AUTOR: Ignacy Krasicki
tytul: "Antymonachomachia"

OPRACOWAL : Mariusz Stochla ([e-mail])
----------------------------------------------------------------
---------
PIEć PIERWSZA


Cz�sto pozory �udzĄ s�abe oczy,
Zw�aszcza gdy stanĄ na widok gromadnie,
Cz�sto i malarz w dziele zbyt ochoczy
Zmyli si�, obraz chcĄc wydaą dok�adnie,
5 I w kunszcie nieraz rzemieŚlnik wykroczy,
Kiedy si� w z�oto szych pod�y zakradnie. (szych -
tania poz�ótka) Nie traci przeto kruszec swej korzyŚci:
Szych pe�znie w ogniu, a z�oto si� czyŚci.

J�dzo Niezgody, twoje to sĄ sztuki!
10 Ty, co si� w dzie�ach zjadliwych objawiasz,
Mieszasz si� w kunszta, mieszasz i w nauki,
S�odycze �ó�ciĄ mieszasz i zaprawiasz,
Wk�adasz obmierz�e jarzmo twej przynuki,
A gdy si� tylko niesnaski zabawiasz,
15 Nie doŚą dla ciebie pa�stw, narodów kl�ski,
W cienia zakonne rzucasz grot zwyci�ski.

Twój kunszt zdradny, �eŚ zacisze Świ�te
Nowym podejŚciem mieszaą zamyŚla�a,
Ju�eŚ pocz��a dzie�o przedsi�wzi�te,
20 Ju�eŚ na po�y z twych sztuk korzysta�a.
Niebo s�ug swoich niewinnoŚciĄ tkni�te
Nie dopuŚci�o, byŚ triumfowa�a.
Opowiem, jakeŚ pad�a z piek�ów �ona,
Opowiem, jakeŚ by�a zwyci��ona.

25 Nie pod�a gnuŚnoŚą rzĄdzi�a klasztorem, (chodzi o
klasztor dominikanów) Gdzie si� te sceny wyda�y tragiczne.
Klasztor by� cnoty zawo�any wzorem,
Klasztor obfity w dzie�a heroiczne,
Klasztor od wieków ws�awiony wyborem,
30 Budowa� wszystkie miejsca okoliczne.
Dzielny przyk�adzie, ach, któ� ci� wychwali!
TyŚ tarczĄ twoich, co ciebie dawali.

wi�te wi�zienia mi�oŚą cnoty wznios�a,
NiewinnoŚą twierdzĄ otoczy�a wiecznĄ,
35 �arliwoŚą z Świeckiej marnoŚci unios�a,
Pokora skryciem czyni�a bezpiecznĄ,
Przyk�adnoŚą dzielna w ich cieniu uros�a,
Wiara obron� znalaz�a walecznĄ.
Ukryte Świat�o stan��o na korcu (stan��o na korcu
- wyp�yn��o na wierzch) 40 W nauczycielu, Świ�tym cudotworcu.

W takim schronieniu, lepszy ni� wiek z�oty,
Trawi�y prawe dla Boga ofiary,
W stra�y ubóstwa, pos�usze�stwa, cnoty,
W zaszczycie pewnej nadziei i wiary,
45 W czu�ych zap�dach �arliwej ochoty;
A niebieskimi obdarzona dary
Mi�oŚą, r�kojmia cnoty i za�oga,
S�odzi�a prace dla bli�nich i Boga.

Te J�dza przerwaą zabawy gdy chcia�a,
50 Zbli�a si�, k�dy w g��bokim ukryciu
Ksi�ga "Zakonnej wojny" zostawa�a (chodzi o
"Monachomachi�") P�ód �artobliwy... ChcĄc jĄ mieą w u�yciu,
Tyle przewrotnych kunsztów u�ywa�a,
�e wpad� w jej r�ce; a w klasztornym �yciu
55 ChcĄc wzniecią po�ar, raduje si�, zjad�a,
�e dzie�o przysz�ej niezgody wykrad�a.

Wzbi�a si� w gór�, a jak jab�ko owe,
Co poró�ni�o i ludzie, i bogi,
Niesie p�ód �artów. Gmachy klasztorowe
60 Skoro zoczy�a, wyda�a krzyk srogi,
Cieszy si� widzĄc kl�sk przysz�ych osnow�.
Forty warownej ju� przeby�a progi,
A myŚlĄc wŚciek� o przysz�ym po�arze,
Przebiega szybkim krokiem kurytarze.

65 Staje przed drzwiami mieszkania doktora
Pewna, �e starzec rozkosznie spoczywa.
Omyli�a si�; najpierwszy z klasztora
Do s�u�by bo�ej spieszy i przybywa.
W chórze pó�nocna trzyma�a go pora,
70 W chórze wraz z braciĄ chwa�y bo�e Śpiewa.
Wielka rzecz z zas�ug byą od prawa wolnym,
Wi�ksza - z zas�ugĄ byą prawu powolnym.

Wesz�a, a widzĄc i sprz�ty, i �o�e,
J�kn��a z z�oŚci, czujĄc baŚnie p�onne:
75 Zamiast kotary - wytarte rogo�e,
Wsz�dzie ubóstwo zasta�a zakonne.
KsiĄg mnóstwo, których zrachowaą nie mo�e,
Ledwo obj��y pokoje przestronne;
Sprz�t godny m�drca, godny zakonnika,
80 Jadem jĄ nowym �arzy i przenika.

Rzuci�a pismo, a zawywszy wŚciek�a,
Powróci�a si� do swego �o�yska;
Z niĄ ZazdroŚą zjad�a i Zemsta przewlek�a,
Fanatyzm straszny z daleka i z bliska.
85 Wpad�y, skĄd wysz�y, j�dze w otch�a� piek�a,
Wpad�y w zwyczajne sobie stanowiska;
Tam z �ród�a jady na nowo czerpa�y,
Aby tym dzielniej tru�y, zara�a�y.

Wróci� si� doktor, a gdy pismo czyta,
90 RozŚmia� si�: taka zemsta wielkiej duszy.
Trwoga wyst�pnym tylko przyzwoita:
Kto si� z�ym czuje, tego zarzut wzruszy.
Cienia si� swego boi hipokryta,
Gdy go wewn�trzne przeŚwiadczenie g�uszy.
95 Ubezpieczona w niewinnoŚci swojej,
Prawdziwa cnota krytyk si� nie boi.

Tak brze�na ska�a, gdy niebo si� chmurzy
I gro�ne coraz zbli�ajĄ ob�oki,
Wzrusz si� morze, grzmi chmura wŚród burzy,
100 A choą uderza ba�wan w brzeg wysoki,
Chocia� si� w fluktach zapienionych nurzy, (�ac.
fluktus - ruch wody, prĄd) Chocia� szturm srogi rwie twarde
opoki,
Trwa niewzruszona; pe�znĄ wiatry chy�e,
A ba�wan hardy piasek pod niĄ li�e.

