„BIOS”

BIOS (Basic Input/Output System) - Podstawowy System Wejścia/Wyjścia, to podsystem komputera w którym konfigurujemy jego podstawowe funkcje, tworzy najniższy, sprzętowy poziom oprogramowania, służący do obsługi urządzeń peryferyjnych oraz do komunikacji między tymi urządzeniami jednostką centralną. Można powiedzieć że BIOS to drugi system operacyjny działający w tle i zapewniający dwukierunkową łączność pomiędzy sprzętem a systemem operacyjnym. BIOS kontroluje i konfiguruje poszczególne komponenty komputera oraz przyłączone do niego urządzenia zewnętrzne. Uaktywnia się w momencie włączenia komputera i przejmuje kontrolę nad nim do momentu załadowania właściwego systemu operacyjnego z dysku twardego, dyskietki lub innego nośnika pamięci masowej. Po włączeniu zasilania najpierw testowany jest procesor, potem pamięć RAM, następnie ładowne są sterowniki przerwań a na końcu uruchamiane są urządzenia peryferyjne, takie jak klawiatura, dyski itd. W razie wykrycia jakichkolwiek błędów wyświetlany jest odpowiedni komunikat, bądź z głośniczka komputera wydobywa się odpowiedni sygnał. Ostatnim etapem jest przekazanie kontroli nad komputerem systemowi operacyjnemu.

Obecnie na rynku dominują BIOS-y trzech producentów: "AWARD", "AMI" i "Phoenix". Przy starcie komputera na ekranie monitora powinna pojawić się nazwa producenta BIOS-u i jego wersja. Niemal wszystkie obecnie produkowane płyty główne posiadają BIOS zapisany w pamięci Flash ROM, dzięki czemu można zmienić zapisane tam dane. Dlatego też producenci wypuszczają na rynek zaktualizowane BIOS-y które pozwalają na zwiększenie wydajności komputera. BIOS korzysta także informacji takich jak : data, godzina, ustawienia konfiguracyjne. Informacje te są przechowywane w podtrzymywanej bateryjnie pamięci CMOS, a zmiany poszczególnych wartości dokonywane są za pośrednictwem specjalnego programu SETUP umieszczonego wraz z BIOS-em. Do okna konfiguracyjnego BIOS-u wchodzimy po twardym lub miękkim resecie komputera wciskając w czasie testu urządzeń klawisz DEL, F1, CTRL, ALT lub ESC w zależności od rodzaju BIOS-u. Program Setup umożliwiający zmianę parametrów BIOS-u, w zależności od producenta może mieć różny wygląd, a nawet różnić się interfejsem. Program obsługiwany jest najczęściej przy użyciu klawiatury, za pomocą strzałek przemieszczamy się pomiędzy opcjami. Natomiast wchodzenie do wybranego podmenu i wychodzenie z niego realizujemy za pomocą klawiszy ENTER i ESC. Wybór odpowiednich parametrów dokonywany jest za pomocą klawiszy PAGE DOWN, PAGE UP lub +, -. Odpowiednie skonfigurowanie Setupu może znacznie zwiększyć wydajność komputera, jednak jeżeli z czymś przesadzimy albo włączymy niepotrzebnie opcje, nasz komputer może w ogóle nie wystartować lub odmówić nam posłuszeństwa. Konfigurację BIOS-u należy przeprowadzać z dużą ostrożnością i instrukcją obsługi płyty głównej (w niej powinien być opis konfiguracji BIOS-u i ustawień) - przy jakichkolwiek modyfikacjach należy spisać sobie (na wszelki wypadek) dotychczasową ustawienia i w razie niepowodzenia, po ponownym włączeniu komputera, powrócić do poprzednich ustawień.
BIOS nie jest sprzedawany jako gotowy produkt. Producent płyty głównej otrzymuje kod źródłowy BIOS-u i musi go dostosować do parametrów technicznych konkretnego modelu, a zwłaszcza jej chipsetu. To właśnie sposób zestrojenia BIOS-u z płytą główną w dużej mierze decyduje o jakości całego systemu.

