierzyciele nie będą od niego żądali spełnienia świadczeń na zaspokojenie długów. Strony umowy mogą w tej kwestii inaczej się umówić. Skuteczne względem nabywcy spadku są dokonane przez zbywcę czynności prawne określające zarząd majątkiem spadkowym, a także sposób korzystania z tego majątku, jeżeli nabywca o tych czynnościach prawnych wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć. W razie zawarcia umowy zbycia spadku spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku. Odpowiada natomiast za wady prawne spadku jako przedmiotu umowy. Z takimi wadami spotkamy się w szczególności, kiedy zbywca nie jest spadkobiercą lub udział zbywcy jest mniejszy niż wynika to z umowy. Z chwilą zawarcia umowy na nabywcę przechodzą wszelkie korzyści i ciężary związane z przedmiotami oraz ryzyko przypadkowej utraty lub uszkodzenia tych przedmiotów. Przepis art. 1051 Kodeksu cywilnego nie wymaga, aby spadkobierca przed zawarciem umowy o zbyciu spadku uzyskał postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, jednak umowę o zbycie udziału w spadku najlepiej jest zawrzeć po stwierdzeniu nabycia spadku. Wynika to z tego, że dopiero postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku określa w sposób w zasadzie ostateczny wielkość udziału danego spadkobiercy. Potwierdza również przysługujące prawa do spadku po określonym spadkobiercy. Zbycie spadku lub udziału w spadku nie są uzależnione od zgody pozostałych spadkobierców.

---