105 Wchodzi Honorat, a pismo podane
Z rĄk od doktora kiedy czytaą bierze,
Na pierwszĄ strof� znaą po nim odmian�:
Miesza si�, p�oni, blednieje w cholerze;
Karty nie sko�czy�, ju� rzuca o Ścian�,
110 Chce drzeą, lecz doktor hamuje w tej mierze.
Sro�y si� starzec dziki i surowy,
Tymi na koniec obwieszcza gniew s�owy:

"Taą to nam korzyŚą za tyle podj�tych
Prac, trudów! Takie wdzi�cznoŚci zadatki!
115 Targa si� Śmia�oŚą na mĄdrych i Świ�tych,
Wyszydza, zjad�a, i ojce, i matki!
A niekontenta z blu�nierstw przedsi�wzi�tych
Ha�bi ró�aniec. Je�eli ostatki
W nas jeszcze cnoty �arliwej zosta�y,
120 Niechaj jej dozna blu�nierca zuchwa�y.

Heretyk sproŚny, Turczyn, jansenita, (jansenizm -
ruch religijny i spo�eczny Ateusz, piek�a zara�ony jadem,
w koŚciele katolickim, pot�piony przez
Oszczerca, z cudzych defektów korzysta, papiestwo, Francja
XVII w.) Godzien najwi�kszej byą kary przyk�adem.
125 Niechaj go ha�ba ogarnie wieczysta
I wszystkich, którzy tym b�dĄ iŚą Śladem,
Niech go..." - Dech usta� ojcu �arliwemu;
Wtem tak si� doktor odezwa� ku niemu:

"Z�orzeczyą, nie wiem, je�eli przystoi
130 Tym, którzy tylko winni b�ogos�awią.
Jad bardziej ran� rozjĄtrza, ni� goi.
Na có� si� pró�nym narzekaniem bawią.
Nie z zemsty pozna Bóg, którzy sĄ swoi;
JeŚli nale�y, jemu jĄ zostawią.
135 A choą nas boleŚą najsro�ej dotyka,
Cierpieą a milczeą - podzia� zakonnika.

Ten, który swoim naŚladowcom wiernym
Za z�e stokrotnie dobrem kaza� p�acią,
Potrafi ul�yą troskom, choą niezmiernym,
140 Potrafi oddaą, co mo�em utracią.
Zyskiem si� zemsty nie zmo�em mizernym,
CierpliwoŚą lepiej nas zdo�a zbogacią.
Darujmy!" - Uciek� Honorat i mrucza�,
A doktor westchnĄ�, który go naucza�.

145 Móg� by� ukaraą, ile prze�o�ony,
Ale �e starszy, nie spieszy� si� z karĄ.
Starzec by� laty i pracĄ zwĄtlony,
A zwyk�Ą wieku swemu tchnĄc przywarĄ,
Nadto by� w zdaniu swoim uprzedzony,
150 Gdy k�ad� zakonnoŚą w równej szali z wiarĄ.
Choą zdro�noŚą widzia�, ale �e przy cnocie,
Przebaczy� doktor �arliwej prostocie.


PIEć DRUGA


Jak chmura, co grom po polach roznosi,
Obieg� Honorat wszystkie kurytarze,
Wsz�dzie wiadomoŚą nieszcz�ŚliwĄ g�osi,
Wsz�dzie o wszcz�tym znaą daje po�arze,
5 O zemst� wszystkich nalega i prosi,
Niechaj to dzie�o i autora skarze.
"Kupcie si� - wo�a - ku wspólnej odsieczy!
Kupcie si� bronią pospolitej rzeczy!"

Na taki odg�os, jak piorunem tkni�te,
10 T�umy si� braci ze wszystkich stron spieszĄ.
RzucajĄ prace i zabawy Świ�te,
A coraz wi�kszĄ gromadzĄc si� rzeszĄ,
Tam idĄ, k�dy �ale rozpocz�te
Wynurza� starzec: wzmagajĄ i cieszĄ.
15 Pró�ne starania. Honorat si� trwo�y,
Im bardziej mi�kczĄ, tym zjadlej si� sro�y.

Tak �a� po puszczach dzikich ob�Ąkana
Z p�odem, którego pilnie dotĄd strzeg�a,
Nag�ym �oskotem myŚliwców zmieszana,
20 Z miejsc si� porywa, na których obleg�a.
Pró�no ucieka; wko�o opasana,
UnoszĄc �ycie, choą p�odu odbieg�a,
Chocia� rĄk usz�a i buja po lesie,
Tkwi grot Śmiertelny, który z sobĄ niesie.

25 Wrzask, krzyk, ha�asy. I proŚbĄ, i wsporem
Nie da si� starzec ub�agaą rozjad�y,
Niezbytym punktu uj�ty honorem.
Gdzie� si� zdro�noŚci nasze nie zakrad�y?
P�dzi. - Ksi�garni drzwi zasta� otworem,
30 Tam wpad�, strwo�one bracia wraz z nim wpad�y.
Jednym zamachem starzec nieu�yty
Wywróci� cztery ksiĄg pe�ne pulpity.

O ty, wszechrzeczy p�odnej rodzicielki.
Dzielny t�umaczu i w lewĄ, i w prawĄ,
35 Którego wielbią musi cz�owiek wszelki!
Ty, coŚ jest Świata naukĄ, zabawĄ,
Per�o pisarzów, o Albercie Wielki, (Albert Wielki a.
Albert v. Bollst�dt, CoŚ tajemnice objawia� tak �wawo,
�y� ok. 1193-1280, Świ�ty, filozof, teolog, Uczczenia godny!
Nieustraszony, przyrodnik pochodzenia niemieckiego,
dominikanin) 40 Spad�eŚ pod szaf� z twoimi kompany.

Wielki Tostacie! ty, coŚ znamienicie (Tostat, Alonso Tostado
- teolog hiszpa�ski, VI w.) Pisa� o wszystkim, o czym pisaą
mo�na,
Nie osiedzia�eŚ si� na twym pulpicie,
Z�oŚą ci� zrzuci�a, ale z�oŚą pobo�na.
45 Pozna� ci� starzec, zap�aka� obficie,
Twym spadkiem myŚl si� powi�kszy�a trwo�na,
A gdy si� coraz wzmaga i roz�arza,
Tak z p�aczem mówi� do bibliotekarza:

"Nie tylko ludziom i ksi�gom uw�acza
50 Bezbo�nik, co si� uwziĄ� na zakony.
Co winien Tostat, �e mu nie przebacza?
Co winien Alfons, ów król uwielbiony?
Zuchwalec Śmia�o grzeszy i wykracza,
"Kroniki" nawet dotknĄ� zaŚlepiony.
55 Niegodzien czytaą pi�knoŚci dobranych:
"Wojska afektów zarekrutowanych".

Wiem, skĄd te z�oŚci i jady pochodzĄ:
Ju� si� Świat zepsu�, a p�ody odrodne
Polorem niby jady swoje s�odzĄ,
60 Nazwiska nawet uczonych niegodne.
Ich to koncepty prawdzie nie zagrodzĄ.
Znajdziem my na nich sposoby dowodne.
UmilknĄ zdrajcy, damy si� we znaki,
Spe�znie z konceptem pisarz ladajaki.