OPIS OPCJI BIOS-u.

STANDARD CMOS SETUP - główne opcje dotyczące daty, czasu, pamięci, dysków twardych i stacji dyskietek.

Date
ustawiamy datę (miesiąc, dzień, rok). 
Time
ustawiamy aktualny czas (godzina, minuta, sekunda). 
Hard Disks
Znajduje się tu spis dysków twardych zamontowanych w komputerze. Po wstawieniu do komputera nowego dysku twardego należy przeprowadzić jego autodetekcję. Można tu także zmienić inne ustawienia np. Type (sposób w jaki zostaj ustawiane parametry dysku twardego), Size (pojemność dysku), Cyls (liczba cylindrów), Head (liczb głowic), Precomp (wartość prekompresji dysku, stosowana w strych dyskach poniżej 524 MB), Landz (cylinder n który opada głowica w momencie gdy dysk kończy pracę), Sector (liczba sektorów w cylindrze) i Mode (tryb pracy dysku twardego). 
Drive A, Drive B
Konfigurujemy napędy dysków elastycznych. 1.44 MB, 1.2 MB. 
Video
Określa sposób wyświetlania obrazu n ekranie lub zainstalowany standard karty graficznej. 
Halt On
Parametr określa zachowanie BIOS-u, gdy podczas testu startowego zostanie wykryty błąd. 
Memory
System informuje nas tutaj ile pamięci operacyjnej wykrył przy starcie.

BIOS FEATURES SETUP - opcje umożliwiające zwiększenie wydajności komputera oraz dokonania zmian niektórych opcji według własnego upodobania (np. kolejności przeszukiwania napędów w poszukiwaniu systemu operacyjnego).

Virus Warning
jeśli uaktywnimy tę opcję, wówczas BIOS będzie nas ostrzegał jeśli jakiś program będzie próbował zapisać dane w boot sektorze lub tablicy partycji dysku twardego. Zazwyczaj programy nie mają dostępu do tych obszarów, aczkolwiek w niektórych sytuacjach, szczególnie podczas instalacji systemu operacyjnego, system musi nadpisać zawartość boot sektora. 
CPU Internal Cache
enabled powoduje uaktywnienie wewnętrznej pamięci podręcznej procesora, a tym samym wzrost jego wydajności. 
External Cache
włączamy lub wyłączamy pamięć podręczną drugiego poziomu (L2 cache). W przypadku procesorów bez pamięci cache L2 (np. Celeron, AMD K5) opcja ta powinna być wyłączona. 
Quick Power On Self Test
uaktywnienie opcji powoduje testowanie urządzeń przy każdym starcie komputer. Wyłączenie opcji skróci czas startu komputera. 
Boot Sequence
określamy kolejność sprawdzania dysków w poszukiwaniu systemu operacyjnego. W nowszych wersjach BIOS-u, oprócz dysków IDE, mamy do wyboru również napędy ZIP, LS-120, CD-ROM oraz napędy SCSI. 
Swap Floppy Drive
