Jak przejść
przez autostradÄ™?
Najlepiej zielonym mostem
ransport i handel towarzyszą ludzkości od począt- drogowej w krajach zachodniej Europy wyraz
nie spadło,
Tków rozwoju cywilizacji, dlatego też rozbudowa lecz wybudowane ciągi komunikacyjne doprowadziły
sieci komunikacyjnej stanowi ważny aspekt w rozroście do wzrostu urbanizacji wokół powstałych dróg. W Stanach
gospodarczym danego kraju. Autostrady i drogi ekspreso- Zjednoczonych ok. 1% powierzchni kraju został zajęty
we łączą ze sobą odległe od siebie tereny zurbanizowane, przez infrastrukturę drogową, natomiast w Holandii  już
obszary przemysłowe, miejsca wypoczynkowe, umożli- 5%. W Polsce istniejąca obecnie sieć dróg pokrywa łącznie
wiając szybsze przemieszczanie się między nimi. Ponadto 3% terytorium, czyli trzykrotnie więcej niż wszystkie parki
poprawiają przepustowość oraz zwiększają bezpieczeń- narodowe. Aby umożliwić przetrwanie wielu dzikim ga-
stwo na drogach. Inną cechą autostrad jest ich negatyw- tunkom, konieczne jest dostosowanie sieci dróg do po-
ny wpływ na środowisko, przejawiający się m.in. w tzw. trzeb ich migracji. Mowa tutaj nie tylko o nowo budowa-
mgr Szymon Wiśniewski
 efekcie przecięcia . Dla dzikich zwierząt oznacza to utratę nych ciągach komunikacyjnych, ale również o istniejącej
ich naturalnych dróg migracyjnych oraz przestrzeni już sieci transportowej.
życiowej, prowadząc do wypierania gatunków z danego
terytorium. Zabezpieczenie i ochrona naturalnej prze- Przejścia dla zwierząt
Przez pojęcie
strzeni życiowej dzikich zwierząt są nie tylko warunkiem W krajach europejskich o szczególnie wysoko rozwiniętej
 zielonych
ekologicznego wykonywania konstrukcji inżynierskich, ale komunikacji, a równocześnie bogatej przyrodzie, takich
mostów
także naszym moralnym obowiązkiem. jak Niemcy, Francja, Szwajcaria, Austria czy Holandia,
rozumie siÄ™
od kilkunastu lat prowadzone są działania mające na celu
rozwiązania Zagrożenia dla środowiska złagodzenie skutków rozwoju sieci drogowej na środowi-
Ze względu na duże znaczenie transportu dla rozwoju sko. W celu odblokowania szlaków i ścieżek dzikich zwie-
architektoniczne
handlu, turystyki i urbanizacji nastąpił w ostatnich latach rząt oraz przywrócenia im swobody przemieszczania się
stwarzające moż-
dynamiczny rozwój sieci komunikacyjnej w Europie. Auto- budowane są specjalne przejścia, dzięki którym będą one
liwość migracji
strady, w porównaniu z drogami niższych klas, są proeko- mogły przekraczać autostrady i inne drogi, pomimo zasto-
dzikich zwierzÄ…t,
logiczne. Pojazdy poruszają się na nich ze stałą prędkością sowanych ogrodzeń. Przejścia dla zwierząt to najbardziej
mimo istnienia
i w mniejszym stopniu zanieczyszczają środowisko. przyjazne środowisku konstrukcje mieszczące się w pasie
autostrad.
Jednak ze względu na dużą szybkość i wysokie natężenie drogowym autostrady. Przywracają one łączność między
ruchu konstrukcje te są na całej długości ogrodzone. Takie rozdzielonymi ekosystemami, a zwierzętom umożli-
Jednak budowa
zabezpieczenie stanowi barierÄ™ nie do pokonania dla wiajÄ… bytowanie na obszarach znajdujÄ…cych siÄ™ po obu
takich mostów
dzikich zwierząt. Obecnie naturalne powierzchnie lasów, stronach drogi. Pasaże ekologiczne pełnią bardzo ważną
musi być poprze-
łąk czy pastwisk w wielu krajach europejskich są poprze- funkcję podczas migracji gatunków, ponieważ, udrażnia-
dzona wnikliwÄ…
cinane szlakami komunikacyjnymi. Spowodowało to, jąc trasy ich wędrówek, pozwalają na przemieszczanie
analizą życia
że siedliska roślin i zwierząt zmniejszyły się do niewielkich, się osobników na duże odległości, pomimo istnienia in-
dzikich zwierzÄ…t
izolowanych wysp. Prowadzi to do zubożenia składu frastruktury drogowej. Projektowanie przejść dla zwierząt
w bardzo sze- gatunkowego fauny i flory. Kolejne rozdrobnienie areałów wymaga dużej wiedzy przyrodniczej. W celu uzyskania
spowoduje w konsekwencji zupełne wyparcie gatunku informacji na temat zachowań oraz przystosowania ga-
rokim zakresie
z danego terenu. Konstrukcje liniowe stanowią barierę nie tunków do zmieniających się warunków środowiskowych
po to, aby owe
do pokonania dla dużych ssaków tylko wtedy, gdy są one prowadzone są liczne obserwacje. W Niemczech zakłada
mosty były przez
ogrodzone lub występujące na nich natężenie ruchu jest się niektórym zwierzętom kamery, by dokładnie poznać
nie akceptowane.
