Co to jest mowa, a co to jest język ?
Mowa jest dźwiękowym porozumiewaniem się ludzi. Mowa jest procesem jednolitym, ale zależnie od aspektu badań można wyodrębnić czynności nadawania mowy i czynności odbioru mowy oraz wytwór mówienia i rozumienia, czyli tekst. Nadawanie i odbiór mowy są zależne od czynności:
mózgu, narządów mownych, narządu słuchu.
Mowa jest to mówienie i rozumienie wypowiedzi dźwiękowych na bazie języka.
W celu porozumiewania się, ludzie posługują się językiem, który jest systemem konwencjonalnych znaków i reguł gramatycznych. Znakami języka są wyrazy. Język ma charakter społeczny, trwały, abstrakcyjny. Został stworzony przez zbiorowość ludzką i dla jej potrzeb. Ma charakter abstrakcyjny ponieważ istnieje w psychice ludzi porozumiewających się danym językiem oraz w tekstach tego języka, jest systemem znaków wyabstrahowanych z tekstów.
Jest zespołem środków powstałych w doświadczeniu społecznym, które służą ludziom do poznania rzeczywistości.
Cechy rozwoju mowy dziecka trzyletniego.
Trzyletnie dziecko
- powinno mówić prostymi zdaniami, są to często zdania współrzędne.
- potrafi wypowiadać się i zna słownictwo związane z podstawowymi wyrazami
( ubrania, zabawki, owoce, warzywa, pojazdy itp.). Zna słownictwo związane z czynnościami dnia codziennego. ( myć, jeść, spać, biegać, jeździć itp.)
- rozumienie proste polecenia
Dopuszczalne są błędy w odmianie wyrazów np. żółta banan, niebieski spodnie.
Może robić błędy w tworzeniu liczby mnogiej wyrazów np. pies - piesy.
Dopuszczalne zjawiska w artykulacji dziecka trzyletniego:
[ e,o] ---- [a]
[ l ] ---- [ j ]
[ k,g] --- [ t,d]
[ r ] --- [ l, j, brak lub długa przerwa]
[ sz, ż, cz, dż ] --- [ ś,ź,ć,ś]
[ s,z,c,dz ] --[ ś,ź,ć,ś]
[ h ] --[f]
Liczne uproszczenia grup spółgłoskowych np. dziewczynka - dziecinka
Powyższe uproszczenia i zjawiska należą do prawidłowej mowy rozwojowej jeżeli wykluczymy:
- niedosłuch
- skrócenie wędzidełka języka
- niedowład języka
- wadę zgryzu
- niedorozwój
- niesprawność języka
- zły słuch fonemowy
Trzylatka należy wysłać do logopedy, kiedy:
- pojawiają się głoski obce systemowi fonetycznemu języka polskiego np. wystawia język przy głosce l, sz, itp. ( deformacje)
mówi tylnojęzykowe r
krzywi buzię.
Trzylatek powinien jeść jak dorosły, a więc:
rzuć, gryź, jeść samodzielnie łyżeczką, pić z kubeczka - nie z butelki ze
smoczkiem!!!!
Cechy rozwoju mowy dziecka sześcioletniego.
U dziecka sześcioletniego mowa dziecka powinna być już ukształtowana. Jednak dopuszcza się jeszcze następujące zjawiska w artykulacji:
[ r] --[ l ]
sz,ż,cz,dż - [ s,z,c,dz]
Ponadto dopuszcza się jeszcze pewne uproszczenia grup spółgłoskowych.
U 6 - latków mowa powinna już być opanowana pod względem dźwiękowym.
Dzieci 6-letnie potrafią wymawiać wszystkie poszczególne dźwięki prawidłowo. Jednak duży procent dzieci nie wymawia prawidłowo w wyrazach spółgłosek: s,z,c,dz,sz,ż,cz,dż,r.
Jakkolwiek dzieci w tym wieku potrafią już poprawnie wymawiać grupy spółgłosek w wyrazie, to jednak charakterystyczną dla nich trudność stanowią jeszcze te grupy spółgłoskowe, w których występują spółgłoski ksz,szcz,dżdż itp.
DYSLALIA FUNKCJONALNA ( To pytanie zostało podane na
ostatnim wykładzie zamiast pytania o ortologopedię)
Dyslalia (alalia) - opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych; jest to najczęściej występująca wada wymowy, polegająca na niewłaściwej realizacji fonemów (zaburzenia artykulacyjne).
