CELE I ZADANIA PSYCHOLOGII OSOBOWOŚCI

1. Czym zajmuje się psychologii osobowości? Jakiego rodzaju kluczowe pytania stawiane są przez zajmujących się teorią osobowości?

Psychologia osobowości odwołuje się do natury człowieka, do filozofii, pyta kim jest człowiek? jest to dyscyplina psychologiczna najbardziej związana z filozofią. Psychologia osobowości zajmuje się osobowością człowieka, ogólnymi teoriami zachowania się człowieka. Bez teorii osobowości nie można by zrozumieć człowieka.

Teorie osobowości odpowiadają na pytania: co?, jak?, dlaczego?

1. jakie są właściwości osoby?, jaka jest natura osoby?, co charakteryzuje osobę?,

2. co determinuje osobowość?, jakie są możliwości rozwoju?,

3. pytanie: dlaczego? Jest szukaniem motywów, powodów ludzkiego zachowania.

2. Wymień i krótko scharakteryzuj strefy (obszary) analizowane przez teorie osobowości i będące przedmiotem porównań pomiędzy różnymi teoriami osobowości.

Strefy analizowane przez teorie osobowości i znaczące do porównań pomiędzy różnymi teoriami osobowości to:

1. Struktura osobowości, czyli co tworzy osobowość - teorie cech.

2. Proces, czyli co wchodzi w dynamikę osobowości, mechanizmy powodujące zachowanie człowieka.

3. Rozwój, czyli co determinuje rozwój, na ile rozwój osobowości przebiega w sposób naturalny, a na ile w sposób sterowany przez jednostkę, mechanizmy rozwoju, jaki jest jego cel.

4. Element psychopatologii, nerwic, psychoz, jakie mechanizmy doprowadzają do patologii.

Każda teoria osobowości pokazuje, jak zmienić zachowanie, jak je modyfikować, a także jak zmienić zachowanie patologiczne. Podaje środki modyfikacji zachowania i wskazuje terapię.

3. Wymień i krótko scharakteryzuj uwarunkowania (ograniczenia) teorii osobowości. Od czego zależy kształt teorii osobowości.

1. Teorie uwarunkowane są od poziomu rozwoju innych nauk. Nauki medyczne, kliniczne, filozofia a także inne działy psychologii wpływająca rozwój teorii osobowości.

2. Teoria musi być ogólną aby obejmowała jak największą część społeczeństwa. Przez tą ogólność teoria może nie pasować do danego człowieka. Przez ogólność teorie nie dają szansy na przewidzenie ludzkiego zachowania, bo większość ludzi nie pasuje idealnie do danej teorii.

3. Teorie uwarunkowane są osobowością swojego twórcy, jego umysłowością, cechami charakteru, doświadczeniami życiowymi, wykształceniem (ktoś kształcący się w nurcie psychoanalizy raczej będzie tworzył teorie psychoanalityczne).

4. Kształt teorii zależy od tego do jakiego nurtu ona należy. Co innego akcentują teorie organistyczna co innego teorie pola.

5. Ograniczeniem wszystkich teorii jest to, że ludzie nie mieszczą się w schematach. Nie jesteśmy w stanie w pełni uchwycić człowieka. Zwykle analizuje się poprzez metafory, które albo są bardziej trafne, albo mniej.

4. Kryteria oceny teorii osobowości.

Aby teoria osobowości była coś warta powinna spełniać szereg wymogów:

1. Teorie osobowości powinny odpowiadać na pytania co? jak? dlaczego?

Odpowiedź na pytanie „co” jest charakterystyką natury osób np. co jest właściwe dla człowieka? Odpowiedź na pytanie „jak” mówi o tym co determinuje osobowość, wyznacza jej rozwój np. jak człowiek może się rozwijać? Pytanie „dlaczego” jest szukaniem motywów. Np. dlaczego ktoś się tak zachował?

2. Teoria powinna być ogólną.

2. Teoria musi pokazywać związki operacyjne zachowania, pewne prawa.

3. Teoria powinna być płodna, otwarta, dawać szansę na przewidywanie.

4. Musi umożliwiać testowanie postawionych hipotez.

5. Hipoteza musi uprawomocniać teorię, podwyższać jej trafność.

6. Teoria musi być modyfikowalna, być otwartą na nowości.

7. Teoria powinna być „naukową” tzn. Nie wywodzić się z luźno powiązanej wiedzy, mieć charakter konkretny, uwzględniać rzeczy istotne.

8. Nie powinna być zawężona. Powinna obejmować możliwie szeroko złożoność człowieka.

9. Teoria powinna podać definicję osobowości, strukturę osobowości, co ją tworzy.

10. Teoria powinna podać z czego zbudowana jest osobowość.

11. Teoria powinna uwzględniać stan patologii i powinna pokazywać jak można zmienić zachowanie człowieka.

12. Teorie osobowości powinny pokazywać jakie są główne dynamizmy napędzające zachowanie człowieka (np. że są to motywy hedonistyczne, motywy wzrostowe).

13. Teoria powinna być spójna. Wnioski postawione przez autora powinny wypływać z założeń. Metody badań i terapia powinny wiązać się z założeniami, pasować do nurtu z jakiej wywodzi się teoria. Np. jeśli założymy że człowiek jest istotą reaktywną, to aby zmienić jego zachowania musze go przewarunkować a nie proponować psychoanalizę.

14. Teoria osobowości powinna być prosta, zrozumiała, przejrzysta dla odbiorcy. Tak, aby każdy mógł ustosunkować się do niej.

15. Teoria powinna mieć szeroki zakres, tłumaczyć wiele faktów.

16. Teoria powinna dać się przełożyć na empirię i dać się sprawdzić.

Ważne jest to na jakich źródłach bazuje dana teoria. Teoria osobowości powinna korzystać z wiarygodnych danych (np. badań, eksperymentów, wieloletniego doświadczenia).

17. Jeżeli teoria osobowości opiera się na strategii racjonalnej (zdroworozsądkowej), to jest spore niebezpieczeństwo, że nie będzie miała odzwierciedlenia w rzeczywistości.

Lepiej jest, gdy teoria oparta jest na badaniach (np. 16 czynników Cattella).

5 Wymień i krótko scharakteryzuj podstawowe obszary wyznaczające odmienność teorii osobowości( lub po prostu problemy stanowiące przedmiot zainteresowań teorii osobowości)

Psychologia osobowości skupia się na całym człowieku.. Próbuje zrozumieć wymiary zachowań ludzkich i różnice indywidualne.

Osobowość wiąże się z pojęciem tożsamości

Osobowość umożliwia postrzeganie człowieka całościowo, holistycznie.

Postrzeganie holistyczne - uwzględnianie całości wymiarów , uwzględnienie człowieka wraz z otoczeniem .

Pola na których działa osobowość:

• struktura- budowa osobowości. Osobowość tak ciało stanowi całość.

• Proces- teoria musi wykazać jakie są główne pojęcia wyjaśniające dynamikę osobowości.

Motywy wyjaśniające proces: sposoby tworzenia się osobowości.

• Wzrastanie człowieka i rozwój człowieka - zależy od procesu i od definicji osobowości.

Pytania jakie zadaje sobie psychologia osobowości:

• dlaczego ludzie są tacy jacy są?

• Dlaczego jedni zachowują się tak , a inni inaczej?

• Dlaczego jestem taki jaki jestem?

• Dlaczego różnimy się pod względem percepcji?

• Dlaczego człowiek zachowuje się w sposób integralny, zgodnie z powiązanymi różnych wymiarów danej osoby?

• Czy rozwój przebiega w sposób stadialny, spiralny, a może warstwowy?

• Czy rozwój jest kierowany , czy spontaniczny?

• Co determinuje zachowania człowieka?

• Czy osobowość jest ciągła w rozwoju , czy się zmienia?

• Czy istnieje zwartość i ciągłość zachowań?

• Jak świadomość wpływa na kształtowanie się osobowości?

• Jakie znaczenie ma wymiar czasowy w teorii osobowości?

6. Wymień i opisz dane na których bazują teorie osobowości ( LOTS).

1. Źródła danych:

L - dane życia , historii człowieka,

O - dane od obserwatora - dane od rodziców

T - dane testowe - zbierane odpowiednio do teorii

S - osobiste dane ze sprawozdań

LOTS - zbiór danych ze standaryzowanych tekstów, z procedur eksperymentalnych.

Nie wiemy , które są lepsze. Dane muszą być trafne i rzetelne.

Poza 4 rodzajami danych jest jeszcze jedno źródło : opis przypadków:

OPIS PRZYPADKÓW:

PLUSY:

• unika sztuczności,

• naturalność,

• studiuje się pełną złożoność,

• analiza głębi

MINUSY:

* rzadko systematyczna obserwacja

* subiektywna interpretacja danych jest nasycona ukrytą teoria osobowości.

7. Diagnozowanie a testowanie.

Diagnozowanie - w psychologii to najogólniej proces aktywnego poszukiwania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach zmierzających do zmiany

Aktualnego stanu psychospołecznego ludzi. Jest ono więc przetwarzaniem danych a nie rejestrowaniem zachowań. Nie interesują nas zachowania ale informacje jakie te zachowania niosą.

Za metodę podstawową w procesie diagnozy uznajemy wywiad i rozmowę psychologiczną. Wszystkie inne metody traktujemy jako pomocnicze i uzupełniające.

Należą do nich: obserwacja psychologiczna, kwestionariusze osobowości, eksperyment psychologiczny.

Wywiad i rozmowa psychologiczna

Gdy rozmowa nie dotyczy osoby udzielającej odpowiedzi ale spraw występujących poza nią to nazywamy to wywiadem. Jeśli dotyczy osoby. udzielającej odpowiedzi wówczas jest to rozmowa psychologiczna. Wywiad jest metodą badawczą polegającą na zebraniu potrzebnych informacji. Dotyczących osób czy określonych zjawisk, od kompetentnego informatora.

Stosujemy go tam gdzie nie można zastosować innych metod badania a zjawiska. dla nas ważne mogą nie wystąpić.

Rozmowę psychologiczną przeprowadzamy z osobą badaną gdy pragniemy, uzyskać informacje o niej od niej samej. Rozmowa powinna mieć przebieg bezpośredni. Bardzo ważne dla jej przebiegu jest nawiązanie pozytywnego kontaktu z osobą badaną.

Obserwacja psychologiczna

Jest jedną z najszerzej stosowanych metod i to nie tylko w psychologii. W czasie obserwacji rejestrujemy czynności, reakcje i zachowania jednostki. Często w bardzo krótkim czasie trzeba zarejestrować wiele czynności, czy czynników występujących w danej sytuacji. Obserwowany czynnik czasami trwa krótko i nie zawsze wystąpi po raz drugi. W czasie obserwacji oczekuje się zjawisk, które mogą wystąpić. Cechy dobrej obserwacji to obiektywność, określony cel, dokładność i szczegółowość, systematyczność i planowość.

Kwestionariusze osobowości

Są metodami szeroko stosowanymi w różnych badaniach. Wydawałoby się, że tak popularna metoda powinna być jednoznaczne oceniana, a tak nie jest. Każdy zestaw pytań można nazwać kwestionariuszem, ale nie znaczy to, że jest on metodą badań dającą wiarygodne dane. W psychologii kwestionariusz jako

metoda badań jest sprawdzonym zestawem zagadnień lub specjalnie dobranych pytań, do których osoba badana wyraża swój stosunek. Jako metoda badań musi podlegać określonym rygorom i odpowiadać ustalonym zasadom. Przed dopuszczeniem do badań powinien być sprawdzony na tzw. Grupach skrajnych,

o których wiadomo, że różnią się wyraźnie daną właściwością. Wyróżniamy dwa rodzaje kwestionariuszy ; jeden do badania różnych dziedzin działalności jednostki i ustosunkowywania się do różnych sytuacji, drugi do badania osobowości jednostki, jej właściwości psychicznych lub wykrywania zaburzeń psychicznych.

Eksperyment psychologiczny

Polega na wywoływaniu pożądanego zjawiska, które możemy powtórzyć i zarejestrować (przeprowadzać wielokrotnie). Przy pomocy eksperymentu próbujemy określić zachowanie się człowieka. Wyróżniamy dwa rodzaje eksperymentów psychologicznych; laboratoryjny i naturalny.

Testy psychologiczne

To zbiory pytań i sytuacje służące do badania własności jednostek lub grup przez wywoływanie u nich określonych, obserwowalnych, reakcji werbalnych lub niewerbalnych, będących w miarę możności reprezentatywnymi próbkami ich zachowania. Kryteriów podziału testów może być wiele, ale najczęściej przyjmuje się dwa : merytoryczne ( określające co test mierzy ) i metodyczne ( wyjaśniające jak test mierzy daną właściwość psychiczną ).Do pierwszej grupy zalicza się ;

-testy zdolności- wyodrębnia się tu dwie podstawowe grupy ; testy inteligencji i testy zdolności specjalnych,

-testy osobowości- ustalające rodzaje zachowania się jednostki i jej funkcjonowania. Nie otrzymuje się tu wyników „lepszych” i „gorszych” jak w testach zdolności, ale stwierdza się występowa nie lub nie danej właściwości psychicznej testy wiadomości- są sprawdzeniem wiadomości osoby badanej.

Do drugiej grupy zaliczamy :

-testy słowne ( werbalne )polegające na słownym sformułowaniu zadań, na które badany ma udzielić słownych odpowiedzi,

-testy wykonania- zawierające zadania czynnościowe,

-testy projekcyjne ( rzutowania )- których rozwiązanie polega na ustosunkowaniu się do podanej sytuacji, która nie jest jasna i wyraźnie przedstawiona.

8. Strategie konstruowania testów.

1. strategia racjonalna może mieć ona dwa warianty:

a) charakter zdroworozsądkowej, tzw. nie teoretycznej. Zakłada się że ludzie w efekcie wspólnego bycia ze sobą, wspólnych doświadczeń potrafią wyciągać wnioski odnośnie znaczenia pewnych zachowań. Np. gdy czł. jest wychowany w społeczeństwie polskim, w kulturze polskiej to zakłada się, że dzięki temu, iż wychował się w Polsce może słusznie przyjmować że pewne zachowania mają szczególne znaczenie a inne nie mają takiego znaczenia w społeczeństwie polskim.

Strategia racjonalna zdroworozsądkowa jest bazowaniem na doświadczeniach i układaniem zgodnie z tymi doświadczeniami pytań. Zdrowy rozsądek mówi, że ta kwestia jest istotna i w zależności od tego w jakim stopniu osoba badana tę cechę posiada, to taką ma osobowość.

b)teoretyczny badania polega na tym, że konstruuje się pozycje testowe (czyli pytania) wychodząc z teorii osobowości. Wiadomo jaka jest teoria osobowości, co zakłada, jak interpretuje zachowania i na danej teorii są wzorowane mechanizmy, czynniki które wpływają na zachowanie, rozwijają osobowość i przekształcane w formę pytań. Na tej strategii oparta jest skala wartości Allporta-Lindsey'a.

Druga strategia to jest tzw. strategia empiryczna.

Strategia empiryczna opiera się na założeniu, że ani zdrowy rozum ani żadna teoria osobowości nie mogą z góry decydować o tym jakie zachowania są z danymi zmiennymi (właściwościami osobowości) związane. Punktem wyjścia tej strategii jest obserwacja zachowania. Następnie poszukuje się zachowań, sytuacji które w jakiś sposób różnią się między sobą np. obserwuję co jest typowe dla zachowania neurotyków, a co jest typowe dla zdrowych. Następnie w stosunku do tych zachowań, które są istotne konstruuje pytania. Jest to orientujące pytanie. Na tej strategii zbudowano MMPI

Trzecia strategia: czynnikowa. W tej strategii najczęściej układa się pytania według strategii racjonalnej. Tzn. konstruuje się zgodnie z teorią ważne strefy zachowania i w stosunku do tych ważnych stref zachowania formułuje się pytania. O tym jakie cechy będzie dany test mierzyć i jakie pytania będą kryterialne dla pomiaru cech zależy od aparatu procedury statystycznej.

Ta strategia polega na tym że wychodząc z dowolnej pozycji: empirycznej czy racjonalnej żeby skonstruować test trzeba dokonać analizy czynnikowej. W efekcie trzeba przebadać kilka tysięcy osób aby wykryć korelacje i dokonać analizy czynnikowej. W tej analizie pokazuje się jakie układy grupują się ze sobą w czynniki. Potem można nazwać te czynniki. Patrzy się też które z tych pytań najwyżej korelują z danym czynnikiem jako całością i te pytania wchodzą do skali. Najbardziej znane testy utworzone wg niej to testy Cattella..

Testy psychologiczne definiowane są jako zbiory pytań lub sytuacje służące do badania własności jednostek lub grup przez wywoływanie u nich określonych obserwowalnych reakcji werbalnych lub niewerbalnych, będących w miarę możności reprezentatywnymi próbkami ich zachowania.

Aby test był pełnowartościowy i nie dawał błędnych wyników musi spełniać kilka wymagań.

Dwa z nich są podstawowe : rzetelność i trafność. Wymaga się też by był :obiektywny wystandaryzowany, znormalizowany .

Rzetelność - polega na tym, że wielokrotnie zastosowany w badaniach tych samych osób, w tych samych warunkach, daje takie same wyniki,

Trafność - związana jest z oceną jego wartości. Ma mierzyć to do czego został skonstruowany. Ocena trafności testu oparta jest na specjalnych badaniach a uzyskane wyniki porównuje się najczęściej z wynikami innego, znanego już testu.

Obiektywność - test jest obiektywny jeśli dwie różne osoby opracowując jego wyniki dochodzą do tego samego rezultatu,

Standaryzacja - polega na ujednoliceniu techniki badania, ujednoliceniu warunków, przebiegu badania i zastosowanych materiałów. Dobrze wystandaryzowany test posiada ; instrukcję, arkusz odpowiedzi, klucz, zestaw norm, zasady interpretacji, zebrane informacje o teście.

Normalizacja - to ustalenie norm wiekowych, na podstawie których można oceniać wyniki otrzymane przez osoby badane.

9. Wiedza potoczna a wiedza naukowa w psychologii osobowości wyróżnić tutaj trzy rodzaje wiedzy :

-subiektywną- tworzy indywidualne teorie osobowości, dzięki czemu człowiek orientuje się w świecie. Ale ten poziom wiedzy ulega największym zniekształceniom.

- grupową- gdzie na tym poziomie likwiduje się zniekształcenia indywidualne, nastawienia. Nie jest to jednak wiedza naukowa. Jest to wiedza potoczna, o charakterze para-naukowym, para-idealizacyjnym. Nie uwzględnia tego co jest istotne a co mniej.

- naukową .

Istotne jest rozróżnienie tych rodzajów wiedzy. Psychologia osobowości jest odpowiedzialna za tworzenie umysłowości człowieka, badacza. W zależności co się uchwyci i w jakim duchu będzie się interpretować zachowania ludzkie, taka wytworzy się umysłowość, świadomość psychologiczna. Świadomość psychologiczna wyznacza sposób interpretacji zachowań ludzkich. Można się kształcić np. wg psychoanalizy i wtedy będzie się zauważać zupełnie inne aspekty zachowań niż np. behawiorysta. Teorii osobowości przypisuje się dużą odpowiedzialność-

widzialność . Poznanie pewnych koncepcji, polubienie ich, wyznacza pewien styl, „ trend myślenia psychologicznego „ a sposób myślenia determinuje sposób diagnozowania. Dobrze jest jeśli psycholog nie jest zawężony do jednej opcji, ponieważ wtedy zawęża diagnozę. Człowiek nie mieści się w ramach schematów i to jest ta właśnie odpowiedzialność. Należy sobie uświadomić wpływ myślenia o osobowości na umysł człowieka. Teorie osobowości kształtują też styl analizy danych. Myślenie psychologiczne to przede wszystkim myślenie metaforyczne. Pewne teorie osobowości mają tendencje do preferowania pewnego typu metafor. Często gubią one samego człowieka nie oddając jego prawdziwej natury. Częste są metafory biologiczne, modne są geograficzne

( przedstawiają obszary osobowości ), ekonomiczne ( człowiek posiada pewne zasoby ). W tym wszystkim łatwo jest zgubić samego człowieka.

BLOK II S. Freud

1 Czym jest psychoanaliza , jak można ją traktować?

Psychoanaliza to teoria zachowania człowieka, czyli teoria osobowości.

• Jest to teoria zachowania człowieka w sobie właściwy sposób, opisująca jego życie psychiczne.

• Jest to koncepcja powstawania zaburzeń psychicznych (w takim rozumieniu psychoanaliza jest przedmiotem psychologii klinicznej). Nie można zrozumieć zaburzeń bez wejścia w tę formę interpretacji . Kluczowe dla zrozumienia zaburzeń są mechanizmy obronne.

• Może być traktowana jako koncepcja leczenia zaburzeń ( szczególnie zaburzenia neurotyczne, psychiczne, zaburzenia zachowania o charakterze lękowym i zaburzenia zakłóceń interpersonalnych.).Jest to pewien sposób myślenia kiedy trzeba dotrzeć do nieświadomości, przedświadomości lub podświadomości.

• Jest to też koncepcja człowieka i kultury . Psychoanaliza i sposób myślenia psychoanalitycznego wchodzi do naszej mentalności. Nasze schematy myślenia są często w sposób nieświadomy nasycone schematami psychoanalitycznymi.

• Są to ujęcia ukazane z pozycji tradycyjnych nurtów . Poza tym na psychoanalizę można patrzeć pod kątem specyficznych wewnętrznych form interpretacji .

Psychoanaliza jako teoria osobowości ma wiele nurtów, jednym z nich jest psychoanaliza klasyczna Zygmunta Freuda. Do klasyków zaliczamy również Junga i Adlera. Tworzą oni fundamenty współczesnej myśli psychoanalitycznej. Psychoanaliza Freuda jest często nazywana głębinową , jest to psychologia głębi.

Psychoanaliza Junga zwana jest analityczną , natomiast psychoanaliza Adlera zwana jest psychoanalizą indywidualną.

Freud zaczyna o myślenia ewolucyjno - fizykalnego, dalej wplata to w różne wymiary fizjologiczne. Freud w swoich poglądach bazował na myśleniu ewolucyjnym, teorii Darwina , poza tym był z wykształcenia lekarzem . Medycyna spowodowała że Freud chciał odejść od tego w czym tkwiła psychologia czyli od dualizmu. Chciał przezwyciężyć dualizm duszy i ciała , szukał interpretacji o jedności człowieka. Początkowo uważał że człowieka należy traktować jako istotę emocjonalną , ale stwierdził ze u podłoża emocji leży działanie a ściślej popęd. Dlatego teoria popędu tak silnie się u niego ujawnia. Oprócz medycznego podejścia do sprawy na myślenie Freuda miała wpływ jego judejska wiara. Jego filozofia id- ego- superego została wydobyta z Księgi Wyjścia.

