”Siła wojsk, jak ilość ruchu w mechanice, mierzy się iloczynem masy i szybkości, a czas jest wielkim czynnikiem pomiędzy masą i porzestrzenią” -Napoleon
Wskutek ukształtowania się nowej materialno-technicznej bazy wojennej nastąpiły głębokie przeobrażenia w sztuce wojennej. Były one konsekwencją oddziaływania czynników materialnych na formy i sposoby wykorzystania sił zbrojnych. Wyznacznikiem tych przemian są w głównej mierze przestrzenny i czasowy rozmach działań wojennych oraz niemożliwość osiągnięcia strategicznych celów wojny w jednej generalnej bitwie. Przestrzenny i czasowy rozmach działań wojennych wynika przede wszystkim ze wzrostu stanu ilościowego sił zbrojnych oraz zasięgu rażenia przeciwnika (40% strat w sile żywej w kampaniach napoleońskich było rażone artylerią i bronią strzelecką).
Powszechny obowiązek służby wojskowej najwcześniej zastosowała Francja, w której obowiązywał on od 23.08.1793r. Wprowadzenie powszechnego obowiązku służby wojskowej stanowiło główną zmianę jakościową na drodze do powstania masowych, wielomilionowych armii, które cechowały się:
· odbywanie służby wojskowej, zarówno w czasie pokoju jak i wojny;
· jednolitością struktur organizacyjnych wojsk i ich uzbrojenia (organizacja dywizyjna i korpuśna);
· jednolitym systemem uzupełniania stanów osobowych;
· jednolitym systemem szkolenia wojsk i ich bojowego wykorzystania;
· scentralizowanym systemem dowodzenia i zaopatrywania.
I tak np. wówczas stan liczebny wojsk we Francji wzrósł z 300 tys. do 700 tys. żołnierzy. Z kolei rozmach czasowy działań wojennych był funkcją możliwości uzupełniania strat w sile żywej. I tak w ciągu 20-tu lat samodzielnej działalności wojskowej w latach 1796-1815 Napoleon przeprowadził 11 kampanii o zasięgu strategicznym. Do zasadniczych kampanii Napoleona o zasięgu strategicznym zaliczamy: kampanię włoską (1796-97); podbój Egiptu (1798); kampanię włoską (1800); kampanię 1805-go roku w Niemczech i Austrii; kampanię pruską (1806); kampanię polską (1806-07); kampanię naddunajską (1809); kampanie 1812-go roku w Rosji; kampanie saską (1813); kampanie francuską (1814) oraz kampanię 1815-go roku, której wynik wywarł bezpośredni wpływ na losy Francji i Europy. W największych bitwach okresu napoleońskiego obszar pola bitwy oraz ilość zaangażowanych sił przedstawia się następująco:
OBSZAR BITWY ORAZ ILOŚĆ ZAANGAŻOWANYCH SIŁ
Na początku XIX w. aktywne działania wojenne ograniczały się tylko do pola bitwy, gdyż marsz i manewr odbywał się w zasadzie bez oddziaływania przeciwnika. Po za polem bitwy dokonywano tylko manewrów tylko w celu spotęgowania uderzenia lub przeniesienia wysiłku w inny rejon. W poniższym zestawieniu przedstawiono z jakich odległości od pola bitwy następowało ześrodkowanie wojsk i jakie uzyskiwano średnie tempo przegrupowania. Odległość ta wynosiła od 110-ciu do 1010-ciu km, a ześrodkowanie następowało przy nieprzekraczającym 23-km średnim tempie na dobę.
Przestrzenny i czasowy charakter działań Napoleona wyraża się w skali taktycznej i operacyjnej, konsekwentnie stosowaną przez Napoleona zasadą wyznaczania jednego głównego kierunku działań, któremu podporządkowane były wszystkie kierunki pomocnicze. Następnie Napoleon stosował zasadę bicia przeciwnika kolejno częściami, wiązania przeciwnika uderzeniem czołowym z jednoczesnym wykonaniem manewru na skrzydła i tyły, stosował w mistrzowski sposób zasadę masowania sił i środków na wybranym kierunku głównego uderzenia przy ekonomicznym wykorzystaniu wojsk i stałej dążności do zaskoczenia przeciwnika. W większości bitew i kampanii i napoleońskich o znaczeniu historycznym mniejsze lub niewiele większe liczebnie wojska pokonywały w walce przeciwnika. Zwyciężając uzyskiwały przewagę względną w zaplanowanej przestrzeni i czasie. Powodowało to ekonomiczną możliwość kolejnego niszczenia poszczególnych części sił przeciwnika. Do połowy XIX w. zakładano, że istnieją ścisłe granice określające rozmiar armii i możliwości ich przezstrzennego manewrowania. Tę granicę wyznaczały możliwości zaopatrzeniowe.
Napoleon zerwał z wprowadzonym przez Louves'a tzw. magazynowym systemem zaopatrzenia wojsk. Sposób ten nie odpowiadał rozmiarom prowadzonych kampanii na dużych przestrzeniach w stosunkowo krótkim czasie. Jego miejsce zajął rozwinięty na szeroką skalę system rekwizycyjny, związany z nakładaniem wysokich kontrybucji na mieszkańców zajętych terenów co gwarantowało ogromną przestrzenną ruchliwość wojsk. Historycy uważają, że katastrofa, która była udziałem ponad 600-tysięcznej armii Napoleona w Rosji w 1812r obnażyła improwizację w tym zakresie, zwłaszcza, że w Rosji Kutuzow stosował taktykę oddawania „spalonej ziemi” wciągając Napoleona w głąb Rosji.
Wnioski:
1. Na powyższym przykładzie widoczny jest ogromny przestrzenny i czasowy rozmach działań strategicznych, gdzie Kutuzow, wydaje mi się, doskonale wykorzystał przestrzeń i czas do osiągnięcia strategicznrego celu wojny.
2. Napoleon, wykorzystując przestrzeń, czas, manewr oraz zaskoczenie w postaci nagłej koncentracji, która jest z kolei manewru i czasu bardzo często zaskakiwał przeciwnika w wybranym przez siebie miejscu. Napoleon szybkością działania uniemożliwiał współdziałanie rozdzielonych sił nieprzyjacielskich, uprzedzał ich zejście się do bitwy i wykorzystując to, bił je częściami, wykorzystując manewr po liniach wewnętrznych lub z położenia środkowego.
Bibliografia:
Praca habilitacyjna płk Herman
Zarys historii wojskowości w Polsce - M. Kukiel
Historia sztuki wojennej - płk Strasburger
Zarys historii wojskowości powszechnej do koća XIX w. - J. Sikorski