1. Problem naturalnego i nadprzyrodzonego poznania istnienia Boga i Jego natury. Objawienie a Magisterium.

• Doświadczenie boga w religiach; każda kultura wytwarza religie, a raczej uwidacznia religijny charakter człowieka. Kultura grecka: filozoficzny opis absolutu, poszukiwanie zasady, rozumności;

• Poznawalność Boga tylko przez stworzenia: Mdr 13,1-9; Rz 1,19-23;

• Wat I: Dei Filius; przeciw agnostykom, określona jako herezja

• Wat II: KK; KO 6 (potwierdza możliwość poznania przez rozum w czasach współczesnych); mówił raczej o współwinie wierzących i niewierzących.

• Św. Tomasz: pięć dróg

1. ex motu musi istnieć „pierwszy poruszyciel”(Arystoteles)

2. ex ratione causne efficienti musi istnieć pierwsza przyczyna sprawcza (Awicenna)

3. ex contingentia - musi istieć podstawa konieczna bytów przygodnych (Majmonides)

4. ex gradibus perfectionis - musi istnieć coś najdoskonalszego (Platon)

5. ex gubernatione rerum - musi istnieś istota rządząca celowością (Jan Damasceński)

• Argumenty: noogenetyczny; istnienia prawdy; moralności; szczęścia; istnienia religii, kosmogenetyczne, ewolucjonistyczne;

• Poznanie pozadyskursywne: sercem(PŚ), zmysłu konkluzji; ontologizm; innatywizm; zmysł religii; mistycyzm; pragmatyzm (czyn); woluntaryzm; wymiar pierwszej antytezy; ponadracjonalizm; redukcja unifikacyjna; intuicja aksjologiczna;

• Próba poznania integralnego;

• Św. Wiktor: można poznać naturę Boga bez objawienia; tradycjonalizm rozumem moża poznać jedynie istnienie; Przez analogię: to że Bóg istnieje już ukazuje jakoś Jego istotę.

• Drogi: negatywna, pozytywna, uwznioślenia

• Różnica między przymiotami a istotą: realna, myślna i analogiczna

• Przymioty: samoistność, niezmienność, aktualność, wieczność, niezmierzoność, wszechobecność, doskonałość, jedność.

• Cechy osobowe Boga: myśl i prawda, wszechwiedza, wola, wszechmiłość, piękno, świętość, wszechmoc, suwerenność

2. Opatrzność Boża - pojęcie, błędne ujęcia, opatrzność a przeznaczenie, zło a opatrzność

• Gr. pronoia: od pronein myśleć na przód, przewidywać, troszczyć się; łac providentia od provideo - widzieć na przód, troszczyć się opiekować, czuwać, pol. opatrzność - opatrywać, obejrzeć, rozejrzeć się, zatroszczyć się

• Tomasz (1) rozumny układ rzeczy w stosunku do celu, lub czynne zarządzenie lub realizację celu domaga się uzupełnienia w odniesieniu do Boga.

• Opatrzność KKK: trwanie aktu stwórczego, podtrzymywanie w istnieniu, współdziałanie Boga z wolnością człowieka i innymi przyczynami wtórnymi, nadawanie sensu dziejom i losowi jednostek.

• Opatrzność uosobiona w Jezusie Chrystusie zakłada wolność człowieka, stąd wynika jej dialogiczny charakter (synergistyczny), Flp 2,13

• Opinie: negacja, opieka nad ludzkością a nie nad każdym człowiekiem; nauka Kościoła: opatrzność ma charakter zarówno uniwersalistyczny jak i indywidualny.

• Działanie opatrzności: W planie jest jednostkowa, a w wykonaniu pośrednia; posiada wachlarz od konieczności do wolności.

• Rodzaje Opatrzności: naturalna i historyczna, kreacyjna i soteryjna, transcendentna i immanentna, pośrednia i bezpośrednia.

• Zło: koncepcje: budyzm-brak, manicheizm-istota bytu, dualizm- byt przeciwny, neoplatonizm-istnienie hipostaz, tomizm-brak w bycie;

• Zwykle bytowe, moralne.

• Istnienie zła nie jest związana z błędem Stwórcy, ale wynika z wolnej woli człowieka. Świat osobowy, wyższych wartości nie mógłby powstać gdyby nie zawierał możliwości wyboru.

• Z grzechem rozumianym jako zło wiąże się zło fizyczna, według Rz 8,21-22. Człowiek, który wobec Boga jest kapłanem stworzenia przez grzech własny wprowadza grzch na płaszczyznę stworzenia.

• Predestynacja w Biblii : Łk 10,20 (imiona w niebie), 1 Tes 5,7; 1 Kor 2,7; Rz 8,29

• Zagadnienie predestnacjonizmu podejmowali Marcjon, św. Augustyn, Jan Szkot, Eriugrna), Kalwin, Luter

• Ante previsa merita i demerita jest nie możliwa, gdyż odrzuca wolność ludzką; post previsa merita - jedynie taki zbawienie jest możliwe, a niemożwe nawet post previsa demerita potepienie należy raczej mówić reprobacji, która jest wynikiem stałej i zatwardziałej postawy człowieka odrzucjącego Boga

• Predestynacja- tylko do zbawienia

3. Tajemnica Trójcy św. w Piśmie Świętym

• Stary Testament nie zna pojęcia Boga Trójjedynego (sam przez długi czas dochodził do wypracowania myśli o czystym monoteizmie) to jednak występują tam miejsca, które pozwoliły chrześcijaństwu odczytywać trynitarny charakter Boga:

• Rdz 2,16: wypowiedź Boga przy akcie stworzenia: „Uczyńmy człowieka”: może oznaczać 1. pluralis majestaticum, czyli wskazanie na szczególną majestat mówiącego, 2. odnosić się do liczby mnogiej nazwy Boga po hebajsku: (elohim), albo swojego rodzaju „konsultację” Boga z aniołami.

• Rdz 18: Bóg w gościnie u Abrahama w postaci trzech osób

• Stwierdzenia Syn Boży. (Patrz tyt. Chrystologiczny w TF): zasadniczo występował w sensie adopcjoniozmu, a nie bezpośredniej reacji zrodzenia. Stary Testament przypisuje go takim osobom jak:aniołowie (Ps 29), królowie (Ps 2), cały Izrael jako naród (Iz), człowiek sprawiedliwy (lit niekanoniczna ST: Mdr 2, Syr 51)

• Duch Jahwe (ruah jhwe) nie oznacza osoby, ale jedynie reprezentuje moc Boga, jest działaniem Boga, jak mówi źródłosłów hebrajski - tchnieniem. Jest on obecny w życiu Mojżesza, proroków, królów, mędrców. Oznacza źródło życia (Ez), ale ma także moc uśmiercającą (Iz).Działanie Ducha w Stworzeniu(Rdz 1,1n), Duch przy prorokach(Jl 3,1nn)

• Nowy Testamnet: Tajemnicę Boga Trójjedynego objawia nam Jezus Chrystus, nauka ta nie została jasno sformułowana i takie stwierdzenie nie wystepuje w Nowym Testamencie, a określenie wewnętrznego charakteru relacji w Trójcy jest owocem późniejszej refleksji Kościoła.

• 2 Kor 13,13: Zakończenie związane u Pawła z tematem łaski; mogło być dołączone z liturgii

• Mt : (28,19) nakaz misyjny dotyczy chrztu w imię Trójcy, może się wiązać z liturgiczną praktyką chrztu; (11,27): o szególnej łączności między Jezusem i Ojcem; (24,36) o wiedzy większej od Ojca.

• Inne stwierdzenia Jud 20-21

• Jezus świadomy swojego Synostwa Bożego (patrz. TF)

• Objawienie więzi Syna i Ojca oraz Ducha w Ewangelii Janowej:

1. Równość i jedność: „Ja i Ojciec jedno jesteśmy”(10,30); „W owym dniu poznacie, że Ja jestem w Ojcu moim, a wy we Mnie i Ja w was”. J 14,20

2. Bóstwo Jezusa jako Słowa (1,1) i wyznanie Tomasza (20,28)

3. Jezus obrazem Ojca (J 14,6-20; por. Kol 1,11): „Rzekł do Niego Filip: «Panie, pokaż nam Ojca, a to nam wystarczy». Odpowiedział mu Jezus: «Filipie, tak długo jestem z wami, a jeszcze Mnie nie poznałeś? Kto Mnie zobaczył, zobaczył także i Ojca. Dlaczego więc mówisz: "Pokaż nam Ojca?”