2. Zaprezentuj podstawowe założenia teorii Freuda.

Kluczem do psychoanalizy jest świadomość. Według Freuda świadomość jest powierzchowną częścią życia psychicznego człowieka. Tak naprawdę świadomość niczego nie tłumaczy a nawet zniekształca rzeczywistość. Dlatego trzeba głębiej sięgnąć by zrozumieć człowieka . Zrozumiał ze człowiekiem nie rządzi świadomość i przyjął model świadomość - przedświadomość - nieświadomość. Do przedświadomości łatwo docieramy przez refleksje, skupienie. Natomiast do nieświadomości nie docieramy. Można tam dotrzeć jedynie dzięki drugiej osobie lub we snach , marzeniach. Jednak aby ją interpretować potrzebujemy terapeuty.

Drugim kluczowym pojęciem jest energia psychiczna, to co pozwala mówić, że czł. jest jednością. Wg interpretatorów Freuda energia psychiczna to ekwiwalent pobudzenia cielesnego, a jej źródłem jest przemiana materii, procesy metaboliczne, ale dokładnie co to jest sam Freud nie sprecyzował. Energia psychiczna w różnych formach się przejawia. Najważniejsze jest to, że przejawia się w postaci różnego rodzaju instynktów.

Freud proponuje dwa instynkty Eros i Thanatos -instynkt życia i śmierci.

Instynkt życia -przejawia się w popędzie seksualnym, najprościej mówiąc instynkt ten obejmuje reprodukcję oraz podtrzymanie życia , często nazywany jest instynktem ego. Podłożem tego instynktu jest stymulacja erogennych sfer ciała. Instynkt seksualny przejawia się w warstwie psychicznej jako libido.

Instynkt śmierci- jest to sprowadzanie życia organicznego z powrotem do stanu martwego. Instynkt ma charakter regresywny dąży do likwidacji stanu pobudzenia aby przywrócić stan uprzedni. Przejawem instynktu śmierci jest agresja i autoagresja.

Popęd seksualny przejawia się od początku życia . Małe dziecko przez kontakt z matką dąży do wyładowania napięcia. Wszędzie działa instynkt życia i śmierci równocześnie. Popęd płciowy nie istnieje od początku życia , pojawia się w okresie dojrzewania i skierowany jest na płeć przeciwną.

O instynkcie możemy mówić w czterech wymiarach, ma on swoje źródło , siłę , cel, obiekt. W człowieku toczy się ciągła walka tych instynktów . Z uwagi na taki układ energii Freud mówi o fazach rozwoju człowieka.

-faza analna (od O do 1.3 roku) aktywność jest związana z przyjmowaniem pokarmu, w tym wieku ustala się relacja ufnej zależności od opiekuna .

-faza analna(2 a 3 r. ż.) - źródłem przyjemności jest wydalanie , w tym okresie jednostka powinna uzyskać równowagę między nadmierną kontrolą a jej brakiem, kontrola wydalania uczy kontroli siebie.

-faza falliczna (między 3-5) następuje próba identyfikacji płciowej . W tym stadium pojawia się kompleks Edypa (zazdrość w stosunku do ojca o matkę), u dziewczynki powstaje kompleks kastracyjny- czyli zazdrość o penisa.

Według Freuda do piątego roku życia kształtuje się struktura osobowościowa człowieka. Źle rozwiązane konflikty tego okresu mogą spowodować konsekwencje patologiczne.

-faza latencji -jest to okres wyładowania napięcia przez kontakty z rówieśnikami.

-faza genitalna (11-13 rok) budzi się popęd płciowy i poszukuje się partnera , człowiek traktuje świat dojrzale.

Model strukturalny aparatu psychicznego to id- ego- superego.

Id-dysponuje energią, wykorzystuje ja na czynności odruchowe czyli wrodzone i automatyczne reakcje, które redukują napięcie. Id musi wytworzyć ego, strukturę która da mu szansę faktycznego spełnienia energii.

Ego-nie istnieje od początku, jest on centrum aparatu psychicznego, które odpowiada za spostrzeganie , rozumowanie, myślenie , przetwarzanie informacji . Pojawia się dlatego że id nie może zaspokoić energii bez ego.

Superego-to wewnętrzna reprezentacja wartości, ideałów. Kieruje się ono zasadą dążenia do doskonałości. Jeżeli superego przejmie inicjatywę to człowiek staje się sztywny i jest chodzącym paragrafem. Superego zawiera dwa systemy.: sumienie czyli zespół normatywny i ja idealne czyli to jaki powinienem być.

Id jest nieświadome, ego i superego może być przedświadome.

3.Pojecie podświadomości przedswiadomosci świadomości u Freuda?

Według Freuda świadomość jest powierzchowną częścią życia psychicznego człowieka. Tak naprawdę świadomość niczego nie tłumaczy a nawet zniekształca rzeczywistość. Dlatego trzeba głębiej sięgnąć by zrozumieć człowieka. Zakładał, że człowiek nie jest rządzony przez świadomość, myśli i zachowania, z których dana osoba zdaje sobie sprawę są niewielką częścią jej doświadczeń. Przyjął model; Świadomość -przedświadomość - nieswiadomość Do przedświadomości można dotrzeć bez problemu poprzez refleksje i skupienie. Natomiast do nie świadomości tej najgłębszej nie docieramy. Możemy dotrzeć tylko dzięki drugiej osobie lub w snach marzeniach, fantazjach. Jednak nie potrafimy tego interpretować, potrzebujemy do tego terapeuty. Id jest nieświadome. Ego może być częściowo nieświadome, dlatego, ze pewne treści z ego zostajš wyparte, człowiek nie chce o nich pamiętać. Superego tez jest częściowo nieświadome, dlatego, ze nie zawsze pamiętam, dlaczego dostrzegam pewne sprawy. Ego i superego może być przedświadome, tzn. w każdej chwili może być uświadomione, np. ja myślę, ale gdy mam tego świadomość, gdy wiem, że myślę, to jestem uświadomiony. Natomiast, jeśli tylko myślę, to jest to przedświadome.

4.Omów budowę aparatu psychicznego opisz zasady, jakimi kierują się poszczególne struktury aparatu psychicznego?

W skład budowy aparatu psychicznego zalicza się; id, ego, superego.

Czł. na początku jest tylko id - jedną energią. Podczas rozwiązywania konfliktów, ta energia różnie się kanalizuje, tworzą się kateksje.

Kateksja ilość energii włożona w dane działanie, obiekt, wymiar życia psychicznego. Id buduje pewne struktury, gdyż id samo w sobie jest ślepe i jako rezerwuar energii musi wytworzyć strukturę, która da mu szansę rozpoznawania rzeczywistości tą strukturą jest ego. Id dysponuje energią wykorzystując ją na czynności odruchowe, czyli wrodzone i automatyczne reakcje, które to czynności redukują napięcie stąd Id kieruje się zasadą przyjemności. Id dysponuje tzw. procesem pierwotnym tym co umożliwia wyładowanie energii przez automatyzmy: fantazje, wyobrażenia mimowolne lub marzenia senne.. Id nie znosi odroczenia, jest bezpośrednie, automatyczne, dlatego dysponuje procesem pierwotnym rozładowuje napięcie przez tworzenie obrazu przedmiotu który usunąłby to napięcie. Jednak id musi wytworzyć ego - strukturę, która da mu szansę faktycznego spełnienia tej energii.

Ego nie istnieje od początku, ale tworzy się i dzięki temu odróżnia to, co w umyśle od tego, co w świecie zewnętrznym. Ego sprawdza rzeczywistość podporządkowane jest zasadzie rzeczywistości, kieruje się tą zasadą. Ego jest centrum aparatu psychicznego, które odpowiada za spostrzeganie, rozumowanie, myślenie, przetwarzanie informacji. Działa za pomocą procesu wtórnego, gdyż w stosunku do energii id jest czymś wytworzonym. Pojawia się dzięki temu, że id nie ma szans na zaspokojenie energii bez ego. W efekcie energia id musi być wykorzystana na terenie nowych układów psychicznych źródłem energii jest cały czas id i może nastąpić kateksja do pewnego stylu myślenia, czyli ilość energii włożona w pewien styl myślenia. Jest to myślenie wtórne gdyż zostało wytworzone w wyniku potrzeby, ciśnienia id który musiał zaspokoić energię do tego myślenia jest przyzwyczajony, co oznacza, że część energii została poświęcona na rzecz tego przyzwyczajenia. Ego jest na usługach id, wydatkuje energię na procesy rozumowania, abstrahowania.

Superego to wewnętrzna reprezentacja wartości, ideałów, instancja moralna. Czł. musi się liczyć z kulturą, ze społecznością, z tym, że popęd może zaspokoić w sposób zgodny z pewnymi normatywami stąd powstaje ta struktura. Superego kieruje się zasadą dążenia do doskonałości. Jeśli superego przejmie inicjatywę w aparacie psychicznym człowieka, to staje się on usztywniony, ma osobowość kompulsywną.

Superego zawiera w sobie dwa systemy: - sumienie, to jest zespół normatywny ja idealne, czyli to jaki powinienem być.

Aby podołać rygorystycznym superego ego musi być dobrze ukształtowane, gdyż inaczej człowiek popadłby w nerwicę.

Id jest nieświadome. Ego może być częściowo nieświadome, dlatego, że pewne treści z ego zostają wyparte, człowiek o nie chce o nich pamiętać. Superego też jest częściowo nieświadome, dlatego, że nie zawsze pamiętam, dlaczego przestrzegam pewne zasady. Ego i superego może być przedświadome, tzn. w każdej chwili może być uświadomione, gdy ma tego świadomość, gdy wiem, że myślę, to jestem uświadomiony. Natomiast jeśli tylko myślę, to jest to przedświadome.

5. Pojęcie energii psychicznej i jej źródła (czym jest instynkt - właściwości).

Energia psychiczna, jest tym co pozwala mówić, że czł. jest jednością. Wg interpretatorów Freuda energia psychiczna to ekwiwalent pobudzenia cielesnego, a jej źródłem jest przemiana materii, procesy metaboliczne, ale dokładnie co to jest sam Freud nie sprecyzował. Energia psychiczna w różnych formach się przejawia. Najważniejsze jest to, że przejawia się w postaci różnego rodzaju instynktów.

Wg Freuda instynktów jest b. dużo, ale generalnie proponuje dwie grupy:

EROS - życie. Instynkt życia najbardziej jest wyrażany w popędzie seksualnym, ale niekoniecznie w popędzie płciowym. Instynkty życia obejmują reprodukcję oraz podtrzymywanie życia (instynkty zachowawcze). Często są nazywane instynktami ego. Podłożem tych instynktów jest stymulacja z różnych erogennych stref ciała ludzkiego. Instynkty te rozwijają się dość niezależnie od siebie i mają swoje źródła zasilania. Instynkt seksualny przejawia się w warstwie psychicznych dążeń jako libido. Popęd seksualny i popęd płciowy u Freuda to coś zupełnie innego. Te pierwszy istnieje od samego początku i zawiera dwa wymiary: 1) dążenie do przywiązania obiektu, 2) tendencja do wyładowania napięcia przez ten obiekt, do którego człowiek się "przykleja". Popęd seksualny jako energia przejawia się od samego początku życia człowieka. Natomiast popęd płciowy jest klasycznie nazywany naturalnym popędem do płci przeciwnej. Popęd płciowy nie istnieje od początku życia człowieka, ale pojawia się dopiero, gdy człowiek dojrzewa.

1. THANATOS - śmierć - . To jest sprowadzenie życia organicznego z powrotem do stanu martwego. Instynkt ten ma charakter regresywny, dąży do likwidacji pewnego stanu pobudzenia, aby przywrócić stan uprzedni. Przejawem instynktu śmierci u człowieka jest agresja i autoagresja., w warstwie psychicznej przejawia się jako morido.

Wg Freuda instynkt jest zbudowany z 4-ch elementów:

Źródło - proces natury biologicznej, somatyczny proces przebiegający w organach ciała, którego wynikiem jest jakaś stymulacja.

Siła - motoryczny element instynktu, miara zapotrzebowania na energię która wyraża się przede wszystkim w czynnościach motorycznych człowieka

Cel - celem instynktu jest zadowolenie. Instynkt może być zaspokajany przez zastępcze cele.

Obiekt - najbardziej zmienny element w instynkcie. Obiekt to jest to, w czym następuje wyładowanie energii a jednocześnie ma zdolność do przemieszczania instynktu, tzn. można wyładować energię na innych obiektach niż obiekt własny.

6 Wyjaśnij pojęcia „proces pierwotny” i „proces wtórny”.

„Proces pierwotny” oparty jest na złożonej reakcji psychicznej - usiłuje rozładować napięcie przez wytworzenie obrazu przedmiotu, który usunąłby to napięcie. Np. głodzonemu człowiekowi „proces pierwotny” dostarcza wyobrażenia pokarmu. Takie halucynacyjne doznania, w których upragniony przedmiot pojawia się w postaci wyobrażenia, nosi nazwę spełnienia pragnień. Zdaniem Freuda najlepszym przykładem „procesu pierwotnego” u ludzi normalnych jest marzenie senne, które zawsze stanowi spełnienie lub próbę spełnienia jakiegoś pragnienia. Myślenie autystyczne (życzeniowe) jest silnie zabarwione działaniem procesu pierwotnego. Te wyobrażenia służące spełnieniu pragnień są jedyną rzeczywistością, jaką zna id.

„Proces pierwotny” sam przez się nie jest w stanie zredukować napięcia. Głodny człowiek nie jest w stanie zjeść wyobrażenia pokarmu. W rezultacie pojawia się nowy proces psychiczny zw. „procesem wtórnym”, który polega na myśleniu realistycznym. Za pomocą tego procesu ego formułuje plan zaspokajania potrzeby, a następnie sprawdza ten plan, zwykle przy użyciu jakiegoś rodzaju działania, aby przekonać się czy przyniesie on pożądany skutek. Głodny człowiek myśli, gdzie mógłby znaleźć pokarm, idzie by zajrzeć w to miejsce. Nazywa to się sprawdzaniem rzeczywistości. Ego sprawuje kontrolę nad wszystkimi funkcjami poznawczymi i intelektualnymi; te wszystkie wyższe procesy psychiczne są w służbie procesu wtórnego.

7. Mechanizmy rozwoju osobowości (kryteria rozwoju, procesy odpowiedzialne za rozwój).

Rozwój osobowości dokonuje się w wyniku pewnych procesów - nie jest on możliwy jeśli nie ma wyzwolonego napięcia psychicznego. Freud uważał, że rozwój osobowości jest możliwy dzięki takim napięciom jak procesy fizjologiczne, które towarzyszą dojrzewaniu. Te procesy wytwarzają pewien stan napięcia w organizmie. Dzięki temu człowiek się rozwija. Rozwój jest możliwy bo w człowieku pojawia się zagrożenie różnego rodzaju. Kolejnym czynnikiem rozwoju są frustracje i konflikty. Są to pewne stany napięć, które wyzwalane prowadzą do zupełnie innego przemieszczania się energii. Wg Freuda dwa mechanizmy są kluczowe dla zrozumienia rozwoju i spełnienia się tej energii: identyfikacja i przeniesienie (energii na inny obiekt).

Identyfikacja metoda, za pomocą której dana osoba przejmuje cechy innej osoby które stają się integralną częścią jej osobowości. Człowiek uczy się redukować napięcia kształtując swe zachowanie wg zachowania kogoś innego. Dzieci identyfikują się z rodzicami. Proces identyfikacji polega w znacznej mierze na próbach i błędach, ponieważ nie wiadomo jakie cechy danej osoby umożliwią zredukowanie napięcia. Jeśli identyfikacja pomaga zredukować napięcie to dana cecha zostaje przyswojona, jeśli nie zostaje odrzucona. Ostateczna struktura osobowości stanowi nagromadzenie licznych identyfikacji dokonań w różnych okresach życia jednostki, jednak ojciec i matka są prawdopodobnie najważniejszymi postaciami do identyfikacji w życiu każdego.

Przemieszczenie - gdy zew. lub wew. bariery blokują pierwotnie wybrany obiekt popędu tworzy się nowa kateksji. Jeśli zostanie zablokowana następuje drugie przemieszczenie itd. W ciągu całej serii przemieszczeń źródło i cel popędu pozostają bez zmiany, zmienia się tylko jego obiekt. W rezultacie licznych przemieszczeń gromadzi się pula nie rozładowanego napięcia, która działa jako siła trwale motywująca zachowanie. Osoba taka ciągle poszukuje nowych i lepszych sposobów redukowania napięcia. stąd zmienność i różnorodność zachowania, nieustanna ludzka aktywność. Osobowość z wiekiem się stabilizuje, w mniejszym lub w większym stopniu, w wyniku kompromisów zawieranych między natarczywymi siłami popędów, a oparami ego i superego.

8. Czym są mechanizmy obronne; podstawowe mechanizmy obronne odpowiadające za rozwój bądź patologię osobowości (ujęcie freudowskie i post freudowskie).

Pod naciskiem zbyt silnego lęku ego musi niekiedy stosować niezwykłe środki w celu zmniejszenia tego nacisku. Środki te nazywają się mechanizmami obronnymi. . Najistotniejsze są mechanizmy: wyparcia, czyli spychania z pola świadomości tłumienia, czyli niedopuszczenia do pola świadomości Te mechanizmy powodują uruchomienie innych form zachowań w człowieku. Zrozumieć mechanizmy obronne to zrozumieć kierunek, w jakim nastąpi rozwój lub patologia.

Czemu służą mechanizmy obronne:

- obronie ego

obronie integralności całej osobowości

likwidacji napięcia

podtrzymania godności i świadomości swojej wartości.

Mechanizmy obronne mogą mieć znaczenie pozytywne i negatywne. Pozytywne dlatego, że dają poczucie wyładowania napięcia, podtrzymują wartość siebie. Negatywne, jeśli człowiek się do nich przyzwyczai i w taki sposób wyładowuje energię, że nie daje szans na pojawienie się jej w innych sferach życia.

Główne mechanizmy obronne to: wyparcie, projekcja, formacja reaktywna, fiskacja i regresja (Anna Freud, 1946).

Wszystkie mechanizmy obronne mają dwie cechy wspólne: negują rzeczywistość, fałszują ją lub zniekształcają, działają bez udziału świadomości tak, że dana osoba nie zdaje sobie z tego sprawy, co się dzieje.

Wyparcie gdy wybór obiektu który wywołuje nadmierny niepokój zostaje usunięty ze świadomości przez antykateksję.

Projekcja lęk moralny lub neurotyczny zostaje przekształcony w obiektywny strach- źródłem lęku jest świat zewnętrzny.

Formacja reaktywna zastąpienie w świadomości impulsu, uczucia, które wzbudza lęk przez jego przeciwieństwo.

Fiksacja zatrzymanie się na wcześniejszym etapie rozwoju ponieważ przejście do następnego etapu wywołuje lęk.

Regresja cofanie się do wcześniejszych etapów rozwoju pod wpływem traumatycznych wydarzeń.

Nadmierne występowanie mechanizmów obronnych hamuje rozwój psychiczny, rozwój może mieć też charakter patologiczny. Kluczową rzeczą dla zrozumienia patologii rozwoju są również mechanizmy obronne. Dla Freuda są to mechanizmy wyparcia (represji). Zestawienie mechanizmów obronnych:

1. Narcystyczne mechanizmy obronne (zaprzeczenie, zniekształcenie, projekcja).

2. Niedojrzałe (wyładowanie, blokowanie, hipochndryzacji, introjekcja-skierowanie na siebie uczuć wrogości które pierwotnie były dla innych co uniemożliwia uświadomienie sobie wrogich uczuć wobec osób, które albo się kocha albo budzą lęk, przejawia się jako deprecjonowanie siebie, kierowanie na siebie fizycznej agresji).

3. Neurotyczne (kontrolowane, reakcje upozorowane- przekształcanie impulsów budzących lęk w tendencje o wprost przeciwnych kierunkach np. gdy osoba czuje nienawiść agresywność do ludzi i te uczucia wywołują niepokój to wytwarza się tendencja przeciwna, przesadna miłość, sympatia)

4. Dojrzałe (altruizm, ascetyzm, ascetyzm - na dziecko w okresie pokwitania zaczynają działać wywołujące lęk silne potrzeby seksualne i przyjemnych doznań zmysłowych czego reakcją jest ascetyzm- unikanie zabaw, rozrywek, zbyt wczesne wstawanie) .

9. Stadia rozwoju osobowości (charakterystyka).

1. Stadium oralne - (od urodzenia do 18 miesięcy). Aktywność skupiona jest wokół czynności związanych z przyjmowaniem pokarmów. Ustalają się relacje ufnej zależności od pielęgnującej i dającej wsparcie osoby.

Kształtujące się cechy charakteru:

• zaufanie do innych i samego siebie

• umiejętność „dawania i brania” od innych bez nadmiernej zależności lub zazdrości.

Konsekwencje patologiczne

• nadmierny optymizm lub pesymizm

• mała zdolność tolerowania frustracji

• oczekiwanie macierzyńskiego stosunku od innych (ekstremalne uzależnienie się od bliskich jako warunek utrzymania poczucia własnej wartości).

• skłonność do zazdrości lub do postawy roszczeniowej.

2. Stadium analne (od 1-3 r.ż.). Centralną czynnością tego okresu jest nabywanie zdolności kontroli nad zwieraczami. Celem jest uzyskanie równowagi pomiędzy nadmierną kontrolą, a jej brakiem.

Kształtujące się cechy charakteru:

Autonomia i niezależność przeżywana bez poczucia winy. Zdolność do samookreślenia bez powątpiewania w siebie lub poczucia wstydu. Zdolność do współpracy bez nadmiernego uporu lub poczucia samoponiżenia.

Konsekwencje patologiczne

Obsesyjne utrzymywanie porządku, drobiazgowość, upór, nieproduktywność lub bałaganiarstwo, przekora - jako sposoby przeciwstawiania się obsesyjnym tendencją.

3. Stadium falliczne (od 3-5 r.ż.). Zainteresowania skupiają się na problematyce seksualnej. Celem jest ukształtowanie się prawidłowej identyfikacji psychoseksualnej.

Kształtujące się cechy charakteru:

• zdolność do ciekawości i zainteresowania bez poczucia zażenowania.

• zdolność do inicjatywy bez poczucia winy

• umiejętność panowania nad własnymi kontaktami z innymi ludźmi oraz nad impulsywnymi potrzebami

• kształtowanie się systemu akceptowanych norm i wartości

Konsekwencje patologiczne

Objawy nerwicowe, lęki związane z konfliktami mającymi miejsce w tej fazie.

4. Stadium latencji (5-13 r.ż.) Koncentracja na kontaktach z rówieśnikami. Celem jest integracja i konsolidacja poczucia tożsamości psychoseksualnej.

