JĘZYK POLSKI - ADAM MICKIEWICZ

ROMANTYZM Polski

1822- Wilno, wydanie tomiku poezji Adama Mickiewicza- „Ballady i romanse”

1830- wybuch powstania listopadowego/ początek Wielkiej Emigracji - kolejny etap epoki, tematyka niepodległościowa, spiski i czyny zbrojne, bohaterskie jednostki

1863- powstanie styczniowe / zamknięcie epoki

„miej serce i patrzaj sercem”

Biografia Mickiewicza

24.12.1789- narodziny w Nowogródku

1815- 1819- student filologii klasycznej na uniwersytecie Wileńskim

1817- założenie towarzystwa Filomatów i Filaretów

1819-1823- praca w Kownie jako nauczyciel

1822- „Ballady i romanse”

1824- zesłanie do Rosji

1829- podróże po Europie

1830- miłość w Ewie Ankiewiczównie

1832- Dziady cz. III

1834- Pan Tadeusz, Konrad Wallenrod, Oda do młodości

26.11.1855 - śmierć w Konstantynopolu, pochowany w Montmorency pod Paryżem

1890- drugi pogrzeb Mickiewicza, zwłoki złożone w katedrze wawelskiej

Towarzystwo Filomatów i Filaretów - tajna organizacja naukowo- literacka, o celach patriotyczno - samokształceniowych. Gdy rozszerzyli swoją działalność przekształcili się w Towarzystwo Filaretów.

• Filomaci : powstali w 1.10.1817, założyciele: J. Czeczot, T. Zan, F. Malewski; ich celem było samokształcenie oraz wyrabianie charakteru członków. Byli tajnym stowarzyszeniem z ograniczoną liczbą członków. W 1823 przekształcili się w zakonspirowany Związek Patriotyczny. W 1824 zostali zesłani do Rosji przez Nowosilcowa.

• Filareci: utworzeni w 1820 przez T. Zana, F. Malewskiego, O. Pietraszkiewicza. Ich celem było nabywanie nauk, moralności i religii, udzielanie przestróg, dawanie rad i wsparcia w niedostatku

Mickiewicz w swoich dziełach realizuje koncepcję „Polska mesjaszem narodów”

Periodyzacja- ustalenie ram czasowych epoki

Ballada ( romantyczna)- gatunek mieszany(epika + liryka)

• Obecność elementów baśniowych, fantastycznych

• Tajemniczość, gradacja napięcia

• Bohaterowie naruszają kodeksy moralne

• Częsty motyw: „wina i kara”

• Charakterystyczne środki stylistyczne: powtórzenia, anafora, paralelizm, sentencje.

Horror- gatunek literatury fantastycznej oraz sztuki filmowej. Jego celem jest budzenie grozy, przerażenia. Częste motywy: duchy, upiory, wampiry, klątwy rzucane na winowajców.

Egzotyzm- zainteresowanie odmienną przyrodą, życiem społecznym, kulturą krajów innych niż europejskie. W literaturze : kreacja egzotycznego świata przedstawionego; nawiązanie do egzotycznych form literackich; inspirowanie się egzotycznymi ideałami religijnymi i filozoficznymi; stylizacja językowa, wprowadzanie egzotycznych słów; wybór bohatera egzotycznego. Źródła: orientalizm, sięganie do lokalnego folkloru, fascynacja „ krajami barbarzyńskimi”

Orientalizm- odmiana egzotyzmu, zainteresowanie się kulturą wschodu. W literaturze: fascynacja tajemniczą, mistyczną mądrością; miejsce życia bohatera skłóconego ze światem; teren podróży poznawczej; synonim przeżycia wewnętrznego; malownicze tło romantycznej epoki.

Orientalizmy- wyrazy zapożyczone z języków wschodnich.

Podróż mentalna- podróż ku wnętrzu, w głąb duszy, odkrywanie swoich wad, samego siebie

Pejzaż mentalny- odzwierciedlenie stany duszy bohatera/ człowieka/ podmiotu lirycznego.

Historiozofia- filozofia historii - nauka zajmująca się wyjaśnianiem wydarzeń/ czynów na świecie

Motto- cytat umieszczony przed tekstem utworu lub jego fragmentem, wyjaśniający zamysł autora

Ontologia- nauka o bycie, jego istocie, dział filozofii

Literatura ezoteryczna- dotycząca wiedzy dostępnej tylko dla wtajemniczonych, dla wybranych

Mesjanizm- wiara w dziejowe posłannictwo narodu, który swym cierpieniem i męczeństwem zbawi nie tylko siebie, ale również całą ludzkość

Profetyzm- głoszenie proroctw co do przyszłości przez wybitne jednostki, przekonane że zostały natchnione przez Boga.

