Christian Paul POL sztuka cyfrowa

Technologie cyfrowe i sztuka nowych mediów rozszerzyły, poddały pod wątpliwość, a nawet przedefiniowały pojęcia przestrzeni publicznej, sfery publicznej i sztuki publicznej. Współczesna kultura w dużej mierze obraca się wokół przepływów danych (tekstowych, wizualnych i dźwiękowych), technologii, komunikacji i interakcji, wspierając ideę społeczności sieciowych, co stawia pytania o działanie, kontrolę i władzę. Jak zauważył David Garcia (1998): „Przepływy te nie są tylko jednym z elementów organizacji społecznej, lecz wyrazem procesów, które dominują w naszym życiu gospodarczym, politycznym i społecznym.” [3] Niniejszy esej stanowi próbę zbadania, w jaki sposób sztuka cyfrowa wykorzystuje sieci elektroniczne do przedefiniowania pojęcia przestrzeni publicznej, poprzez poszerzanie możliwości różnego rodzaju interwencji. W tym kontekście należy rozważyć postawę artystów wobec mass mediów w ogóle, jak również możliwości zrozumienia społeczności sieciowych w relacji do takich pojęć jak autorytet, kontrola i władza. Elektroniczne sieci przyniosły nowe rozumienie tego, co publiczne i otworzyły nowe przestrzenie na artystyczne interwencje. Tak zwana sztuka publiczna ma za sobą długą historię, termin ten był zazwyczaj stosowany w odniesieniu do prac eksponowanych w przestrzeni publicznej, poza miejscami tradycyjnie do tego przeznaczonymi (w tym kontekście muzea i galerie nie stanowią przestrzeni publicznej) lub do działań artystycznych w przestrzeni publicznej. Sztuka publiczna jest zazwyczaj autoryzowana, a niekiedy nawet finansowana przez rządy lub władze panujące nad daną przestrzenią i często bywa wykorzystywana przez totalitarne reżimy w celach propagandowych [1]. Równolegle jednak towarzyszy jej historia "partyzanckiej" sztuki publicznej. Formy sztuki publicznej w swoim założeniu mają być ulotne; polegają na interwencjach uwzględniających specyfikę danego miejsca, dokonanych przez ruchy takie jak Fluxus czy Międzynarodówkę Sytuacjonistów (Situationist International - SI). Sytaucjoniści - ruch o charakterze zarówno artystycznym, jak i politycznym - powstał w późnych latach 50. dwudziestego wieku w wyniku połączenia się kilku pomniejszych grup, w tym Międzynarodówki Lettrystyczneji (Lettrist International) oraz Londyńskiego Towarzystwa Psychogeograficznego (London Psychogeographical Association). Chociaż sytuacjonizm w założeniu odnosił się do teorii i praktyki konstruowania sytuacji w przestrzeni publicznej, jego przedstawiciele celowo unikali definicji, jak również doktryny interpretacyjnej. Polityczny aktywizm, hacktywizm i taktyczne mediaOprogramowanie społeczne można uznać za podkategorię aktywizmu, który ma długą tradycję w historii sztuki i podejmuje problematykę wsparcia niedoreprezentowanych grup, rasizmu, ról płciowych oraz kontroli mediów i informacji. Możliwość wymiany w ramach społeczności sieciowych na nowo zaktywizowała kolektywne strategie, dostarczając nowych sposobów kontaktowania się osób i grup, jak również nowych środków umożliwiających podważenie utrwalonych struktur władzy i kontroli. Filozofia darmowych danych stanowi siłę napędową ruchu open source (oraz ruchu Copyleft), działającego na rzecz nieograniczonej redystrybucji i modyfikacji kodu źródłowego (pod warunkiem, że wszystkie kopie i dokumenty pochodne zachowają te same prawa).Rosnące znaczenie kontroli nad informacją, prywatności i ochrony danych, jak również publiczna debata, dotycząca tych kwestii sprawiły, że sztuka aktywistów wyrosła na nową siłę, której artystyczny świat nie może zignorować; odbyło się kilka wystaw poświęconych aktywizmowi, hackingowi i ruchowi open source. Spośród ruchów artystycznych, które podjęły krytyczną analizę autorytarnej kultury manifestującej się poprzez wykorzystanie mediów, można wymienić grupę Surveillance Camera Players, która urządzała występy przed kamerami do monitoringu, jak również ruch Critical Art Ensemble (CAE). Zarzuty postawione Stevowi Kurtzowi z CAE i jego batalia z wymiarem sprawiedliwości doskonale obrazują jak drażliwymi kwestiami dla władz USA są krytyczna analiza polityki oraz - panującej w obecnym klimacie - restrykcyjnej, autorytarnej logiki [5].Grupy artystycznych aktywistów podejmujące problemy systemów i mechanizmów kontroli muszą, rzecz