4. Określenie Ducha Świętego jako Pocieszyciela (J 14,15-31)

• Wypowiedzi dotyczące Ducha Świętego i Jego działania, autonomii objawiają Dzieje (Dz 2,1-4)„Kiedy nadszedł wreszcie dzień Pięćdziesiątnicy, znajdowali się wszyscy razem na tym samym miejscu. Nagle dał się słyszeć z nieba szum, jakby uderzenie gwałtownego wiatru, i napełnił cały dom, w którym przebywali. Ukazały się im też języki jakby z ognia, które się rozdzieliły, i na każdym z nich spoczął jeden. I wszyscy zostali napełnieni Duchem Świętym, i zaczęli mówić obcymi językami, tak jak im Duch pozwalał mówić”.

• Teksty zaaplikowane 1 P 1,1-2 do Trójcy

4. Kształtowanie się terminologii Trynitarnej na Wschodzie i Zachodzie, Sobory Nicejski i Konstantynopolitański; trynitologia św. Augustyna. Problem pochodzenia Ducha Świętego.

• Pierwsze źródła trynitarne: liturgia chrzcielna Mt 28,16 i wyznanie wiary; ojcowie Didache, Justyn Męczennik, Klemens Hippolit; liturgia Eucharystyczna: pewność momentu na Zachodzie; epikleza na Wschodzie; Życie duchowe rozumiano zawsze trynitarnie; podstawę stanowił chrzest i Duch Święty.

• Problemy Żydzi: pozór trójcy(monoteizm), grecy: trzech bogów (tryteizm)

• Judeochrześcijanie: Syn i Duch jako duchy Ojca lub ręce; Chrystus jako anioł

• Inne tłumaczenia:błędy modalizm; arianizm; subordynacjonizm

• Św. Ireneusz: równość Ojca i Syna

• homousios - współistotny

• pojęcie istota: ousia -substantia i osoby hypostasis-subsistentia (Augustyn: esentia i relatio)

• Błędne językowo tłumaczenie hypostasis przez substantia.

• Sobór Nicejski wypracował pojęcie homouosios, czyli współistotny, ale grecy odczytali to jako błąd modalizmu; semiarianie stwierdzili homoios, czyli podobny w istocie

• W Konstantynopolu sformułowano o Duchu Świętym. Focjusz wskazywał na pochodzenie Syna od Ojca i pochodzenie Ducha od Ojca; Zachód zarzucił, że Duch jest tożsamy Synowi i nie ma odróżnienia w relacji pochodzenia Ducha, z kolei Wschód zarzucał pochodzenie Ducha od Ojca jako dziadka.

• Ostatecznie Wschód: Duch Święty od Ojca przez Syna; Zachód: Od Ojca i Syna (przez tchnienie)

• Święty Augustyn: „Opera ad extra sunt communia”, ale w działaniu wspólnym ukazuje się jedna ososba. Wproawadził także pojęcie relacji jako tych, które rozróżniają osoby. Porównanie (O -esse istnienie; S - nosse poznanie; D - velle dążenie) Trzy relacje: rodzenie, zrodzenie i tchnienie są koniecznością w Bogu; relacje są realne, immanentne, substancjalne i subzystentne.

5. Trynitologia augustyńsko-tomistyczna: terminologia używana dla rozróżnienia Trzech w Bogu i dla ukazania ich wzajemnych związków oraz jedności Boga: osoby Boże, ich związek z naturą Boża, pochodzenia w Bogu, cechy rozpoznawcze, właściwości, apripriacje, posłania, perychoreza.

• (jw.)Zachód: Od Ojca i Syna (przez tchnienie)

• (jw.)Święty Augustyn: „Opera ad extra sunt communia”, ale w działaniu wspólnym ukazuje się jedna ososba. Wproawadził także pojęcie relacji jako tych, które rozróżniają osoby. Porównanie (O -esse istnienie; S - nosse poznanie; D - velle dążenie) Trzy relacje: rodzenie, zrodzenie i tchnienie są koniecznością w Bogu; relacje są realne, immanentne, substancjalne i subzystentne.

• Relacja nie zmienia istoty Boga, ale określa

• Właściwość osoby: (proprietas): ojcostwo, synostwo, tchnienie otrzymane

• Apriopriacja - przypisanie na zewnątrz działania jednej osobie

• Notiones: Bóg ojciec(niezrodzony, tchnienie czynne); Syn Boży (zrodzony tchnienie czynne) Duch Święty (tchnienie otrzymane - spiratio passiva);

• Posłanie czyli ujawnienie w historii zbawienia: Ojciec jest źródłem posłania, Syn jest posłasny i tchnie z Ojcem Ducha, działanie Ducha

• Perkoreza: circumincesio przenikanie(XII w.); circuminsesio przebywanie(bardziej psychologiczne XIII w.)

6. Pojęcia odkupienia, pojednania, usprawiedliwienia i zbawienia oraz podstawowe koncepcje soteriologiczne na przestrzeni dziejów Kościoła. Problem zbawienia nieochrzczonych oraz wartość zbawcza religii niechrześcijańskich.

• Odkupienie: hbr. pdh: wykupić, wybawić, wyzwolić; gr. lytrho: wykupić, zapłata za przejście przez rzekę; łac. redemptio -odkupienie. Oznacza to, że człowiek należał do Boga i znów do niego powraca; bytowanie w Chrystusie jest odkupieńcze. Dwa aspekty: activa et obiectiva (negowana przez pelagiusza) i passiva et subiectiva (negowana przez protestatów.

• Usprawiedliwienie: hbr. Sedekah - sprawiedliwość w podążaniu za prawem; gr. dikaiosyne - sprawiedliwośc; iustificatio - uczynienie sprawiedliwym. Polski termin zawiera wymiar udzielenia wymówki, a w teologi chodzi o wymiar egzystencjalno-zbawczy. Występuje jako activa et obiectiva oraz passiva et subiectiva

• Zbawienie w hbr. wiele znaczeń: barach(błogosławieństwo), towah(dobro); szalom(pokój); eszer(szczęście) jesza(ratunek, ocalenie; gr. sodzo - uzdrowić, ocalić, ratować =pozostawić przy życiu; łac. salus - dobro, zdrowie = zachować życie; polskie zbawić od bawit: bycie trwanie, istnienie ale także radowanie się

• Odkupienie ma źródło w Jezusie; usprawiedliwienie kładzie nacisk na zmianę w człowieku, a zbawienie streszcza w sobie oba terminy; problem jak się to dokonuje

• Stary Testament : (życie jako najwyższa wartość; idea Królestwa;;odpuszczenie grzechów; doświadczenie sądu; wypełnienie się historii; zapowiedź przyszłaego życia)

• Nowy Testament : zbawiciel Jezus Chrystus

• Szczęście: jednostkowe wydarzenia, stan, stan intensywny, sprzyjające okoliczności.

• Społeczny wymiar zbawienia

• Teorie na temat relacji Wcielenia i grzechu (Tomasza i Szkota)

• Jak to co dokonał Chrystus ma wpływ na człowieka

1. Nadużycie szatańskie: szatan nie poradził sobie z Chrystusem

2. Sprawiedliwa walka: tylko człowiek(tu Chrystus) może zwyciężyć

3. Zasadzka na szatana: szatan udławił się Chrystusem

4. Inkarnacyjno-paschalna Leona Wielkiego: Wcielenie wynika z dzieła Paschalnego, przez które jesteśmy odkupieni przez Bóstwo i przez człowieczeństwo Chrystusa

5. Zadośćuczynienie: grzech wprowadził nieporządek, który mógł zostać naprawiony przez akt nieskończonej czci

6. Zasługi: Chrystua swoją postawą wysłużył nam odkupienie (Tomasz: sprawiedliwość; Szkot: nadobfitość)

7. Zastępcza : Chrystus bierze na siebie nasze kary(1 P)

8. Rahner: Miłość na krzyżu zostaje ujawniona i ma ożywić miłość człowiekazniszczioną przez grzech

9. Baltazar: przez kenotyczne uniżenie Chrystus uczy człowieka prawdziwego życia

10. Eudajmonizm: Chrystus jest szczęściem człowieka

• Chociaż Cyprian wysuwa jasną zasadę, że poza Kościołem nie ma zbawienia, to jednak KK II 15-17 chrześcijanie niekatolicy są związani lub złączeni z Kościołem, pozostali począwszy od Żydów są przyporządkowani, również ludzie dobrej woli, którzy bez własnej winy nie poznali Chrystusa.