65 Bogdaj to dawni! w ksi�gach nie szperali,
By�o te� lepiej, ka�dy cicho siedzia�.
I có� nowego teraz wybadali?
Bogdajby lepiej o nich Świat nie wiedzia�!
Nie tak to nasi ojcowie dzia�ali,
70 A jeŚli który co pisa�, powiedzia�,
Nie dĄ� si� z swojej mĄdroŚci mniemanej
Ani zaczepia� ksiĄ�ki drukowanej".

"Niejeden g�upi by� wydrukowany -
Biblijotekarz rzek� do Honorata -
75 Druk nie jest pi�tnem chwa�y lub nagany.
Dawniejszych, Świe�szych czasów alternata (alternata -
odmiana, od �ac. alternare - G�upstwo i rozum stawia na
przemiany, - odmieniaą, przeplataą) Jednym je w�z�em
wiĄ�e i przeplata;
Z powszechnej wady my si� nie odkupim,
80 Mo�na i u nas byą mĄdrym i g�upim.

�e si� z prostoty Śmia� pisarz swywolny,
I my si� Śmiejmy, zagadniem go snadnie,
Pozna po Śmiechu, w wyrazach zbyt wolny,
�e fa�sz napisa�; odwo�a dok�adnie.
85 B�dziem si� dĄsaą? Nie b�dzie powolny,
Gorszy jad mo�e w pióro mu si� wkradnie.
A kto wie wreszcie, czyli nie chcia� u�yą
Tego sposobu, aby si� przys�u�yą?"

"Pi�kna przys�uga! Paszkwilem, potwarzĄ?"
90 "Pos�uchaj tylko, ojcze Honoracie,
Ró�ne si� myŚli wierszopisom marzĄ,
Jeszcze ich trybu zupe�nie nie znacie.
Bywa cz�stokroą, gdy si� zbyt roz�arzĄ,
�e mniej pami�tni o s�awy utracie,
95 Zbyt letko cudzĄ dotkliwoŚą t�umaczĄ!"
"Z�y to Śmiech, ojcze, gdy na niego p�aczĄ!"

"Targa si� paszkwil na niewinnoŚą trwo�nĄ,
Zara�a jadem, na z�e zbyt ochoczy;
Satyra, cierpieą nie mogĄc rzecz zdro�nĄ,
100 Karze bez wzgl�du, wyrzuca na oczy;
Krytyk �arliwoŚą ma, ale ostro�nĄ,
miechem poprawia, jadem nie uw�oczy,
A kunsztu jego te prawe sposoby:
Wyst�pek karaą, oszcz�dzaą osoby".

105 "Ale mnie wytknĄ�!" "Przypadkiem si� sta�o".
"Jak to przypadkiem? Szydzią moje lata!"
"W myŚli to jego mo�e nie posta�o,
Os�awiaą, szydzią z ojca Honorata.
Co tam wyrazi�, u nas si� nie dzia�o,
110 Jaka� stĄd s�awy byą mo�e utrata?
Nigdy si�, ojcze, taki nie frasuje,
Który zarzutu przyczyny nie czuje.

Hazard nadarzy� twe imi� w pisaniu,
Ale opisa� nie tym, czym ci� znajĄ.
115 Albo� upartym jesteŚ w twoim zdaniu?
Albo� ci� o z�oŚą bracia posĄdzajĄ?
Albo� nie trawisz dni, nocy w czytaniu?
Albo� ci� flaszki przyjacielem majĄ?
DobrzyŚcie, mĄdrzy, na ksiĄ�kach si� znacie;
120 To nie o tobie, ojcze Honoracie".

"Pi�kne to s�owa, ale nic nie znaczĄ,
- KrzyknĄ� Honorat - Śmia� si� z nas do woli!
SĄ uprzedzeni, co dobrze t�umaczĄ
To, co jest skutkiem nieprawej swawoli.
125 Niech mi m�drkowie dzisiejsi wybaczĄ,
Jak to nie sarknĄą, kiedy kogo boli!
Po�al si� Bo�e, widz�, naszej pracy!
I waszeą zmodnia�, ojcze Bonifacy".


PIEć TRZECIA


Bogdaj to zasnĄą! Byle sen by� smaczny,
Mniejsza, na mi�kkim �o�u czy na �awie.
Bogdaj to zasnĄą! Chocia� sen dziwaczny,
S�odsze te baŚnie ni� troski na jawie.
5 Niechaj mnie �udzi, niech b�dzie opaczny,
Stawia cz�stokroą w szcz�Śliwej postawie.
P�ynĄ w Śnie mi�ym rozkoszne momenty,
Nie ŚpiĄ królowie, spa� ojciec Gaudenty.

MyŚli swobodna! twoje to sĄ dzie�a,
10 Ty prace wie�czysz rozkosznym uŚpieniem,
A co zbyt skrz�tnym staraniem uj��a,
Najpo�Ąda�szym wracasz zasileniem.
GnuŚnoŚą, co twardym letargiem zasn��a,
Nie zna snów smacznych, m�y za przebudzeniem.
15 UsnĄ� Gaudenty w spokojnej zaciszy,
Powszechnej trwogi nie czuje, nie s�yszy.

Postrzeg�a J�dza, co si� wrzawĄ cieszy,
�e na ustroniu rozkosznie spoczywa
Jeden Gaudenty z tak gromadnej rzeszy;
20 Jadem si� nowym sro�y, zapalczywa:
Do jego celi szybkim krokiem spieszy.
NowĄ si�, zdradna, postaciĄ okrywa
I �eby wsparcia dzielniejszego dostaą,
Bierze na siebie �arliwoŚci postaą.

25 wi�tym pozorem tai myŚli zjad�e,
Pokornym s�odzi jad swój u�o�eniem:
Spuszczone na dó�, zmru�one, zapad�e,
Pa�ajĄ oczy jaskrawym p�omieniem,
Usta zsinia�e i lica wyblad�e,
30 G�os dr�Ący, coraz przerwany westchnieniem.
W takĄ si� postaą J�dza przemieni�a,
Do Gaudentego kiedy przystĄpi�a.

"pisz - rzecze - wtenczas, kiedy drudzy czujĄ,
Za�ywasz wczasu, kiedy bracia p�aczĄ;
35 GnuŚne umys�y nieprawie pró�nujĄ,
Zbyt wolnie kiedy powinnoŚą t�umaczĄ.
Nie tak si� dzieci matce wys�ugujĄ,
Nie tak jej wdzi�cznoŚą oddajĄ i znaczĄ.
JeŚli masz serce, porwij si� i wzmagaj,
40 JeŚliŚ syn jeszcze, wsta�, ratuj, wspomagaj!"