jasna, postawić sobie pytania dotyczące ich własnej wewnętrznej organizacji. Jak zauważył McKenzie Wark (2002), wewnętrzna struktura tych grup może łatwo stać się odzwierciedleniem relacji władzy z zewnętrznego świata. Innym, bardziej zewnętrznym problemem może być to, że grupa przyciągająca uwagę mediów skoncentruje się jedynie na reagowaniu na swój medialny wizerunek. Jak słusznie zauważa Wark, awangardowe grupy z przeszłości - dadaiści, surrealiści, sytuacjoniści, The Living Theater czy Art& Language - miały często problemy z powodu swojej wewnętrznej struktury, która opierała się na hierarchicznych a nawet dyktatorskich praktykach, jak chociażby wskazany przez Warka „syndrom fabryki Warhola ze źle opłacanymi robotnikami.”[4] Projekty aktywistów w świecie sztuki cyfrowej często stosują strategie takie jak zawłaszczenie, remiksowanie i klonowanie stron internetowych lub wykorzystują cyfrowe technologie jako media taktyczne po to, by ukazać siłę i mechanizmy kontroli tychże technologii. Popularną strategią jest "wywracanie technologii na lewą stronę" i zwracanie uwagi na technologię samą w sobie; wykorzystuje ją Institute for Applied Autonomy w projekcie iSee. iSee to internetowa aplikacja, która tworzy mapy ukazujące rozmieszczenie w przestrzeni miejskiej kamer do monitoringu. [7] Mapy te umożliwiają użytkownikom wybór trasy omijającej zasięg kamer lub chociaż "ścieżki o najsłabszym nadzorze”. Interwencje aktywistów przybierają niekiedy formę hacktywizmu - metody wykorzystującej hacking, a więc łamanie, ulepszanie i przebudowę danych oraz systemów, jako strategię kreatywną, a nie jedynie destruktywną. W spektrum hacktywizmu zawierają się zarówno nieszkodliwe psikusy, jak i działania na granicy prawa. Na przykład grupa The Electronic Disturbance Theater, która określa swoje działania jako "elektroniczne obywatelskie nieposłuszeństwo" urządziła szereg "wirtualnych strajków okupacyjnych" na poparcie rebeliantów-zapatystów w meksykańskim stanie Chiapas, wykorzystując samodzielnie napisaną aplikację internetową Flood Net, która zakłócała działanie wybranych stron internetowych, np.strony prezydenta Meksyku i departamentu obrony USA.[6]Alternatywna przestrzeń internetu podważa nasze tradycyjne, materialne modele własności, praw autorskich i marek. Internet, będąc jednocześnie otwartym systemem i archiwum możliwych do powielenia danych, pozwala na szybką rekontekstualizację wszelkich informacji. Wirtualna nieruchomość firmy lub instytucji może być łatwo skopiowana (sklonowana) i osadzona w nowych kontekstach; jest to taktyka stosowana przez wielu artystów, aktywistów internetowych czy hacktywistów. Ze względu na swoją koncentrację na kwestiach kontroli i rządzenia, sztuka aktywistów i taktyczne media społeczności sieciowych pozwalają na najbardziej dobitne wyeksponowanie problematyki władzy w sferze publicznej. Społeczności te z pewnością przedefiniowały to, czym jest i czym mogłaby być sztuka publiczna, szczególnie jeśli chodzi o problem przestrzeni, która staje się dystrybuowana nie-lokalnie.Christiane Paul jest kuratorem kontraktowym sztuki nowych mediów w Whitney Museum of American Art w Nowym Jorku, dyrektorką Intelligent Agent - organizacji, która jest bazą danych na temat sztuki cyfrowej oraz wykładowcą na wydziale sztuki komputerowej w School of Visual Arts w Nowym Jorku. Jest autorką wielu publikacji poświęconych sztuce nowych mediów, wykłada także na całym świecie na temat sztuki i technologii.

Przypisy
[1] J. Baudrillard, 2003. Requiem for the Media, [w]: N. Wardrip-Fruin i N. Montfort, New Media Reader. Cambridge, Mass: MIT Press, str. 277-288.
[2] A. Galloway, 2004. Protocol: How Control Exists After Decentralization. Cambridge, Mass.: MIT Press.
[3] D. Garcia, 1998. Some Thoughts on Public Domain, [w]: http://www.debalie.nl/artikel.jsp?articleid=12829, (stan z dnia 30 marca 2005).
[4] M. Wark, 2002. Review of Critical Art Ensemble's Digital Resistance: Explorations in Tactical Media, [w]: http://rhizome.org/thread.rhiz?thread=4976&text=10078, (stan z dnia 30 marca 2005).
Materiały z internetu
[5] Critical Art Ensemble, http://www.critical-art.net/
[6] Electronic Disturbance Theater, http://www.thing.net/ ~ rdom / ECD / ecd.html
[7] Institute for Applied Autonomy, iSee, http://www.appliedautonomy.com/isee.html