Kształtujące się cechy charakteru:

• uformowanie się zasadniczych sposobów adaptacji do sytuacji społecznych

• pracowitość i zdolność do czerpania satysfakcji z pracy

• zdolność do działania bez poczucia niższości

Konsekwencje patologiczne

• nadmierna kontrola wewnętrzna z tendencjami obsesyjnymi

• niedostateczna kontrola wewnętrzna i wynikające z niej trudności w uzyskiwaniu sukcesów w nauce i pracy

5. Stadium genitalne (11-13-dojrzałość). Przeżycia koncentrują się na konsekwencjach fizjologicznego dojrzewania narządów płciowych, rodzi się popęd płciowy

Cele psychologiczne

• reintegracja poprzednich stanów rozwoju

• usamodzielnienie się i uwolnienie od zależności od rodziców

• ustanowienie dojrzałych związków heteroseksualnych

• podjęcie pełnienia funkcji i ról społecznych ludzi dorosłych

Kształtujące się cechy charakteru:

• spójne poczucie tożsamości

• zdolność do samorealizacji - satysfakcjonujące zaspokojenie dojrzałych potrzeb.

Jung

1. Analityczna teoria C. G. Junga

1). Uwarunkowania teorii analitycznej Junga (wpływy naukowe)

Jung był współpracownikiem Freuda, ale patrzył on na człowieka pod innym kątem. Był synem pastora, wychowywał się w duchu religii chrześcijańskiej. Jego poszukiwania były międzykulturowe i sięgały do kultury oraz filozofii wschodu. U niego struktura psychiki składa się z kilku systemów, które są ze sobą powiązane. Jung rozwinął freudowskie pojęcie nieświadomości przyjmując dodatkowo istnienie podświadomości zbiorowej. Zakładał, że ludzki umysł dziedziczy pamięć doświadczeń przodków, tak jak ciało dziedziczy struktury biologiczne. Treści nieświadomości zbiorowej nie są nam dostępne bezpośrednio, ujawniają się jednak w kreowanych w danym kręgu kulturowym mitach czy artystycznych symbolach. Podświadomość zbiorowa składa się z archetypów, uniwersalnych dla ludzi i ciągle ujawniających się w symbolach religijnych, artystycznych, literackich. Libido ma dla Junga naturę bardziej duchową niż - jak to przyjmował Freud - czysto seksualną. Na koncepcję Junga wpłynęła filozofia Schopenhauera, von Hartmanna, Nietszschego.

2. Struktura psychiki (osobowości) według Junga (podświadomość indywidualna, zbiorowa, orientacje, postawy).

Według Junga osobowość składa się z różnych systemów, do których należą pewne rodzaje podświadomości, które mogą być źródłem różnej energii psychicznej. Jung wyróżnia 2 rodzaje podświadomości, które tłumaczą z jednej strony indywidualność człowieka, a z drugiej wspólnotę zachowań człowieka:

1.podświadomość indywidualna oznacza zapominane lub zepchnięte do podświadomości stany, rzeczy, informacje, których kiedyś człowiek doświadczył. Jest to coś, co kiedyś było świadome, ale zostało wyparte, zapomniane. Istotną rzeczą dla podświadomości osobistej są tworzące się w niej kompleksy będące konstelacją uczuć, myśli, treści, które dotyczą jakiegoś wymiaru rzeczywistości.

2.podświadomość zbiorowa jest to oryginalny i najsilniejszy element osobowości człowieka, który wyznacza style jego rozwoju. Jest to dziedziczenie po przodkach dyspozycji do pewnych sposobów zachowania, reagowania, myślenia, przeżywania. Ta podświadomość jest pewnym dowodem na istnienie ewolucji - automatyzmy myślenia stanowią wynik akumulacji doświadczenia pokoleń.

Podświadomość zbiorowa przejawia się w podstawowych jednostkach, które są zwane archetypami. Podstawowe archetypy to: persona (to kompromis między indywidualnością a kulturą - adaptacja do środowiska społecznego, persona broni przed zranieniem i daje szansę przystosowania), self (to tendencja do osiągania takiego kształtu osobowości, który jest pełną harmonią), cień (to inne ja, ciemna strona osobowości, składa się ze zwierzęcych instynktów, impulsów; zrozumienie cienia oznacza wydobycie swojej autentyczności i spontaniczności; jeśli nie zrozumiemy, że mamy cień, że jesteśmy słabi to nigdy nie dotrzemy do selfu, ideału- nie mamy szans na rozwój) , anima (to pierwiastek kobiecy u mężczyzny) i animus (to pierwiastek męski u kobiety) Gdyby nie było animy u mężczyzny, to nie miałby komunikacji z kobietą i odwrotnie.

Jung wyróżnia dwie postawy:

Ekstrawertywna i introwertywna. Obie te postawy istnieją w każdym człowieku. Dominacja postawy introwertywnej to dominacja na stanie wewnętrznym, ekstrawertywnej - dominacja na spostrzeganie i tego co na zewnątrz. W różnych okresach życia te postawy przebijają się wzajemnie. W okresie wcześniejszym dominuje postawa intro. (małe dziecko), później dominująca jest ekstra., gdyż człowiek musi poznawać rzeczywistość. W wyniku starzenia się dominuje postawa intro, człowiek skupia się na sobie, ale zapomina o świecie zewnętrznym. Idealny jest układ równowagi. Osobowość budują również inne wymiary świadomości. Jung mówi o funkcjach świadomości lub funkcjach psychicznych, których są dwa rodzaje: percepcyjne i oceniające. Funkcje percepcyjne sprowadzają się do dwóch układów: spostrzegania- intuicji. Funkcje oceniające to: myślenie-uczucie, nie emocje, tylko, wczuwanie się w świat; uczucie ma w sobie ładunek afektywny, ale przede wszystkim wartościujący. W pewnych układach idealny jest stan równowagi funkcji psychicznych, ale czasami występują pewne typy: spostrzeganiowe, intuicyjne, logiczne, - uczuciowe. Jung myśli w kategoriach równego rozkładu energii. Jeśli na poziomie świadomym przeważa funkcja intuicyjna, to w podświadomości dominuje spostrzeganie. Obie te funkcje muszą się uzupełniać. Jeżeli na poziomie świadomości dominuje myślenie, to w podświadomości jest energia właściwa uczuciu.

3. Relacje pomiędzy ego a archetypami persony i self (warunki prawidłowego rozwoju).

Trzy struktury są kluczowe dla zrozumienia mechanizmu rozwoju - ego, persona i self.

Ego - centrum życia świadomego, składa się ze świadomych spostrzeżeń.

Self - archetyp, nie dająca się ująć osobowość ogólna. Ego w wyniku rozwoju powinno być podporządkowane self, gdyż self jest idealnym rozkładem energii.

Persona - jest kompromisem między indywidualnością, a kulturowymi wymaganiami społecznymi. Człowiek nie może istnieć bez persony, bo nie miałby instynktu samozachowawczego. Persona chroni intymność człowieka.

Czł. musi dążyć do selfu gdyż może nastąpić zahamowanie na poziomie egocentryzacji konsekwencją czego może być neurotyczny rozwój osobowosci. Człowiek musi pogodzić się z personą, gdyż żyje w społeczności. Dobrze dopasowana persona przejawia się harmonijnym współdziałaniem ideału osobowego i ideału otoczenia. Persony nie można zgubić, trzeba z nią żyć. Patologia występuje wtedy, gdy człowiek zatrzyma się w rozwoju na personie lub na ego, np. ktoś był sławnym, cenionym aktorem, spełniał się w publicznej części swojej osobowości, nie szukał innych źródeł energii. Koncentracja na personie spowodowała zahamowanie mojego rozwoju. Człowiek staje się zgorzkniały na starość, gdy nie ma już możliwości realizowania się w zawodzie. Należy dążyć do selfu, ale jest możliwe, wtedy, gdy człowiek osiąga drugą połowę życia, około 40 roku życia, nie wcześniej, gdyż wcześniej człowiek musi spełniać i nasycać ego

Myślenie - człowiek może zrozumieć siebie,

Uczucie - funkcja wartościowania. Jest to ładunek afektywny włożony w dany system (im większy ładunek uczuciowy wkładamy w coś to jest nam to bardziej bliższe: rodzina, samochód). Wyraża też wartościowanie: przyjemność, ból, złość, miłość, nienawiść.

Spostrzeżenie - funkcja rejestracji pewnych faktów rzeczywistych. Odpowiada za realizację tego co dopływa do człowieka.

Intuicja - funkcja, która działa w zasadzie podświadomie. Jest ona poznawaniem za pomocą procesów podświadomych. Wychodzi poza fakty, rejestruje ten wymiar rzeczywistości, który jest nieuchwytny w konkretach, ale to jest rzeczywistość.

4. Pojęcie energii psychicznej i zasady którym podporządkowana jest energia psychiczna.

Jung tak jak Freud, mówił, że wszystko dąży do równomiernego rozkładu energii. Wszystko jest energią!!! Ostatecznym celem rozwoju osobowości jest osiągnąć self.

Energia psychiczna odpowiada za funkcjonowanie osobowości, jest przejawem energii organizmu jako systemu biologicznego i pochodzi z procesów metabolicznych zachodzących w organizmie. Energia psychiczna jest konstruktem teoretycznym w związku z tym nie może być odczuwana ani mierzona. Znajduje wyraz w postaci aktualnych lub potencjalnych sił tj. życzenia, zdolności. Ilość energii psychicznej zawartej w danym elemencie osobowości określa się jako wartość tego elementu np. osoba, która wysoko ceni prawdę skłonna jest wkładać dużo energii w jej poszukiwanie.

Energi psychiczna jest podporządkowana 2 zasadom: zasadzie ekwiwalencji i zasadzie entropii energii.

Zasada ekwiwalencji - rozkładu energii wskazuje na to, że jeśli jakaś wartość zniknie lub osłabnie, to suma energii, która wiązała się z tą wartością nie zniknie tylko przemieści się na inny układ, pojawi się związana z innymi funkcjami.

Zasada entropii - rozdział energii, dąży do zachowania pewnej równowagi. Nie tylko zawsze musi być ta sama suma energii, ale również równowaga w jej rozdziale

Stan idealny rozkładu energii to jest self, dzięki temu człowiek może być harmonijny, doskonały. Cała energia psychiczna jaką dysponuje człowiek jest wykorzystywana na dwa cele. Pierwszy cel - to wykonywanie pracy niezbędnej do utrzymania przy życiu, do zachowania gatunku, więc energia działa z naturalnymi prawami.

Drugi cel - energia, która stanowi nadwyżkę, musi być spożytkowana na inne cele (aktywność kulturowa, twórcza i aktywność duchowa). W miarę starzenia się energia ta z poziomu utrzymania przy życiu i zachowania gatunku, przechodzi na poziom rozwoju kulturowego i duchowego.

5. Mechanizmy i zasady rozwoju osobowości (proces indywiduacji, funkcja transcendentna).

Jeżeli chodzi o mechanizmy rozwoju osobowości to wg Junga są dwie ważne zasady: proces indywiduacji oraz funkcja transcendentna. Dzięki nim zastępuje rozwój człowieka.

Proces indywiduacji, która polega na różnicowaniu rozbijaniu struktur wewnętrznych na wiele różnych funkcji i nowych struktur podczas procesu rozwoju,

Funkcja trenscendentna oznacza, że człowiek musi przekroczyć to rozbicie, indywiduację integrując na wyższym poziomie, harmonizując inną jakość.

Rozbicie następuje w pewnych okresach krytycznych, dzięki przekroczeniu tych okresów następuje integracja elementów rozbitych zaś dzięki integracji pojawia się szansa na spełnienie nowego rozbicia, nowej indywiduacji. Z kolei dzięki nowej indywiduacji pojawia się potrzeba scalenia tego, czyli uruchamia się funkcja transcendentna, a tym samym dyspozycja ku nowemu rozbiciu.

Rozwój polega na wznoszeniu się na coraz wyższe poziomy. Dzięki temu człowiek dąży ciągle do podświadomości. Dążenie to nie może być realizowane na poziomie świadomości, ono często wyraża się w sposób nieświadomy poprzez sny, mity, marzenia. Bardzo istotną rzeczą dla zrozumienia rozwoju człowieka jest stosowanie prze niego mechanizmów obronnych takich jak np.:

sublimacja, czyli przeniesienie z poziomu bardziej prymitywnego na poziom wyższy rozwojowo, jakościowo innych, (jest to przeniesienie energii z tego co bardziej prymitywne, mniej zróżnicowane, na procesy bardziej duchowe)

wyparcie, gdy energia nie zostaje wyładowana za pośrednictwem sublimacji, ale zostaje zepchnięta do poziomu podświadomości, która zyskuje tym samym większy potencjał,

symbolizacja, dążenie do zaspokojenia zablokowanych impulsów, popędów przez formę uznane społecznie, akceptowane kulturowo, np.: symbolizacja energii seksualnej jest taniec, w którym człowiek symbolicznie wyładowuje energię seksualną, (rozwój cywilizacji polega na tym, że uczy ona coraz wyższych form wykładania energii prymitywnej).

Rozwój człowieka i jego zachowanie jest celowe teleologizm - wszystko ma swój cel, wszystko ma swoją przyczynę, podobnie mówił Freud. Celowość u Junga oznacza, że cele wyznaczają pewne zachowania, a nie że wcześniej zostały one wyznaczone, tak jak to przyjmował Freud.

Centrum osobowości stanowi ego, czyli to czego jestem świadomy. W wyniku rozwoju, ego musi wchodzić w pewne pola, które są poza polem świadomości, w energię osobistej podświadomości i energie płynącą z podświadomości zbiorowej. Człowiek, który osiąga pełnię dojrzałości, to ten, który przemieści swoje centrum z poziomu ego na poziom self . Self - realizacja to realizacja siebie, dążenie do doskonałego rozkładu energii. W takim układzie energii człowiek zna swoje cienie, słabości i jest wobec siebie pokorny, szuka miłosierdzia i zna więzi łączące go z całą ludzkością - wie, że jest jednym z jej elementów.

INDYWIDUALNA TEORIA A. ADLERA

1. Podstawowe założenia teorii Adlera (ich oryginalność i odmienność w stosunku do poprzedników)

Teoria Adlera jest bardzo istotna ponieważ pokazuje nowy schemat (inny niż poprzednicy) myślenia o człowieku nie tylko w kategoriach indywidualnych (jak Freud) ale również w kategoriach układów społecznych. Jest to psychologia indywidualna, ale dlatego ,że ona podkreśla pewien indywidualny styl życia, celowość.

Adler związał człowieka z układem społecznym, aspekt ten nie był akcentowany ani przez Freuda ,ani przez Junga.

1.Czł. posiada wrodzoną naturę. Naturę ludzką charakteryzuje zainteresowania społeczne. U Freuda cechami natury były elementy biologiczne - instynkty, u Junga były to archetypy.

2.Czł. posiada twórczy self, twórczą jaźń, coś wewnętrznego, nie do końca określonego dzięki czemu czł się rozwija (specyficzne pojęcie ,niespotykane w innych koncepcjach psychoanalitycznych).

3.Czł.jest przede wszystkim istotą społeczną. Istotna jest motywacja społeczna. Libido istnieje ,ale nie może być podstawą istnienia człowieka.

4. Czł. jest istotą świadomą dzięki temu jest sprawcą. Aby zrozumieć człowieka należy zrozumieć jego świadomość.

Na istnienie podświadomości wskazuje motywacja, źródło napędzania zachowania, którym jest dążenie do mocy, doskonałości (a nie popędy - Freud, archetypy, Jung) -pojęcie to ciągle funkcjonuje w psychologii.

5.Fikcja jako cel- aby zrozumieć człowieka trzeba zrozumieć cele dla których żyje i idee do których dąży. Te idee wg Adlera często są fikcyjne, nie mają pokrycia w rzeczywistości, ale człowiek się nimi kieruje, dzięki nim się rozwija.

6.Wprowadza pojecie stylu życia jest to pewien sposób organizacji życia, czymś indywidualnym.

2. Rola fikcji jako celu

Człowiek musi mieć cele. Istnienie ludzkie musi być nastawione na realizację pewnych celów. Te cele są czasami fikcjami, ale sam fakt postawienia sobie celu powoduje, że u człowieka uruchamiają się pewne zachowania co daje szansę uzyskania form doskonalszych niż te które obecnie posiada. Zrozumieć te fikcyjne cele to zrozumieć do czego dąży człowiek. Cele nie muszą być czymś istniejącym obiektywnie, są one tworami subiektywnymi, są myślami. Dążenie do celów ma na człowieka największy wpływ. Cel powoduje, że u człowieka może następować rozwój. Cel jest ideałem, wyznacza tym samym kierunki zachowań. Czł. w przeciwieństwie do neurotyka może wyznaczać sobie coraz doskonalsze cele.

3. Czynniki dynamiczne stanowiące podstawę dążeń ludzkich i rozwoju osobowości (dążenie do mocy, poczucie niższości).

Człowiek dąży do doskonałości, do mocy. Na początku to dążenie wyraża się poprzez chęć bycia agresywnym (pierwotnie to dążenie miało wymiar agresji). Na ogół , gdy człowiek porównuje się z innymi widzi swoje gorsze strony, w efekcie czuje się gorszy i chce poprawić swój stan, chce być lepszym, a więc zaczyna przejawiać agresję aby być silnym i mocnym. Człowiek dąży do bycia bardziej doskonałym, ale nigdy się takim nie stanie jeżeli nie uwzględni aspektu społecznego. Człowiek nie może być doskonały jeżeli jest egoistą. Musi być w swoich działaniach altruistyczny gdyż altruizm oznacza możliwość poczucia społecznego dzięki temu może postępować doskona,ość. Dążenie do doskonałości jest wrodzone. Człowiek rozwija się od niższości do wyższości, do coraz większej doskonałości. Sposoby dążenia do doskonałości są indywidualne. Istotnym problemem jest poczucie niższości. Wyrasta ono z poczucia subiektywnej słabości, własnego stanu psychologicznego lub ze społecznej słabości ponieważ człowiek będąc (wg Adlera) istotą społeczną porównuje się z innymi. To poczucie niższości wyrasta z poczucia niedoskonałości. Te dwa dążenia łączą się.

Człowiek ma wewnętrzny dynamizm, który wyrasta z poczucia słabości, tym samym uruchamia dążenia do doskonałości.

4. Pojęcie stylu życia w teorii Adlera.

Styl życia to sposób organizacji dochodzenia do celu .

jest on bardzo indywidualny

każdy buduje w sobie inny styl życia, dzięki temu, że ma „twórczy self”, że może inaczej realizować swoje słabości

styl życia wskazuje na wybory człowieka

wskazuje na indywidualny sposób dążenia do doskonałości

większość zachowań człowieka podporządkowana jest pod ten styl.

Psychoanaliza społeczna i kulturowa (neopsychoanaliza)

1. Interpretacja mechanizmów rozwoju osobowości wg E.Fromma (potrzeby a społeczność i kultura).

Wg Froma czł. dzięki ewolucji odrywając się od natury coraz bardziej wchodzi w układ interakcji ze społecznością. To natura dawała mu szansę na spełnienie, bowiem bycie w zespoleniu z natura było związane ze świadomością swoich stanów. Człowiek odchodząc od natury wydawałoby się, że jest coraz bardziej wolny, ale tak nie jest ponieważ kultura proponuje pewne schematy myślenia kulturowego, wzorce zachowań, wobec tego staje się on coraz bardziej zniewolony. Prowadzi to do utraty indywidualności, do braku wykorzystania tego co ma tu i teraz. W efekcie czł staje się z jednej strony elementem wielkiej maszyny, a z drugiej strony staje się coraz bardziej osamotniony, aby tego uniknąć wchodzi w związki miłości z innymi ludźmi i wspólnej pracy lub szuka bezpieczeństwa przez uległość wobec władzy, podporządkowanie się społeczeństwu.

Człowiek jednak nie oderwał się zupełnie od natury. Spełnieniem się natury są jego potrzeby.

Wg Fromma człowiek wchodzi w kulturę z pewnymi potrzebami:

Potrzebą związania z ludźmi - człowiek tracąc kontakt z naturą, w którą włączony był w sposób doskonały, musi teraz nawiązywać kontakt z ludźmi, potrzeba ta jest w naturze. Ponieważ człowiek odchodzi od natury to potrzeba ta inaczej się przejawia. Najbardziej doskonałe związanie z ludźmi dokonuje się przez produktywną miłość. To związanie wymaga miłości, troskliwości, przywiązania. Dzięki temu człowiek daje sobie szansę na rozwój wew.

Potrzeba transcendencji - jest to potrzeba bycia twórczym, gdy nie jest spełniana to może mieć charakter niszczenia.

Potrzeba zakorzenienia (integracji) - człowiek ma potrzebę bycia integralną częścią świata, ma potrzebę przynależenia do jakiejś grupy. Ta przynależność realizuje się wtedy, gdy człowiek ma poczucie braterstwa z innymi ludźmi. Daje to szansę odczytania pewnej tożsamości społecznej, kulturowej, narodowej. Potrzeba ta tworzy stan integracji.

Potrzeba indywidualności - każdy pragnie być sobą, kimś innym niepowtarzalnym. Jest ona kluczową potrzebą dla zrozumienia w jakim kierunku potoczy się rozwój. Nadaje ona kolorytu rozwojowi człowieka , wydobywa specyfikę innych potrzeb. Dzięki temu, że człowiek realizuje potrzebę bycia kimś innym kształtuje się różna tożsamość kulturowa.

Potrzeba posiadania zasad (systemu orientacji) - człowiek musi opierać się na pewnych schematach, które dają mu szansę odczytania świata. Tworzy system orientacji w świecie.

Społeczność daje szansę realizacji tych potrzeb lub blokuje je. Żeby zrozumieć w jakim kierunku potoczy się rozwój człowieka trzeba zrozumieć styk społeczności, kultury i potrzeb z którymi wchodzi w te kulturę jednostka. Zatem osobowość człowieka rozwija się stosownie do warunków jakie stwarza mu określone społeczeństwo. Osobowość jednostki kształtowana jest zatem w wyniku kompromisu między potrzebami wew. a wymaganiami zew. W zależności od tego jaka jest społeczność taka jest szansa na pewien styl rozwoju osobowości. Wyznacza ona styl zachowania, myślenia, zaspokajania potrzeb. Jeśli człowiek przyjmuje schematy społeczności, nie licząc się z zaspokojeniem własnych potrzeb, wówczas rozwój idzie w realizowanie pseudo "ja", czyli społecznego "ja". Zatem nie będzie to realizowanie rzeczywistego "ja", czyli własnych realnych dyspozycji.

Człowiekowi daje szansę spełniania jego wszystkich potrzeb tylko idealna społeczność, Fromm nazwał ją "humanistycznym socjalizmem wspólnoty".

2. Pojęcie charakteru produktywnego i nieproduktywnego oraz typy charakterów (warunki "nabywania" cech pozytywnych).

Charakter produktywny (orientacja produktywna) - powstaje w wyniku realizacji potrzeb, własnego „ja”, własnych realnych dyspozycji. W konsekwencji ujawnia się w produktywnej miłości i produktywnym stylu umysłowości. Gdy wyzwalane są dyspozycje człowieka, to wydobywa się z tych dyspozycji pozytywne cechy. Ujawnia się to w stanie emocjonalnym.