• Przekonanie o wartości religii niechrześcijańskich, które posiadają ziarna prawdy odnajdujemy już w patrystyce. Św. Ireneusz mówi o logos spermatikos.

• DRN: Uznaje się powszechnie, że judaizm był zapowiedzią Jezusa, przygotowaniem do szczególnej, ceni również mahometan ze względu na początki wiary i uznaje wartości w hinduizmie.

• „Pan Bóg związał zbawienie z sakramentami, ale sam nie jest nimi związany” , niemniej Kościół Katolicki otrzymał od Chrystusa pełnię środków do zbawienia. Poza jednak kwetią teologi pozostaje sposób zbawienia nieochrzczonych, choć nie ulega wątpliwości powszechna wola zbawcza Chrystusa.

7. Zagadnienie ontycznej, moralnej i psychicznej jedności Chrystusa(podstawy biblijne, błędne i poprawne chrystologie pierwszych wieków, formułę chalcedońską).

• Jedność ontyczna dotyczy bytu Chrystusa, a więc jego istoty, dogmatyka wypracowała na ten temat, na bazie sporów chrystologicznych pojęcie unii hipostatycznej, a więc złączeniu w jednej osobie dwóch natur (natura - istota w działaniu) : Boskiej i ludzkiej.

• Sobór Chalcedoński wypracował zależność pomiędzy naturami Chrystusa w unii hipostatcznej: (1. inconfuse: niezmieszane-integralne w sobie; 2. immutabiliter - niezmienione-identyczne jak przed złączeniem; 3. indivise - niepodzielone-zjednoczone; inseparabiliter - nieoddzielalne - mające pozostać na zawsze razem)

• Biblijna nie odsłania nam w bezpośredni sposób natury Boskiej Chrystusa, do niej mamy dostęp przez jego wypowiedzi o relacji z Ojcem i dzięki refleksji teologicznej Kościoła. Naturę Ludzką poznajemy przez jego życie: przeszedł wszystkie etapy życiowe, doświadczał ludzkich uczuć w całej swej rozciągłości.

• Szkoły teologiczne: Aleksandria: używała metody odgórnej teologii, koncentrowała się na Bóstwie(Orygenes, Cyryl, Apolinary, Klemens, Dionizy), podlegała wpływom filozofii greckiej, stąd tendencja do negacji człowieczeństwo Chrystusa: henos ousia, mia fisis tou logu Theou sesarkomene

• Szkoła Antiocheńska : pozostawała pod silnymi wpływami Arystotelesa, przyjmowała pełne Bóstwo i związane z nim człowieczeństwo Chrystusa: (Diodor z Tarsu, Teodor z Mopsuestii, Jan Chryzostom, Teodorer, Andrzej z Samostaty, Nestoriusz) logos - antropos; herezje w kierunku negacji Bóstwa

• Sobór w Efezie(431) odrzucając pglądy Nestoriusza przygotował grunt pod bezpośrednie nauczanie o unii hipostatycznej. Przypisując Maryi tytuł Matki Boga uprawomocnił communicatio idiomatum, czyli (przypisywanie) połączenie cech ze względu na unię. Określenie zaczerpnięte z sybolu homoousios z Ojcem jak i z ludźmi ma różne konotacje: w pierwszym przypadku oznacza tą samą istotę (tożsamość bytowa), w drugim taką samą (tożsamość gatunkowo-jakościowa),

• Błędy chrystologiczne:

1. Gnoza: system dualistyczny, , upatrujący Jezusa jako przejaw umysłu Bożego, traktujący ciało jako zło i stąd odrzuczający Wcielenie.

2. Doketyzm: twierdził o pozorności ciała Chrystusa; (polemizuje z nim Jan: 1 J)

3. Apolinaryzm: zanegował istnienie duszy w Chrystusie: nie był w pełni człowiekiem

4. Monofizytyzm: zanegował naturę ludzką jako wchłoniętą przez boską w Chrystusie

5. Arianizm: negacja Bóstwa Chrystusa, a jedynie jego doskonałe stworzenie (podobnie do Mądrości)

6. Nestorianizm głosił istnienie dwóch osób: Chrystusa i Syna Bożego

7. Monoenergizm i monoteletyzm: wchłonięcie ludzkiego działania i woli przez Boskie.

• Jedność psychiczna: jako zagadnienie zostało podjęte w 1939r przez P. Galtiera, jako nowa analiza unii hipostatycznej pod względem psychologicznym: przeżywania tożsamośći swojego „ja” w Chrystusie.

1. Chociaż Jezus wypowiadał się z mocą autorytety „ja wam powiadam”, to nie były to słowa wkładane w jego usta przez Syna Bożego, ale jego wypowiedzi jako drugiej osoby Bioskiej w sytuacji kenozy

2. Część wypowiedzi ujawnia jednocześnie „ja egzystencjalne” ludzkie (jest ono zapodmiotowane w naturze ludzkiej, Bóg jako osoba w świecie stworzonym działa zawsze jako Jeden, tylko przez ludzką osobowość jest w stanie objawić jako Boska Osoba Słowa.

3. Według Brandsttetera Jezus korzysta ze swojej wiedzy i świadomości tylko wtedy, gdy jest to konieczne do jego misji (Flp 2,6-11), co wynika z dobrowolnej decyzji motywowanej miłością.

• Oznacza również brak schorzenia psychicznego, rozdwojenia jaźni czy i innego defektu świadomościowego: (jasność, precyzja w nauce, dobra znajomość tradycji Izraela, obiektywne ocenianie rzeczywistości i chwytania istoty problemu, nawet zamaskowanego, radykalizm w wypowiedziach, nawet z narażeniem się na krytykę, mądrość poświadczona przez tych, którzy go słuchali)

• Jedność moralna: czyli słuszne i właściwe postępowanie może być rozpatrywane, tylko przy założeniu równowagi i integracji psychicznej osoby ludzkiej. Rozum wola, wola i uczucia są podporządkowane wartością wyższym. Korzystanie ze swoich władz w sposób właściwy.

1. Rozwój uczuć: zasadniczo są one zrównoważone, spokój, ale wobec przeszkód rodzi się słuszny gniew, wytrwały potrafił przezwycięrzać przeciwności i ponosić trudy.

2. Uczucia wyższe: ujawniają się we wrażliwości na otaczający świat, prawdziwa troska oczłowieka, w pełni ukazała się w Męce jako jedynym w swoim rodzaju heroizmi w historii świata

3. Cierpliwość i brak żądzy odwetu: Przed Annaszem, na krzyżu

4. Ofiara z życia:

5. Dobrowolność

6. Męstwo, odwaga i wewnętrzny spokój

7. Godność i poczucie honoru

8. Dogmaty mariologiczne, ich podstawy w Piśmie Świętym i Tradycji, współczesna interpretacja teologiczna.(Boże i dziewicze macierzyństwo, Niepokalnane Poczęcie, Wniebowzięcie)

• Teksty Starego Testamentu : Rdz 3,15; Iz 7,14; Mi 5,1-5

• Teksty Nowego Testamentu :???????????????????????

• BOŻE MACIERZYŃSTWO ( dogmat ten skrystalizował się w wyniku refleksji nad unią hipostatyczną Chrystusa)

• Termin pojawia się bardzo wcześnie, początkowo w mitologiach, pierwszy na określenia Maryi Ambroży w „Pod Twoją obronę”)

• Spór wywołał nastoriusz sugerując przypisanie Maryi najwyżej określenia Christotokos, a nie Teotokos, co zostało odrzucone przez Sobór Efezki na podstawie communicatio idiomatum.