Kasyda- główny gatunek klasycznej poezji arabskiej, perskiej i tureckiej Poemat pisany najczęściej jako pochwała plemienia, rodu, bohatera. Zwykle składa się z 3 części: lirycznej, opisu podróży Beduina przez pustynię do obozowiska lub do ukochanej, pochwały plemienia i rodu emira. Zamykana przez refleksję filozoficzną = morał.

Teodycea- podejmowanie przez filozofów i teologów próby wyjaśnienia, skąd się bierze zło na świecie, skoro została on stworzony przez sprawiedliwego i miłosiernego Boga.

Lucyferyzm- postawa otwartego buntu wobec Boga, wypowiedzenie Mu posłuszeństwa i wydanie wojny o dusze ludzi.

Prometeizm- postawa buntu wobec Boga i poświęcenia się w imię dobra ludzkości i wielkich idei. Łączy się z charakterystyczną dla romantyzmu koncepcją samozbawiennego człowieka, bez udziału Boga.

Kabała- nurt w judaizmie, interpretując Biblię odnosi się do tajemniczej siły liczb, liter, imion

Częstym motywem jest szaleństwo, osoby chore psychiczne. Pierwszy Szalony to Gustaw. Szaleństwa :

• z miłości do Kobiety

• z miłości do ojczyzny

• spowodowane bólem istnienia

• szaleństwo nierozumianego artysty

Sentencje i morały z twórczości Mickiewicza:

• Lilije: Nie masz zbrodni bez kary; lecz jeśli szczera skrucha, zbrodniarzów Pan Bóg wysłucha

• Pani Twardowska: Kara zawsze dosięgnie człowieka; Bierzemy odpowiedzialność za swoje wybory

• Świteź: złych ludzi dosięgnie sprawiedliwość nad którą czuwają siły natury

Nawiązania, kontynuacje i interpretacje utworów Mickiewicza:

• - „Romantyczność” W. Broniewski „Ballady i romanse” = reinterpretacja, J. Lechoń „Romantyczność”

• - „Pielgrzym” K. Wierzyński „Kufer”

• - „Lilije” Konstanty Ildefons Gałczyński „ Śliczne lilije”

• - „Dziady cz. III” Jacek Kaczmarski „Zesłanie studentów”

Znaczenie egzotyzmu dla romantyków:

• zaspokajał potrzeby poznawcze romantyków, ich pragnienia przygody, podróży i tajemnicy

• przyciągał i fascynował dziwnością, obcością, tajemniczością

• pomagał w idealizacji natury, tworzeniu romantycznej wizji egzotycznej przyrody

• zapewniał utworom oryginalność, dziwność, tajemniczość

• pomagał wykreować nowy typ bohatera literackiego

• wzbogacił język , styl i formę utworów

Elementy orientalizmy w Sonetach krymskich i poematach wschodnich Mickiewicza:

• motyw przewodni to romantyczna podróż na Wschód, która stanowi pretekst do podróży w głąb własnej psychiki poety

• w sonetach mówi podwójny podmiot liryczny, ilustruje to niepokoje i rozterki człowieka pogranicza

• podróż przez step lub pustynię jest poruszaniem się po obszarze metafizycznym

• realizm łączy się z wizjonerstwem, ezoteryką

• Pejzaż jest tłem dla kreacji bohatera byronicznego : surowego, gwałtownego, ponurego samotnika- maski romantycznej romantycznego poety

• Poematy eksponują heroizm, cierpienie fizyczne i duchowe bohaterów

• Poeta wzbogaca słownictwo zapożyczeniami z języków obcych

Podróż dla romantyka to :

• Wtajemniczenie

• Sentymentalna

• W głąb siebie

• Artystyczna

• Pielgrzymka narodowa

Historiozofia Polskich romantyków:

• Mickiewicz- najpełniejsza koncepcja mesjanizmu w Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego oraz w widzeniu ks. Piotra. Według niego naród polski to Chrystus narodów

• Słowacki- Kordian, Grób Agamemnon. Podważa sens męki, zamiast Chrystusa przywołuje Winkelreda, ważny jest czyn. Przekonany że świat doskonali się i odradza jedynie przez krwawe rewolucje.

• Krasiński - by był rozwój niezbędne są ofiary i cierpienie, połączył mesjanizm z religia chrześcijańską , naczelną ideą był wpływ Boga na bieg historii, wyznaczającego granice ludzkiego działania.