Charakter nieproduktywny - gdy jednostka przyjmuje wyznaczony przez społeczeństwo pewien styl zaspokajania potrzeb, nie licząc się z zaspokajaniem własnych potrzeb, wówczas nie rozwija się realnego "ja", kierując się w realizację pseudo "ja", społecznego "ja".

Typy charakterów nieproduktywnych: (4 rodzaje orientacji, których aspekt może być negatywny lub pozytywny)

Człowiek o orientacji receptywnej - (zorientowany na otrzymywanie, przyjmowanie) - człowiek bez inicjatywy, własnego zdania, pasywny, służalczy, pogardzający sobą, brak samozaufania, pasożytniczy, bez zasad, o myśleniu życzeniowym, naiwny, zaś wg aspektu pozytywnego - jest to człowiek mający zdolność przyjmowania, wrażliwy, oddany, skromny, godny miłości, idealista, tkliwy, optymistyczny, ufny, uprzejmy, plastyczny.

Człowiek o orientacji wyzyskującej - (zorientowany na branie, zdobywanie) - wykorzystujący innych, agresywny, egocentryczny, zarozumiały, uwodzicielski, niezrównoważony, arogancki, zaś od strony pozytywnej - jest człowiekiem aktywnym, samodzielnym, dumnym, ujmującym, pewnym siebie.

Człowiek o orientacji gromadzącej - (zorientowany na gromadzenie, przechowywanie, bronienie) - bez fantazji, skąpy, nieufny, lękliwy, egzekwujący, lękliwy, uparty, gnuśny, ociężały, pedantyczny, zimny, zaś przeciwny aspekt - praktyczny, myślący ekonomicznie, rozważny, rozsądny, cierpliwy, spokojny, miłujący porządek.

Człowiek o orientacji marketingowej - (zorientowany na wymienianie) - oportunistyczny, niestały, dziecinny, bez przeszłości i przyszłości, bez zasad, niezdolny do samotności, bezcelowy, głupiec, rozrzutny, zaś przeciwny aspekt to człowiek świadomy celu, gotów do zmian, młodzieńczy, ufny, otwarty, towarzyski, eksperymentujący, hojny.

Orientacje mogą być wyznaczone pewnymi dyspozycjami psychofizycznymi i faktem wychowania się w danej społeczności. W tym przypadku orientacje nabierają pozytywnych cech, bowiem w danej kulturze może istnieć dominanta na to żeby nastawiać się na myślenie w kategoriach wymienności. Dana osoba może wykorzystywać swoje zasoby, swoją indywidualność i ta orientacja nabiera pozytywnych cech. Człowiek rozwija w sobie świadomość celu, gotowość do zmian, ufność, łagodność. Warunki nabywania pozytywnych cech występują wówczas, gdy społeczność pomaga, daje szansę na realizację potrzeb realnego "ja", tzn. własnych realnych dyspozycji. Zatem gdy społeczność ubogaca, człowiek wydobywa z tego co jest dla niego najbardziej wartościowe.

3. Mechanizmy rozwoju osobowości w interpretacji k. Horney (rozwój neurotyczny czy normalny?)

Podstawowym pojęciem w koncepcji K. Horney, jest pojęcie lęku podstawowego. Jest to uczucie jakiego doznaje dziecko, gdy jest osamotnione i bezradne, w potencjalnie wrogim świecie. Lęk ten, pojawia się gdy zostaje naruszona podstawowa potrzeba bezpieczeństwa, np., w wyniku obojętności. Dziecko pozbawione poczucia bezpieczeństwa i pełne lęku, rozwija różne strategie, przy pomocy których, walczy z poczuciem bezradności, wrogości i izolacji. Może np., próbować kupić czyjąś miłość lub za pomocą gróźb zmusić innych by je lubili. Strategie te, w wyniku powtarzalności, mogą stać się składnikami osobowości, mogą stać się potrzebami. K. Horney wyróżniła 10 potrzeb, których człowiek nabywa, w wyniku prób znalezienia rozwiązania problemu zaburzonych stosunków z ludźmi, (np., neurotyczna potrzeba uczucia i uznania...). Później Horney, podzieliła te potrzeby na trzy kategorie:

-dążenie ku ludziom, np., potrzeba miłości,

-odsuwanie się od ludzi, np., potrzeba niezależności,

-występowanie przeciw ludziom, np., potrzeba władzy.

Każda z tych kategorii zawiera pewne różne nastawienia wobec siebie czy wobec innych. Te odmienne nastawienia, są podłożem wewnętrznego konfliktu. I gdy człowiek o osobowości normalnej, potrafi doprowadzić do kompromisu między tymi kategoriami (ponieważ nie wykluczają się one) i rozwiązać konflikt, to człowiek o osobowości neurotycznej, charakteryzujący się silniejszym lękiem podstawowym, stosuje rozwiązania irracjonalne. Świadomie uznaje tylko jedną z tych tendencji a wypiera pozostałe. Może również tworzyć wyidealizowany obraz siebie samej, w którym rzekomo te przeciwstawne tendencje znikają (co nie jest prawdą). Innym sposobem radzenia sobie z konfliktami wewnętrznymi, jest ich eksternalizacja -przypisanie przyczyn zachowania czynnikom zewnętrznym”, co prowadzi do konfliktu między dana osobą a światem zewnętrznym.

4. Pojęcie i strukturalne składniki osobowość wg h. S. Sullivana

Osobowość - względnie stały, trwały zespól relacji m.-dzy ludzkich, które określają życie czł.

Strukturalnymi składnikami osobowości są: dynamizmy, personifikacje, procesy poznawcze

Dynamizm jest to trwały, stały sposób transformacji energii określający powtarzalność stosunków m-dzy ludzkich, jest to najmniejsza jednostka, którą można badać u czł. Określa się też jako nawykowa reakcja w kierunku np. jakiejś osoby lub grupy osób. I tą nawykową reakcją może być np. uczucie, mówienie, sposób ekspresji. Dynamizmy można mieć te same ale jego spełnianie jest sprawą indywidualną. Każdy inaczej myśli, czuje Większość dynamizmów służy zaspokajaniu podstawowych potrzeb. Bardzo ważnym dynamizmem jest self-system self-jaźni rozwijającym się w wyniku lęku. Sulivan używa nazwy wtórny dynamizm gdyż on rozwija się na podłożu innych dynamizmów, na podłożu emocjonalnym. Ten system składa się z: dobrej strony mnie, złej strony mnie i nie mnie. Dobra strona mnie - to co jest akceptowane we czł. kiedy wchodzi w interakcje społeczne . Gdy w interakcjach ukazywane jest to co nie jest akceptowane to w ten sposób powstaje - zła strona mnie. Należy pamiętać, że „self system” jako dynamizm wtórny pojawia się w wyniku zderzenia ze sobą: dynamizmów pierwotnych, personifikacji i procesów poznawczych.

Personifikacje - jest to obrazy jakie dana jednostka ma o sobie lub o kimś innym. Jest to zespół uczuć, postaw, przekonań, których źródłem są doświadczenia związane a zaspokajaniem potrzeb i z lękiem. Personifikacje są nasycone subiektywizmem. Jeżeli te personifikacje są nie poprawne to człowiek może niewłaściwie zachowywać się w interakcjach społecznych. Personifikacje, które są wspólne dla wszystkich ludzi to stereotypy.

Procesy poznawcze - wg Sullivana są trzy rodzaje doświadczeń: prototaktyczne, parataktyczne, syntaktyczne. Prototaktyczne jest to rejestracja różnych pobudzeń płynących z organizmu, te procesy pojawiają się w okresie niemowlęcym. Stanowi on niezbędny warunek wstępny pojawienia się dwóch pozostałych typów.

Parataktyczny typ myślenia polega na szukaniu związków przyczynowo-skutkowych. Jest to dostrzeganie związków przyczynowych między zdarzeniami, które występują w tym samym mniej więcej czasie, ale nie są logicznie ze sobą związane. Syntaktyczne, są to procesy związane z mową, z myśleniem. Jest to myślenie na poziomie abstrakcyjnym.

5. Dynamika osobowości (źródła energii) w interpretacji Sullivana

Sullivan ujmuje osobowość jako system energetyczny, którego zasadnicze działanie polega na czynnościach redukujących napięcie. Opiera się na koncepcji organizmu pojmowanego jako system napięć, który teoretycznie może wahać się pomiędzy absolutnym odprężeniem - euforią a absolutnym napięciem, którego przykładem jest skrajne przerażenie.

Są dwa gł. źródła energii, które wypływają z 2 rodzajów potrzeb:

1.Pierwsze źródło to dążenie do rozkoszy, do przyjemności, do szczęścia. Spełnia się to gdy czł. zaspokaja potrzeby organizmu. To dążenie do rozkoszy to jest dążenie do spełnienia potrzeb, które mają w organizmie miejsce.

Układają się one w sposób hierarchiczny, najpierw muszą być zaspokojone te z niższych szczebli aby można było zaspokoić te wyższe. Rezultatem redukcji potrzeby jest uczucie zadowolenia.

2.Drugie źródło to dążenie do bezpieczeństwa - jeśli jest naruszenie potrzeby bezpieczeństwa pojawia się niepokój, niepokój wyzwala pewien stan dążenia. To prowadzi m.in. do rozwoju takiego układu jak „self system. Silny lęk powoduje zaburzenia, a nawet amnezję. Natomiast lęk o mniejszym nasileniu może dostarczać informacji.

Energia podlega transformacji przy wykonywaniu pracy. Praca mogą być:

czynności zewnętrzne angażujące mięśnie prążkowane

czynności umysłowe: spostrzeganie, zapamiętywanie, myślenie

Celem tych zewnętrznych i wewnętrznych czynności jest redukcja napięcia. Są one w dużej mierze uwarunkowane przez otoczenie, w którym wychowywana jest jednostka. Czł. uczy się zachowań w wyniku interakcji z ludźmi, a nie dlatego, ze wyposażona jest w wewnętrzne imperatywy skłaniające ją do podjęcia pewnego rodzaju działań.

6. Self - system jako wtórny dynamizm (funkcje, sposób kształtowania się) w teorii Sullivana.

Self-system jest ważnym dynamizmem rozwijającym się w wyniku lęku. Jest to wtórny dynamizm gdyż rozwija się na podłożu innych dynamizmów, na podłożu emocjonalnym, produktem doświadczeń wyniesionych z kontaktów interpersonalnych. Gdy czł. wchodzi w kontakty interpersonalne to musi zbudować jakiś dynamizm, jakąś strukturę, która spowoduje, że będzie kimś odrębnym od tego z kim wchodzi w interakcje i jednocześnie będzie tym kto ma szansę spełnienia pewnych potrzeb. Podstawą budowy tego jest niepokój (lęk przed osobą, wrogością), który pojawia się kiedy czł. wchodzi w interakcje m-dzy ludzkie. Lęk powoduje koncentrację uwagi na sobie i przez powtarzalność tego układu: lęk, kontakty interpersonalne wytwarza się pewien stan, obraz siebie równocześnie uaktywnione są procesy poznawcze, które dają szansę rozpoznania tej rzeczywistości i to wszystko buduje ten dynamizm. czyli self- system jest angażowany wtedy, gdy istnieje możliwość pojawienia się niepokoju jako konsekwencji stosunków interpersonalnych System self” buduje się jako coś co ma chronić przed możliwościami przyszłego naruszenia potrzeb, co potrafi zahamować ten lęk, zabezpieczyć przed tym lękiem, przed możliwością utraty integralności.. „Self system” może być tylko wtedy budowany kiedy są inne dynamizmy rozwinięte, muszą tu uczestniczyć personifikacje, moja dobra i zła strona, nie mnie (ja) czyli to co nie wchodzi w obszar mojej świadomości, mojego obrazu, ono się ujawnia czasem w snach, w chorobach psychicznych, muszą też w tym uczestniczyć procesy poznawcze, które dają szansę odczytania całej rzeczywistości.

5.self- system jest angażowany wyraźnie wtedy, gdy istnieje możliwość pojawienia się niepokoju jako konsekwencji stosunków interpersonalnych.

Self -system jako strażnik bezpieczeństwa danej osoby ma tendencje do izolowania się od reszty osobowości, eliminuje informacje niezgodne z jego aktualna organizacją i w skutek tego nie odnosi korzyści z doświadczenia.

7. Psychospołeczna teoria rozwoju E.Eriksona (podstawowe założenia,

mechanizmy, stadia rozwoju).

Erikson wzbogacił teorię osobowości o trzy ważne idee:

1. przez analogię do stadiów psychoseksualnych, postulował psychospołeczne stadia rozwoju ego w których jednostka kształtuje nowe nastawienia do samej siebie i innych.

2. rozwój osobowości rozpatrywał jako proces trwający nieustannie przez wszystkie fazy życia.

3. każde z tych stadiów wymaga nowego poziomu interakcji społecznej co może zmienić rozwój osobowości albo w kierunku pozytywnym albo negatywnym

Erikson wprowadził do psychologii pojęcie „twórczego ego”, które może być traktowana jako wykonawca realistycznych, zorientowanych na konkretne cele, działań. a jednocześnie to Ego może być traktowane jako pośrednik m-dzy biologicznymi a społecznymi wymaganiami. Dzięki temu, że jest wykonawcą i pośrednikiem ma właściwość pewnej sprawczości dlatego może kreować pewną rzeczywistość psychiczną czł. W związku z tym żeby zrozumieć rozwój trzeba zrozumieć w jaki sposób ono kreuje tę rzeczywistość.

Rozwój dyktowany jest zasadą epigenezy, epigeneza wskazuje na to, że wszystko co się rozwija ma swój podstawowy plan. Wszystko co ma się rozwinąć zawsze istnieje w formie zalążkowej, jako fundament. I każda część ma sobie właściwy okres i w tym okresie ona dominuje nad innymi częściami aż wszystkie części po przejściu pewnych etapów utworzą jedną integralną całość tj. wtedy pełny rozwój czł. Ta zasada dominuje na poziomie rzeczywistości biologicznej i psychologicznej. Dzięki temu, że jest zasada epigenezy to można powiedzieć, że rozwój ma charakter uniwersalny, niezależny od kultury u każdego. Erickson wyróżnia 8 takich faz. W zależności od tego jaka część ma w tym momencie swój czas dominowania to tak będą wyznaczane interakcje społeczne, pewne formy zachowań. W każdej fazie dominuje kryzys. Rozwój jest możliwy tylko wtedy gdy czł. napotyka i rozwiązuje jakieś konflikty, kryzysy, napięcia, stresy.

1. Faza oralno-sensoryczna tj. 1 r.ż. W tej fazie dziecko doświadcza: matka darzy je uczuciem lub nie, odpycha lub przyciąga. Odbywa się tu rozwiązanie problemu: ufać światu czy nie ufać? W tym momencie zabezpieczenie podstawowych potrzeb warunkuje rozwój ufności. Właściwe proporcje ufności i nieufności powodują wystąpienie nadziei, która jest cnotą najwcześniejszą i nieodzowną dla pozostawania przy życiu. Pierwsza faza krystalizuje się wokół przekonania: jestem tym co mam dane.

2. Faza muskularno-analna - 2-3 r.ż. Kryzys, konflikt m-dzy autonomią a wstydem, zwątpieniem. Postawy i zachowania nadopiekuńcze oparte na nieufności prowadzą do obniżenia pewności siebie, lęku, podejrzliwości. Tu rozwija się wola, cnota sterowania swoim stanem (chcę - nie chcę). W tym wieku dziecko uczy się kontroli czynności fizjologicznych. Poprzez kontrolę uczy się, że jest kimś autonomicznym. Uczy się też kiedy się wstydzić a kiedy nie. Ta faza prowadzi do tego, że dziecko odkrywa czy można mieć zaufanie do siebie. Uczy się tego czy musi ciągle się opierać, czy sobie poradzi sam. Uczy się autonomii. Tu ma poznać jakiego rodzaju jest osobą (czy autonomiczną czy zależną). Druga faza krystalizuje się wokół przekonania: jestem tym co chcę.

3. Faza ruchowo-genitalna (4, 5 r).- kryzys, konflikt m-dzy inicjatywą a poczuciem winy. W tej fazie doprowadza się do rozwiązania konfliktu m-dzy tym czy dziecko może być inicjatorem działań a jednocześnie czy ta inicjatywa spotyka się z uznaniem, nie wywołuje poczucia winy, lęku, napięcia. Jeśli dziecko rozwiąże kryzys to uczy się tego co jest właściwe w tych działaniach a co jest niewłaściwe. W tej fazie dziecko zaczyna myśleć: jakby to było gdyby ono było takie jak inni, przyjmuje perspektywę innego czł. Uczy się panować nad sobą i wytwarza realistyczne poczucie ambicji Tu tworzy się cnota-zdecydowanie. Trzecia faza krystalizuje się wokół przekonania: jestem tym jakim wyobrażam sobie że będę.

4. Okres latencji - 6-11 r.ż. W tej fazie następuje konflikt m-dzy pilnością a poczuciem niższości.

Ta faza koncentruje się wokół przekonania „jestem tym czego się nauczę”. Rozwija się uczenie, nawyki pewien stan, w którym dziecko pragnie pokazać, że jest zaangażowane w pewne rzeczy. Dzięki zaangażowaniu staje się tym czego się nauczy dzięki swojej pilności. W tej fazie musi poradzić sobie z poczuciem niższości bo czasami jest tak, że mimo, że się uczy to jest gorsze od kogoś innego. W tej fazie buduje się tu cnota kompetencji, znawstwa

5. kryzys tożsamości - tożsamość czy pomieszanie. Wiek: 12-18 lat. Tu występuje kryzys tożsamości. Konflikt: tożsamość a pomieszanie ról, dyfuzja ról, rozmycie ról. Głównym problemem w tej fazie jest ustalenie tożsamości - kim jestem, jakie są moje przekonania? Przy niejasnym stawianiu celów przez otoczenie, źle określonych oczekiwaniach może dojść do trudności w odnalezieniu siebie samego. W tej fazie buduje się cnota wierności., która oznacza, że czł. „przykleja” się do pewnej tożsamości.

6. Faza młodzieńczej dojrzałości. Wiek: 18-25. Konflikt: między intymnością a izolacją, między dążeniem żeby zachować świat wewnętrzny a jednocześnie nie izolować się od społeczności. Nieumiejętność ustalenia bliższych związków z innymi może doprowadzić do kontaktów zbyt formalnych, aspołecznych. W tej fazie rozwija się cnota miłości.

6.Kryzys m-dzy stagnacją a twórczością (40-60, 65 r.).

Czł musi rozwiązać konflikt czy poprzestać na tym co ma (stagnacja) czy jeszcze tworzyć, kierować swój rozwój ku innym. Brak poczucia sensu własnych poczynań może doprowadzić do izolowania się, poczucia braku celowości życia. Rozwija się tu cnota opiekuńczości.

8. Faza końca życia - okres przedstarczy i starczy. Tu następuje konflikt: między integracją ego a utratą nadziei, rozpaczą. Czy osiągnąłem integrację czy nie. Człowiek podsumowuje życie i patrzy krytycznie na jego przebieg co powoduje, że zaczyna wątpić. Dzięki temu powstaje cnota mądrości., która jest stanem napięcia, którą się ciągle zdobywa. Zaprzeczenie własnym osiągnięciom, własnej użyteczności prowadzi do goryczy, poczucia porażki i beznadziejności.

Jak konstruktywnie przejdzie się przez te fazy rozwoju czyli osiągnie się cnoty troskliwości, opiekuńczości, miłości, mądrości to tym samym ma się szansę u pokoleń następnych wzbudzać nadzieję. Jeśli się nie przejdzie konstruktywnie przez fazę miłości to w tym momencie ta miłość nie daje szansy na nadzieję u małego dziecka.

8. Teorie relacji z obiektem - podstawowe założenia, przedstawiciele.

Wg tych teorii istotny jest nie tyle podmiot, co jego relacja w stosunku do innych osób istotne jest jak energia, którą czł posiada uaktywnia się w kontaktach z innymi osobami, a w szczególności z osobami znaczącymi, tymi, które mają możliwość zaspokajania potrzeb podmiotu. W początkowym okresie życia najbardziej znaczącymi osobami są rodzice a zwłaszcza matka. Te teorie dzielą się na dwa człony:

1. teorie Ego; przedstawiciele: Kernberg, Palint, Fairbairn.

Wg Kernberga - jeżeli relacje z obiektem przebiegają w sposób poprawny, wówczas też poprawnie rozwija się energia ego; jeżeli relacje nie są poprawne, może dojść do stanów patologii ego;

2. teorie Self - bardziej koncentrują się na tym, jak rozwija się obraz siebie.

wg Kohut - self istnieje już w momencie urodzenia (jest archaiczne), a ten zalążek jest formą pewnej energii. Self zbudowane jest z dwu biegunów, z jednej strony ambicja, dażenie do sukcesu, druga strona ideały, pewne wyobrażenia. Pomiędzy nimi istnieje stan napięcia w zależności od interakcji self z obiektem, tworzą się schematy, obiekt uwalnia napięcia, aktualizuje je i ujawnia w sposobie myślenia, zachowania.

Jeżeli obiekt empatycznie wyczuwa potrzeby podmiotu, prowadzi to do prawidłowego rozwoju. jeżeli jest inaczej, następuje zaburzenie energii i patologia self:

• niedostosowany self - nadmiernie pobudzony, zachowujący się gwałtownie

• rozbity self - dominacja postaw pychy i wzniosłości, objaw neurozy,

• nadmiernie stymulowany self - bolesne przeżywanie zakazów, stany napięcia i niepokoju, brak dążeń do wykorzystania własnego potencjału,

• nadmiernie obciążony self.

Te teorie powstały aby wytłumaczyć pewne zaburzenia osobowości o charakterze narcystycznym i zaburzeń z tzw. „pogranicza”.

Osobowość z pogranicza:

- rozpaczliwe próby uniknięcia zagrożenia,

- powtarzające się niestabilne silne związki z innymi osobami,

- zaburzenie tożsamości,

- impulsywność, nieprzewidywalność zachowań,

- powtarzające się samouszkodzenia, groźby lub próby samobójcze,

- niezrównoważenie emocjonalne,

- stałe poczucie pustki wewnętrznej,

- nieadekwatne, niekontrolowane wybuchy gniewu,

- przejściowe, związane ze stresem objawy dysocjacyjne lub nastawienia urojeniowe.

Osobowość narcystyczna - ciągle potrzebuje obiektu, poszukuje związków z ludźmi, aby utwierdzały ją w próżności. Domaga się uczuć nie dając w zamian nic. Jest ona rezultatem

Nienasycenia w wczesnym etapie życia stanami emocjonalnymi od osób znaczących. Wg Winnicoutta - człowiek dąży do rozwoju self prawdziwego, złe funkcjonowanie z obiektem prowadzi do wytworzenia self fałszywego.

9. J. Bowlby i jego teoria przywiązania (style przywiązania). Istotą tej teorii jest wrodzona dążność do przywiązania do obiektu. Przywiązanie jest równoważne z innymi popędami. Zachowania związane z popędem przywiązania są zorganizowane zawsze wokół centralnej dla danej osoby postaci, figury.