Gdyby si� by�a J�dza nie umkn��a,
By�by jej dosta� za pierwszym zamachem,
Tak si� w Gaudentym z�oŚą sroga zaj��a.
Z�oŚą, rozpacz, zjad�oŚą powi�kszona strachem,
45 Wzmaga si� ra�no na wspania�e dzie�a.
J�dza tymczasem ju� buja nad dachem.
ZajĄwszy �Ądz� zemsty niewygas�Ą,
Ju� strasznej wojny da�a srogie has�o.

Jak syn Alkmeny, gdy na wielkie sprawy, (syn Alkmeny -
Herakles) 50 Bitwy z olbrzymy i smoki wychodzi�,
Pa�ajĄc ch�ciĄ wiekopomnej s�awy,
NadziejĄ bitwy �Ądze zjad�e ch�odzi�,
Zdobycz nemejskĄ, zysk s�awnej wyprawy,
Przywdziewa�, gdy na nieŚmiertelnoŚą godzi� -
55 Tak i Gaudenty w tej walnej potrzebie
Porwa� za kaptur i wdzia� go na siebie.

Wypad� rozjad�y, sam nie wie, gdzie leci,
Wo�a na bitw�, choą bez przeciwnika:
"Do mnie, kto Śmia�y, do mnie, moje dzieci! -
60 Wo�a, a coraz �wawiej si� pomyka -
Kogo trwo�liwoŚą podlĄca nie szpeci
Kogo zaszczyca imi� zakonnika,
Kupcie si� ze mnĄ, nacierajcie �wawo
Tak si� najlepiej utrzymuje prawo".

65 Noc by�a jeszcze, a s�abe promienie
Najpierwsze zorze puszczaą zaczyna�y.
S�yszĄ krzyk bracia i nag�e wzruszenie,
S�yszĄ jak echo gmachy powtarza�y;
Nowy strach nasta�, nowe zatrwo�enie.
70 StanĄ� z swoimi Honorat struchla�y,
A gdy si� ku nim Gaudenty przybli�a,
Uciek�a rzesza trwo�liwa i chy�a.

Zosta� Honorat laty oci��a�y,
Strach nogi zemdli�, przera�a i mroczy;
80 Postrzeg� go z dala bohatyr zuchwa�y,
Niezwyk�ym p�dem ku niemu przyskoczy.
Pad� z strachu starzec na po�y zmartwia�y,
Ju� ciosu czeka, nie Śmie podnieŚą oczy.
Ju� si� na niego Gaudenty zamierzy�,
85 Wtem pozna� starca i gniew swój uŚmierzy�.

"Ty�eŚ to, ojcze?" - zdziwiony zawo�a�.
"Jam jest - rzek� starzec - co was wszystkich broni�. Na
to los srogi staroŚą mojĄ chowa�,
Tegom si�, n�dzny, doczeka� przy zgonie,
90 �e lada bajarz b�dzie nas strofowa�
I w ca�ym szuka� zdro�noŚci zakonie.
Z�Ącz, bracie, pomoc, zwo�aj m�odzie�, starce,
Zgi�my z honorem lub zgn�bmy potwarc�!

Niechaj nas pozna, co si� targaą wa�y,
95 Niech pozna smutnym doŚwiadczeniem swoim,
Niech wie, w jakowej jest nasz honor stra�y,
Niech wie, jak pró�nych dĄsa� si� nie boim,
Niech si� i drugi, i trzeci odwa�y,
Choą i najwi�kszĄ liczb�, uspokoim.
100 Gniew, co ma honor zgromadzenia w pieczy,
ZgubĄ przeciwnych rany swoje leczy.

Do argumentów!" "A ksiĄ�ki tu po co? -
KrzyknĄ� Gaudenty, nowym zdj�ty jadem. -
Niech si� m�drkowie nad ksi�gami pocĄ
105 I pyszniĄ dumnym maksym swoich sk�adem!
R�ka, nie pióro, b�dzie nam pomocĄ,
Id�my powszechnym i ubitym Śladem:
Kiedy potrzeba znieŚą z siebie zel�ywoŚą,
Gdzie moc lub sztuka, tam jest sprawiedliwoŚą. (sztuka - tu:
podst�p)

110 Dawne to bajki o cnocie, nauce,
wiat polerowny te czcze Świat�a zgasi�,
PodejŚciu szcz�Ście przypisa� i sztuce,
Zbrodni� szcz�ŚliwĄ uczci� i okrasi�,
A niepodleg�y sumnienia przynuce,
115 Zdradnie si� sro�y�, zdradnie si� i �asi�.
Któ� teraz w cnocie wsparcia b�dzie szuka�?
Ten wielki, mĄdry, kto zdar�, kto oszuka�.

I my tak czy�my, gdy nas losy muszĄ,
A radzią sobie inaczej nie mo�na.
120 Kiedy moc, podst�p Świata teraz duszĄ
I wszystko chytroŚą posiad�a ostro�na,
Kiedy szcz�Śliwi, co si� o z�e kuszĄ,
A w niewinnoŚci ju� nadzieja pro�na,
Trudno si� teraz odwo�aą na cuda:
125 BĄd�my jak drudzy, a wszystko si� uda".

Tak duch zajad�ej J�dzy pop�dliwy
WskroŚ umys� z�oŚciĄ zdj�ty opanowa�.
Struchla� Honorat na takowe dziwy,
Nag�ej odmiany kiedy nie pojmowa�,
130 Nie Ścierpia� blu�nierstw, lubo zemsty chciwy,
Przecie�, a�eby w z�oŚci uhamowa�,
Mi�kczy� zawzi�toŚą, zbytek jadu s�odzi�.
Ju� te� dzie� jasny po zorzach nadchodzi�.


PIEć CZWARTA


Rzadko si� kradzie� nada kradnĄcemu,
Choą jĄ i pi�knym nazwiskiem przywdziejem,
Choąby s�u�y�a dobru publicznemu,
Nie oczyŚci si� i tym przywilejem.
5 Mówmy wi�c szczerze, mówmy po dawnemu:
Ktokolwiek kradnie, ten zaw�dy z�odziejem.
Pi�knie czy szpetnie, pomaga czy szkodzi,
Niech b�dzie, jak chce, a kraŚą si� nie godzi.

O "Wojno mnichów!" takeŚ w r�ce wpad�a,
10 TakeŚ si� najprzód zjawi�a na Świecie:
P�ochoŚą ci� z twoich kryjówek wykrad�a,
CiekawoŚą fraszki stawi�a w zalecie,
Z�oŚą ci� roznios�a Ślepa i zajad�a,
A s�awa, która rada bajki plecie,
15 Za rzecz szacownĄ, gdy uda�a baŚnie,
Prys�aŚ jak iskra, co parzy i gaŚnie.

Byli, którzy ci� s�usznie zwali fraszkĄ,
A powa�niejszĄ zatrudnieni pracĄ,
GardzĄc wspaniale nikczemnĄ igraszkĄ,
20 Nie czytajĄc ci� rzekli, �eŚ ladaco.
Drudzy, nie wzd�ci tak powa�nĄ maszkĄ,
Nad zgrajĄ wierszów gdy czasu nie tracĄ,
Rzekli: "D�wi�k pró�ny, co pozory kryŚli,
Niewart uczonych czytania i myŚli".