włączenie tej opcji powoduje zmianę oznaczeń stacji dysków elastycznych z A na B i odwrotnie. 
Boot Up Floppy Seek
jeżeli nie mamy stacji dyskietek w komputerze, należy tę opcję koniecznie wyłączyć, w przeciwnym wypadku otrzymamy komunikat o błędzie. 
Boot Up NumLock Status
uaktywnienie opcji spowoduje, że BIOS przy starcie uaktywni funkcję NumLock dla rozszerzonej klawiatury. Dzięki czemu wyodrębniona z prawej strony grupa klawiszy przestaje działać jako drugi zestaw kursorów i staje się klawiaturą numeryczną. 
Boot Up System Speed
ta opcja pozwala określić szybkość pracy systemu podczas startu. 
Gate A20 Option
decydujemy w jaki sposób ma być obsługiwana bramka A20. Opcja Fast spowoduje obsługę bramki przez chipset, Normal przez kontroler klawiatury. Bramka A20 decyduje w jaki sposób maj być zapisywane dane w pamięci powyżej 1 MB. 
HDD S.M.A.R.T. Capability
mechanizm umożliwiający automatyczne monitorowanie i powiadamianie użytkownika o możliwości wystąpienia kłopotów z dyskiem twardym (np. uszkodzone sektory) 
Typematric Rate Setting
udostępnia funkcje definiujące odpowiednio częstotliwość powtarzania znaków i czas, który upłynie zanim rozpocznie się powtarzanie. Typematic Rate (Chars/Sec) - ustawiamy liczbę znaków wyświetlanych na sekundę podczas wciśnięcia i przytrzymania dowolnego klawisza. Typematic Delay (Msec) - określamy (w milisekundach), po jakim czasie po naciśnięciu i przytrzymaniu dowolnego klawisza mają być wyświetlane znaki. 
Security Option
jeśli wybierzemy "System", komputer będzie prosił o podanie hasła podczas każdego uruchamiania. Wybranie opcji "Setup" będzie wymuszało na użytkowniku podanie hasła tylko w momencie dostępu do ustawień BIOS-u. 
PS/2 Mouse Function Control
włączenie opcji sprawi że w chwili startu komputer będzie poszukiwał myszy typu PS/2. Jeśli nie zostanie ona znaleziona, przerwanie IRQ12 będzie zwolnione do innych celów. 
PCI / VGA Palette Setup
uaktywnieni tej opcji powoduje że karta graficzna korzystająca z magistrali ISA będzie mogła odczytać paletę barw wykorzystywaną obecnie przez kartę graficzną PCI. W ten sposób unikniemy błędów wyświetlania kolorów, jakie powstają gdy karty ISA zapisują swoje dane bezpośrednio do pamięci karty graficznej PCI. 
Video BIOS Shadow
włączenie tej opcji powoduje skopiowanie BIOS-u karty graficznej z pamięci typu ROM do szybkiej pamięci RAM, co pozwala na szybszy dostęp i ma wpływ na działanie programów i systemów graficznych (MS Windows).