. Jest to zazwyczaj matka, jako pierwszy człowiek, z którym człowiek wchodzi w interakcje. Ona spełnia to dążenie do przywiązania, kształtuje i daje szansę zrealizowania się tendencji popędowej.

.Jeżeli dziecko ma poczucie przywiązania to ma także poczucie bezpieczeństwa, uwalnia się od lęku. Pozwala to na rozwój. Najbardziej widoczne jest to ok. 6 m- ca życia. Dziecko już zdaje sobie sprawę z tego, że matka może odejść lecz przy spełnieniu popędu przywiązania czuje się bezpiecznie. W wyniku powtarzających się doświadczeń z przywiązaniem do figury, wytwarzają się pewne modele wewnętrzne aktywizujące lub regulacyjne. Są to schematy myślenia, które powstają poza świadomością, ale później będą one odpowiadały za style przywiązania człowieka do człowieka.

Wyróżnia się 5 stylów przywiązania (Bolwby 3):

1. styl bezpieczny - czł. jest ufny w stosunku do innych, obiekt przywiązania jest zawsze dostępny, czuje się dobrze w układach wzajemnej zależności, sympatii.

2. styl unikający - brak zaufania do innych, brak poczucia bezpieczeństwa - figura przywiązania może zniknąć, brak zabiegania o kontakt, unikanie kontaktu z powodu lęku przed zranieniem.

3. styl lękowo-ambiwalentny - podwyższony niepokój przed możliwością pozostania samotnym, osoba boi się odłączenia od obiektu np. żony, męża.

4. styl dezorganizacji i zagubienia - przejawia się w dysharmonii i chaosie w kontaktach interpersonalnych, zachowania sprzeczne wewnętrznie.

5. styl unikająco-ambiwalentny - osoby nerwowe, przygnębione, mogące zaniedbywać swoje obowiązki i kontakty.

10. Metody projekcyjne jako podstawowe narzędzia diagnostyczne (założenia psychologii projekcyjnej, hipoteza projekcji, hipoteza poziomów projekcji, rodzaje projekcji, badania testem projekcyjnym jako sytuacja społeczna, rodzaje metod projekcyjnych).

Podstawą psychologii projekcyjnej są psychoanaliza i psychologia postaci.

mówi o tym, że osobowość może funkcjonować na wielu warstwach

Główne założenia psychologii projekcyjnej to:

- struktura osobowości jest wielowarstwowa,

- ujęcie całościowe organizm człowieka to pewien system posiadający zdolność samoregulacji,

- wszelkie zjawiska mają ściśle określoną przyczynę (myślenie przyczynowo-skutkowe),

- osobowość jest pojmowana jako proces (nie jako zespół cech) dynamiczny, zmieniający się w czasie; zaś poprzez fakt powtarzania się w czasie można wnioskować o stałości pewnych właściwości,

- osobowość to proces, który kształtuje się indywidualnie a o kierunku tego procesu decydują dążenia jednostki (nie może powtórzyć się u dwóch osób),

- warunkiem poznania drugiego człowieka jest uzyskanie obrazu całości osobowości tego człowieka.

Do głównych wyznaczników psychologii projekcyjnej należą:
1. podejście dynamiczne

2. podejście holistyczne (całościowe)

3. podejście funkcjonalne (osobowość jako proces pełni sobie właściwe funkcje).

Hipoteza projekcji: osoba badana uzupełniając czy wykonując pewne zadanie, interpretując pewne obrazki, wypowiada się zgodnie ze swoim światem wewnętrznym, swoimi ukrytymi pragnieniami i potrzebami.

Istotne są tu prawa spostrzegania (psychologia postaci) zasada spostrzegania figury i tła, dążenie do doskonałości figury, selektywność spostrzegania. Percepcja nasycona jest potrzebami i zależy w dużej mierze od energetycznych stanów wewnętrznych człowieka.

Hipoteza poziomów projekcji: im bardziej wieloznaczny jest bodziec, im mniejsza strukturyzacja, tym większe nasilenie projekcji rożnego typu i prawdopodobieństwo rzutowania większych i nieświadomych pokładów osobowości.

Psychologia projekcyjna wykorzystuje pewne zasady projekcji. Na tej podstawie wyróżnia się 4 rodzaje projekcji:

1. p. klasyczna (od Freuda) - polega na odmowie przyznania się do posiadania pewnych cech i przypisanie ich światu zewnętrznemu;

2. p. atrybucyjna - polegająca na przypisywaniu własnych motywów, uczuć i zachowań innym ludziom;

3. p. autystyczna - gdzie dostrzegane rzeczy są modyfikowane wg własnych potrzeb wewnętrznych. Wraz ze zmianą potrzeb zmienia się interpretacja;

4. p. zracjonalizowana - osoba dokonująca projekcji może być świadoma swojego zachowania i próbuje je usprawiedliwić.

Ponadto można tu wymienić piąty rodzaj, tzw. apercepcję poznawczą - człowiek napotyka sytuacje nieznaną, nie potrafi jej zinterpretować i przetwarza bodźce tak, aby pasowały do jego schematów poznawczych (istotny jest tu proces abstrahowania i motywacja poznawcza).

Opisane wyżej typy projekcji są wykorzystywane w tworzeniu testów projekcyjnych.

Bardzo istotne jest założenie o identyfikacji. Przy testach projekcyjnych czł. często identyfikuje się z określoną osobą, na zasadzie continuum: od pełnej identyfikacji do braku identyfikacji. Im większe podobieństwo zachodzi między osobą badaną a osobą testową, tym większa identyfikacja i odwrotnie.

Badanie testem projekcyjnym jako sytuacja społeczna.

Mimo iż, testy projekcyjne pozwalają na łatwe nawiązanie kontaktu z osobą badaną niosą ze sobą szereg trudności zarówno dla badającego jak i badanego.

Badający musi przede wszystkim przekazać osobie badanej dokładną informację o charakterze badania, wymaganiach i oczekiwaniach i zrobić to tak, aby zachęcić badanego do współpracy. Ważne jest, aby osoba badana była zdolna do odsłonięcia swojego świata, obrazu, akceptując jednocześnie fakt robienia przez badającego notatek. Przy badaniu testem projekcyjnym bardzo ważny jest wpływ innych czynników na efekty, np. pozycja społeczna badanego, płeć, wiek, styl zachowania, miejsce badania, przekonanie do badania (może być różne w zależności od kręgu społ. z jakiego wywodzi się badany), a także stosunek do psychologa. Zachowanie w sytuacji badania jest wypadkową dyspozycji człowieka i obiektywnych właściwości sytuacji badania. Testy takie wymagają zejścia na niższe poziomy, wydobycia podświadomych wyobrażeń, treści myślowych, uaktywniają też mechanizmy obronne, rożne stany emocjonalne. Dają szansę na poznanie indywidualności człowieka.

Metody projekcyjne dzielimy na:

1. testy konstrukcyjne - wymagające konstruowania pewnych zachowań,

2. testy wyboru - porządkujące

3. t. skojarzeniowe (Rorschah, TAT)

4. uzupełnianie (zdania niedokończone).

Blok III - Psychologia fenomenologiczna i egzystencjalna

2. Pojęcie pola fenomenologicznego i jego składowe w interpretacji C. Rogersa

Pole fenomenologiczne stanowi całość doświadczeń, które czł. gromadzi w swym organizmie i które są dostępne w świadomości czł. To pole jest punktem odniesienia dla czł. Obejmuje ono doświadczenia symbolizowane i niesymbolizowane. Doświadczenia symbolizowane to doświadczenia, które mogą być uświadomione, można je nazwać, określić. Doświadczenia niesymbolizowane to doświadczenia, które czł. posiada, ale których nie zawsze sobie uświadamia, nie może ich wydobyć i te doświadczenia mogą mieć wpływ na jego zachowanie. Największe znaczenie i wpływ na zachowanie człowieka mają doświadczenia niewłaściwie symbolizowane, gdyż wówczas człowiek może zachowywać się nieadekwatnie, czyli inaczej niż dyktuje mu sytuacja.

Osobowość wg Rogersa składa się z dwóch elementów. Są to: organizm i self (ja).

1.Organizm Jest ujęty fenomenologicznie, a nie biologicznie. Jest siedliskiem wszelkich doświadczeń. Doświadczenia te są skomasowane na różnych poziomach (ciała, doznań, przeżyć) - od urodzenia do śmierci. Każde doświadczenie jest potencjalnie dostępne świadomości człowieka. Całość tych doświadczeń to właśnie pole fenomenologiczne. W zależności od tego, jakie jest to pole taka jest świadomość. To pole z aktualnym otoczeniem tworzy całość. Aktualnie oddziałujące otoczenie może na to pole wpływać - uzupełniać je, modyfikować.

2. Ja (obraz-ja; self-concept) Jest to część pola fenomenologicznego, która stopniowo wyodrębnia się z całości. Rogers posługuje się pojęciami: „self albo „self concept", czyli „obraz siebie samego" albo „koncepcja siebie samego". Jest to zorganizowana pojęciowo całość, złożona z postrzeżeń, właściwości „ja" albo „mnie" oraz postrzeżeń reakcji Ja", „mnie" do innych i różnych aspektów życia wraz z wartościami towarzyszącymi tym po strzeżeniom. „Ja” różnicuje się na 2 układy: - ja realne (tak jak siebie widzę)

- ja idealne (taki, jaki chcę być) pomiędzy ja a organizmem może dojść do niezgodności, która prowadzi do powstawania poczucia zagrożenia i niepokoju. Osoba o takiej niezgodności zachowuje się obronnie, jej sposób myślenia jest zawężony i sztywny.

3. Rozwój i jego niepowodzenie w interpretacji C. Rogersa (kongruencja jako podstawa prawidłowości rozwoju)

Głównym motywem rozwoju jest tendencja do aktualizacji siebie, do urzeczywistniania siebie. Wg Rogersa wypływa ona z natury biopsychicznej człowieka. i ukierunkowuje na konstruktywne wykształcenie się różnych właściwości. Rozwój jest możliwy wtedy, gdy człowiek nauczy się dobrze rozróżniać pomiędzy doświadczeniami progresywnymi i regresywnymi, czyli doświadczeniami popychającymi w kierunku rozwoju i doświadczeniami hamującymi rozwój. Ta tendencja wtedy będzie się spełniała dobrze i przebiegała zgodnie z naturą, jeśli doświadczenia organizmu będą właściwie odtwarzane przez centrum, „self". W przeciwnym wypadku następuje regresja, cofanie się, hamowanie rozwoju. Człowiek nigdy nie osiągnie urzeczywistnienia siebie, jeśli nie nastąpi pewna kongruencja, zbieżność między linią realizacji wyznaczoną przez Ja" jako centrum i linią realizacji wyznaczoną przez doświadczenia organizmu. Wg Rogersa

aby człowiek rozwijał się w kierunku harmonijnym muszą być spełnione warunki. Istnieją 2 potrzeby, których spełnienie zapewnia harmonijny rozwój: potrzeba uznania ze strony innych i potrzeba szacunku do siebie. Potrzeby te są bardzo silnie ze sobą związane. Im większe uznanie posiadam od innych tym większy szacunek mam dla siebie i w rezultacie następuje harmonijny rozwój.

4. Interpretacja z perspektywy psychologii egzystencjalnej - ogólne założenia

1. Egzystencjaliści sprzeciwiają się przenoszeniu pojęcia przyczynowości z poziomu nauk przyrodniczych do nauk humanistycznych. Przyczynowość nie jest tym, co można zastosować do zachowań ludzkich. Kluczowe dla człowieka jest to, że w egzystencji ludzkiej nie występują wyraźne relacje przyczynowo-skutkowe. Jeśli mam zatem do czynienia z człowiekiem, to mamy do czynienia z następstwem czasowym dokonań, a nie przyczynowo-skutkowym.. Chodzi o to, że jeśli coś się wydarzyło dziecku to nie oznacza to, że musi to być przyczyna zachowania człowieka w życiu dorosłym (nie musi to być układ przyczynowo-skutkowy), po prostu oba zdarzenia A lub B które mogłyby to spowodować, nie mają tutaj zastosowania. Psychologia egzystencjalna odrzuca przyczynowość, ponieważ uważa, że przyczynowość oznacza determinizm którego nie można przyjąć w życiu psychicznym.. Psychologia nie może się wzorować na naukach przyrodniczych musi mieć swoją metodę jest nią fenomenologia - metoda badania doświadczeń. Wg egzystencjalistów jeżeli nie istnieje przyczynowość to kluczowym pojęciem jest motywacja. Motywacja implikuje zrozumienie. Motywacja i zrozumienie to 2 elementy ważne dla człowieka (a nie przyczyna i skutek).

2. Egzystencjaliści zdecydowanie przeciwstawiają się dualizmowi podmiot-przedmiot, umysł-ciało. Dualizm wprowadza zamieszanie i trudności w interpretacji stąd podstawową tezą jest jedność bytu jednostki w świecie.

3. Wg egzystencjalistów nie można tłumaczyć człowieka w kategoriach nieświadomości, energii psychicznej, instynktu. Trzeba tłumaczyć egzystencję w kategoriach pewnych zjawisk, ponieważ zjawiska są dane bezpośrednio

4. Psychologia egzystencjalna nie traktuje człowieka jak przedmiotu. Szuka zrozumienia ludzkiego bycia i kondycji ludzkiego egzystowania. Żeby zrozumieć człowieka, trzeba zrozumieć kondycję jego bytu, sposób i jakość jego egzystowania. W tym dopiero wyraża się cały człowiek.

5. Kluczową rzeczą dla uchwycenia życia psychicznego człowieka jest zrozumienie sposobu bytowania, jakości bycia, ponieważ przez jakość życia pokazuje się życie psychiczne, jawi się zachowanie człowieka. Żeby określić jakość życia, trzeba określić jaka jest struktura egzystowania, co obejmuje to egzystowanie. Dlatego mówi się o strukturze egzystencji. Struktura egzystencji tworzy pojęcie „bycia w świecie”. Bycie w świecie to nie jest właściwość człowieka. To całość egzystencji ludzkiej (analiza bycia tutaj).

5. Struktura egzystencji i rozwój

Czł. istnieje w świecie a więc struktura bytu opiera się na pojęciu bycia-w-świecie. Nie jest to ludzka właściwość, ale całość ludzkiej egzystencji.. Określenie to usuwa podział na podmiot i przedmiot, przywraca jedność między człowiekiem a światem. To bycie-w-świecie może sprowadzać się do różnych wymiarów, tzn:

Urnwelt- bycie-w-świecie, czyli w otoczeniu biologicznym, środowisku Mitwelt- bycie z innymi ludźmi, jako część społeczeństwa Eigenwelt - bycie ze sobą samym, ze swoim ciałem. Gdy człowiek jest w świecie w tych trzech wymiarach stanowi warunek pełnego rozwoju. Natomiast, jeśli człowiek koncentruje się tylko na jednym wymiarze to prowadzi to do wystąpienia form patologicznych.

Strukturę egzystencji tworzy również bycie-poza-światem. Oznacza ono możliwość realizacji pewnych zadań, wartości, że człowiek jest w stanie wykraczać poza rzeczywistość w inne wymiary istnienia. Człowiek może żyć życiem autentycznym tylko wtedy, gdy urzeczywistnia własne możliwości. Jest to możliwe wtedy, gdy może wybierać. Poprzez egzystowanie w trzech wymiarach jednocześnie powstają możliwości ich przekraczania, czyli bycie poza światem, które umożliwiają realizowanie stanów idealnych, chcianych.

Na strukturę egzystencji składa się również osnowa egzystencji. Tworzą ją uwarunkowania społeczne, polityczne, geograficzne, biologiczne, w których czł życie. Jeżeli czł. chce autentycznie egzystować, dążyć do rozwoju osobowości to musi zaakceptować fakt, że jest taki, a nie inny musi zaakceptować osnowę egzystencji. Jeśli tego nie zrobi to wytworzy stan zaprzeczenia, słabości egzystencjalnej- człowiek nie akceptując warunków, w których żyje coraz bardziej się izoluje, co prowadzi do frustracji, która naraża na stany lękowe wywołujące uaktywnienie się mechanizmów obronnych. Następnym pojęciem, które tworzy strukturę egzystencji jest projekt świata. Projekt świata jest to model jednostkowego bycia w świecie, sposób widzenia świata, funkcjonowania w nim. Projekt świata danej osoby determinuje charakter rozwoju i jej reakcje w specyficznych sytuacjach. Analiza w kategoriach projektu świata, pozwala na stwierdzenie, czy ktoś jest otwarty, czy zamknięty na różne rzeczy.

Można istnieć w świecie na różne sposoby stąd wyróżnia się: podwójny sposób bycia w świecie-połączenie się dwojga zakochanych, pluralistyczny sposób bycia w świecie zachodzi wtedy, gdy u człowieka dominują różne stosunki. Może też być pojedynczy sposób istnienia-człowiek jest zamknięty w sobie, mało się kontaktuje z innymi. Wymienia się też inne właściwości ludzkiej egzystencji przestrzenny aspekt egzystencji, czasowy aspekt egzystencji, na który składa się przyszłość, przeszłość i teraźniejszość, cielesność istnienia, której granice pokrywają się z reguły z granicami otwartości wobec świata. Kolejny wymiar ludzkiej egzystencji stanowi nastrój, który zmieniają emocje tj. lęk czy niepokój, poczucie winy. Niepokój egzystencjalny wynika z faktu uświadomienia sobie kresu istnienia. Czł poszukuje dróg wyzwolenia się od tego stanu co może się to dokonać poprzez: przyjęcie nieuchronności nie bycia, autentyczny sposób egzystowania, samozadowolenie z wewnętrznego rozwoju. Czł ma możliwość wolności wyboru może wybierać sposoby bytowania. Jest przy tym narażony na błędy, które w efekcie mogą wyzwalać pewne stany emocjonalne tj. poczucie winy, wstydu, niezadowolenia. Fakt wolności wyboru implikuje odpowiedzialność za dokonanie tego wyboru i tym samym odpowiedzialność za własny rozwój. Najważniejszą sprawą jest, żeby człowiek stawał się. Tę szansę daje autentyczny sposób bytowania, do którego człowiek powinien dążyć.

6. Wybór sposobu istnienia jako podstawa rozwoju osobowości (na przykładzie Binswangera)

Struktura bytu czł. opiera się na pojęciu bycia-w-świecie które może sprowadzać się do różnych wymiarów: Urnwelt- bycie-w-świecie, czyli w otoczeniu biologicznym, środowisku Mitwelt- bycie z innymi ludźmi, jako część społeczeństwa Eigenwelt- bycie ze sobą samym, ze swoim ciałem. Wg Binswangera warunkiem pełnego rozwoju czł. jest bycie w świecie w tych trzech wymiarach. Natomiast, jeśli człowiek koncentruje się tylko na jednym wymiarze to prowadzi to do wystąpienia pewnych form patologicznych.

Preferencja sposobu istnienia w „umwelt" powoduje, że człowiek koncentruje się w życiu na uwarunkowaniach biologiczno-fizycznych. Skupia się na przystosowaniu do praw rządzących światem. Bardzo często ten sposób istnienia może prowadzić do tego, że człowiek gubi się w tym, gdyż nie dostrzega siebie, innych ludzi jest skoncentrowany na materialności spostrzegając go w kategoriach korzyści, przystosowania, wykorzystania. W przypadku koncentracji na wymiarze „mitwelt" prowadzi to do uprzedmiotowienia samego siebie, uzależnienia się od innych i postrzegania siebie tylko w taki sposób, jaki widzą inni. Człowiek traci indywidualność i oryginalność, staje się bezosobowy, nie potrafi stać się podmiotem -ja doświadczającym. Istnienie na sposób „eigenwelt" zniekształca świat, który nabiera charakteru ja życzeniowego. Człowiek nie liczy się z realnością ale dąży do poszukiwania własnej odrębności. Świat może być postrzegany jako obcy, niebezpieczny, co może powodować ucieczkę od innych ludzi, która z kolei prowadzi do zagubienia i poczucia pustki egzystencjalnej.

7. Propozycja analizy bytu ludzkiego według V. Frankla

Wg Frankla, choć czł jest jednością można na niego spojrzeć z 3 wymiarów: somatycznego, psychicznego, noetycznego Somatyczny oznacza, że człowiek jest istotą cielesną, że człowiek pokazuje się na zewnątrz, tak jak jego ciało. Psychiczny oznacza to, że człowiek jest istotą, która myśli, odczuwa. Neotyczny (duchowy) jest on kluczowy dla człowieka, ponieważ charakteryzuje go jako kogoś niepowtarzalnego w łańcuchu ewolucji.

Ten wymiar charakteryzuje tylko człowieka. Nie ma możliwości zrozumienia wymiaru somatycznego, czy psychicznego bez zrozumienia wymiaru noetycznego. Organizm psychofizyczny, który człowiek posiada jest tylko narzędziem ekspresji działania wymiaru neotycznego.

8. Interpretacja mechanizmów i charakteru rozwoju osobowości w ujęciu V. Frankla( wola sensu jako zasadniczy rys człowieka)

Nadrzędnym motywem działania człowieka jest wola odkrywania sensu. Odkrywanie sensu dokonuje się przede wszystkim przez poznawanie świata, przez poznawanie siebie, doświadczanie świata i siebie .Wg Frankla każda sytuacja życiowa daje szansę na odkrywanie sensu, ale musi istnieć wola sensu ze strony człowieka. Wola sensu jest tu kluczowa, gdyż traktuje człowieka jako sprawcę, a nie jako istotę reaktywną. Wola sensu oznacza skierowanie się ku wartościom a w zależności od rodzaju wartości może się aktualizować samoistnienie Wg Frankla ludzkie istnienie może być ujęte w trzech aspektach:

-Ja jestem w kategoriach ja muszę, Ja musze ponieważ jestem genetycznie zdeterminowany

-ja jestem w kategoriach ja potrafię np. potrafię się zrealizować, nauczyć się czegoś, wymiar możliwości

-Ja jestem w kategoriach Ja powinienem-jest to zadanie stawiane człowiekowi, wymiar powinności.

Dzięki temu, że istnieją te wymiary rzeczywistości, możliwe jest napięcie pomiędzy tymi wymiarami a podmiotem. W efekcie prowadzi to do tego, że uaktywnia się wola sensu, motywacja. Z uwagi na naturę noetyczną, szczególnie ważne są wg Frankla wartości postawy, z których wyróżnia się trzy:

- działania- związane z aktywnością

-przeżywania- związane z odczuwaniem

- postawy- są to wartości, które dają szansę na wydobycie indywidualnego, twórczego wysiłku. Wartości postawy realizują się często w cierpieniach. Cierpienie bowiem wymaga największego wysiłku, żeby odkryć sens. Najważniejsze jest, aby człowiek przekraczał swoje stany, stąd Frankl mówi o self-transcendencji. Natomiast realizacja siebie jest ubocznym produktem odkrywania sensu. Jeśli czł. odkrywa pewne wartości to zaczyna zgodnie z nimi postępować. Kiedy człowiek nie odkrywa sensu, nie orientuje się na postawy wartości, dochodzi do patologii. Formy patologii:

postawa prowizoryczna, która wiąże się z tym, że człowiek tak naprawdę żyje tylko w poczuciu zagrożenia i nie potrafi na siebie przyjąć odpowiedzialności. Postawa fatalistyczna spowodowana brakiem woli sensu, a zatem braku poczucia możliwości oddziaływania na rzeczywistość, czł. staje się zniewolony przez rzeczywistość, a w efekcie uważa że wszystko jest zdeterminowane, przyjmuje fatalistyczne podejście do życia. Postawa kolektywistyczna, czyli rezygnacja z własnej indywidualności, podporządkowanie się innym, co daje pewne poczucie bezpieczeństwa i braku odpowiedzialności. Postawa fanatyczna wiąże się z myśleniem kolektywistycznym czł. nie wiele robi, gdyż uważa, że na nic nie ma wpływu.