• DZIEWICZE MACIERZYŃSTWO (dogmat najwcześniejszy)

• Jasno potwierdzony przez Pismo Święte : Zwiastowanie, także Ewangelię dzieciństwa Mt, która interpretowała pod tym kontem proroctwo Izajasza (7,13-14). Podobnie wskazuje na to rodowód Jezus

• Tradycja i Ojcowie potwierdzają; Symbol wiary zawiera potwierdzenie; Paweł VI adhortacja Signum mafnum

• Dziewiczośc ante i post partum

• Znak: wiecznego pochodzenia słowa; duchowy wymiar zrodzenia wiecznego; znak duchowego zrodzenia Kosćioła; darmowość zbawienia; ukazanie różnicy między tym co Boże a tym co naturalne.

• Znak oddania się Bogu; eschatologiczny (w Królestwie ani się żenić będą ani za mąż wychozić Mt 22,30); moralny (dziewictwo nadaje siły)

• NIEPOKALANE POCZĘCIE (wiąże się istotwo z prawdą o grzechu pierworodny , przez długi czas sądzono, że Maryja nie uczestniczy z tego powodu w odkupieniu Chrystusa)

• Ineffabilis Deus: podtawy biblijne (Rdz 3,15; Łk 1,28; Ap 12) - brak bezpośrednich wskazówek biblijnych.

• Pierwsza w tradycji o niepokalanym poczęciu to apokryficzna Protoewangelia Jakuba z II w., choć odrzucona. Brak innych wyraźnych przedstawień; Teotokos, przekonanie o świętości; Augustyn - bezgrzeszność moralna to dar łaski. Wschów rozwinął święto Poczęcia Maryi od Jan Damasceńskiego; Zachód był tem nieprzychylny

• Zadmer z Cantenbury (XII w.) określił niepokalaność poczęcia; teologowie scholastyczni odrzucili (tylko świętość od urodzenia) ze względu na powszechną konieczność odkupienia. Połączy łt odopiero Jan Duns Szkot

• Prawda została sformułowana w Bazylei 1438 r. ; Sykstus IV dokonał w 1447 r. zatwierdzenia święta; 1661 r . Aleksander VII w bulli Solicitudo wypowiedział się za. Ostatecznie na podstawie wiary Pius IX w Ineffabilis Deus zatwierdził dogmat. 1858 - objawienie w Lourdes: potwierdzenie cudowne nauki

• „Zachowana od wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego na mocy przewidzianych zasług Chrystusa (intuite meritorium)”

• świętość Chrystusa nie zależy od Matki, a na odwrót, nie była to konieczność

• konsekwencja: wolność od pożądliwości (ale nie od pokus), nie była wolna od śmierci i od cierpień (ze względu na udział w odkupieniu), niepokalanepoczęcie nie przenosi wstecz(syt. Pirwszych rodziców), ale w przyszłość - odkupienie Chrystusa

• Pełnia łaski, przwodniczka na drodze do świętości i Chrystusa.

• WNIEBOWSTĄPIENIE (dogmat nie rozstrzyga, czy Maryja umarła, czy nie ale wskazuje na jej uwielbienie)

• Munificentissimus Deus Piusa XII nie wskazuje na konkretne teksty, ale na ogólne idee

• Tradycaja : Epifaniusz mówi, że Maryja winna zakończyć życie jak na Matkę Boga przystało (IV), z tego okresu pochodzą także apokryfy o transitus Mariae. VII w. to święto Zaśnięcia Maryi, które przeszło na zachód jako wniebowzięcie. Refleksja teologiczna poszła po linii zbawczej i uwzględniała Boże Macierzyństwo

• De assumptione Beate Virginis z IX w. - potwierdzana przez scholastyków, a w XIV na zachodzie powszechne.

• Pius XII w 1946 zasięgnął rady co do dogmatu biskupów, na 1183 tylko 22 wyraziło sprzeciw

• „ O niebieskiej wędrówce z ciałem i duszą wzięta do chwały nieba”

• Tematy związane z dogmatem: Macierzyństwo Boże, udział Maryi w dziele zbawienia, niepokalane poczęcie, pełnia świętości, Dziewictwo, upodobnienie do syna,

• Śmierć Maryi: argumenty za i przeciw

• Wniebowzięcie, a nadzieja zmartwychwstania, a godność ludzka

9. Kościół jako sakrament zbawienia i jako wspólnota świętych. Rola Maryi w historii zbawienia i jej duchowe macierzyństwo wobec Kościoła

• Chrystus nie musiał ustanawiać Kościoła i wiązać zbawienia ze znakami, ale tego dokonał i pozostaje wierny swoim postanowieniom. W ten sposób wyszedł naprzeciw potrzebom człowieka, którego natura duchowocielesna domaga się takich znaków.

• Określenie powstałe na SWII (Kl 11), sakrament czyli skuteczny znak łaski.; zerwanie z XIII wieczną tradycją upatrującą w mysterium - plan zbawienia, a w sacramentum obrzędy

• SW II ukazał łączność pomiędzy Chrystusem i Kościołem w strukturze, Chrystus Wcielony; Kościół wymiar społeczny;

• Zbawcze działanie Chrystusa wyraża się w działaniu zbawczym Kościoła (KK 8)

• Kościół jako sakrament jedności.- na płaszczyźnie zbawienia

• ……………..

• Świętość Kościoła: ontyczna, moralna i charyzmatyczna; dotyczy Całego Kościoła jako Ciała Chrystusa, w nim wszyscy wierni są wezwani do tej świętości. Stąd w pierwszych wiekach nazwa święci, ponieważ taka jest perspektywa ich życia.

• KK V: Powszechne powołanie do świętości: Jezus wzywa do świętości i sam daje je wzór. Każdy w zgodzie ze swoim stanem (małżonkowie, duchowni, inne stany). Wszystko ma się dokonać w zgodzie z miłością Bożą; na wzór Jezusa , według jego pragnień (Flp 2,5)

• KK, 65 : W Maryi Kościół osiąga pełnię świętości

• Maryja według KK VIII:

1. członkiem Kościoła: uczestnicząc w Nim poprzedza Go(czasowo i strukturalnie) i przekracza (w świętości)

2. figurą i typem: macierzyństwa w sposób analogiczny i w wierze otwarcia na łaskę; posiadają wspólną wiarę, miolość i doskonałe zjednoczenie z Chrystusem; Kościół dziewiczy - zachowuje trzy cnoty; jest matką, gdyż rodzi ludzi do nowego życia; Kościół naśladuje Maryję w bezgrzeszności i drodze dd chwały

3. Matka Kościoła : ogłoszona przez Pawła VI 21 XI 1964;

• Jako matka Chrystusa, który jest Głową Kościoła

• W porządku łaski, jako uczestnicząca w odkupieniu na mocy testamentu spod Krzyża

• W chwale na mocy powszechnego stawiennictwa

• Macierzyństwo początkowo rozumiane przez analogie według testamentu spod krzyża; w średniowieczu jako cierpienie współodkupiające, dopiero od czasów Mistici corporis ma charakter teologiczny: wspólnotowy i indywidualny.

• Maryja w tajemnicy zbawienia:

1. znaczenie zwiastowania

2. towarzyszenie Jezusowi

3. Maryja przy Krzyżu

4. zesłanie Ducha Świętego

5. czasy ostateczne: Wniebowstąpienie

• Maryja - ujęcie teologiczne

1. Potrzeba odkupienia;

2. odkupiona jak wszyscy, ale wyniesiona jak nikt;

3. wezwana do współpracy z Bogiem

4. współpraca w stopniu niedoścignionym

5. szczególny stosunek do wszystkich ludzi - macierzyństwo

6. wniebowstąpienie - znak dla Kościoła eschatologiczny.

10. Zbawienie i potępienie jako ostateczne punkty dojścia ludzkiego losu, sąd Boży, problem „nadziei zbawienia dla wszystkich”, czyściec, problem odpustów.

• Śmierć: kliniczna, biologiczna, metafizyczna;

• Pismo Święte o śmierci: (pozytywnie i negatywnie )mówi, nieustannie o końcu czasów, gdy przyjdzie syn człowieczy z Aniołami by dokonać sądy, podobnie Chrystus mówi w przypowieściach, o chwaście, o Łazarzu i bogaczu, w spotkaniu z dobry łotrem.