CHIPSET FEATURES SETUP - znajdziemy tu ustawienia specyficzne dla danego typu chipsetu, takie jak: czasy dostępu do pamięci operacyjnej, częstotliwość taktowania magistrali systemowej i procesora, ilość pamięci dostępnej dla kart AGP i inne.

Auto Configuration
wybranie konfiguracji automatycznej powoduje, że komputer sam ustawia parametry pracy pamięci operacyjnej, cache'u oraz częstotliwość taktowania złącza ISA i PCI. W ten sposób skonfigurowany komputer działa poprawnie (na ogół), ale nie zawsze najszybciej. 
DRAM Timing
określa prędkość pracy pamięci RAM. Im niższa wartość, tym szybciej, ale trzeba bardzo uważać, żeby nie przesadzić. 
DRAM RAS# Precharge Time
patrz DRAM Timing 
DRAM R/W Leadoff Timing
liczba cykli procesora przed każdym zapisem i odczytem do/z pamięci (podobnie jak wyżej - im mniej tym lepiej). 
Fast RAS# to CAS# Delay
czas między adresowaniem wierszy pamięci (RAS) i kolumn (CAS). 
DRAM Read Burst (EDO/FPM)
podobnie jak DRAM Timing określa prędkość odczytu pamięci RAM (EDO bądź Fast Page). 
DRAM Write Burst Timing
określa prędkość zapisu do pamięci RAM. 
Turbo Read Leadoff
ustawienie tej opcji w pozycji ENABLED zwiększa wydajność systemów bez pamięci cache. 
DRAM Speculative Leadoff
włączenie tej opcji skraca czas potrzebny na odczyt danych z pamięci. 
PCI Clock Frequency
opcja ta pojawia się rzadko i jest na ogół ustawiana automatycznie. Działa podobnie jak poprzednia, tyle tylko, że częstotliwość szyny PCI może przybierać wartości 25, 30 bądź 33 MHz. 
Peer Concurency
jeżeli jest włączona umożliwia aktywność kilku urządzeń PCI w tym samym czasie. 
Chipset NA# Asserted
umożliwia chipsetowi poinformowanie procesora o nowym adresie pamięci przed dokonaniem wszystkich transferów dla danego cyklu, co podnosi wydajność systemu. 
CPU Memory Access to A0000/B0000
te opcje są w Setupie rzadkością. Ich ustawienie na PCI może zwiększyć wydajność karty VGA. 
CPU Burst Write
włączenie tej opcji w przypadku procesorów Pentium oraz Cyrix M7 zwiększa wydajność systemu. Przy innych procesorach opcja ta musi być wyłączona. 
(L1) Internal Cache Update Mode
tutaj dokonujemy wyboru pomiędzy dwoma trybami buforowania danych przez cache wewnętrzny. Do wyboru mamy Write Through (WT) lub Write Back (WB). Opcja WB jest szybsza. 
(L2) External Cache Mode (L2 Cache Policy)
podobnie jak wyżej, tylko dla cache zewnętrznego. 
IDE PIO Mode
ta opcja pojawia się jedynie w Setupach płyt ze zintegrowanym kontrolerem dysków IDE. Czasem możemy ją odnaleźć w grupie PCI Configuration Setup. Do wyboru mamy tryby od 0 do 4 programowanego wejścia/wyjścia. Im wyższy tryb, tym szybsza obsługa dysku. Najlepiej jednak pozostawić te opcje w pozycji AUTO. Komputer wtedy sam bada, z jakim dyskiem ma do czynienia. Czasem jednak dysk melduje gotowość pracy w trybie, którego tak naprawdę nie obsługuje, i wtedy należy "ręcznie" ustawić właściwy tryb. 
System BIOS Cacheable
powoduje buforowanie BIOS-u i, co za tym idzie, zwiększenie prędkości systemu. 
AGP Apreture Size
pozwala sprecyzować, ile pamięci RAM może być użyte na tekstury wykorzystywane przez karty AGP. 
Memory Hole At 15M-16M
włączenie tej opcji rezerwuje obszar pamięci (od 15 MB do 16 MB) do wykorzystania przez karty ISA, które tego wymagają. (Uwaga - pamięć z tego przedziału staje się niedostępna dla systemu). 
Parallel Port Mode
pozwala na wybór trybu pracy (ECP lub EPP lub oba naraz) portu równoległego w naszym komputerze. Najlepiej wybrać oba naraz, dzięki temu uzyskamy pewność, że będą poprawnie funkcjonować różnego typu urządzenia podłączane do portu równoległego.

INTEGRATED PERIPHERIALS - (zintegrowane peryferia), na tej stronie określamy parametry pracy układów odpowiedzialnych za komunikację wewnątrz komputera oraz między komputerem a urządzeniami peryferyjnymi.