Wymiar noetyczny wskazuje na to, że istotę człowieka tworzy osoba głęboka, do której nie zawsze docieramy, nie zawsze ją sobie uświadamiamy. Rozwój człowieka przebiega dwoma etapami:

1. Etap, w którym organizm dojrzewa do bycia narzędziem osoby, tzn. organizm psychofizycznie dojrzewa do tego, żeby osoba głęboka uczyniła sobie z niego narzędzie i miała szansę realizacji woli sensu.

2. Etap właściwego rozwoju, posługiwania się własną psychofizycznością i doświadczania siebie w sposób indywidualny dzięki odkrywaniu coraz bardziej sensu i wartości życia

Rezygnacja z odkrywania sensu implikuje pojawienie się nerwicy neogennej. Czł. ma dobre dyspozycje psychofizyczne, żeby odkrywać sens, ale gdy tego nie robi staje się cyniczny, znudzony, zadufany w sobie.

Blok IV

Prekursorami podejścia organicystycznego byli: neurolog Jackson, fizjolog Bernard, filozof Smuts, który wprowadził do psychologii słowo „holistyczny” ozn. całościowy, kompletny.

1. Podstawowe założenia teorii organizmicznych:

1.Podkreślają spójność i integralność osobowości. Organizacja to naturalny stan każdego organizmu, dezorganizacja i brak spójności jest czymś patologicznym.

2.Przyjmują tezę, że organizm to zorganizowany system który można analizować tylko jako całość. Jest to myślenie holistyczne. Nie można zrozumieć całości badając wyizolowane części, ponieważ całość funkcjonuje wg praw, których nie odnajdujemy we fragmentach. Nie można pozwolić aby integralność została zniszczona przez analizę.

3.Uważa się, że czł. jest motywowany przez jeden najważniejszy motyw a nie przez wiele motywów. Ten główny motyw, którym jest dążenie do realizacji siebie samego nadaje życiu jednostki cel i kierunek.

4.Realizacja potencjalnych potrzeb odbywa się różnymi sposobami. Cechą każdego systemu jest otwartość.

5.Teorie organizmiczne minimalizują wpływ środowiska. Jest on na tyle istotny na ile organizm wybiera te cechy na które chce reagować. Środowisko nie może zmusić organizmu do działań, gdy zapanuje ono nad człowiekiem to jest to stan patologiczny. Zwolennicy tych teorii korzystają z założeń psychologii postaci rozszerzając ją o wszystko czym dany organizm jest i co czyni.

6.Wiele można się nauczyć z wszechstronnego badania jednej jednostki, więcej niż z rozległych badań izolowanej funkcji psychologicznej, wyodrębnionej z wielu jednostek.

Czołowymi przedstawicielami teorii organizmicznych są: K. Goldstein, P. Lecky, A. Angyal, A. Maslow.

2. Struktura i dynamika osób w interpretacji K. Goldsteina

Struktura osobowości

Organizm jest całością i składa się z części połączonych ze sobą. Gdy następuje izolacja części to mamy do czynienia z chorobą (np.: w stanie strachu). Każdy proces jest wynikiem działania całego organizmu. Kiedy dana część zaczyna dominować staje się figurą a pozostała część organizmu staje się tłem. Figura jest wynikiem podejmowania aktywności przez organizm. Tło jest ciągłe nie tylko otacza figurę ale znajduje się też poza nią. Każda figura przejawia się w postaci zorganizowanego i elastycznego zachowania. Można wyróżnić figury naturalne i nienaturalne (nieprzystające do organizmu). Figury naturalne prezentują preferencje. Preferencje są to wrodzone czynności wykonywane przez człowieka zgodnie z całym organizmem. Figury nienaturalne to te które są wymuszone lub spowodowane przez traumatyczne wydarzenia, nasycone negatywnymi emocjami. Goldstein wyróżnia trzy rodzaje zachowań, które wchodzą w strukturę organizmu:

1. Działania: czynności dowolne, doświadczane w sposób świadomy, np.: chcę iść do kina.

2. Postawy: uczucia, nastroje, doświadczane wewnętrznie.

3. Procesy: elementy które tworzą strukturę organizmu i mogą być doświadczane tylko pojedynczo.

G. wyróżnia i wprowadza trzy pojęcia dynamiczne:

1. Wyrównywanie energii, centryzacja energii. Stały dopływ energii wyzwala w organizmie napięcie. Energia jest angażowana w różne reakcje i dlatego musi nastąpić wyrównanie napięcia. Powoduje to centryzację, zaistnienie centrum, które steruje energią i całym zachowaniem. Centryzacja jest rzadko osiągalna. Napięcia pojawiają się gdy następują zaburzenia.

2. Samorealizacja - najwyższy motyw, inne motywy to przejawy samorealizacji. Ludzie w różny sposób realizują siebie, mają różną siłę popędów i skalę potrzeb. Samorealizacja jest wydobywaniem potencjałów natury ludzkiej.

3. Dochodzenie do porozumienia ze środowiskiem. Środowisko to źródło mocy. Naciska na człowieka, daje mu szansę na spełnienie. Należy liczyć się ze środowiskiem np.: przystosowując się do zagrożeń natury. Licząc się z tym dochodzi się do porozumienia ze środowiskiem.

3. Struktura biosfery w interpretacji A. Angyala.

Biosfera to system, całość, zbudowana z holistycznych jednostek zwanych systemami. W tej biosferze wyróżnia się dwa bieguny, ale żaden nie ma znaczenia bez całości. Te bieguny to: organizm - podmiot i środowisko - obiekt. Nie można rozpatrywać śr bez organizmu i organizmu bez śr. Dynamika życia składa się z interakcji między 2 biegunami. Holistyczne jednostki zw. są systemami. System może być sztywny lub plastyczny. System sztywny - części mają ustalone pozycje i są względnie nieruchome. System plastyczny - części są bardzo elastyczne i mogą przesuwać się tworząc nowe konstelacje w obrębie systemu. Wg Angyala biosferę można opisywać w 3 wymiarach:

1. Wertykalnym - wskazuje na wymiar zew.: powierzchnię biosfery i wymiar wew.: oś, rdzeń biosfery. Zew. to otwartość zachowań a wew. ich głębia. Aby zrozumieć człowieka należy sięgać do głębi.

2. Progresywny - wskazuje na stopień odległości od celu do którego dąży człowiek. Pokazuje jakie są formy działania

3. Poprzeczny - określa stopień koordynacji różnych oddzielnych zachowań człowieka.

2.Przedstaw mechanizmy i cele rozwoju osób w interpretacji teorii organizmicznych.

U Goldesteina jednostka jest motywowana przez jeden, najwyższy motyw, który nazywa samorealizacją Ludzie ciągle dążą wszelkimi sposobami do zrealizowana swych potencjalnych zdolności.

Wg niego jeśli dziecko ma do czynienia z sytuacjami, z którymi sobie radzi to będzie się rozwijać normalnie w wyniku dojrzewania i ćwiczenia. W miarę powstania nowych problemów będzie ono kształtować nowe wzorce dzięki, którym sobie poradzi. Reakcje bezużyteczne w samorealizacji będą zanikać. Jeśli warunki środowiskowe będą przekraczały zdolności dziecka to będą rozwijać się u niego reakcje niezgodne z zasadą samorealizacja, co w konsekwencji może doprowadzić do powstania stanu patologicznego.

Wg Angyala aby zrozumieć rozwój człowieka należy zrozumieć ukierunkowanie jednostki na autonomię lub homonomię. Autonomia jest wtedy gdy człowiek jest ukierunkowany na siebie a homonomia gdy na środowisko. Gdy jedna z tych tendencji jest realizowana to mówimy o rozwoju jednostki. Tendencje te to jedna całość, odpowiadają one za rozwój osobowości. Dzięki nim następuje wyjście w świat i rozbudowa stanu wewnętrznego. Osobowość zmierza do spójności, stanu doskonałej jedności. Rozwój przebiega wzdłuż 3 wymiarów osobowości.

Człowiek rozwija się w różnych wymiarach. W biosferze istnieją trzy wymiary:

1. Wertykalny - w tym wymiarze rozwój rozciąga się od zachowania zew. do centralnego jądra biosfery. Wydarzenia, które leżą blisko powierzchni są behawioralnymi przejawami głębszych procesów. Zachowanie zew. zmienia się łatwiej niż głębsze procesy. Cel zachowania zew. - stworzenie takiego stanu biosfery, któremu odpowiada zaspokojenie potrzeb z jądra osobowości. W tym wymiarze człowiek kształtuje siebie.

2. Progresywny - akty zbliżające osobę do ostatecznego celu. Rozwój - zwiększona wydajność i skuteczność człowieka. Człowiek uczy się osiągać cele szybciej i popełniać mniej błędów, jest bardziej konkretny, opanowany.

3. Poprzeczny - koordynacja oddzielnych aktów, tworzenie większej, bardziej zintegrowanej i efektywnej jednostki zachowania.

Rozwój człowieka przebiega w określonych warunkach i w określonej strukturze. Dlatego nie można do końca przewidzieć jak człowiek będzie wykorzystywał swoją energię, jak będzie realizował swoje cele i zadania, jak będzie przeżywał swoje życie.

Wg Lecky nadrzędnym celem rozwoju człowieka jest harmonijność i integracja wartości na coraz wyższym etapie rozwoju. Harmonijność oznacza stan uporządkowania zgodny z zasadą naturalnego rozwoju. Jądro osobowości składa się początkowo z dwóch idei: pokarmu i bezpieczeństwa. W trakcie rozwoju świat idei się uzupełnia, a ich charakter zależy od środowiska, początkowo od spójnych zachowań rodziców., potem dołączają się osoby mniej lub bardziej znaczące.

5. P. Lecky - podstawowe elementy organizacji i mechanizmy rozwoju człowieka

Osobowość to organizacja wzajemnie ze sobą powiązanych wartości. Nadrzędnym celem rozwoju człowieka jest harmonijność i integracja wartości na coraz wyższym etapie rozwoju. Harmonijność oznacza stan uporządkowania zgodny z zasadą naturalnego rozwoju

Osobowość zbudowana jest z wartości i idei. Wartości gromadzą się wokół jednej idei - indywidualnej oceny koncepcji własnej osoby. Wartości i idee mogą mieć pozytywny lub negatywny charakter. Te których charakter jest pozytywny zawierają społeczną akceptację. Jądrem osobowości jest koncepcja własnego „ ja `', zawiera ona aspekty pozytywne i negatywne. Od tego czy więcej jest wartości pozytywnych czy negatywnych zależy styl funkcjonowania Jądro osobowości składa się początkowo z dwóch idei: pokarmu i bezpieczeństwa. W zależności od tego jak te idee będą realizowane to spełnia się wartość człowieka. W trakcie rozwoju świat idei się uzupełnia, a ich charakter zależy od środowiska, początkowo od spójnych zachowań rodziców., potem dołączają się osoby mniej lub bardziej znaczące.

6. Hierarchiczna teoria potrzeb Maslowa - podst. założenia i rodzaje potrzeb.

Maslow podkreślał, że wrodzone skłonności człowieka są dobre lub naturalne, a nie złe, dlatego korzystne i prowadzące do rozwoju jest wszystko to, co realizuje jego wew. naturę natomiast niekorzystne to co naturę tę frustruje, hamuje lub neguje. Teoria sformułowana przez niego dotyczy motywacji rozumianej jako cel zachowania i wyjaśnia zarówno zachowania patologiczne, jak i zdrowe. Zakłada ona hierarchiczną organizację potrzeb oraz dwa jakościowo różne rodzaje motywacji: niedoboru (braku) i wzrostu. Maslow wyróżnił pięć głównych klas potrzeb:

1) Fizjologiczne, 2) bezpieczeństwa, 3) przynależności i miłości, 4) szacunku i samoakceptacji oraz 5)samorealizacji, zakładając, że ich organizacja jest hierarchiczna. Oznacza to że realizacja potrzeby z każdego kolejnego poziomu jest możliwa pod warunkiem zaspokojenia potrzeby z poziomu niższego.

Funkcjonowanie człowieka i jego rozwój są realizacją kolejnych szczebli drabiny, czy też „piramidy'' potrzeb. Najniższe w hierarchii potrzeby fizjologiczne, takie jak głód czy pragnienie są w naszym kręgu kulturowym zaspakajane prawie zawsze. W procesie rozwoju potrzeby bezpieczeństwa dominują u niemowląt. Potrzeby przynależności i miłości przejawiają się jako pragnienie uczuciowych związków z innymi ludźmi. Ta grupa potrzeb jest najczęściej frustrowana a owa frustracja odpowiada za większość zachowań patologicznych i nieprzystosowanych. Potrzeby samoakceptacji i doznania szacunku ze strony innych konkretyzują się jako potrzeby dominacji, uznania, prestiżu lub zyskiwania znaczącej pozycji społecznej. Najwyżej w hierarchii znajduje się klasa potrzeb samorealizacji. Funkcjonują one na innej zasadzie niż potrzeby znajdujące się niżej w hierarchii. Potrzeby samorealizacji są bowiem potrzebami wzrostu lub metapotrzebami, natomiast pozostałe to potrzeby niedoboru (braku), zwane też podstawowymi. Rozróżnienie to ma w teorii Maslowa znaczenie kluczowe, ponieważ odmienny mechanizm zaspakajania potrzeb wzrostu i niedoboru określa zasadnicze różnice pomiędzy osobami zdrowymi (samo realizującymi się) i chorymi. U tych ostatnich potrzeba samorealizacji nie ujawnia się, ponieważ - zależnie od poziomu w hierarchii - niezaspokojona jest jedna lub więcej potrzeb niedoboru.

BLOK V

1.Personologia H. Murraya - generalne założenia.

Personologia to nauka o całej osobie. Murray wprowadził ten termin chcąc zaakcentować, że chodzi o pełne zrozumienie indywidualnego przypadku czyli nie tylko złożoności człowieka ale i jego indywidualności. Mimo całościowego ujęcia można rozbijać życie psychiczne na pewne fragmenty, traktując indywidualność (jednostkę) jako coś odrębnego od środowiska a między jednostką i środowiskiem zachodzą pewne relacje.

Murray w swoich badaniach posługuje się szeroką analizą podkreślając, że warunkiem adekwatnego opisu zachowania jednostki jest dokładne przeanalizowanie i zrozumienie środowiskowego kontekstu zachowania.

Bardzo istotną rzeczą jest też przeszłość człowieka, która jest równie ważna jak teraźniejszość i przyszłość. Jest to nawiązanie do psychoanalizy. Tak, jak psychoanaliza M. przyjmuje, że wydarzenia z dzieciństwa są najważniejszymi determinantami zachowania w wieku dojrzałym. Przywiązuje dużą wagę do motywacji nieświadomej oraz jest bardzo zainteresowany subiektywnymi, przeżyciami i zrozumieniem wyobrażeń ludzkich. Żeby to zrozumieć trzeba sięgnąć do przeszłości. Istotną rzeczą u M. jest podkreślenie procesów fizjologicznych, które towarzyszą wszelkim procesom psychologicznym. Uważa on mózg za siedlisko osobowości i wszystkich jej części składowych.

2.Struktura osobowości w interpretacji Murraya (np. przebiegi, serie, instytucje osobowości).

M. wyróżnia takie same układy jak Freud, tzn: ego, superego i id. Można powiedzieć, że są to elementy strukturalne, które zawiadują pewnymi procesami. Ale są pewne różnice, wg Murraya id zawiera nie tylko impulsy, które są nieakceptowane ale również impulsy, które mogą być zaakceptowane przez człowieka, ego i społeczeństwo. W id jest coś konstruktywnego, nie tylko coś, co nie da się opanować. Ego tak, jak u Freuda to centrum osobowości, powstrzymuje impulsy, reaguje, organizuje. Ego jest tutaj traktowane jako główny organizator zachowania. Superego w teorii Murraya jest podobne jak u Freuda, choć jest pewna różnica. U M. „ja idealne” może być całkowicie oddzielone od sumienia lub też może być z nim ściśle związane gdy jednostka dąży do realizacji osobistych ambicji w sposób całkowicie zgodny z wymaganiami społecznymi. Jeśli superego dominuje to tłumi ego idealne, natomiast jeśli dominuje ego idealne to sumienie jest jemu podporządkowane. Murray mówi, że jest pewien wzrost rozwoju, najczęściej na początku władzę nad instytucją osobowości sprawuje id, potem superego, u człowieka dojrzałego dominuje ego sprawca. Murray podkreślał dynamiczny wymiar osobowości. Osobowość jest dynamiką, jest w stanie płynnym. Człowiek ciągle się staje. Kluczowym momentem osobowości są przebiegi i serie.

Przebiegi - to interakcje między podmiotem i przedmiotem, między podmiotem a jakimś otoczeniem. Zachowanie jest wyznaczane tymi przebiegami. Żeby zrozumieć człowieka, to muszę zrozumieć jaka jest w danej chwili interakcja jednostki z daną osobą, jak ona przebiega.

Przebiegi można podzielić na:

wewnętrzne: marzenia na jawie, własne myśli w danej chwili,

i zewnętrzne: interakcja z osobami lub przedmiotami w otoczeniu.

Przebiegi zewnętrzne mają 2 aspekty:

-subiektywny aspekt doznaniowy (to jak czł. przeżywa),

-obiektywny aspekt zachowania (to, co czł. pokazuje sobą).

Analiza przebiegu czasem nie daje szansy uchwycenia zachowania w dłuższym układzie czasowym, dlatego M. wprowadził pojęcie serii.

Serią jest zorganizowana kierunkowo sekwencja przebiegu, serią może być np. małżeństwo, w tę serię wchodzi to np. jak się oświadczyłem, jak zachowuję się w stosunku do dzieci. Każdy przebieg jest uwarunkowany wcześniejszymi przebiegami. Inne pojęcie które Murray wprowadza to programy serii. To są kolejne programy celów. Seria ma swój program, cel do którego zdąża. Mogą to być cele cząstkowe, główne, sięgające w przyszłość. Programy serii wskazują do jakiego stanu końcowego prowadzą serie przebiegów. Bardzo istotnym elementem strukturalnym osobowości są zdolności i osiągnięcia człowieka - są to komponenty, które stanowią swoiste dyspozycje i one pośredniczą między dyspozycją ku działaniu a końcowymi rezultatami, ku którym dyspozycje te są skierowane.

3.Dynamiczne elementy osobowości - potrzeby, presje, wartości w teorii Murraya.

Podstawowe pojęcia to: potrzeba, presja, temat, integrat potrzeby i wektor wartości.

Potrzeba wg Murraya to konstrukt hipotetyczny, który reprezentuje siłę występującą w określonej okolicy mózgu. Jest to siła o nieznanej naturze fizykochemicznej, która organizuje zachowanie: percepcję, myślenie, dążenia, działania w taki sposób aby zmienić w określonym kierunku niezadowalającą sytuację. Siła jest traktowana jako motyw. Każdej potrzebie towarzyszy stan emocjonalny, w efekcie te emocje stają się sterem potrzeb. Murray rozróżnia:

-potrzeby pierwotne czyli wiscerogeniczne - są związane z procesami organicznymi a ich zaspokojenie zwykle pociąga za sobą zadowolenie fizyczne. Np. potrzeba pokarmu

-Potrzeby wtórne czyli psychogenne - wywodzą się z potrzeb pierwotnych, np. potrzeba osiągnięć, autonomii.

Rozróżnia się również:

- potrzeby zewnętrzne czyli jawne - są widoczne i wyrażają się na ogół w zachowaniu motorycznym,

- potrzeby ukryte czyli utajone - są wynikiem świata fantazji, można je odczytać poprzez marzenia.

Są również potrzeby skoncentrowane i rozproszone, potrzeby proaktywne i reaktywne oraz potrzeby formy, aktywności i skoncentrowane na wyniku.

Presja - są to wyznaczniki zachowania działające w środowisku. Jest tym, co może obiekt wyzwolić w podmiocie. Presja jest zdolnością obiektu do wpływania w ten a nie inny sposób na zachowanie podmiotu. Obiekty mogą być bardzo różne: osoba, przedmiot, sytuacja. Obiekty środowiskowe mogą być takie, jak spostrzega i interpretuje je jednostka - są to wtedy presje beta lub też takie jakie istnieją w rzeczywistości i odkrywa się je za pomocą badania - są to wtedy presje alfa. Przykłady presji: niezgoda w rodzinie, choroba w rodzinie.

Temat - to jednostka interakcyjnego zachowania czł., obejmuje sytuację wzbudzającą czyli presję oraz obejmuje działającą potrzebę czyli jednostkę. Temat jednostkowy jest zawsze pojedynczym układem pojedynczej potrzeby i pojedynczej presji, ale mogą być również tematy bardziej złożone.

Integrat potrzeby - jest to ukształtowana w wyniku powtarzalności dyspozycja tematyczna. Ważne jest również pojęcie wektora wartości. M. przyjmuje, że potrzeby działają zawsze w służbie jakieś wartości, czyli z intencją doprowadzenia do pewnego stanu końcowego, do realizacji wartości. Wartością może być ciało, władza, ideologia.

4.-Czynniki odpowiedzialne za rozwój osobowości w ujęciu Murraya.

Murray uważa, że w rozwoju istotna jest przeszłość, kluczowe znaczenie przy omawianiu rozwoju osobowości mają kompleksy niemowlęce. Są to pozostałości wczesnych zdarzeń, które mają rozległy wpływ na późniejsze życie. W ujęciu M. kompleks jest to „trwały integrat, który wyznacza w sposób nieświadomy przebieg późniejszego rozwoju”.

Murray wyróżnia 5 kompleksów:

Klaustralny. Obejmuje takie zachowania jak dążenie do warunków podobnych do życia płodowego. Kompleks ten koncentruje się wokół lęku przed brakiem oparcia. Może objawiać się jako lęk przed wyjazdami czasem jako potrzeba podróży.

Oralny. Związany z karmieniem. Obejmuje potrzeby jedzenia picia. Tu jest szukanie związku z obiektami, które wyzwalają poczucie nasycenia, opiekuńczości. Może się objawiać jąkaniem, wstrętem do jedzenia, strachem przed interakcjami z innymi osobami.