25 Rodzaj poetów, co si� z s�owy pieŚci,
Niegodzien u nich wzgl�du i szacunku,
M�drzec, wa�Ąc istoty i treŚci,
M�drzec, majĄcy wyroki w szafunku,
W gminnych umys�ów t�umie takich mieŚci
30 I w najpodlejszym osadza gatunku,
Co kunsztem s�owa uk�adajĄc zr�cznie,
�agodnym d�wi�kiem omamiajĄ wdzi�cznie.

I sprawiedliwe by�y takich zdania,
Co im o dobro kraju tylko chodzi:
35 "Có� wiersz pomo�e do praw uk�adania?
Albo� si� zbo�e po wierszach urodzi?
Pró�ne sĄ, p�oche, niewarte s�uchania,
Wi�c si� ich pisaą i czytaą nie godzi.
Nic nie probujĄ, a po có� je chwalią?
40 Najlepiej bajk� i bajarza spalią.

Spalią do szcz�tu". Ale nim go spalĄ,
Wróąmy tymczasem do naszej powieŚci.
Bajk� czy prawd� ci ganiĄ, ci chwalĄ,
Tym jest przyczynĄ Śmiechu, tym boleŚci.
45 Jedni si� chlubiĄ, a drudzy si� �alĄ,
Zgo�a zwyczajnym trybem wszystkich wieŚci
Mia�o los dzie�o, co po r�kach chodzi:
Z�e, gdy przymawia, dobre, gdy godzi.

Po niejednego zakĄtkach klasztora
50 Posz�o na ogie�; w drugich zachowane.
Ci b�ogos�awiĄ, a ci klnĄ autora;
Zgo�a umys�y by�y rozerwane.
Pan wicesgerent Śle instygatora (instygator - �ac.
instigator - pod�egacz, I w przysz�ych sĄdach rokuje
przegran�. tu: oskar�yciel publiczny) 55 A jejmoŚą ró�nie:
krzykliwa lub cicha, (jejmoŚą - �ona wicesgerenta) Gniewa
si�, mi�kczy, p�acze i uŚmiecha.

Szcz�Ściem, i wielkim, dla dzie�a autora
Nigdy Hijacynt w jej domu nie goŚci�;
Nikt tam nie bywa� prócz ojca przeora,
60 Lecz ojciec przeor ustawicznie poŚci�,
A jeŚli biera� ojca promotora,
Hijacynt takich wizyt nie zazdroŚci�:
PogardzajĄcy marnymi igraszki,
Pilnowa� wiernie ksiĄ�ek, a nie flaszki.

65 Prawda, �e pi�kny, udatny i ho�y,
Prawda, �e patrzeą na niego a� mi�o.
Albo� byą pi�knym nie ma s�uga bo�y?
Albo� to grzecznym byą si� nie godzi�o?
Wdzi�czna jest skromnoŚą, gdy postaą u�o�y,
70 Zda si�, i� nowych z niĄ wdzi�ków przyby�o.
Niechaj wyst�pek wydaje si� sproŚnie.
Cnocie wdzi�k nowy niechaj coraz roŚnie.

Mo�na jĄ Śmiele z grzecznoŚciĄ skojarzyą.
I owszem, taka lepiej przyk�ad wdra�a;
75 Nie jej to przymiot sro�yą si� i swarzyą,
Dzikim wspoj�rzeniem nigdy nie odra�a,
Nie umie pró�nie dziwaczyą i marzyą
Ani si� p�ochym podej�rzeniem zra�a.
Przyk�adny mile, dziwacznie niesprzeczny,
80 Ojciec Hijacynt by� Świ�ty i grzeczny.

Ani on wiedzia� co drukiem podano,
Po�yteczniejsze bawi�y go dzie�a;
Gdy ju� wieŚą dosz�a, co wydrukowano,
Ani go wtenczas ciekawoŚą uj��a;
85 Przeczyta� wreszcie, co o nim pisano,
Lecz si� myŚl mŚciwa w sercu nie zawzi��a.
Ani si� rozŚmia�, ani si� zasmuci�,
Lecz dwakroą ziewnĄ� i pismo porzuci�.

Tak orze�, górnym wybuja�y lotem,
90 Ledwo poglĄdaą na niziny raczy,
A piorunowym nie przel�k�y grzmotem,
Kiedy ptasz�ta pod sobĄ obaczy,
Skrzyde� wspania�ych straszy je �oskotem
I gdy w ostatniej postrze�e rozpaczy,
95 Rzuca plon pod�y, a lotnymi pióry
Ponad ob�oki wzbija si� i chmury.

Nie z or�ów rodu by�, choą przewielebny,
Ojciec Gerwazy od Zielonych wiĄtek.
Lubo Hijacynt da� przyk�ad chwalebny.
100 I do dzia�ania szacowny poczĄtek.
Wzgardzi� nim ojciec, rady mniej potrzebny,
Wzgardzi�, a rzeczy nowy snujĄc wĄtek
Bra� je do serca; a gdy zemst� knowa�,
Z rzeszĄ si� braci ukonfederowa�.

105 Wi�c chcĄc, by jeszcze wi�ksze znale�ą wsparcie,
Wzywa� na pomoc inne zgromadzenia.
Zasta� u forty, jakoby na warcie,
Pann� Dorot�, co chwa�� imienia
StrzegĄc, na zemst� czuwa�a otwarcie:
110 Od najpierwszego za czym pozdrowienia
Zamiast potocznych dyskursów zabawy
O srogiej burzy wszczĄ� si� dyskurs �wawy.

Tam si� dowiedzia� w zapalczywej mowie,
W srogim wej�rzeniu, udatnym geŚcie
115 O ca�ej rzeczy dok�adnie osnowie,
Co powiedano i na wsi, i w mieŚcie,
Zgo�a, co tylko nowinĄ si� zowie,
Co usta wywrzeą zdo�a�y niewieŚcie.
Wszystko to by�o powiedziane ró�nie:
120 �wawo, dok�adnie, zwi��le i pobo�nie.

Us�ysza�, jako autor z�ego dzie�a
Od bezbo�ników na to namówiony,
Jako go zysków nadzieja uj��a,
I nawet o tym zosta� upewniony,
125 Jakie bezbo�noŚą ukaranie wzi��a:
Jak w Świ�tej ziemi nie by� pogrzebiony;
Jak panna Anna na rozstajnej drodze
Widzia�a w ogniu j�czĄcego srodze.