IDE HDD Block Mode
włączenie transferu blokowego powoduje, że komputer wczytuje z dysku do pamięci bloki po kilka sektorów naraz, co zwiększa wydajność twardego dysku. Trzeba jednak uważać - starsze modele dysków nie radzą sobie z tą opcją. Gdy mamy w komputerze nagrywarkę należy koniecznie włączyć tę opcję. 
IDE Ultra DMA Mode
jeżeli dysk twardy zainstalowany w naszym komputerze działa w trybie UDMA, należy uaktywnić tę opcję. IDE Master/Slave PIO DMA/Mode - pozwala ustawić dla konkretnego kanału IDE typ podłączonego do niego napędu, dostępne są opcje: auto, 0, 1, 2, 3, 4. 
On-Chip Primary/Secondary PCI IDE
te dwa ustawienia określają, czy oba kanały kontrolera EIDE są aktywne (ENABLED) i wykorzystują przypisane do nich zasoby. Jeśli nie używamy żadnych urządzeń IDE, przez wyłączenie kanałów zyskamy dwa przerwania do wykorzystania do innych celów. 
Onboard PCI SCSI Chip
(Opcja dostępna tylko w przypadku płyt głównych z kontrolerem SCSI). Jeżeli opcja ta jest dostępna, uaktywnia zintegrowany z płytą główną kontroler SCSI, który następnie zajmuje konieczne do pracy zasoby (przerwanie, kanał DMA). 
USB Keybord Support
włączenie opcji uaktywnia zintegrowany z płytą kontroler USB (Universal Serial Bus). Oczywiście jeśli nie używamy żadnych urządzeń USB, możemy zachować zasoby zarezerwowane dla kontrolera. 
Onboard FDC Controller
opcja ta niemal zawsze powinna być włączona, ponieważ uaktywnia kontroler stacji dyskietek zintegrowany z płytą główną i przydziela mu przerwanie IRQ 6 oraz drugi kanał DMA. Jedynie w przypadku, gdy kontroler na płycie zastępujemy odpowiednią kartą lub w ogóle nie posiadamy stacji dyskietek, możemy opcję wyłączyć. 
Onboard Serial Port
opcja przydzielająca zasoby portom komunikacji. Opcja Auto - automatycznie BIOS przydzieli zasoby. 
Onboard Parallel Mode
tryb pracy portu LPT. Zazwyczaj mamy tutaj do dyspozycji opcje EPP i ECP oraz ich różne kombinacje określające tryb pracy portu drukarki. EPP jak i ECP pracują dwukierunkowo, a przez to znacznie szybciej. Jeśli wszystko działa poprawnie, ECP / EPP jest najlepszym, najbardziej elastycznym i najszybszym trybem pracy. 
ECP Mode Use DMA
możemy w tym miejscu przydzielić lub zablokować kanał DMA dla trybu ECP.

PnP / PCI CONFIGURATION - konfiguracja slotów do kart rozszerzeń. Znajdziemy tu dokładne informacje o wykorzystaniu zasobów komputera, takich jak przerwania IRQ i kanałów DMA. Możemy także zmieniać domyślne ustawienia dla poszczególnych slotów PCI, napędu dyskietek czy urządzeń USB.

PNP OS Installed
ustawienie w tym miejscu wartości Yes sprawia, że BIOS przydziela zasoby jedynie tym komponentom, które niezbędne są do uruchomienia komputera. Za konfigurację wszystkich pozostałych elementów sprzętowych odpowiedzialny jest system operacyjny obsługujący standard Plug and Play - na przykład Windows. 
Resources Controlled By
możemy tu wybrać opcję Auto lub Manual, decydując w ten sposób , czy zasoby mają być w pełni automatycznie rozdzielane przez BIOS, czy też chcemy ten proces kontrolować. 
Reset Configuration Data
standardowo opcja ta ustawiona jest jako Disabled. Jeśli ją uaktywnimy, wówczas przy restarcie komputera, po opuszczeniu menu konfiguracyjnego BIOS-u kasowane są wszystkie dane konfiguracyjne ESCD (baza danych informacji o urządzeniach), a przy kolejnym starcie systemu BIOS rozdziela zasoby na nowo. 
VGA BIOS Sequence
jeżeli nasz komputer ma dwie karty graficzne (jedną opartą na złączu PCI, drugą AGP), możemy za pomocą tej opcji określić priorytety dla tych kart.

POWER MANAGEMENT SETUP - opcje znajdujące się w tym menu umożliwiają redukcję poboru mocy przez nasz komputer.