Analny. Wyraża się w potrzebie zatrzymania tego, co się posiada, w nadmiernej potrzebie kontroli, nadmiernym porządkowaniu, oszczędności, uporze, lęku przed zabrudzeniem się, w seksualiźmie analnym.

Uretralny (czyli kompleks Ikara). Jest to potrzeba osiągania sukcesów i realizacji ideałów.

Kastracyjny. Jest to lęk przed utratą narządu płciowego.

Dla rozwoju osobowości mają też znaczenie determinanty genetyczne. Kluczem do zrozumienia rozwoju jest również dojrzewanie na poziomie genetycznym. Murray wyróżnia trzy etapy w rozwoju:

1. metaboliczny - dominuje metabolizm nad katabolizmem

2. równowagi - jest równowaga między metabolizmem a katabolizmem

3. kataboliczny - przeważa katabolizm nad metabolizmem

W rozwoju ważne są też determinanty społeczno - kulturowe. Z tym związany jest proces socjalizacji, który jest kompromisem między impulsami jednostki a interesami i wymaganiami innych osób. Niezbędne dla osiągnięcia socjalizacji jest rozwinięte superego. W rozwoju ważne jest też uczenie się. Uczenie u Murraya polega przede wszystkim na odkrywaniu co prowadzi do przyjemności, a co do przykrości. Jeśli jakieś pola prowadzą do przyjemności to uczę się tak zachowywać. Jeśli coś prowadzi do przykrości to, to zachowanie hamuję.

Blok VI

1. Pojecie i rodzaje cechy wg teorii G.Allporta

Cecha jest to struktura neuropsychiczna mające zdolność dostarczania wielu bodźców funkcjonalnie równoważnych oraz inicjowania i ukierunkowywania równoważnych (spójnych znaczeniowo) form zachowania adaptacyjnego i ekspresyjnego. Allport wprowadził pojęcie dyspozycji osobistej. Jest to strukturę neuropsychiczna swoista dla danej jednostki.. Podziały cech:

1. cechy wspólne (właściwe całym społecznościom) i cechy osobiste (właściwe danej osobie).

2. dominujące (kardynalne), zasadnicze (centralne) i wtórne,

Cecha dominująca jest cechą, której wpływ można dostrzec w każdej czynności osoby. Cechy centralne reprezentują skłonności, które wysoce charakteryzują daną osobę, są typowe dla danej osoby. Każdy człowiek posiada od 5 do 10 cech zasadniczych. Cechy wtórne są mniej istotne. Uzupełniają charakterystykę czł.. Cechy wtórne nie wyrastają na cechach pierwotnych. Cechy mają charakter hierarchiczny. Najważniejsze są cechy kardynalne, mniej ważne zasadnicze, najmniej ważne wtórne. Sam fakt posiadania cechy oznacza, ze można wyzwalać pewne działania. Właściwością cech jest ogniskowość- cecha ma ośrodek, wokół którego koncentruje się jej działanie. Zachowanie, do jakiego prowadzi dana cecha jest jednocześnie pod wpływem innych cech. Cechy są ze sobą powiązane i tworzą ze sobą spójność. Poprzez znajomość cech mogę wywnioskować zamiary, które są projekcją cech i mają istotne znaczenie dla rozwoju osobowości.

2.Proprium w intrerpretacji G. Allporta

Proprium jest to centrum osobowości, ozn. należący do właściciela, własny. Obejmuje ono: 1. poczucie własnego ciała, (ja cielesne), impulsy płynące z własnego organizmu, odrębność mojego ciała od innych, świadomość funkcji mojego ciała 2. poczucie tożsamości., dla wytworzenia poczucia tożsamości są ważne interakcje z innymi osobami. Poczucie tożsamości jest świadectwem ciągłości życia, bycia tym kim jestem. •3. szacunek do siebie samego poczucie własnej wartości (self-esteem), Self-esteem ujawnia się w egoizmie, dumie z siebie samego. 4. ekstensja (rozszerzenie ja). W zakres tego, co własne włączanych jest bardzo wiele rzeczy, które czł. nazywa swoimi np. moi •rodzice, moja praca, moje ubranie. 5. nośnik racjonalności -ja jako nośnik racjonalności oznacza widzenie siebie w kategoriach umiejętności rozwiązywania zadań, obejmuje mnie jako osobę, która myśli, rozwiązuje problemy. Tu należą też taktyki obrony (bo są one pewnym sposobem rozwiązywania problemu). 6. obraz własnej osoby jest to spostrzeganie jaki jestem (ja realnego), własnych zdolności, umiejętności, własnego statusu, roli społecznej oraz ja idealnego (aspiracje). 7.dążenia osobiste, motywacyjna strona prioprium.. Prioprium jest czymś co się ciągle staje się, ono nie jest stabilne.

3. Rozwój osobowości wg teorii G Allporta (pojęcie autonomii funkcjonalnej)

Na rozwój człowieka wpływa wiele mechanizmów: dziedziczność, biologia, naśladownictwo, uczenie się. Żeby zrozumieć rozwój osobowości, trzeba zrozumieć autonomię funkcjonalną. Autonomia funkcjonalna jest tworzenie pewnych czynności na bazie pierwotnych popędów. Autonomia polega na oddzieleniu tego, co było pierwotne od tego, co jest obecnie. Autonomia funkcjonalna jest mechanizmem, który wyjaśnia powstawanie nowych potrzeb, zainteresowań. Motywy, które pierwotnie miały zaspokajać podstawowe potrzeby z czasem nabierają charakteru motywów wyższego rzędu. Te motywy zawsze bazują na potrzebach natury biologicznej. Allport wyróżnia dwa typy autonomii funkcjonalnej:

1.perseweracyjna - obejmuje nałogi, ma charakter kołowy. Jest wynikiem zaplątania emocjonalnego.

2. propriacyjna - autonomia właściwa. Prowadzi do rozwoju nowych zainteresowań, nowych motywów,

nowych wartości.

Dojrzała osoba to osoba, której rozwój bazuje na autonomii funkcjonalnej ale poza ty posiada określone cechy osobowości. Cechy zostały wytworzone z zalążków typu ruchliwość, siła reagowania. Cechy prowokują do pewnych działań. Dzięki cechom człowiek ma zamiary. Aby zrozumieć człowieka trzeba zrozumieć układ między cechami a zamiarami.

4 Teoria cech R. Cattella- natura osobowości, pojęcie cechy i rodzaje (kategorie) cech.

Osobowość jest tym, co pozwala przewidzieć co dana osoba zrobi w określonej sytuacji. Aby poznać osobowość, trzeba poznać układ sytuacji i podmiotu, poznać prawa, które rządzą tym układem.

Cecha jest strukturą psychiczną, czymś wywnioskowanym z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia regularności, spójności zachowania. Daje ona szansę odkrycia trwałych praw zachowania człowieka. Na początku Cattell podzielił cechy na dwie grupy:

1.Cechy powierzchniowe - są to jawne formy zachowań, pewne powtarzalne formy zachowań, bardzo wyraźne. Cechy powierzchniowe to jest to, co widzę. Żeby zrozumieć tę cechę, trzeba sięgnąć do źródła. Cechy powierzchniowe zależą od źródła, ponieważ są wynikiem działania cech źródłowych, środowiskowych i sytuacyjnych.

2.Cechy źródłowe - reprezentują podstawowe elementy struktury osobowości. Są one źródłem wszelkich zachowań. Cechy źródłowe reprezentują podstawowe zmienne, które determinują zachowania człowieka Cechy źródłowe da się zidentyfikować poprzez analizę czynnikową, a cechy powierzchniowe można łatwo rozpoznać. modyfikowane poprzez sytuację, środowisko itp. Cechy źródłowe mogą być ukształtowane przez dziedziczność albo przez środowisko stąd dzielą się na cechy dziedziczne i środowiskowe. Cechy dziedziczne są dziedziczone przez pokolenia a środowiskowe to te które są wykształcone przez środowisko.

Do cech rozwiniętych dzięki dziedziczności należą:

-Cechy dynamiczne wiążą się z pobudzeniem jednostki do działania zmierzającego do pewnego celu.

- Cechy zdolnościowe wiążą się z inteligencją, szczególnymi zdolnościami - Cechy temperamentalne wiążą się z temperamentem. Są to dyspozycje do pewnych form reagowania, wrażliwości, dynamiki, przebiegu procesów emocjonalnych.

Wśród cech dynamicznych Cattell wyróżnia trzy układy: ergi, sentymenty i postawy;

1.Ergi są w pełni dziedziczne. Ergi są po prostu popędami np. erg głodu, erg rodzicielski, erg agresji. Cattell wyróżnia 10 podstawowych ergów.

2.Sentymenty są to cechy środowiskowe, ukształtowane w wyniku doświadczeń czł. żyjącego w danym środowisku np. sentymenty tworzone są wokół takich rzeczy jak zawód. Wśród sentymentów kluczowe znaczenie ma self -sentyment Jest to sentyment związany z centrum osobowości czł.. Ten sentyment jest czymś nadrzędnym do pozostałych sentymentów. On podporządkowuje pod siebie pozostałe sentymenty. Self-sentyment jest to skupienie energii i uwagi na samym sobie.

3.Postawy są układem, który z jednej strony jest wynikiem dyspozycji a z drugiej strony doświadczeń człowieka z różnymi zdarzeniami, przedmiotami. Postawy są to te cechy, które zawierają w sobie poznanie, działanie jak i uczucie. Postawy mają charakter stałości. Ukierunkowują działania. Sentyment jest trochę inny, bo ma charakter bardziej uczuciowy a postawa ma charakter poznawczy uczucia i działania.

Ergi, sentymenty i postawy tworzą sieć dynamiczną. Tworzą jedność. Te cechy źródłowe można wydobyć posługując się obserwacjami zdarzeń życiowych, uchwyconymi w różnych eksperymentach, testach i kwestionariuszach. Rozwój jest wynikiem interakcji dziedziczności i środowiska, jest też wynikiem uczenia. Cattell mówi, że jest uczenie instrumentalne, klasyczne i integracyjne. Uczenie integracyjne oznacza, że człowiek uczy się maksymalizować całkowitą długoterminową satysfakcję poprzez wyrażanie w każdym momencie ergów. Człowiek dąży do tego, aby jak najpełniej i w sposób spójny wewnętrznie móc przejawiać pewne formy dążeń. Cattell używa pojęcia uczenie osobowościowe jest to analiza dróg przystosowywania się czł., czł. uczy się osobowościowo czyli pokazuje jakie są jego schematy i jakie cechy przyczyniają się do przystosowania.

5. Cechy dynamiczne w interpretacji R. Cattella

Cechy dynamiczne wiążą się z pobudzeniem jednostki do działania zmierzającego do pewnego celu.

Wśród cech dynamicznych Cattell wyróżnia trzy układy: ergi, sentymenty i postawy;

1.Ergi są w pełni dziedziczne. Ergi są po prostu popędami np. erg głodu, erg rodzicielski, erg agresji. Cattell wyróżnia 10 podstawowych ergów.

2.Sentymenty są to cechy środowiskowe, ukształtowane w wyniku doświadczeń czł. żyjącego w danym środowisku np. sentymenty tworzone są wokół takich rzeczy jak zawód. Wśród sentymentów kluczowe znaczenie ma self -sentyment Jest to sentyment związany z centrum osobowości czł.. Ten sentyment jest czymś nadrzędnym do pozostałych sentymentów. On podporządkowuje pod siebie pozostałe sentymenty. Self-sentyment jest to skupienie energii i uwagi na samym sobie.

3.Postawy są układem, który z jednej strony jest wynikiem dyspozycji a z drugiej strony doświadczeń człowieka z różnymi zdarzeniami, przedmiotami. Postawy są to te cechy, które zawierają w sobie poznanie, działanie jak i uczucie. Postawy mają charakter stałości. Ukierunkowują działania. Sentyment jest trochę inny, bo ma charakter bardziej uczuciowy a postawa ma charakter poznawczy uczucia i działania.

Ergi, sentymenty i postawy tworzą sieć dynamiczną. Tworzą jedność. Te cechy źródłowe można wydobyć posługując się obserwacjami zdarzeń życiowych, uchwyconymi w różnych eksperymentach, testach i kwestionariuszach.

6. Teoria czynnikowa H.J. Eysencka - Podstawowe założenia i wymiary osobowości (podłoże neuronalne wymiarów, mechanizm ich kształtowania)

Osobowość jest to mniej lub bardziej trwała organizacja charakteru, temperamentu, inteligencji i konstytucji ciała wskazująca na niepowtarzalność adaptacji do otoczenia.

Wg E. wszystkie wymiary, cechy, które charakteryzują człowieka, można opisać w postaci układu wyrażonego krzywą Gaussa ().

Temperament, charakter, intelekt są charakteryzowane przez 3 kluczowe wymiary osobowości: ekstrawersja-introwersja, neurotyzm-brak neurotyzmu, psychotyzm - brak psychotyzmu.

Podstawą biologiczną wymiaru ekstrawersji-introwersji są procesy pobudzania i hamowania. Jeśli w organizmie pobudzanie szybciej narasta, jest silniejsze, wolniej się uwalnia (czyli jest przewaga pobudzenia nad hamowaniem), to wtedy te osoby są prowokowane do introwertywnego sposobu zachowania gdyż u tych osób kora jest nadmiernie stymulowana. Przewaga pobudzenia nad hamowaniem oznacza, że każda informacja przetwarzana na impuls nerwowy (na poziomie podkorowym jeszcze, szczególnie układu siatkowego) jest wzmacniana. W efekcie kora mózgowa jest nadmiernie stymulowana i człowiek odczuwa to jako stan pewnego napięcia, niepokoju. W związku z czym człowiek o takiej konstytucji jest prowokowany do tego, aby uciekać od stymulacji. Natomiast człowiek, u którego jest przewaga hamowania nad pobudzaniem czyli hamowanie szybciej powstaje, jest silniejsze, dłużej się utrzymuje do tego człowieka dopływające informacje, przekształcane na impuls na poziomie podkorowym, są osłabione. W efekcie kora jest niedostymulowana. Człowiek poszukuje stymulacji.

E. jest behawiorystą, więc u niego warunkowanie jest kluczowe zatem pobudzanie i hamowanie odpowiada za inny przebieg procesu warunkowania, uczenia się. Pobudzanie i hamowanie tj. konstrukt teoretyczny. Na podstawie zjawisk obserwowanych eksperymentalnie, można stwierdzić, że niektóre osoby szybciej, inne wolniej się uczą, można stwierdzić jaki jest konstrukt wewnętrzny. E. Uważa, że warunkowanie i wpływy otoczenia, tworzą pewien element, który wypracowuje pewne formy zachowań, względnie trwałe, które nazywa ekstrawersją i introwersją. Zatem intro- i ekstrawersja nie powstaje tylko na bazie biologicznej pobudzanie i hamowanie jest tylko pewnym dyspozytorem, natomiast ekstrawertyk i introwertyk jest budowany w efekcie zderzenia tej bazy z wpływami środowiska. Zatem inne będą cechy zachowań u intro a inne u ektrawertyka. Ekstrawertyk będzie bardziej dominujący, aktywny. Introwertyk będzie bardziej podporządkowany, bardziej zwrócony do świata wewnętrznego. Są to obserwowalne cechy behawioralne. I ekstrawersja i introwersja, z uwagi na to, że ma takie cechy dysponuje do rozwoju pewnych typów umysłowości ludzkiej. Ekstrawertyk buduje w sobie tzw. typ twardy umysłowości co oznacza także szorstki, niezależny. Natomiast miękki typ jest wrażliwy, czuły, bardziej się podporządkowuje. Wg E. te typy umysłowości pozwalają przewidzieć jakie mogą być postawy polityczne i społeczne u ekstrawertyków i introwertyków, czy będą mieli postawy bardziej nacjonalistyczne czy hedonistyczne.

Drugi wymiar osobowości tj. neurotyzm-brak neurotyzmu. Neurotyzm oznacza podatność na załamania nerwowe. Osoby mające wysoki neurotyzm to są osoby niezrównoważone, podatne na załamania nerwowe. Podstawą neurotyzmu jest gałąź układu sympatycznego. Cechy układu sympatycznego wyznaczają poziom neurotyzmu. Układ sympatyczny jest bardzo wrażliwy na stany emocjonalne. W efekcie wymiar neurotyzmu będzie związany z tym wymiarem biologicznym.

Trzeci wymiar to jest wymiar psychotyzmu. U podłoża psychotyzmu tez prawdopodobnie znajdują się procesy neuronalne, chodzi szczególnie o hamowanie, (E. jest tutaj bardzo niedokładny sam mówi, że do końca nie wie, jakie to są układy). Psychotyzm oznacza tendencję do załamań w zakresie poznawczym i motywacyjnym, tendencję do zaburzeń.

Podstawą osobowości konstytucja ciała, to nie tylko budowa ciała, ale również sposób przemiany materii, praca całego organizmu czyli konstytucja ciała oznacza organizm. Jedną z właściwości konstytucji ciała jest budowa ciała. E. uważa, że należy tu wyróżnić jeszcze taką właściwość jak: rozmiar ciała. Jeśli chodzi o budowę ciała to wyróżnia on trzy typy: leptomorfoniczny - chudy człowiek, mezomorfoniczny - średnia budowa ciała, euromorfoniczny - przyrost tkanki tłuszczowej (gruby). Z typem budowy ciała wiążą się pewne właściwości osobowościowe. Ludzie o budowie euromorficzcznej mają skłonności do ekstrawertyzmu. Ludzie o budowie leptomorficznej mają tendencje raczej intokrytywne. Średni typ nie daje szansy odczytania jakiegoś układu. Jeśli chodzi o rozmiar ciała to E. wyróżnia takie typy: makrosomatyk - wielki człowiek, mezosomatyk - średni, mikrosomatyk - niewielki człowiek.

psychotyzmu.

E podkreślał czteropoziomową organizację osobowości Najniższy poziom to jest poziom bodźca -reakcji. W wyniku powtarzalności bodźcowej tworzy się poziom drugi - poziom nawyków. Nawyki łączą się w pewne podukłady i tworzą cechę . Konfiguracja cech tworzy typ.

7. Wielka piątka - idea, rodzaje, cechy.

Celem tej teorii jest szukanie możliwości sprowadzania wielu cech zachowań do kilku wymiarów zaś podstawą poszukiwań były analizy Normana. Poddał analizie szereg skal osobowości, zwłaszcza skale Cattela i wykazał, że te skale można doprowadzić 5 wymiarów osobowości, które nazwał OCEAN-(z angielskiego): 0-otwartość, C-sumienność, E-ekstrawersja, A-ugodowość, N-neurotyzm.

Za kluczową postać uważany był również L. Goldgerg który uważał, że każdy model teoretyczny, opisujący jakieś cechy osobowości, da się objąć tą teorią pięciu wymiarów. Motywem (dla Goldberga) tworzenia tej teorii pięcioczynnikowej jest to, aby móc łatwiej przewidywać zachowania ludzi, wpływać na nie, łatwiej je kontrolować. Gdyby ten model się sprawdził, to tym samym ułatwiałby diagnozę dając szansę: odczytania kluczowych punktów osobowości, wykraczając poza kulturę, określenia rodzaju terapii jaką można zastosować, na prowadzenie pewnej edukacji - można wychowywać człowieka, znając jego cechy osobowości i rozwijać systemy edukacyjne pod kątem możliwości kształtowania pewnych pożądanych społecznie układów.

8. Teorie knstytucjonalne osobowości - ich specyfika, podstawowe założenia (na przykładzie W. Sheldona)

Teorie konstytucjonalne są w sumie teoriami temperamentu, ale w teorii osobowości są traktowane jako obszar teorii cech. Psychologia konstytucjonalna zaczyna się od Hipokratesa i Galenusa oraz tradycji myślenia greckiego. Przedstawicielem psychologii konstytucjonalnej jest także Kretschmer. Opisują oni zachowania człowieka w kategoriach cech. Uzasadnianie dlaczego człowiek posiada określone cechy wiążą to z typami budowy ciała.

Źródłem osobowości jest konstytucja ciała. U Kretschmera konstytucja ciała to również "chęć z krwi", to również przemiana materii. Budowa ciała jest jednym z aspektów osobowości, jest jej najbardziej widocznym elementem. Ta budowa wyzwala pewien styl zachowania człowieka, pewien styl temperamentu.

Sheldon wyróżnił 3 podstawowe układy budowy ciała powstające z trzech listków zarodkowych: endomorfii, mezomorfii i ektomorfii. Na przykład typowy ektomorfik to jest 1-1-7, typowy endomorfik to 7-1-1, a typowy mezomorfik 1-7-1. Budowa ciała predestynuje do rozwoju pewnych stylów zachowań. Trzy typy budowy ciała odpowiadają trzem typom zachowań: wiscerotonikowi, somatotonikowi i cerebrotonikowi. Te style zachowań najczęściej są łączone z pojęciem temperamentu. Temperament odpowiada za szybkość wzbudzania stanu emocjonalnego, za ruchy i intensywność przeżyć. U Sheldona temperament to nie tylko te wymiary, ale również też pewne cechy zachowań, cechy osobowości.

W budowie ciała Sheldon wyróżnia trzy elementy wtórne:

1. Gynandromorfia - jest to stopień nasilenia w jakim ciało wykazuje cechy płci przeciwnej. W jakim stopniu kobieta jest mężczyzną a mężczyzna kobietą. W związku z tym może być mężczyzna, który ma ciało delikatne jak kobieta i budowę kobiecą lub odwrotnie (nie należy tego mylić z androginią czyli poczuciem bycia kobietą i mężczyzną, poczuciem obupłciowości). Gynandromorfia wyznacza też cechy osobowości.

2. Dysplazja - to jest bezkształtność i nieregularność. To jest niekonsekwentna, jakby mieszanina trzech podstawowych komponentów w różnych regionach ciała. Jest to miara dysharmonii między różnymi typami ciała. Na przykład głowa i szyja z jednego typu somatycznego a nogi z innego. Więcej dysplazji obserwuje się u kobiet niż u mężczyzn. Siła cech zależy nie tylko od ciała ale również od tego jak otoczenie reaguje na mnie i na moje ciało. Otoczenie wydobywa z jednostki cechy (np. jakie masz piękne rzęsy).

3. Aspekt powierzchowności - najbardziej nieuchwytny ale chyba najważniejszy ze wszystkich komponentów wtórnych. Komponent ten ma duże znaczenie i porównuje osobę o wysokiej pozycji na tym wymiarze do rasowego zwierzęcia czystej krwi. W ramach każdego typu somatycznego istnieje dość wyraźna gradacja od bardzo ordynarnej do bardzo subtelnej powierzchowności fizycznej. Według Sheldona jest to miara atrakcyjności estetycznej.

Budowa ciała wiąże się z tendencją do pewnych form patologii:

endomorfia - temperament wiscerotoniczny - skłonności do psychozy afektywnej

ektomorfik - temperament cerebretoniczny - skłonności schizofreniczne

mezomorfik - temperament somatotoniczny - skłonności do paranoi

Endomorfia odpowiada za rozwój układów narządów wewnętrznych, mezomorfia za układ mięśniowo-kostny a ektomorfia za rozwój układu nerwowego).