Szcz�Ściem kur zapia�. "Niech�e sobie pieje!
130 - KrzyknĄ� Gerwazy - a ja nie mam czasu!"
Wi�c wszed� za fort�, wzmagajĄc nadzieje.
Wszed�, a wŚród zgie�ku, wrzawy i ha�asu
Gdy s�yszy, jako Honorat boleje,
A�eby z�emu zabie�eą zawczasu,
135 Aby obwieŚcią, skĄd z�ego przyczyna,
Wprzód odkaszlnĄwszy, tak mówią zaczyna:

"O bracia! choą wy bieli, my kafowi,
Nic to jednoŚci serdecznej nie szkodzi:
Ka�dy z nas wdzi�cznoŚą winien zakonowi,
140 Bo z tego �ród�a szcz�ŚliwoŚą pochodzi.
�Ączmy si� przeciw nieprzyjacielowi,
Z ma�ych z�Ączonych rzecz wielka si� rodzi".
"Prawda - Honorat rzek� - i ja wiem o tym,
To napisano na czerwonym z�otym". (w tym przypadku
chodzi o dukat holenderski
z napisem zaczerpni�tym z Sallustiusza: 145 Wi�c go
zaprasza w izb� zgromadzenia, Concordia res parvae
crescunt, discordia et Gdzie si� �arliwi na odsiecz kupili.
maximae dilabuntur - dos�ownie: ZgodĄ Pospolitego tam
centrum ruszenia, rzeczy ma�e si� �ĄczĄ, niezgodĄ,
Tam �ród�o rady, jak b�dĄ walczyli. i najwi�ksze,
na cz�Ści sĄ rozbite) Na powszechnego odg�os zaproszenia
150 Hurmem si� zewszĄd radni gromadzili.
Szed�, tkni�ty zemstĄ i punktu honorem,
Pan wicesgerent, ksiĄdz proboszcz z doktorem.


PIEć PIńTA


Na wielkie dzie�o trzeba si� zdobywaą.
Fraszka pod TrojĄ i bitwy, i rady!
Kogo� na pomoc w tej potrzebie wzywaą?
Do Muz si� udaą czyli do Pallady?
5 Czy na pegazich skrzyd�ach podlatywaą,
A dawnych bajek wskrzeszajĄc przyk�ady,
Kiedy si� powieŚą heroiczna wszczyna,
Do snu zach�caą w imi� Apollina?

Wielkie przyk�ady do naŚladowania
10 I drog� widz� przed sobĄ nieciasnĄ;
Chluba nie wabi pióra do pisania,
Zabaw� kryŚl� i cudzĄ, i w�asnĄ.
Czytelnikowi nie broni� ziewania:
ChcĄ spaą czytajĄc, niechaj�e i zasnĄ.
15 Ja, rzecz stosujĄc do miary i wzrostu,
Co wiem, co nie wiem, opowiem po prostu.

Zesz�y si� czapki, birety, kaptury,
A, co najwi�ksza, i g�owy nie lada.
Pan wicesgerent, burzliwej natury,
20 Plant� zemszczenia najpierwszy uk�ada; (planta - plan)
Wi�c si� nadĄwszy rzek�: "Z�e koniunktury,
MoŚci panowie! Za czym moja rada:
JĄą si� sposobów dobrych. To, co myŚl�,
Opowiem krótko i jawnie okryŚl�.

25 Najprzód ten zdrajca, co z nas si� naŚmiewa�,
Niech pozna, �eŚmy dobrzy w odpowiedzi.
Tym grzeszy�, �e si� zemsty nie spodziewa�,
Swoja pod�oŚciĄ zas�oniony siedzi,
Niewart, �eby si� cz�ek zacny na� gniewa�.
30 Z tym wszystkim niech go karanie uprzedzi:
JeŚli plebeius, zbią go bez litoŚci, (plebeius - �ac.
cz�owiek z nizin spo�ecznych, JeŚli szlachcic, pozwaą
jegomoŚci! tu: ch�op lub mieszczanin)

Ró�ne mogĄ byą sprawy, aktoraty,
A ja na wszystkich nie�le dopilnuj�:
35 Niech no si� tylko odezw� zza kraty,
Niech wezm� na cel, tak go odmaluj�,
Takie wynajd� na� prejudykaty,
(prejudykat - orzeczenie sĄdowe Zgo�a, co umiem, co mog�,
poczuje. stanowiĄce precedens prawny od �ac.
Wprzód za to, �e si� Śmia� z blu�nierstwy ozwaą,
praeiudicatus - przesĄdzony) 40 Z Aryjanismi regestru go pozwaą.

Móg�by i crimen status byą na stole (crimen
status - �ac. zbrodnia stanu) Za to, �e z królem chcia�
wadzią W�grzyny, (chodzi o przerwanie handlu z W�grami -
Lecz ja to wy�szej w�adzy oddaą wol�. g�ównym
dostawcĄ win) Mnogie sĄ dalej oskar�e� przyczyny:
45 Ojcy lektory niech myŚlĄ o szkole,
Duchowni niechaj broniĄ dziesi�ciny,
A nasz ksiĄdz pra�at przez swój wielki rozum
We�mie w opiek� vitrum gloriosum. (vitrum
gloriosum - olbrzymi puchar)

Co si� mnie tycze, wiem ja, co si� stanie:
50 Pozna jegomoŚą..." Wtem machnĄ� obuchem.
KrzyknĄ� Gaudenty: "Dobrze tak, mospanie!
To mi to sposób, co Śwista nad uchem!
Na nic si� nie zda pozew i gadanie,
Po co to straszyą widzeniem i s�uchem!
55 Kto chcia� byą naszej przyczynĄ niedoli,
Kto nas zaczepi�, niech czuje, co boli!"

Jak za powstaniem mi�ego wietrzyka
W rozleg�ej puszczy liŚą wdzi�cznie szeleŚci,
Coraz si� echo szerzy i pomyka,
60 Coraz s�uch szeptem rozkosznym si� pieŚci,
Tak w gromadnego liczbie zakonnika
Krzyk Gaudentego has�em dobrych wieŚci.
Nieukojone majĄce urazy
Wzmogli si� Rafa�, Marek i Gerwazy.

65 Trzy to filary swego zgromadzenia,
Trzy to pociechy braci rozrzewnionych.
Pierwszy z nich, zwyk�e dawszy pozdrowienia,
W s�owach dobranych, zwi�z�ych i uczonych
Od gór liba�skich wszczĄ� asumpt mówienia;
70 SpuŚci� si� potem, a wszystkich, zdziwionych,
I duchownego, i Świeckiego stanu,
CiĄgle prowadzi� do rzeki Jordanu.

Dopiero� stamtĄd jak si� wzbi� do góry,
Jak zaczĄ� lataą, z oczu wszystkich zniknĄ�;
75 G�os tylko s�ychaą, wzrok widzieą ponury,
Gest gro�ny, jakim zadziwiaą przywyknĄ�.
Wtem, kiedy wspomnia� heliko�skie córy, (heliko�skie
córy - Muzy) WskroŚ poruszony wicesgerent krzyknĄ�:
"To mi to mówca, co si� a� cz�ek zl�knie,
80 Kiedy to raz wraz i górno, i pi�knie!"