• Hbr 9,28: dwukrotne przyjście Chrystusa: sąd indywidualny dokonuje się zaraz po śmierci, a ostateczny, czyli Paruzja, ostateczne przyjście Chrystusa na końcu czasów, jakby zbiera to co dokonał sąd ogólny. Człowiek w tym momencie decyduje o swoim losie. Sąd jest nieodwracalny. Ponieważ trudny do określenia, Nowy Testament odwołuje się do literatury apokaliptycznej

• Nadzieja zbawienia dla wszystkich, jest to tzn. teoria apokastazy (dosł. ponowne ustanowienie), oznacza, że wszyscy na końcu czasów powrócą do Boga, jak sugerował Orygenes nawet szatan się nawróci. Nie można wysuwać tego typu stwierdzeń jako pewnych, ale trzeba mieć nadzieję, że tak może być, że piekło będzie puste (w przeciwieństwie do Hryniewicza, który mówił o pewności)

• Czyściec (podstawy: grzech przeciw Duchowi Świętemu, Hbr 9,28): oznacza stan, w którym człowiek wybiera Chrystusa, ale ze względu na swoją niedoskonałość i kary doczesne, odpuszczone co do winy musi jeszcze pokutować po śmierci. Trudno jest określić stan czyśćca - oczekiwanie poza czasem lub w czasie subiektywanym (Ratzinger), ale oznacza stan zbawienia. W czyśćcu jest nadzieja. Tradycja udokumentowuje modlitwę za zmarłych.

• Historia odpustów: w Rzymie pokutnik mógł prosić o wstawiennictwo męczenników, którzy oddawali męczeństwo jako pokutę. Później męczeństwo zostało oddawane do „dyspozycji” biskupa jako dobro duchowe. W dalszej rozwoju został określony skarbiec zasług Kościoła, z którego papież udzielał łask za konkretne gesty. Lata odpustu wiązały się z czasem jaki był darowany duszom czyśćcowym z tytułu odpustu, obecnie Kościół odchodzi od tego typu praktyk.

11. Stworzenie jako dzieło Trójcy św.

• Wstęp n/t Trójcy św. (Podstawowa prawda wiary, oznaczająca istotę Boga, objawiana stopniowo, relacja do Stworzenia)

• Opis stworzenia: klucz Rdz, rozumienie dosłowne działania Trójcy List Barnaby; współcześnie odrzuca się taką interpretację.

• Integralność zbawienia i stworzenia. Błędy: 1- negacja wartości stworzenia (Marcjon, montaniści, spirytualiści); 2 - negacja wartości zbawienia (gnoza, pelagianie, new age)

• NT: głównie przypisywanie działania stwórcy Bogu Ojcu, tak też ukazuje swojego Ojca Jezus, gł. W przypowieściach.

• Określenie Syna jako stwórcy - późniejsza teologia. Utożsamienie Mądrości z Logosem. Paweł: stworzenie - głównie wyzwolenie ze zła (Rz 8), teologia zbawienia jako nowego stworzenia (5 Kor 5,17; Ga 6,12), związanie istnienia z osobą Jezusa: (1 Kor 8,6). Listy deuteropawłowe: syst. refleksja odniesienia stworzenia z Jezusem (Kol 1,15-20:pierworodny -przez, w, dla Niego; Ef 1,3-14: zjednoczenie w Nim jako Głowie). Jan w prologu o Logosie.

• Działanie Ducha Świętego: szczególna rola w stworzeniu - ożywianie, odnawianie, dopełnienie.

• Dogmatyczne określenie prawdy o Trójcy św. pozwoliło na nowy sposób ująć działanie Trójcy św.: każde działanie na zewnątrz Trójcy jest wspólnym działaniem wszystkich osób, a jedynie przez przypisanie: ”apriopriacje” przynależy Ojcu.

12. Człowiek obrazem Boga wg objawienia Starego Testamentu. Idea obrazu Bożego w NT.

• Stary Testament: zachował dwa opisy: J - marnoość ; P - wzniosłość

• według opisów: zależności człowieka od Boga w stworzeniu, człowiek różni się od świata roślin i zwierząt, w istotę człowieka wpisana jest płeć.

• P: hymn z czasów panowania Perskiego, istnienie namiestnika: taki jest człowieka wobec stworzenia

• J: antropomorfizmy: poznanie siebie, doświadczenie własnego bytu, potrzeba wypełnienia samotności, zależność od Boga.

• Nawiązania w lit. mądrościowej: Syr 17,1n; Mdr

• Celem, eikon, imago, obraz; i Demut, homoiosis, similitudo - podobieństwo. Semickie rozumienie terminów, a rozumienie ich u ojców Kościoła: od Ireneusza - wsch (i Augustyn),a zach.

• NT: obrazem Boga jest Jezus Chrystus (Kol 1,15-20; 2 Kor 4,4)- objawiający Ojca (J 14,6-20), a on sam posiada różne typy: np. Adam (Rz 5,14)

• Soteriologiczne konsekwencje odwzorowania Boga w Jezusie: człowiek stworzony na obraz Boży ma się doskonalić według wzoru Jezusa (św. Paweł: Ef 4,24, Kol 3,10): przeniesienie w Jezusie obrazu na płaszczyznę zbawczą.

13. Człowiek jako istota duch. - cielesna. Pochodzenie duszy ludzkiej. UNK.

• Natura = istota w działaniu. Człowiek najdoskonalsze stworzenie, obdarzony naturą rozumną (def. Boecjusza osoby: individua substantia rationis naturae), osoba, pomost pomiędzy światem stworzonym, a duchowym.

• Stary Testament w opisie stworzenia nie określa duchowociel. charakteru człowieka, a mówi o tchnieniu. Człowiek jako stworzony jest: odrębny od Boga: dusza nie jest emanacją, dusza ukierunkowana jest na drugą osobę nie jest ciągłością Stwórcy.

• Koncepcja człowieka w PŚ: basar, nefesz, ruah; gr sarks, soma, psyche, pneuma; Dusza stanowi o tożsamości człowieka, życie, to, co wewnętrzne, pierwiastek duchowy. Zarówno określenia ciało, jak i dusza oznaczają całego człowieka. (Jl 3,1; Ps 145,21; J 1,14).

• Dychotomiczna koncepcja hebrajska, nieuformowana terminologicznie i refleksyjnie i bardziej dualistzcyna koncepcja grecka poparta podbudową filzoficzną, zwł. Platoniozmu i neoplatonizmu Mdr 8,19n)

• Chrześć. : przejęło Arystotelesowską naukę o hilemorfizmie. Sformułował ją Tomasza, że dusza jest formą ciała. O ile ciało bez ducha nie, o tyle duch bez ciała tak (ale nie docelowo) jako zasada tożsamości i jaźni. Kościół odrzucił walkę tych pierwiastków w człowieku.

• UNK

1. Efez (431): o konsekwencjach wcielenia dla Macierzyństwa Bożego.

2. Lateran IV (1215) : stworzenie jako złożenie z duszy i ciała.

3. Synod w Jamne (1312): sama dusza rozumna jest formą ciała, a nie jak sądzą niektórzy (katarzy i albigensi, Piotr Olivii)łączy się przez zmysłową i wegetatywną z ciałem.

4. Florencja (1438-45): dusza ludzka jest nieśmiertelna, <w kontekście pokuty po śmierci>

5. Lateran V(1513): Odrzucenie poglądów jakoby dusza ludzka była jedna i śmiertelna, a indywidualizm duszy występowałby na płaszczyźnie tylko zmysłowej.