zbyt wysokie. Dla mniejszych zwierząt, głównie bezkrę- ich trasy wędrówek i sposoby bytowania.
W niniejszym
gowców, powierzchnie dróg stanowią często element
artykule autor
odstraszający. Ponadto należy pamiętać, że jezdnie dróg Zielone mosty
przedstawia są trudne do przejścia zarówno dla małych, jak i dużych Spośród wielu typów przejść dla dzikiej zwierzyny
zwierząt, ponieważ jest to nagi, twardy pas usytuowany najbardziej uniwersalne, a zarazem bardzo skuteczne
doświadczenia
często na nasypie, wzdłuż którego znajdują się rowy i często wykorzystywane jako sposób łączenia rozdzie-
budowania
odwadniające. lonych ekosystemów, są zielone mosty. Szerokie pasaże
zielonych
ekologiczne budowane nad autostradami nadajÄ… siÄ™
mostów w Niem-
Ogólna sytuacja w UE do przeprowadzenia praktycznie wszystkich gatunków
czech jako wzór
Środowisko naturalne w Europie na przestrzeni ostat- zwierząt pomimo zastosowanych ogrodzeń. Niemieccy
dla polskich
nich lat znajduje się pod wpływem ciągłego rozwoju naukowcy wykazali w wynikach badań nad wykorzy-
rozwiązań inży- sieci transportowej. Na terenie Unii Europejskiej w latach staniem i skutecznością przejść dla zwierząt, że zielone
1990-1998 aż 33000 ha powierzchni ziemi (co daje średnią mosty są najczęściej używane przez zwierzynę (ok. 85%
nierskich.
10 ha na dzień)  zniknęło pod nawierzchnią autostrad. wszystkich zarejestrowanych zwierząt). Można je z po-
W samych tylko Niemczech w ostatnich 15 latach rozwój wodzeniem konstruować nad istniejącymi już ciągami
miast i dróg pochłaniał dziennie średnio 100 ha po- komunikacyjnymi w celu udrożnienia korytarzy ekolo-
wierzchni tego kraju, co oznacza, że w ciągu jednej minu- gicznych i umożliwienia migracji gatunków. Ministerstwo
ty zagospodarowano w tym okresie ok. 700 m2 naturalne- Środowiska w Niemczech zdecydowanie zareagowało
86 go środowiska. Pod koniec XX wieku tempo rozwoju sieci na zmiany w przyrodzie, przygotowując projekt zakłada-
most y na świ eci e
Fot. 1. Przejście górne nad autostradą
A395 w środkowych Niemczech,
okolice Brunszwiku
Fot. 2. Zielony most Würtenbergle
na drogÄ… ekspresowÄ… B33
w południowych Niemczech
Fot. 3. Zielony most Weiherholz na drogÄ…
szybkiego ruchu B31 w Badenii-
-Wirtembergii
Fot. 4. Schwarzgraben  masywna
konstrukcja habitatowa
na odcinku drogi B31 w okolicy
jeziora Bodeńskiego
Fot. 5. Zielony most na odcinku A20
Lubeka  Szczecin
1
2 3
4 5
jący wybudowanie do 2020 r. zielonych mostów w 125 burgia  Pomorze Przednie). Projektanci postanowili
najbardziej strategicznych punktach kraju. Od tego czasu w nowatorski sposób połączyć budowlę inżynierską
jak grzyby po deszczu powstają w Niemczech masyw- ze środowiskiem, wykonując konstrukcję nośną w całości
ne konstrukcje habitatowe (fot. 1, 2). Kilka lub nawet z naturalnego materiału budowlanego, jakim jest drewno.