Sz�a dalsza kolej, a ojcy wielebne,
Ra�niej m�odzie�y otoczone gronem,
Zdobywa�y si� na rady potrzebne,
Ka�dy za swoim obstawa� zakonem,
85 Pe�z�y, nikn��y zamachy haniebne.
Wtem seraficznym akcentem i tonem, (seraficznym
- franciszka�skim) Okryty laurem kaznodziejskiej pracy,
Podniós� grzmotliwy g�os ojciec Pankracy:

"A póki� - krzyknĄ� - barbarzyniec w b��dzie,
90 Zoil przebrzyd�y, co si� na nas miota, (Zoil -
grecki retor i filolog z IV w. A póki� szarpaą naszĄ s�aw�
b�dzie? p.n.e., ostro krytykowa� Homera, I
blu�nią, zdrajca, subtelnego Szkota? tu: z�oŚliwy
krytyk) A póki� w równym szeregu i rz�dzie
Z nim stawaą b�dĄ ci, których robota
95 Do tego zmierza ustawnie, koniecznie,
Aby nas zgn�bią i os�awią wiecznie?

A póki�..." Nadto rozpoczĄ� by� �wawie,
Przeto go kompan strwo�ony, mniej bacznie,
ChcĄc ciĄgnĄą za p�aszcz, g�asnĄ� po r�kawie;
100 I chocia� mniema�, �e by�o nieznacznie,
Tak zmiesza� mówc�, i� oniemia� prawie.
Chce mówią, ale s�owa sz�y opacznie,
Wi�c, co tak �wawo ju� mia� si� ku wojnie,
Skry� g�ow� w kaptur i usiad� spokojnie.

105 Zamilkli wszyscy. Wtem z miejsca si� ruszy�
Doktor i zaczĄ� namieniaą o zgodzie.
Pró�no namienia� - przytomnych obruszy�,
Nawet tych, którzy byli na odwodzie.
Wrzask zjad�ej t�uszczy mówiĄcego zg�uszy�;
110 Wi�c, upewniony o pewnej przeszkodzie,
Umilk�. Natychmiast �wawe wojowniki
Coraz gro�niejsze wznawia�y okrzyki.

Jak wichry, nagle kiedy wypadajĄ,
Wspienione wody i mĄcĄ, i burzĄ,
115 Pró�no si� trwo�ne majtki wysilajĄ,
Razem z okr�tem w dnie morskim si� nurzĄ;
Powstaje Neptun, wiatry ucichajĄ,
Spokojne wody, nieba si� nie chmurzĄ -
Tak proboszcz skoro w stó� pi�ŚciĄ uderzy�,
120 Ucich�a wrzawa i krzyk si� uŚmierzy�.

"A moje zdanie - rzek� - moŚci panowie,
Duchowni, Świeccy, wielebni, wielmo�ni,
Po co si� gniewaą? W tej ksi�gi osnowie
Có� jest, �ebyŚcie mieli byą tak trwo�ni?
125 Czy� to w poeciej marzy�o si� g�owie,
Ma tych obra�aą, co mĄdrzy, pobo�ni?
Na co si� zemsty z�ych sposobów chwytaą?
JeŚli z�e pismo, to go i nie czytaą.

Je�eli kszta�tne, dobrze napisane,
130 Czytajmy, �artu nie biorĄc do siebie.
By�o podobne niegdyŚ udzia�ane
I na pra�aty. W takowej potrzebie
Ci si� rozŚmieli, ci dali nagan�,
A czas, zazwyczaj co urazy grzebie,
135 To zdzia�a�, co si� pospolicie dzieje:
Nikt si� nie gniewa, a ka�dy si� Śmieje.

I ja tak radz�, a �em w tych dniach prawie
Przypadkiem pismo o tej wojnie czyta�,
�e pos�u�y�o ku mojej zabawie,
140 mia�em si� i ja, o reszt� nie pyta�.
Poetom Śni si� czasem i na jawie,
Któ� by wi�c bajki za prawd� poczyta�?
Puchar opisa�! I có� w tym jest z�ego?
Niech przyjdzie do nas, wypijem do niego".

145 Tak mówi� pra�at, a wyraz �agodny
Mi�e uczucie w s�uchajĄcych sprawi�:
Wzrok niegdyŚ dziki stawa� si� pogodny,
A co si� nader zapalczywym stawi�,
Pan wicesgerent mniej do bojów zgodny,
150 Honorat srogi ju� si� u�askawi�,
Gaudenty nawet ju� nie tak ochoczy.
Wtem nowy widok ŚciĄgnĄ� wszystkich oczy.


PIEć SZąSTA


Jaki� to widok, który by odmiany
I nowĄ rzeczy osnow� przywodzi�?
Có� to za widok tak niespodziewany,
I� naradzeniu wielkiemu przeszkodzi�?
5 Jaki� to koniec: z�y czy po�Ądany,
Po tylu wielkich przygodach nadchodzi�?
I jak przemyŚlnym wzniecon wynalazkiem?
Opowiem. Drzwi si� otworzy�y z trzaskiem.

W�aŚnie naówczas wieszczym zdj�ty duchem
10 Ojciec Regalat pa�a� �arliwoŚciĄ,
Srogim niezbo�noŚą kr�powa� �a�cuchem,
A zwyk�Ą gn�biĄc z�oŚą zapalczywoŚciĄ,
Niespodziewanym przel�k�y rozruchem,
Porwa� si� z miejsca. Za nim z skwapliwoŚciĄ
15 Wszyscy s�uchacze spieszno ku drzwiom biegli.
Wszyscy stan�li, jak tylko postrzegli.

Mam�e powiedzieą, co postrzegli oni?
Powiem: postrzegli dzban czworogarcowy.
KrzyknĄ� Gaudenty: "Do broni! do broni!"
20 Gerwazy ra�ny, Pankracy gotowy,
Doktor si� wstydem niezwyczajnym p�oni,
Pan wicesgerent wzrok mieni surowy,
Pra�at, a�eby dobrze dzie�o sprawią,
Na pierwszym miejscu kaza� go postawią.

25 StanĄ�. Jednak�e nie by� on takowy,
Jakim go powieŚą bajeczna uda�a;
Z�ocisty, prawda, i marcepanowy,
Ale go rze�ba wzwierzch nie otacza�a.
W tym zaszczyt wielki, i� czworogarcowy; (mieŚci�
ok. 16 litrów) 30 Jako� i postaą tak okazowa�a:
Powa�ny z kszta�tu, wspania�y i stary,
Szklni� si� nako�o twardymi talary.

Na nich pamiĄtki królów naszych dawnych
Ku pocieszeniu zgromadzonych braci,
35 Królów uprzejmych, szcz�Śliwych i sprawnych
Wyryte by�y twarze i postaci.
Owych Zygmuntów, W�adys�awów s�awnych,
Których si� nigdy pami�ą nie zatraci.
Niós� dzban pamiĄtki szacownych wyrazów,
40 Niós� pi�tna Piastów, Jagie��ów i Wazów.