6. Watykan I(1870): „Dei Filius”

7. Watykan II(1962-5): KDK 14-17 Człowiek stworzony jako duchowocielesny, dlatego potrzeba cenić także cielesność

8. Kongregacja ds. Nauki Wiary: „ List do biskupów” n/t istnienia duszy i jażni bez ciała

• Pochodzenie duszy ludzkiej. W Piśmie Świętym nie szczegółowej nauki n/tt, ale Kościół sądzi ,że samo ludzki działanie nie może być przyczyną uduchowienia ludzkiej istoty

• Pochodzenie pierwszej pary ludzi (prima hominis productio) nie może być utożsamiana za pochodzeniem poszczególnych ludzi (secunda hominis genesis)

• Koncepcje:

1. Preegzystencja (a. istniejące w niebie odwiecznie i wcielane; b. stworzone dla życia duchowego i wcielane za karę; c. reinkarnacja, bez określonego początku)

2. Emanatyzm (dusza ludzka jest owocem emanacji z Boga, po historii ziemskiej ma do niego wracać)

3. Generacjonizm (w zarodek ludzki wnika część duszy rodziców, dusza rodzona wraz z ciałem) Pogląd odrzucony w V w. przez Anastazego II, na podst. J 5,17

Pogląd odżył w XIX w. - zrodzenie tylko duszy zmysłowej, a potem przejście jej do stanu rozumnego.

4. Kreacjonizm (scholastyka: bezpośredni - dusze są stwarzane bezpośrednioo przez Boga; pośredni - Bóg działa w przyczynowości rodziców, a rodzice działają w Bożym akcie stwórczym.)

• UNK:

1. Toledo (400) : Dusza ludzka jest stwarzana oddzielnie

2. Konstantynopol II(553) : Odrzucenie nauki Orygenesa o preegzystencji dusz.

3. Leon IV (1053) : dusze ludzkie stwarzane są z niczego.

4. Pius XII (1950) „Humani generis” : Dusze ludzkie są stwarzane bezpośrednio.

5. EV : Człowiek jest w pełni człowiekiem z duszą i ciałem z chwilą zapłodnienia (dogmatyczne ujęcie)

14. Grzech pierworodny, jego dziedziczenie i skutki. Pismo Święte o grzechu pierworodnym. Orzeczenia synodów starożytnych i nauka Św. Augustyna. Dekret o grzechu pierworodnym.

• Grzech oznacza pochodzenie zła od samego człowieka, a nie z zewnątrz. Samo źródło grzechu, jako grzech pierworodny zostało ujęte dopiero przez objawienie i integralnie łączy się z Misterium Paschalnym.

• Peccatum originale originans: pierwszy upadek bezgrzesznych (!) ludzi; peccatum originale originatum: stan grzechu biernego, odpowiedzialność związana z upadek pierwszych rodziców.

• Wąż (szatan): zafałszowuje zakaz i intencje Boga; człowiek obdarzony godnością [oipB] wezwany zostaje do uznania swojego statusu i swoich granic odrzuca je za namową węża.

• Teorie: nieposłuszeństwo; bunt, pycha, bałwochwalstwo; seksualność [Kopeus]

• Stary Testament: pierwszy grzech wpływa na zepsucie moralne: Kain i Abel, moralność Lemeka, grzech cielca pod Synajem, zepsucie społeczne za proroków.

• NT: Paweł (Zepsucie społeczne i potrzeba odkupienia zwł. Rz 1-3), Jezus (nie tak było od początku, przypowieści o kąkolu, przyjście do grzeszników), Jan (zagadnienie grzeszności i ekspiacji za grzechy w Chrystusie, wiąże grzech z diabłem)

• Paweł: przez posłuszeństwo Chrystusa (w przeciwieństwie do nieposł. Adama) wróciliśmy do Boga, Prawo nie zapewniało przebłagania, a raczej bardziej było „okazją” do grzechu (Rz)

• Rz 3,12-21: ef ho.

• Wpływ początkowa 1 Kor 15,20-49 o Chrystusi jako antytezie Adama w ujęciu Ojców. Niezrozumienie na płaszczyźnie : ef ho między wschodem, a zachodem

• Pelagiusz (mnich z pocz. IV/V w.) : łaska tylko ułatwia zbawienie, a wszystko zależy od woli człowieka. Adam był najwyżej złym przykładem. Celestiusz: grzech Adama nie spowodował śmierci, i tylko jemu zaszkodził. Julian: dzieci nieochrzczone osiągają zbawienie (pewnik).

• Augustyn : szerokie spojrzenie na łaskę, zło w sensie fizycznym i moralnym, Rz 5,12(Vlg), manichejskie wpływy. Grzech przez zrodzenie, ale odrzucono idee powszechnej obecności ludzi w Adamie i pożądliwości jako fundamentu grzechu

• Kartagina (418): przeciw Celestiuszowi i przeciw Julianowi: grzech powoduje śmierć i przechodzi na potomstwo

• Orange (529): grzech powoduje śmieć duszy

• Semipelagianizm : człowiek jest autonomiczny przy wykonaniu pierwszego kroku ku Bogu, później potrzebuje łaski

• Protestanci: grzech, jako rzeczywistość metafizyczna, grzech dziedziczny, niezmywalny. Chrzest popwoduje jedynie niepoczytywanie: „simul iustus et peccator”

• Trydent:

1. Grzech Adama i jego skutki dla niego (śmieć)

2. Wpływ grzechu na potomstwo

3. Odpuszczenie dzięki Chrystusowi

4. Konieczność chrztu małych dzieci

5. Natura grzechu pierworodnego (obmycie w chrzcie, pożądliwość szkodzi tym co jej ulegają)

15. Nadprzyrodzone powołanie i obdarowanie człowieka

a. Biblijne określenia łaski

• Hen/charis/gratia: oznacza życzliwość, łaskawość, wiąże się z okerśleniem łaska w oczach Pana; określa pozytywne usposobienie zwykle osoby poptężniejszej.

• Hesed/eleos/……: oznacza troskliwość, łagodność, wierność, miłość. Zwykle związane z jakąś wspólnotą, Hymny Paschalne : bo jego łaska na wieki, częste występowanie oznacza niezmienność istoty Boga

• Rachamim/ oiktrimos - miłosierdzie, kładzie aspekt na wewnętrzne poruszenie Boga ku człowiuekowi lub macierzyńską opiekę

• Ahaba/ agape - po prostu miłość

• NT:Ewngelie wiążą się ze zbawieniem ogłoszonym jako Królestwo Boże przez Jezusa, szerokie rozumienie

• Paweł mówi o łasce (często w pozdrowieniach i życzeniach ) jako

- zbawieniu udzielanym przez Boga w Jezusie Chrystusie, jest ona związana ze śmiercią i zmartwychwstaniem (Rz 5-7) i wynika z tajemniczego planu zbawienia (Rz 8-11)

- wydarzenie zbawcze i egzystencjalne: nowa egzystencja związana z odpuszczeniem grzechów jako usprawiedliwieniem (Rz 3,23-26)

- sens wspólnotowo-charyzmatyczny - dary dla Kościoła, budowanie wspólnoty: dar łaski powołania do wspólnoty

- nowe ujęcie litów pasterskich: uniwersalizm łaski, moc wychowawcza łaski

- Hbr wiąże działanie łaski z arcykapłańską funkcją Chrystusa; odpowiedzialnośc Kościoła za łaskę

• 1 P pomimo prześladowań udział w zbawieniu;wymienione konkretne dary

• Jan: pozdrowienia i charakter chrystologiczny.

b. Rodzaje darów nadprzyrodzonych

• Łaska wewnetrzna (dary zbliżające do zawienia) i zewnętrzna (dary naturalne)

• Gratia Creatoris et Salvatoris

• Gratia gratum faciens et gratia gratum data

• Gratia habitualis et actualis

• Gratia creata et increata

c. Pojęcie usprawiedliwienia

• Pojęcie gr. dikaiosyne (iustyficatio) swoje źródła ma w nauce Pawła, zwł. Rz, gdzie podejmuje polemikę z żydowskim rozumieniem dochodzenia do sprawiedliwości.

• Marcin Luter: zepsucie grzechem pierworodnym: upadek i zepsucie przejawiające się pożądliwością, wola to wierzchowiec; sytuacje naświetla Pismo; usprawiedliwienie przez sola fides, sola gratia. Usprawiedliwienie dokonuje się przez przypisanie sprawiedliwości, a grzechy są niepoczytywane!