„Pomnik Piotra Wielkiego”

Car Rosji	Marek Aureli
Bezwzględny tyran, Nic go nie jest w stanie zniszczyć Próżny, naśladuje wzorce Musi czuć swoją chwałę, wyższość, Ma świadomość władzy, ale jej nie wykorzystuje	Tępił nie uczciwych Dba o dobro państwa i obywateli Szanowany przez lud Spokojny, łagodny

Petersburg- życie ludzi na początku XIX w.

• Urzędniczy pokazują swoją wyższość

• Nie zwracają uwagi na niedogodności

• Ważna dla nich jest by być blisko cara, upodabniać się do niego

• Damy stroją się, są kokietowane

• Dla niższych stanów zaszczytem jest znalezienie się blisko cara i jego dworu

• Car pokazuje swoją majętność, wyższość

• Silna hierarchizacja

• Państwo policyjne

• Kult cara i dworu

• Spacer porównany do procesji religijnej

• Sakralizacja władzy

A. Mickiewicz - „Romantyczność”

• Ballada programowa rozpoczynająca polemikę z oświeceniowym nacjonalizmem. Daje odpowiedź na pytanie romantyków o sposób poznawania świata. Obecność fantastyki, śmierci, tragicznej miłości, szaleństwa i grozy odnosi się do petyki romantycznej. Ludowa wiara, prawdy życiowe stają się credo światopoglądu romantycznego.

A. Mickiewicz - „Lilije”

• Czas: historyczny - XI wiek ; fabuły: wieczór, noc, rozciągnięte na lata, niedziela

• Miejsca : dom (azyl), cerkiew(sprawiedliwość), chatka pustelnika( szukanie rady, chęć uwolnienia się od odpowiedzialności ), las(zło)

• Przestrzeń: nie jednorodna, buduje nastrój grozy

• Bohaterowie :

• żona- morderczyni, niewierna, nie ma wyrzutów sumienie, nie potrafi wyrazić skruchy, działa egoistycznie, nie boi się kary, boi się powrotu męża, wyrachowana

• bracia- I sytuacja: martwią si o żonę, lojalni wobec brata, wspierają żonę, szczerzy i dobrzy II sytuacja: fałszywi, obłudni, zazdrośni, rywalizujący ze sobą.

• Mąż - mściwy, bezwzględny, szuka sprawiedliwości

• Pustelnik- mędrzec, człowiek doświadczony ma zdolności nadprzyrodzone, uzdrawia duszę, martwi się o Panią bo chce sprowadzić ją na dobrą drogę.

• Świat realny i metafizyczny: współistnienie dwóch światów realnego i metafizycznego, świat nie wytłumaczalny ingeruje w świat ludzi żywych

• Nastrój: groza, niepokój, elementy dramatyczne

A. Mickiewicz - „ Świteź”

A. Mickiewicz - „Sonety Krymskie” - Zbiór zapisków i wspomnień Mickiewicza z podróży po Krymie. Opis krajów orientu jest wyrazem tęsknoty za ojczyzną

• „Bakczysaraj”:

• przemijanie- potęga rodu jest przeszłością, pozostała we wspomnieniach, wszystko to co materialne zostało zniszczone;

• historia- podczas uczty w zamku pojawia się ręka piszcząca na ścianie przepowiednię „policzono, zważono, rozdzielono”. Zinterpretował ją prorok Daniel jako zapowiedź końca królestwa i władcy, Tej samej nocy Baltazara zamordowano.

• Sens życia- powinniśmy żyć dla aspektów duchowych ponieważ wszystko co stworzy człowiek i tak przeminie, Rzeczy niematerialne są najważniejsze, sensem życia staje się miłość, Elementy wieczne: miłość, potęga, chwała

• Sonet o charakterze filozoficznym

• Odnosi się do wartości duchowych

• Pokazuje miejsce człowieka w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości

• To co przetrwa: miłość, potęga, chwała, natura

• Sonet XIV „Podróżnik”

• Liryka bezpośrednia, wyznania, patriotyczna

• Subiektywizm, emocjonalizm

• Podmiot pielgrzymuje do ojczyzny lub do ukochanej

• Kontrastowość przedstawionych obrazów ( to co jest vs. To co było)

• Wewnętrzny niepokój kontrastowany z pięknem krajobrazu

• Zwraca się do ojczyzny

• Gloryfikuje ojczyznę- dostrzega w niej coś wyjątkowego

• Tęskni - jest bezradny

• „Bajary”