Wiscerotonik - człowiek otwarty, zorientowany na wygody, charakter materialny i towarzyski. Jest to orientacja o charakterze zależnym, uległym, ustępliwym, zorientowana na chwytanie świata.

Somatotonik - jest nastawiony na działania, na wartości siły, aktywności fizycznej. Ma orientację na dominację, znaczenie. Pragnie kontrolować i zmieniać istniejącą sytuację, poznawać tajniki poprzez aktywność. Jest u niego dążenie do mocy.

Cerebrotonik - Jest to człowiek, który bardziej jest nastawiony na orientację niezależną w sensie wartości. Posiada wewnętrzną niezależność, dba o wiedzę i o samoświadomość. Jest nastawiony na zachowania refleksyjne, na wartości idealistyczne.

Cechy są wydobywane wtedy, kiedy jest układ interakcji pomiędzy otoczeniem a podmiotem. Podmiot wydobywa cechy z siebie, ponieważ otoczenie reaguje na jakieś cechy i w efekcie wzmacnia te cechy. Podmiot również wtedy wydobywa cechy, gdy ma cele, zamiary i aspiracje. Czyli jest ukierunkowany na wartości. Ten wymiar ukierunkowania ku pewnej przyszłości daje szansę łatwiejszego rozwoju zachowań ludzkich.

BLOK VII. TEORIA POLA K. LEWINA

1. Specyfika opisu osobowości w interpretacji Lewina (pojęcie przestrzeni życiowej, pola psychologicznego, osoby, inne składniki struktury)

Wg L. jest osoba P i jest osoba nie-P. Osoba jest pewną figurą, która jest usytuowana w jakimś tle. Kluczowym założeniem teorii Lewina jest przyjęcie, że zachowanie jest zawsze funkcją pola istniejącego w tym czasie, w którym to zachowanie występuje. Otóż osoba P znajduje się w jakimś większym układzie, który ona nazywa otoczeniem psychologicznym. (E). To tworzy całość. Poza otoczeniem jest jeszcze jakiś świat zewnętrzny. To jest coś, co on nazywa polem psychologicznym. Czyli osoba i jej otoczenie tworzy pole psychologiczne. Inne ujęcie: P+E = L-przestrzeń życiowa czł.. Przestrzeń życiowa jest to świat psychologa, który musi badać. Natomiast to wszystko co leży poza tą przestrzenią życiową to są fakty, które mają miejsce na świecie, które nie zawsze mają wpływ zachowanie czł., ale mogą mieć. L nazywa to otoczką zewnętrzną. Również fakty zachodzące w środowisku psychologicznym mogą wpływać zwrotnie na tę przestrzeń zewnętrzną stąd pomiędzy tym światem a przestrzenią życiową może być mniejsza, lub większa płynność, przestrzeń życiowa może budować silniejszą lub słabszą barierę, ona może być w różnym stopniu przenikliwa.

W osobie są 2 istotne elementy

1. obszar percepcyjno -motoryczny- jest położony bliżej zewnętrznej otoczki; daje szansę rejestracji faktów, płynących z otoczenia psychologicznego.

2. obszar wewnętrzno -osobisty- jest bardziej wewnętrzny. Te obszary składają się z bliżej lub dalej położonych elementów.

Do człowieka informacja najpierw dochodzi poprzez obszar percepcyjno-motoryczny i ona dalej trafia do obszarów centralnych, takich wewnętrzno-osobistyeh. Pewne obszary mogą być bliższe siebie, inne bardziej odległe. Stąd istotne są pojęcia: bliskości obszarów i granicy. Bliskość oznacza możliwość wpływu jednych układów na drugie, oznacza również możliwość powiązania obszarów ze sobą i ich łącznego funkcjonowania.

Poza bliskością ważną rzeczą jest również granica. Granice mogą być z jednej strony, bardziej blisko siebie położone, a z drugiej strony, mogą mieć charakter bardziej zamknięty lub bardziej otwarty np. wzrok i smak ze sobą się nigdy nie kontaktują, są elementami, polami niezależnymi, rejestrują informacje w sposób niezależny.

Oprócz bliskości i granic jest medium. Istotne jest jaki element jest w środku, to nazywa się „medium"-jakim jest centrum. Ten element może być bardzo sztywny, lub po prostu płynny. Płynność jest wtedy, gdy się szybko reaguje i jednocześnie może się zmieniać np. kiedy czł. bardzo szybko reaguje wzrokiem. Natomiast sztywność oznacza, że dany element jest niepodatny, nie zmienia się, jest skostniały np. ja rejestruję bardzo szybko zachowana innych osób, rejestruję zachowania własne, ale pomiędzy zachowaniami moimi, a innych osób nie ma żadnej komunikacji. To tak jakby zachowania moje były czymś obcym, a innych czymś osobnym.

W przestrzeni życiowej- otoczeniu-istnieje zróżnicowanie na regiony, elementy. Otoczenie wtedy jest zróżnicowane i tak jest zróżnicowane, ile jest faktów psychologicznych, płynących z otoczenia. Tyle jest regionów, ile jest faktów psychologicznych. Fakt psychologiczny to jest występowanie jakiegoś zdarzenia może być nim łóżko, albo krzesło. Natomiast zdarzenie to jest powiązanie faktów ze sobą. Im więcej jest faktów psychologicznych tym bogatsza jest przestrzeń życia człowieka.. Między faktami podobnie jak w osobie, mogą istnieć granice, mogą te fakty być wewnętrznie bardziej elastyczne, modyfikowane, bardziej sztywne, bliżej lub dalej od siebie położone. Otoczenie przez stan bycia źródłem faktów psychologicznych przedstawia się w postaci wartości. Bo fakty psychologiczne to są pewne wartościowości, mają dla czł wartościowość gdy wyzwalają w nim działania gdy nie mają wartościowości, to nie wyzwalają działań.

Analizując z drugiej strony, fakty wewnętrzne, które dzieją się w personie są wskaźnikiem istnienia potrzeby. Zatem organizm jest źródłem potrzeb, a otoczenie źródłem pewnej wartościowości. Daje to szansę zrozumienia komunikacji, przemieszczenia pewnych układów pomiędzy regionami.

2. Dynamika osobowości - energia, napięcie, potrzeba, wartościowość, siła

Podstawowe pojęcia dynamiczne Lewina : potrzeba, energia psychiczna, napięcie, siła (wektor), wartościowość.

Energia psychiczna zostaje wtedy wyzwolona kiedy powstaje jakieś napięcie w organizmie lub wtedy kiedy występuje jakieś napięcie pomiędzy jakimiś elementami regionu w otoczeniu, które to napięcie ma wpływ na zachowanie czł. Napięcie jest zaburzeniem równowagi, wyzwala energię i dalej wyzwala aktywność. Wg Lewina pole psychologiczne, pole życiowe jest w stanie ciągłego napięcia. Gdyby to napięcie zniknęło, to zniknęłaby możliwość pojawienia się energii psychicznej. Napięcie jest istotą życia.. Napięcie ma ważne właściwości. Przede wszystkim wyzwala tendencje do przywrócenia równowagi. Napięcie trwa dopóty, dopóki równowaga nie zostanie przywrócona. Długość trwania napięcia jest związana z czasem w jakim zostaje przywrócona równowaga. Równowaga jest przywracana za pomocą różnych procesów psychicznych. Takimi środkami jest myślenie, odczuwanie, przypominanie sobie pewnych rzeczy. W zależności od przepuszczalności granic ta równowaga może być bardzo różnie przywracana.

Poza napięciem i energią bardzo ważna jest potrzeba. Wg. Lewina wzrost napięcia może być spowodowany wzbudzeniem się potrzeby (wewnętrznej). Ta potrzeba może być wynikiem jakiegoś stanu fizjologicznego. Wtedy ta potrzeba sama w sobie staje się napięciem, a więc prowadzi do uruchamiania procesów, które mają na celu przywrócenie równowagi.

Wg. Lewina pewne regiony otoczenia nabierają wartości, bo dają szansę zaspokojenia potrzeby (mogą być wartości negatywne, gdy wyzwalają negatywne odczucia: agresję). Więc z potrzebą związana jest pewna wartościowość regionu. Im większa wartościowość, tym większa siła tej wartości, tym bardziej będzie to pociągające.

Dynamika środowiska psychologicznego będzie ulegała zmianie z uwagi na to, że człowiek się rozwija, w efekcie pojawiają się nowe regiony w jego życiu. Dlatego zmienia się cała przestrzeń życiowa człowieka. W rezultacie ulegnie zmianie wartościowość w innych regionach. Tak samo pewne regiony stają się bardzo silnie ze sobą powiązane, a między innymi granice się zacierają. Wartościowość nie jest siłą, steruje jedynie daną osobą przez jej środowisko psychologiczne, nie dostarcza energii motywującej do przemieszczania się.

Lewin wprowadza pojęcie siły (czyli wektora)

Gdy na osobę działa siła o wystarczającej wielkości następuje przemieszczenie. Siła jest skoordynowana z potrzebą. Siła nie jest napięciem. Siła istnieje w środowisku psychologicznym. (a napięcie jest właściwością systemu wewnętrzno-osobistego).

Kierunek wektora jeśli na osobę działa jedna siła (wektor) nastąpi przemieszczenie lub tendencja do przesunięcia w kierunku zgodnym z kierunkiem wektora. Jeśli na osobę działa kilka sił w różnych kierunkach to przemieszczenie będzie zgodne z wypadkową wszystkich tych sił. Kierunek wektora jest zdeterminowany bezpośrednio przez położenie regionu o dodatniej bądź ujemnej wartościowości.

1. Rozwój osobowości w interpretacji K. LEWINA

Lewin uważa, że dziedziczność i dojrzewanie odgrywa pewną role w rozwoju, ale ponieważ dziedziczność i dojrzewanie to fakty biologiczne i wraz ze zjawiskami fizycznymi i społecznymi istnieją poza przestrzenią życiową, ignoruje je w swej teorii pola.

Zmiany w zachowaniu zachodzące w trakcie rozwoju Lewin przedstawia za pomocą pojęć teorii pola:

RÓŻNORODNOŚĆ - z wiekiem wzrasta różnorodność czynności, emocji, potrzeb, wiadomości, powiązań społecznych

ORGANIZACJA - zachowanie bardziej złożone i skomplikowane (dziecko starsze potrafi podejmować kilka różnych czynności w danym odcinku czasu)

ROZSZERZANIE OBSZARÓW AKTYWNOŚCI - starsze dziecko ma większą swobodę ruchu niż małe

WZAJEMNA ZALEŻNOŚĆ ZACHOWAŃ u niemowlęcia obserwuje się „rozlane reakcje” całego ciała, Lewin nazywa to zachowanie prostą wzajemną zależnością stanem niezróżnicowanym

w miarę wzrostu dojrzałości z ogólnej aktywności wyodrębniają się wskutek różnicowania wyspecjalizowane i niezależne formy działania

WZAJEMNA ZALEŻNOŚĆ WYNIKAJĄCA ZE ZORGANIZOWANIA - polega na łączeniu i zespalaniu odrębnych czynności czy potrzeb w większą całość np. budowanie domu

• ogólna niezróżnicowana aktywność wzrasta z wiekiem

• organizacja hierarchiczna wzrasta z wiekiem

STOPIEŃ REALIZMU - w miarę wzrostu jednostka zwykle jest nastawiona bardziej realistycznie

Reasumując: w trakcie rozwoju zachodzą zmiany w:

• różnorodności

• złożoności

• zakresie aktywności

• w stopniu organizacji, integracji aktywności

Aby wyjaśnić te zmiany Lewin posługuje się konstruktami.

Jednym z kluczowych pojęć TEORII ROZWOJU OSOBOWOŚCI (które stosuje się do wszystkich aspektów przestrzeni życiowej) jest:

RÓŻNICOWANIE def. wzrost liczby części danej całości

np. wraz z wiekiem liczba regionów w sferze wewnętrzno- osobistej wzrasta, regiony napięciowe i środowisko psychologiczne są bardziej zróżnicowane

wymiar czasu różnicuje się : przeszłość odległa, bliska, teraźniejszość, przyszłość odległa, bliska

wymiar realności-nierealności różnicuje się bardziej

WŁAŚCIWOŚCI GRANICY

wzrost liczby granic w wyniku większego zróżnicowania osoby i środowiska psychologicznego

granice różnią się swą siłą (słabsze u dziecka, mocniejsze u dorosłego) np. granica między dzieckiem a środowiskiem psychologicznym jest słabsza, dziecko jest bardziej podatne na wpływ środowiska; słabość granic w sferze wewnętrzno- osobistej dziecka oznacza, że u niego łatwiej niż u dorosłego jedna potrzeba może zastąpić inną

INTEGRACJA z wiekiem (wraz z rozwojem) wzrasta organizacja i integracja zachowania

pojęcie Lewina WZAJEMNA ZALEŻNOŚĆ WYNIKAJĄCA Z ZORGANIZOWANIA

by zrozumieć to pojęcie należy przeciwstawić go prostej wzajemnej zależności regionów:

• w miarę rozwoju w procesie dojrzewania wpływ sąsiednich regionów napięciowych na siebie traci swe cechy charakterystyczne dla okresu niemowlęctwa (wzajemność i przeciwstawność),

• na miejsce prostej wzajemnej zależności wprowadzona zostaje relacja typu kierujący-kierowany - wzajemna zależność wynikająca z zorganizowania

np. region wewnętrzno- osobisty potrafi podporządkować swym celom motorykę lub wpływać na spostrzeganie.

• napięcie nie przenika między regionami jedynie na zasadzie bliskości, rozwija się selektywność, dzięki której systemy oddalone od siebie mogą dominować nad sobą, czyli kierować jeden drugim

• może zostać ustalona hierarchia relacji dominacji-podporządkowania np. osoba starsza potrafi opracować i zrealizować skomplikowany plan działania.

Wg Lewina rozwój jest procesem ciągłym, w którym trudno jest wyróżnić odrębne stadia, choć twierdzi, że ważne zmiany rozwojowe zachodzą ok. 3 r.ż., potem okres względnej stabilności do okresu dorastania, okresu dynamicznej reorganizacji doprowadzającego ostatecznie do stabilizacji wieku dojrzałego.

Analizując rozwój Lewin stosuje następujące pojęcia teorii pola: różnicowanie, zmiany stanu granic, organizacja i integracja.

Wzrostowi dojrzałości towarzyszy większe zróżnicowanie osoby, jak i środowiska psychologicznego, zwiększenie siły granic, bardziej zorganizowana sieć hierarchicznych i selektywnych relacji między regionami napięciowymi.

Lewin sądzi, iż posługiwanie się skalą wieku nie wystarczy dla zrozumienia rozwoju psychicznego. Od skali wieku istotniejszy jest stopień zróżnicowania, integracji. Psychologia musi zająć się wykrywaniem faktów współistniejących i dynamicznie powiązanych, jako warunków do zmian zachodzących w czasie. (Nie wystarczy powiedzieć, że sześciolatki robią takie rzeczy, których nie robią trzylatki. Trzeba wyjaśnić tę zmianę za pomocą pojęcia teorii pola)

Każda teoria rozwoju musi uwzględnić występujące od czasu do czasu regresje.

REGRESJA to wszelkie przejście do bardziej pierwotnej formy zachowania, niezależnie od tego czy dana osoba kiedykolwiek zachowywała się w ten sposób. Przy badaniu regresji eksperymentator może posługiwać się normami wieku, ustalonymi dla różnych czynności. Lewin przeprowadził badania i stwierdził, że czynnikiem powodującym regresję jest frustracja.

Blok VIII. Teorie uczenia się i teorie poznawcze

1. Mechanizmy uczenia kształtujące osobowość (w interpretacji np. B. Skinnera czy innych).

Prekursor - behawioryzm Johna Watsona, który stworzył fundament teorii. Osobowość wg behawioryzmu została zanegowana, gdyż uważał, że wszystko można tłumaczyć układem reakcji i bodźców oraz jego niepowtarzalnością, która wskazuje na indywidualność człowieka, dlatego nie ma sensu mówić o osobowości. Później jednak w swoim schemacie bodziec - reakcja zobaczył zmienne pośredniczące, które modyfikują przebieg reakcji i musiał uciec się do pojęcia osobowości. Warunkowanie prowadzi do powstawania pewnych nawyków. Osobowość to konfiguracja nawyków ludzkich.

Obecnie teoria Skinnera jest najpopularniejsza. Strukturę osobowości tworzą pewne reakcje. Od najprostszych odruchów do bardzo złożonych sposobów zachowania. Reakcja człowieka jest obserwowalna i na podstawie powtarzalności reakcji można sądzić o indywidualności człowieka, jego osobowości.

Skinner dzieli reakcje na te, które są uwalniane przez znane bodźce, np. podmuch wiatru powoduje zamykanie oka oraz reakcje, które są emitowane przez organizm - opernaty (sprawczy). Zatem bodźce w otoczeniu nie zawsze inicjują działanie, ale często robią to operanty, czyli człowiek też może być sprawcą.

Mechanizmy uczenia to:

• warunkowanie instrumentalne (sprawcze) - reakcja, która oddziałuje na środowisko, zmienia je; czynnik wzmacniający nie jest związany z bodźcem wywołującym, ale z reakcją

• warunkowanie reaktywne (klasyczne) - czynnik wzmacniający jest związany z bodźcem wywołującym

• wzmocnienie danego zachowania oznacza dokonanie pewnej operacji, która zmienia prawdopodobieństwo wystąpienia tego zachowania w przyszłości.

• wygaszanie jest to stopniowe zanikanie reakcji warunkowej, które zachodzi wówczas, gdy po reakcji tej przestaje następować wzmocnienie.

Osobowość stanowi zbiór wzorów zachowań, a rozwój osobowości to rozwój tych wzorów.

2. Podstawowe założenia społeczno - poznawczego podejścia.

Założenia:

- ludzie są aktywni.

- istotna rola procesów poznawczych we wszystkich wymiarach. Układ społeczny niezbędny jest do zrozumienia zachowania.

- zachowanie ma charakter społeczny.

- zachowanie jest uzależnione nie tyle od cech człowieka, co od sytuacji, która je wyzwala.

- istotna jest systematyczna obserwacja człowieka w różnych układach.

- żeby zrozumieć osobowość trzeba zrozumieć sposób uczenia się człowieka.

3. Rozwój osobowości w interpretacji psychologów z kręgu społeczno - poznawczego (Bandura, Mischel).

Trzy elementy osobowości:

a/ oczekiwania - przekonania, czyli przekonanie co do zdarzeń, oczekiwanie na zdarzenia uzdalniają do pewnej aktywności, jednostka rozwija w sobie oczekiwania „if...done” - „jeśli...(coś), to coś zrobię, zachowuję się w określony sposób”.

b/ cele - zdolność do przewidywania przyszłości, człowiek może być motywowany przez jakieś zdarzenia, które umożliwiają mu wyjście poza sytuację tu i teraz, poza sytuację społeczną. Tworzą one system, gdyż jedne cele są bardziej centralne, a inne peryferyjne. Wartości, normy też mogą być celami.

c/ kompetencje, nawyki - człowiek kształtuje, wytwarza w sobie określone nawyki.

Proces osobowości - zachowanie jest podtrzymywane przez motywacje, nawyki. Istotne:

• wewnętrzne standardy wartościowania ocen zachowań własnych i innych osób. Mogą one stawać się celami same w sobie.

• wzmocnienie, szczególnie własnych przekonań, zachowań. Należy zrozumieć jak powstają wzmocnienia.

Uczenie się poprzez modelowanie, czyli obserwację modela, który daje szansę uwolnienia pewnych stanów emocjonalnych. Przeprowadzono eksperyment z lalką Bobo:

Trzem grupom osób pokazywano agresywne zachowania modela w stosunku do lalki, ale w grupie I nie było żadnych tego postępowania konsekwencji, w grupie II modela spotykała kara, w grupie III - nagroda. Dzieci z tych grup, gdzie modela spotykała nagroda lub nie było w stosunku do niego konsekwencji odtwarzały później zachowania agresywne, natomiast w grupie, gdzie modela spotykała kara dzieci nie powielały jego zachowania, bały się je odtwarzać.

Warunkowanie zastępcze - ludzie przejmują stany emocjonalne modela, np. widzę w domu bladego ojca, a gdy spotykam go ponownie, to sam robię się blady. Następuje przejęcie emocjonalnego klimatu modela.

4. Teoria konstruktów osobistych G. Kelly - podstawowe założenia oraz sposób interpretacji osobowości i jej rozwoju.

Konstrukt tworzy osobowość. Konstrukt to sposób interpretowania świata, schemat interpretacji. Antycypacja wg Kelly'ego to nadrzędny motyw sterujący ludzkim zachowaniem - potrzeba przewidywania co się stanie. W tym celu tworzymy konstrukty osobiste. Osobowość jako system konstruktów osobistych jest zbudowana po to żeby spełniać jeden motyw - antycypacyjny.

Sposób tworzenia się konstruktów:

• dwa elementy rzeczywistości muszą być postrzegane jako podobne do siebie

• trzeci element musi być postrzegany jako odmienny

Tylko w układzie, gdy coś jest do siebie podobne a różne od czegoś innego może powstać konstrukt. Konstrukty są dwubiegunowe - jeden biegun to podobieństwa, drugi to biegun kontrastu. Ta zasada leży u podłoża budowy testu konstruktów, który polega na próbie odnalezienia podobieństw i różnic w określonych podanych w teście zjawiskach, rzeczach.

Rodzaje konstruktów osobistych:

• werbalne - niewerbalne

• o charakterze hierarchii

• bardziej centralne - peryferyjne

Cała teoria jest zbudowana na bazie 11 tez:

1. Teza o indywidualności - każdy człowiek jest inny pod względem strukturalizowania zjawisk

2. Teza o tworzeniu - przewidujemy dlatego, że pewne właściwości zjawisk się powtarzają.

3. Teza o zasięgu - każdy konstrukt ułatwia przewidywanie jedynie określonych zjawisk.

4. Teza o organizacji - każdy człowiek tworzy właściwy sobie system oparty na pewnym porządku.

5. Teza o dychotomizacji - natura dwubiegunowa.

6. Teza o wyborze tej możliwości interpretacji, która daje większą szansę przewidywania zdarzeń.

7. Teza o doświadczeniu - system konstruktów zmienia się wraz z nowymi zdarzeniami.

8. Teza o zmienności, modulacji - pewne konstrukty są bardziej otwarte lub zamknięte na pewne zdarzenia, a tym samym system może ulec zmianie.

9. Teza o fragmentaryzacji - szczątkowe wyjaśnienie zdarzeń.

10. Teza o podobieństwie - pomiędzy pewnymi konstruktami występują podobieństwa.

11. Teza o podejmowaniu roli społecznej - osoba może pełnić rolę społeczną wobec innej wtedy, gdy umie zinterpretować konstrukty osobiste tej drugiej osoby.

1

5

---