• Odpowiedź soboru Trydenckiego w De Iustyficatione 7 miesięcy pracy teologów, 33 kanonów w 16 rozdziałach, charakterze duszpasterskim; Dotyczy tylko dorosłych którzy mogą współpracować z łaską. Łaska jest pierwsza przed działaniem, ale jednocześnie usprawiedliwia w sposób ontyczny czyli bytowy Rozdział VII: usprawiedliwenie to odpuszczenie grzechów i uświęcenie, przyczyny celowa: chwała Boga, sprawcza: Bóg miłosierny; zasługująca JChr; nadrzędna chrzest; formalna: sprawiedliwość Boża; konieczność Duch Święty i cnót teologalnych.

d. Łaska uświęcająca jako dar stworzony i niestworzony

• Dar stworzony, czyli obdarowanie, oznacza coś, co pochodzi od Boga w wymiarze konkretnym, wiąże się nie tylko z przemianą moralną, ale nowym życiem, rzeczywistą przemianą - podobieństwem do Boga i usynowieniem.

• Św. Tomasz cel: nadprzyrodzony człowieka domaga się pomocy łaski, a jednocześnie ma człowiek dążył do niego przez właściwe działanie. Połączenie tych twierdzeń ma rację bytu, gdy rozumiemy łaskę jako pomoc, która podnosi człowieka czyny na wymiar nadprzyrodzony.

• Łaska to nadprzyrodzony przymiot ludzkiej natury,

1. udział w naturze Boskiej (podobieństwo x 4: istotowe, gatunkowe, przypadłościowe i moralne); katolicka nauka przyjmuje dwa ostatnie: przypadłościowe i moralne.

2. przybrane dziecięctwo; dziecięctwo opiera się na trzech wymiarach (bytowy, psychologiczny i prawnomoralny); adopcja prawna wiąże dwa ostatnie, ale duchowa daje rzeczywistą podstawę życia Bożego- pdstawa dziedzictwa. Z tym wiąże się braterstwo Chrystusa(Hbr 2).

• Łaska jako dar niestworzony oznacza samego Boga: (zamieszkanie, trwanie, przebywanie)

• Powszechna obecność w stworzeniu - per immensitatem, przez niezmierzoność

• Obecność w człowieku usprawiedliwionym na zasadzie miłości, oznacza relację osób. Częsta obecność Ducha Świętego , u Jana obecność Syna i Ojca (14,20.23). Jest to obecność na wskroś dynamiczna, ukazująca się szczególnie w działaniu.

• Integralność daru stworzonego i niestworzonego; teologia prawosławna o jednoczeniu się natur: przbóstwienie, teoandryzm, hezychaści i energie Boże, zarzut złożoności w Bogu.


16. Trydent o usprawiedliwieniu(1547). Katolickie pojęcie zasługi nadprzyrodzonej.

• <jw. w tezie 15>

• Zasługa: czyn zasługujący: dobrowolny, moralnie dobry, wykonany z intencją odniesioną do Boga, w stanie łaski uświęcającej.

• Terturian: wprowadził pojęcie meritum (od merces, gr. mistos), wskazujące na moralną konsekwencję czynu ludzkiego, nawiązanie do koncepcji naturalnej.

• NT: Jezus mówi o gr. mistos w odniesieniu do praktyk pobożnych lub zapłaty za wyżeczenia. nagroda choć jest wynikiem ludzkiego działania, przewyższa je gdyż swoje ostateczne źródło ma w Bożym milosierdziu . Według Pawła podobnie: obrazy wzrostu, zawodów sportowych. Zasada odpłaty wszędzie, nawet tam, gdy mowa jest o pierwszeństwiełaski Rz 2,6-7. Motywy w Hbr i Ap.

• Analogiczny sens zasługi człowieka: wszystko jest darem, nawet nasza wolność. Mówienie o odpłacie ma sens jedynie ze względu na Bożą obietnicę, z której pochodzi przymiot naszych czynów, zwanych zasługą nadprzyrodzoną.

• De iustificatione: podstawą są możliwości człowieka pozostałe po grzechu i leczący wpływ łaski., wobec nowych łask człowiek może zachować najwyżej postawę przyjmowania, zatem opiera się zasługa na Bożej obietnicy.

• Augustyn: Bóg widząc nasze zasługi wieńczy jedynie swoje dary.

• Koncepcja Tomasza: wszelkie dobro pochodzi od Boga, a dopiero wtedy można ustalać znaczenie ludzkich wysiłków, których miarą jest wolna wola, ale dopiero po łasce usprawieliwiającej.

• Meritum de condigno: czyn dzięki łasce nabierają w oczach Bożych wartość zasługi

• Koncepcja Skota: łaska nie przemienia czynów ludzkich, nie mają one żadnej proporcji do celu ostatecznego, a jedynie ze względu na obietnicę

• Meritum de congruo: zasługa spodziewana, ze względu na Bożą obietnicę.

17. Łaska i wolna wola. Biblijne podstawy. Poglądy Moliny i Baneza;historia sporu teologicznego. Kongregacja de auxiliis gratiae

• Problem łaski wystarczającej (sufficiens) i skutecznej(efficax)

• Poblem wzajemnych relacji łaki i wolnej woli, która pod wpływem łaski pozostaje wolna. (herezja Janseniuszy: grzesznik nie może odrzucić łaski). Co do zbawienia łaska ma rolę decydującą.

• Augustyn w sporze z pelagianami o wolnej woli , ale relacje jej do łaski dopiero dyskusje z XVI/XVII w.

• Problem: Pan Bóg udziela łaski wystarczającej do danego dobrego czynu, ale staje się ona niskuteczna przez ludzkie NIE, jeśli jest jednak skuteczna, za wolą człowieka dzieje się to w zgodzie z odwiecznym planie Bożym. Co Bóg czyni, gdy napotyka przewidziany opór człowieka: daje nową łaskę (ŁASKA 2)(OP: Banez), czy tę którą udziela ze względu na przewidzianą zgodę czyni skuteczną(SJ: Molina)?

• Kongregacja de auxilibus grtiae za Klemensa VIII to starcie w 1597 roku szkół, które po 4 latach zaowoowało przedstawieniem do potępienia 21 tez Moliny. Poźniej jeszcze 42; W 1607 r papież Papież Paweł V zwolnił z zarzutów oba zakony, pozwlając im głosić swoje doktryny, ale zakazał oskarżać się o herezje.

• Praemotio phisica (tłumaczy OP) łaska oddziałuje na wolę według odwiecznych wyroków Bożych;

• Scientia media (tłumaczy SJ) Bóg w swoich decyzjach posługuje się swoją wiedzą uprzednią.

18. Wybrane zagadnienia z sakramentologii ogólnej.

a. Chrystus jako szafarz wszelkiej łaski, a posługa szafarzy w Kościele

• Wiara obecna zawsze, ale nie zawsze jasno sformułowana: Bóg jest pierwszym działającym, drugim Kościół

• Jezus żródło łaski; szafarze służąc przekazują moc z właściwym dla służby autorytete

• NT: szafarz= oikonomos: 1 P 4,10; 1 Kor 4,1.2;9,17; posostałe 5 miejsc: rządca, gospodarz administrator; Chrysus działa w i przez szafarzy (Rz 15,16)

• SKUTECZNOŚĆ ŁASKI DZIAŁAJĄCEJ PRZEZ SAKRAMENT NIE ZALEŻY OD MORALNEJ KONDYCJI SZAFARZA, ALE JEDYNIE OD UZNANIA GO PRZEZ KOŚCIÓŁ ZA SZAFARZA UPRAWNIONEGO.

• Tezy tej bronił Augustyn przeciw Donatystom (w ich intencji był wzrost pobożności)

• Kapłan grzeszny: potwierdzili jego skuteczność sakramentalną (Innocenty III, Konstancja, Trydent)

• Skuteczność: władza i właściwa intencja

b. Skuteczność sakramentów

• Ex opere operato: pierwotnie oznaczało mękę na krzyżu, później wiązało się z odróżnieniem obrzędów ST od NT; dopiero na końcu zaczęło oznaczać skuteczność sakramentalną.

• Podstawy biblije mówią o takiej skuteczności chrztu i Słowa Bożego.

• Piotr z Poities, za nim inni: pierwszy użył razem z ex opere operantis, jako sam fakt i dzieło działającego subiektywne - (przyjmującego?)

• Średnioweicze przeakcentoawło obiektywną moc działającego sakramentu; reformacja odbiła w drugą stronę.