• Podmiot: nienasycony, niespokojny, zagubiony, ucieka przed szczęściem, szuka natchnienia

• „Ajudach”

• Podmiot utożsamia się z poetą

A. Mickiewicz - „Księgi narodu i pielgrzymstwa Polskiego”

• Podróż jest wędrówką do ojczyzny poszukiwanej w poezji, twórczości, działaniach niepodległościowych

• Podróż = ilustracja pielgrzymowania

A. Mickiewicz - „Dziady cz. II „

• Współistnienie świata żywych i świta duchów

• Motyw winy i kary

A. Mickiewicz- „Dziady cz. III”

• Dramat w którym jednocześnie występują 3 płaszczyzny : realizm, mistycyzm, historyzm

• Jest to dramat narodowy ( razem z Kordianem i Nie boską komedią)

• Budowa dramatu: kompozycja trójdzielna, scena V jest sceną kulminacyjna i łączącą teraźniejszość z przyszłością, występuje zasada symetrii i kontrastu

• Dramat o 3 bohaterach: Konrad, ks. Piotr, Senator

• 3 krotnie występuje Bóg : egzorcyzmy, scena wizyjna, ukaranie Senatora

• 3 pkt kulminacyjna- sceny: II, V, VIII - śmierć doktora

• Przedmowa

• Przedstawia sytuację historyczną Polski ok 1822, polityka Aleksandra I

• Zapowiedź cierpiącego narodu

• Zwraca uwagę na działalność Nowosilcowa jako najokrutniejszego najkrwawszego prześladowcę Polski, porównuje go do Heroda

• Obecne nawiązania do Biblii

• Prolog

• Otwierają go 3 cytaty z ks. Mateusza, które są : zapowiedzą prześladowań, cierpienia; zachętą do wytrwania; zapowiedzią nagrody = zbawienia

• Autor pokazuje ważność SNU = życia dusz.

• Zamykany jest przez symboliczną scenę śmierci Gustawa= nieszczęśliwego kochanka, który odradza się jako Konrad = człowiek czynu

• Bajka Żegoty - symboliczne odrodzeni narodu Polski, pomimo cierpień, prześladowań barier odrodzi się tak jak ziarno przykryte przez Diabła.

• Mała improwizacja- wyjawienie chęci zemsty

• Wielka Improwizacja = spowiedź - bluźnierczy monolog, porównanie się do stwórcy, chęć zmierzenia się z nim, prometeizm

• Scena V - Widzenie ks. Piotra - Bóg zsyła mu profetyczną wizję Polski, mesjanizm Polski, połączenie 3 czasów

• Scena VI - Sen Senatora - senator traci łaski

• scena VII - bohaterowie podzieleni na 2 grupy arystokraci i Polscy patrioci

A. Mickiewicz - „Dziady cz. IV”

• mistyczny dramat, poruszający problem wiezi żywych z umarłymi, świata idealnego z rzeczywistym.

Dziady cz. III jako DRAMAT ROMANTYCZNY:

1. zerwanie zasady 3 jedności - różne miejsca akcji, rozciągnięcie w czasie

2. fragmentaryczność scen- kolejne sceny nie wynikają z siebie

3. historyzm- pojawiają się elementy historii Polski: zesłanie na Sybir z procesu Filomatów i Filaretów, aresztowania Polaków, senator Nowosilcow

4. synkretyzm rodzajowy, gatunkowy oraz różnych dziedzin sztuki:

1. epika- opowiadanie więźniów, opowiadanie Cichockiego

2. liryka - Wielka Improwizacja

3. dramat- scena Prologu, sceny egzorcyzmów

5. świat ludzi współistnieje ze światem nadprzyrodzonym- pojawiają się duchy, diabły, anioły, widma Doktora i Bajkowskiego

6. wizjonerstwo- widzenia ks. Piotra

7. dramat podmiotowy eksponujący przeżycia bohaterów - bohater nie pojawia się w każdej scenie, jest tajemniczy, gotowy do poświęceń, przeciwstawia się Bogu, indywidualista, działa motywowany wartościami

8. dramat podmiotowy, atektoniczny( otwarty) - nie kończy się w jednoznaczny sposób, kontynuuje wątki z cz. II i IV.

9. paralelizm akcji wewnętrznej i zewnętrznej - w czasie snu Senatora rozmawiają diabły

10. zjawisko harmonii przeciwieństw

Dziady jako dramat słowiański :

1. podstawową są pogańskie obrzędy

2. paralelizm dwóch światów

3. Guślarz jest przewodnikiem

4. Pomieszanie styli

5. Wyrazistość postaci

---