Power Management
w tym miejscu wyłączamy (DISABLED) lub włączamy (ENABLED) wszystkie funkcje oszczędzania energii. W ostatnim przypadku mamy do wyboru trzy profile: o wysokim (Max Saving), niskim (Min Saving), lub definiowanym przez użytkownika (User Saving) stopniu oszczędności. 
PM Control by APM
jeśli używany przez nas system operacyjny (np. Windows 95) wyposażony jest w mechanizmy APM (Advanced Power Management), wówczas wybierając wartość YES możemy przekazać mu kontrolę nad funkcjami oszczędzania energii. 
Video Off Method
mamy tu do dyspozycji szereg ustawień sterujących wyłączaniem monitora. BLANK powoduje wyświetlanie jedynie czarnego koloru. V / H - Sync+Blank wyłącza dodatkowo sygnały synchronizacji. DPMS Support oznacza, że karta graficzna i monitor są zgodne ze standardem Display Power Management Signalling. 
Video Off After
decydujemy w którym trybie oszczędzania energii ma być wyłączany monitor. N/A - monitor wyłączany niezależnie od trybu. Suspend - monitor zostaje wyłączony gdy komputer przejdzie w stan uśpienia. Doze - monitor zostaje wyłączony w przypadku przejścia w stan uśpienia jakiegokolwiek urządzenia. 
Modem Use IRQ
jeśli do komputera podłączony jest modem, możemy w tym miejscu określić numer przerwania, na którym ma pracować. Wystąpienie tego przerwania będzie "budziło" komputer np. w celu odebrania faxu. 
Doze, Standby i Suspend Mode
te trzy ustawienia określają zachowanie komputera w czasie uśpienia. Zależnie od wybranej opcji w tryb oszczędzania energii przełącza się sam procesor (Doze Mode), dysk twardy i monitor (Standby Mode), lub wszystkie komponenty (Suspend Mode). 
HDD Power Down
określamy tutaj czas bezczynności, po którym wyłączane są dyski, niezależnie od ustawienia opcji Standby mode. 
Wake Up Events in Doze & Standby
w pozycji tej znajdziemy listę przerwań, których aktywność (On) przerywa stan uśpienia komputera w trybie Doze i Standby. W nowszych wersjach BIOS-u funkcja ta ma bardziej rozbudowaną formę i nosi nazwę Reload Global Timer Events. 
Power Down & Resume Events
znajduje się tutaj druga lista przerwań, na której ustawiamy On dla wszystkich komponentów, które mają budzić komputer z trybu Suspend. 
Throttle Duty Cycle
w momencie gdy procesor osiągnie krytyczną temperaturę, system obniży częstotliwość taktowania zegara procesora tak by mógł on ostygnąć. Wartość podawana w procentach. 
VGA-Active Monitor
wybór opcji Enabled sprawia, że każda aktywność karty graficznej budzi komputer z trybu Stanby. 
CPU Fan Off Option
przy ustawieniu wartości Enabled BIOS wyłącza wentylator procesora w momencie przejścia komputera w stan uśpieni. 
AC PWR Loss Restart
określamy, jak nasz komputer ma zareagować na brak zasilania, możemy ustawić opcję ponownego uruchomienia, gdy już komputer będzie zasilany. 
Automatic Power Up
możemy ustawić godzinę, o której komputer ma się automatycznie uruchomić. 
Fan Monitor
pokazuje liczbę obrotów na sekundę wiatraczka na procesorze. 
Thermal Monitor
pokazuje aktualną temperaturę otoczenia procesora. 
Voltage Monitor
pokazuje napięcia podawane na procesor.

LOAD BIOS DEFAULTS -ustawienia producenta; LOAD SETUP DEFAULTS -ustawienia producent płyty głównej. Dzięki tym dwóm opcjom możemy powrócić do standardowych ustawień Setupu BIOS-u. Jest to jednak wyjście ostateczne, bo jak ostrzegają sami producenci płyt głównych - ustawienia te nie są optymalne i dalekie od ustawień dla konkretnych konfiguracji.


SUPERVISIOR PASSWORD- dzięki tej opcji możemy zabezpieczyć komputer przed niepożądaną osobą.


USER PASSWORD - określamy hasło użytkownika broniące jedynie dostępu do ustawień konfiguracyjnych samego BIOS-u.


SAVE & EXIT SETUP - polecenie to umożliwia nam zapisanie zmian wprowadzonych w BIOS-ie, wyjście z setupu i restart komputera. Przedtem musimy potwierdzić nasz wybór, zatwierdzając Y lub N.


EXIT WITOUT SAVING - opcja ta pozwala nam opuścić setup i zresetować komputer bez zapamiętywania zmian dokonanych w BIOS-ie.

---