Takimi nasi ojcowie pijali,
Smutek stroskanych myŚli nie zajmowa�;
Takimi uczty swoje odprawiali,
Uczty, na których zbytek nie panowa�.
45 Szed� dzban na kolej, w nim radoŚą czerpali,
A przemys� chytry ochoty nie psowa�. (przemys�
chytry - przemyŚlna sztuka) Rozweseleni uprzejmym obchodem,
Napawali si� i piwem, i miodem.

O dobre czasy, gdy trwa�a prostota!
50 Wprawdzieą nie by�o tak kszta�tnie i grzecznie,
Nie szklni�a w kunsztach wytworna robota
Ani si� przemys� sili� ostatecznie.
UprzejmoŚą wszystko kszta�ci�a i cnota.
�yli weso�o, �yli i bezpiecznie.
55 S�odkie wspomnienie, szacowne przyk�ady,
Bogdaj si� nasze Świ�ci�y pradziady!

Lecz nazbyt d�ugo ju� ten dzban na stole,
Czas si� go imaą: Ze czciĄ winnĄ wzi�ty,
Aby naprawi� uprzykrzone dole.
60 Ojciec Zefiryn �arliwy i Świ�ty,
Na z�oŚą ŚwiatowĄ p�aczĄc i swawole,
Pierwszy go ujĄ�; za czym nadpocz�ty,
Gdy si� do niego ka�dy z ojców bierze,
Suszy� si� likwor w skromnoŚci i mierze.

65 Ju� kolej wielu by�a przemin��a:
I wicesgerent nie�le pokosztowa�,
I pra�at, sprawca przyk�adnego dzie�a,
Smacznego trunku sobie nie �a�owa�.
W Gaudentym wi�ksza �arliwoŚą si� zawzi��a;
70 Honorat niby z niechcenia sprobowa�.
Ka�dy si� z swoja odezwa� pochwa�Ą,
Tymczasem wina coraz ubywa�o.

Bo te� to nadto ci filozofowie
Rozprawowali o wstrzemi��liwoŚci.
75 I w dobrym zbytek cnotĄ si� nie zowie.
Jak to nie lubią, skĄd p�ynĄ� radoŚci?
Dobrze to znali wielebni ojcowie,
Wi�c zasilajĄc ducha w troskliwoŚci,
Pod dobrym has�em: "Niech poczciwi �yjĄ!"
80 Wielebne ojce jak pijĄ, tak pijĄ.

W kacie ukryty doktor cicho siedzia�;
WidzĄc, �e mierna, uczcie nie przygania�.
Chcia� jednak, aby nikt o tym nie wiedzia�,
Wiec, jak móg� tylko, kry� si� i zas�ania�.
85 Postrzeg� go pra�at i wzr�cz mu powiedzia�:
"Po có� si� b�dziesz od ochoty wzbrania�?
Albo� w mych r�ku naczynie zabojcze?
Wino weseli, pij, wielebny ojcze!"

Kolej tak dobrze ju� by�a chodzi�a,
90 I� ju� ku reszcie likwor si� nachyla�,
Poznali wszyscy, i� zabawa mi�a,
Wi�c gdy si� ka�dy wdzi�czy� i przymila�,
Wsta� doktor - zgraja placu ustĄpi�a -
WziĄ� dzban i westchnĄ�, przecie� si� zasila�;
95 A gdy ju� reszt� dopija� przyk�adnie,
Cud nad cudami! - postrzeg� Prawd� na dnie.

Bajka to by�a, co o niej pisali,
Jakby w dnie studni siedzia�a, nieboga.
Znaą filozofy wina nie pijali,
100 A zaŚ poeci, w �ródle swego boga
Gdy tylko wod� kastalskĄ czerpali, (woda kastalska -
ze �ród�a Kastalii, u�ycza�a W ni� Prawd� k�adli; nie ta jej
za�oga. ducha poetyckiego)(za�oga - siedziba) Lepiej
cz�stokroą pijak jĄ wyŚledzi
I stĄd przys�owie: "Prawda w winie siedzi!"

105 PrzelĄk� si� doktor na takowe dziwy
I dzban na miejscu, skĄd wzi�ty, postawi�.
Ruszyą si� nie Śmia�, chocia� boju chciwy,
Gaudenty, skoro cud doktor objawi�.
Czy obraz skryty, czy widok prawdziwy?
110 Ka�dy go pyta, wszystkim jeno prawi�:
"Kto si� dowiedzieą o tym chce dok�adnie,
Niechaj w dzban wspój�rzy, znajdzie Prawd� na dnie".

Rzek�; wi�c wspaniale Zefiryn si� toczy
Prosto ku dzbanu, chcĄc wzg�Ąbsz rzecz dociekaą.
115 Blask niezwyczajny zrazi� wszystkie oczy,
Stan�li zl�kli, nie ŚmiĄ uciekaą.
JasnoŚą przytomnych przera�a i mroczy.
Z dr�eniem widoku ko�ca muszĄ czekaą.
W tym, ob�ok Świ�tny gdy si� rzedzią pocznie,
120 Prawda przed nimi stan��a widocznie.

"Niecz�sto - rzek�a - tak mnie ludzie widzĄ,
Chocia� si� zaw�dy ch�tna ku nim spiesz�,
Zamiast wdzi�cznoŚci wszyscy ze mnie szydzĄ
I bylem tylko wesz�a w którĄ rzesz�,
125 Rzadki mnie uczci, a wielu si� wstydzĄ,
Bo z�ych zasmucam, a niewinnych ciesz�.
DziŚ z wami jestem; bo chocia� w rozruchu,
GodniŚcie mego widzenia i s�uchu.

SkĄd wasza rozpacz? skĄd ch�ci zemszczenia?
130 Za lada pismo, które bajki plecie?
Mnie wierzcie, wszystkie przenikam wzruszenia,
Znam tego, co go dziŚ przeŚladujecie,
Wie on, jak Świ�te wasze zgromadzenia;
Lecz chcĄc osoby postawią w zalecie
135 PrzychylnoŚą jego, która nie jest p�ocha,
Tym si� obwieszcza, i� was szczerze kocha.

�art bro� jest cz�sto zdradna i szkodliwa.
Ale te� czasem i jej trzeba za�yą:
W Śmiechu przestroga zdatna si� ukrywa,
140 A ten, który si� Śmia� na niĄ odwa�yą,
Nie zas�uguje, aby zemsta mŚciwa
Mia�a go gn�bią, mia�a go zniewa�yą.
Porzuącie zjad�oŚą, uŚmierzajcie �ale:
Wszak i wy ludzie, i on nie bez ale.

145 Sam si� oŚwiadczy�, i� ch�tnie odwo�a,
I�, jeŚli szkodzi, gotów pismo spalią.
Jeden wam wszystkim nigdy nie wydo�a;
Na có� go gn�bią, lepiej si� u�alią.
MyŚl mo�e by�a zbytecznie weso�a;
150 Sposób - osĄd�cie, czy ganią, czy chwalią?
Je�eli potwarz, sama pe�znĄą zwyk�a;
Je�eli prawda, poprawcie si�!" - Znik�a.



KONIEC