• Trydent bronił tych terminów przeciw skrajnościom

• Ex opere operato oznacza nie rzeczowe traktowanie sakramentów jako rzeczy stwarzających moc, ale ich działanie dzięki mocy działającego Chrystusa= mocą Chrystusa

• ex opere operantis oznacza konieczność dyspozycji do przyjęcia sakramentu (1 Kor 11,29); potwierdziły Trydent i Florencja: przeszkoda a dyspozycja

• Pius XII w Mediator Dei et hominum wyróżnił trzy rodzaje skuteczności dot. modlitwy, sakramentaliów i sakramentów

• Zagadnienie odżywania sakramentów.

c. Skutki sakramentów. Charakter sakramentalny.

• Skutki sakramentów: uświęcają, budują mistyczne Ciało Chrystusa, umożliwiają oddanie czci, co do wiary: pouczają, umacniają, pomnażają, pozwalają wyrazic

• Florencja 1445 (Dekret do Ormian ) o łasce sakramentalnej.

• Trydent 1545-64 Nie każdy sakrament dla każdego, powiększenie sprawiedliwości; pojęcie łaski pierwszej i drugiej.

• Skutki łaska uświęcająca; przygotowanie do łask uczynkowych

• Charakter sakramentalny; gr. charakter i sfragis: Stary Testament, judaizm (Filon z Aleksandrii); nowe rozumienie w NT o Jezusie - władza i tożsamość SB; Paweł: pieczęć Ducha Świętego na Chrystusie; Ap

• Patrystyka łączy pieczęć z działaniem sakramentów chrztu i bierzmowania. Stefan I : ważny chrzest raz jest nieutracalny, pojednanie ochrzczonego przez włożenie rąk biskupa.

• Św. Augustyn podjął polemikę z synodem w Arles, który stwierdził,że chrzest poza Kościołem katolickim jest nieważny. Bp Hippony rozróżnił skutek głowny (łaskę) i trwały (signaculum - charakter), nieutracalny.; późniejsze zaciemnienie nauki do czasów scholastyki

• Św. Tomasz o kapłaństwie: uczestnictwo w kapłaństwie Chrystusowym.

• Florencja przygotowała, a Trydent potwierdził naukę o nie zatartym charakterze charakteru, później SWII: indelebilis.

• Charakter wynika z nieodwracalnej wierności Boga: chrzest, bierzmowanie, święcenia; oznacza upodobnienie do Trójjedynego Boga i odróżnia od innych w porządku wiary.

19. Msza św. ofiarą Chrystusa. Eucharystia jako ofiara w świetle tekstów nowego Testamentu i według dekretu Soboru Tryd. „O najświętszej ofierze Mszy świętej”. Natura ofiary eucharystycznej w encyklice Piusa XII „Mediator Dei et hominum”

• Eucharystia: dopełnienie wtajemnicznie; skarament miłości; żródło i szczyt życia chrześcijańskiego; grec. Słowo - dziękczynienie; nazwy

• Tomasz: znak obecności, pokarm, ofiara; teologia współczesna odwróciła kolejność ze względu na logikę płynącą z historii zbawienie.

• Cztery teksty: Mt 26,26-29; Mk 14,22-25; Łk 22,15-20; 1 Kor 11,23-26; J 6

• Kwesie:

1. synop. - dzień Paschy; J - dzień przed Paschą;

2. nowy pokarm w miejsce baranka:

3. chleb i wino jako Baranek; Chleb to ciało, wino to krew. Domaga się to stwierdzenie wiary i posłuszeństwa

4. eucharyustia oznacza dziękczynienie

5. użyte określenie nowe przymierze

• Jan odmienność: związane z przykazaniem miłości,

• Eucharystia ma charakter ofiary, ofiara to wyraz kultu, wary w Boga, sposób nawiązania z nim kontaktu. W Starym Testamencie zwłaszcza o charakterze ekspiacyjnym.

• Ofiarę Jezusa w Hbr (jedyność i niepowtarzalność)

• Ojcowie…..

• Reformacja odrzuciła ofiarniczy charakter - a tylko testament Jezusa

• Trydent: Jedna jest ofiara pozostałe to nie powtarzanie, a uobecnienie, ale różne sposoby ofiarowania: pierwszy krwawy (cruendo), drugi bezkrwawy (incruendo); Różnice ofiary krzyżowej i eucharystycznej: na krzyżu sam, w wieczerniku z Kościołem, na krzyż skazany i wydany (względna bierność) w Eucharystii Sam wychodzi z inicjatywą

• Mediato Dei… ta sama ofiara ze względu na kapłana i żertwę, choć inny sposób ofiarowania; cele Eucharystii te same: oddanie chwały, dziękczynienie, zadośćuczynienie, prośba

20. Sakrament święceń. Kapłaństwo Chrystusa w świetle zapowiedzi Starego Testamentu i tekstach Nowego Testamentu. Kapłąństwo wiernych, a kapłaństwo sakramentalne. Znak przekazywania władzy kapłańskiej. Stopnie sakramentu święceń.

• Kapłaństwo - kult, ofiara, przynoszenie zbawienia

• Chrystus - Jedyny Kapłan Nowego Testamentu : kapłaństwo powszechne, a (służebne, hierarchiczne, sakramentalne)

• Chrystus Mesjasz jako kapłan wobec ST:

1. -kapłaństwo wiązało się z rodem Lewiego.

2. -nowy charakter kultu (J 4,21); nowe kapłaństwo (Hbr 8,4)

3. +idea ofiary duchowej (Ps 50,13-15)

4. +ofiara czysta (Ml 1,10n)

5. +zapowiedzi innego kapłaństwa (Rdz 14,17-20;Ps 110,4)

• Chrystus jako kapłan (choć bez takiej formalnej nazwy

1. Zapowiedź zburzenia świątyni połączona ze Zmartwychwstaniem(J 2)

2. Idea złożenia ofiary z życia za innych (J 10,11-17; Mk 10,45)

3. Ustanowienie nowej ofiary (Łk 22,19n)

• Chrystus jako kapłan w Hbr

1. Kapłaństwo jako funkcja Synostwa (5,5)

2. Funkcja i godność opiera się na ofierze posłuszeństwa i cierpienia (5,7)

3. Funkcja i godność przekracza wymiary kultu Boskiego (9,24)

• Kapłaństwo Jezusa to nie powrót do starych form, ale oparte na Wcieleniu pośrednictwo pomiędzy Bogiem a ludźmi.

• Kapłaństwo powszechne: Stary Testament - lud Boży (Wj 19,5; Iz 61,6) Nowy Testament (1 P 2,9; Ap 1,6): przez chrzest, duchowe ofiary, głoszenie wielkości Boga, świętość postępowania; ofiara rozumna (Rz 12,1); kapłaństwo to jest związane ze służebnym. Chrysus powołał Dwunastu i przekazał im władzę : składanie ofiary, nauczanie i odpuszczanie grzechów. Władza - przekazuje dary Boże, pełniona na wzór Chrystusa, Związana z miłością, oznacza służbę

• Przekazanie władzy przez Tchnienie, który udziela władzy i mocą słowa.

• Apostołowie przekazywali przez włożenie rąk, średnioweicze dołożyło pewne elementy, ale zasadniczo gest potwierdzony przez Piusa XII w Sacramentum ordinis

• Stopnie tylko w sak. święceń, wynika z elementu władzy udzilanego przez Chystusa

• Kościół pierwotny, brak terminologii (biskupi i diakoni Flp 1,1; 1 Tm 3,2) , (prezbiterzy Dz)

• w. I/II klarowanie się podziałów: Klemens Rzymski, Ignacy Antiocheński zna już uporządkowaną hierarchię trójstopniową

• Terturian dorzucił lektora, Hippolit subdiakona; V lub VI w. „Statuty” :3 święcenia z włożeniem rąk i 6 bez włożenia rąk

• Średniowiecze wysuwa na pierwszy plan kapłaństwo oraz sakramentalność poszczególnych stopni (zamiast biskupstwa), zwł. Piotr Lombard: 7 stopni kapłaństwa, biskupstwo oznacza dodatek jurysdykcyjny.

• Trydent: 1. kapłaństwo Nowy Testament, 2. siedem posług, 3. święcenia prawdziwy sakrament, 4. hierarchia kościelna i święcenia

---