kilkanaście ekoduktów wybudowano na oddanych Jest to pierwszy zielony most tego typu wykonany w Eu-
do użytku w ostatnich latach ciągach komunikacyjnych. ropie i prawdopodobnie także na świecie. Ze względu
Najbardziej spektakularne to droga ekspresowa B31 na ograniczone możliwości transportowe zdecydowano
w Badenii Wirtembergii gdzie na odcinku 10 km znajduje się na system statyczny w formie łuków trójprzegubo-
się aż 6 zielonych mostów (fot. 3, 4). Innym przykła- wych. Konstrukcja nośna została wykonana z dz
wigarów
dem przyjaznej dla środowiska konstrukcji liniowej jest z drewna klejonego B14 o wymiarach b/h = 20/85 cm.
autostrada A20 z Lubeki do Szczecina, na której wybudo- W celu stworzenia możliwie naturalnego środowiska
wanych zostało 10 zielonych mostów (fot. 5) oraz ponad na powierzchni przejścia czasza mostu została pokryta
100 innych przejść dla zwierząt. Do najbardziej znanych, grubą warstwą gleby (od 30 cm w części kalenicowej
a zarazem najlepiej wykonanych konstrukcji habitatowych do 7,0 m w części okapowej). Umożliwiło to płynne
należą dwa szerokie mosty krajobrazowe Fuchswies oraz połączenie ekosystemów po obu stronach przejścia
Aspiholz (fot. 6) w Szwajcarii. Ekodukty te o szerokości przez nasadzenie roślinności posiadającej głęboki system
odpowiednio 200 m i 140 m przyciągają uwagę nie tylko korzeniowy. Rozpiętość dz
wigarów głównych wynosi
wielkością, ale przede wszystkim pomysłowym zagospo- 28 m, co  biorąc pod uwagę wysokie obciążenia grubą
darowaniem powierzchni przejścia. warstwą ziemi  jest wartością dość nietypową. Na kra-
Prawdziwym novum w dziedzinie budowy konstrukcji wędzi przejścia wykonano specjalne ekrany przeciw-
habitatowych jest natomiast zielony most wybudowany hałasowe, które płynnie łączą się z ogrodzeniem pasa
w 2004 r. w okolicach miasta Wilmshagen (Meklem- drogowego. Budowa mostu trwała 3 miesiące, przy czym 87
6
7
na montaż elementów drewnianych potrzeba było zaled- Podsumowanie
Fot. 6. Most krajobrazowy Aspiholz
o szerokości 140 m
wie 14 dni. Zielony most, na wykonanie którego użyto po- Fragmentacja środowiska,  rozrywanie naturalnych
nad autostradÄ… A7 w Szwajcarii
nad 600 m2 drewna, kosztował 1,5 mln euro. Konstrukcja areałów i podział ekosystemów na mniejsze izolowane
Fot. 7. Pierwszy w Europie
ta, której szerokość w osi autostrady wynosi 50 m, została wyspy zostały uznane za największe zagrożenia dla za-
pasaż ekologiczny o drewnianej
bardzo szybko zaakceptowana przez dziką zwierzynę. chowania biologicznej różnorodności gatunków. Rozwój
konstrukcji nośnej
Zastosowanie drewna jako naturalnego materiału budow- i eksploatacja infrastruktury transportowej są jednym
lanego jest ewenementem na skalę światową w dzie- z głównych powodów przeobrażeń w środowisku,
dzinie projektowania konstrukcji habitatowych. Przejście jak również powstania barier pomiędzy podzielony-
to oddaje niespotykaną dotąd symbiozę pomiędzy formą, mi fragmentami przyrody. Należy pamiętać również
materiałem i funkcjonalnością. Pięcioletnia ekspertyza o tym, że ujemny efekt tych zmian jest długoterminowy
wykazała, że most spełnia wszelkie wymagania w zakresie i trudny do określenia. W Europie Zachodniej wybudo-
ochrony przed wilgocią, jak i ochrony przeciwpożaro- wano już wiele zielonych mostów, a inżynierowie nie
wej. Doskonała ocena ekspertów w zakresie nośności wyobrażają sobie projektowania dróg bez uwzględ-
i użytkowalności przejścia zachęciła niemieckich inżynie- nienia potrzeb środowiska. Doświadczenia tych krajów
rów do kontynuowania prac w tej dziedzinie. Obecnie w dziedzinie ochrony przyrody na autostradach powinny
planowana jest w Niemczech budowa kolejnych sześciu być wykorzystane podczas budowy ciągów komunika-
88 zielonych mostów o drewnianej konstrukcji noÅ›nej. cyjnych w Polsce. qð