Ze względu na przyczyny wyróżnia się:
dyslalię organiczną, uwarunkowaną wrodzonymi lub nabytymi uszkodzeniami obwodowych narządów mowy, np. wad zgryzu, warg i języka, podniebienia, a także spowodowaną uszkodzeniami ośrodków i dróg nerwowych;
dyslalię funkcjonalną, nie związaną bezpośrednio z uszkodzeniami jakiegoś narządu mowy, ale wynikającą z jego nieprawidłowego funkcjonowania;
14 Znaczenie funkcji pokarmowych i oddychania w rozwoju sprawności artykulacyjnej.
Czynność mówienia jest ściśle związana z oddychaniem. Aparat oddechowy składający się z płuc, oskrzeli i tchawicy służy do zaopatrywania organizmu w tlen. Powietrze wydalane z płuc jest zużywane podczas mówienia , tzn. zostaje przekształcane w krtani i w nasadzie na dźwięki mowy. ( I.Styczek Logopedia,)
Funkcje pokarmowe a mianowicie odruch ssania, lizania, kąsania, żucia, wysuwania i otwierania warg mają znaczenie w prawidłowym utrwalaniu się mowy. Tak np. prawidłowe odruchy wargowe u małego dziecka będą decydować o sprawności w realizacji głosek wargowych, motoryce warg przy wypowiedziach. Odruch połykania u małego dziecka wiąże się z odruchem ssania, sprawny - jest początkiem tzw. prawidłowej pionizacji języka.
Okres melodii 0-1 r.ż.
Ogólna charakterystyka tego okresu:
- krzyk po urodzeniu (dźwięki podobne do a,o,u)
- głużenie ( 2-3 msc życia)przypadkowo wydawane przez dziecko dźwięki najczęściej głoski tylnojęzykowe - głużenie to jest odruchowe, nie jest to naśladownictwo
- gaworzenie - (6-7msc ż.) w przeciwieństwie do głużenia jest powtarzaniem dźwięków wydawanych przypadkowo przez dziecko lub usłyszanych, dziecko bawi się tworzonymi dźwiękami, w gaworzeniu słychać prawie wszystkie samogłoski i większość spółgłosek, słychać też mlaski i głoski wdechowe.
rozumienie ( 7-8msc ż.) - dziecko reaguje na melodię i ton głosu ok. 12msc życia rozumie jeden lub kilka wyrazów p. reaguje na swoje imię,
Okres wyrazu 1-2 r.ż
W tym okresie dziecko siedzi już samodzielnie, zaczyna sprawnie chodzić, je łyżeczką, zaczyna picz kubeczka, posiada przednie ząbki, mówi a,u,i,d,n,m,t,b,dź, ż, ć,
Wypowiada dźwięki, które w gaworzeniu posiadają głoski zmiękczone.
Wyrazy: mama, tata, baba, dzidzi, ciacia, papu,
Pierwsze wyrazy nie zawsze wiążą się z jakimś desygnatem.
W drugim roku życia występuje też echolalia - dziecko powtarza za dorosłym wyrazy, ale są to inicjacje dźwięków, ale nie świadome posługiwanie się tym słowem. Między 14 a 15 msc. życia dziecko posługuje się kilkoma wyrazami. Mowa wcześniej dojrzewa u dziewczynek niż u chłopców. W repertuarze dziecka jest dużo okrzyków. Mowa dziecka łączy się z gestem. Pod koniec drugiego roku życia dziecko powinno używać kilkadziesiąt wyrazów. Obserwuje się zniekształcenia, deformacje, opuszczenia. Pod koniec 2 roku dziecko powinno łączyć wyrazy ze sobą.
Okres zdania około 3 rok życia dziecka
W tym okresie dziecko powinno już odgryzać, gryźć, zacząć żuć twarde pokarmy. Powinno mówić zdania dwuwyrazowe, zdania twierdzące, pytające, rozkazujące.
Mowa w tym okresie ulega dalszemu doskonaleniu. Dziecko powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe. Opanowane spółgłoski to: wargowe - p, b, m, p', b', m', wargowo-zębowe - w-f, w'-f, środkowojęzykowe - s', z', c', dz', n', k', g', tylnojęzykowe - k, g oraz c, t, d, n, l, ł, j.
W okresie tym następuje gwałtowny rozwój słownictwa. Dwulatek w ciągu roku opanowuje około 1000 słów. Następują próby wypowiedzi 2-3 wyrazowych.
Okres swoistej mowy dziecka 3 -7 r.ż
to czas opanowywania najtrudniejszych głosek: sz, ż, cz, dź, r oraz różnicowania ich z:s, z, c, dz i s', z', c', dz', r i l.
W wieku od 3 do 5 lat dziecko zadaje mnóstwo pytań - obliczono, że około 50 dziennie. Wypowiedzi charakteryzują się bogatą wyobraźnią (rodzice boją się, że ich dziecko zaczyna kłamać). Tycmzasem jest to pewna prawidłowość, zwana konfabulacją. Dzieci tworzą niezykłe opowieści. Wzbogaca się ilościowo i jakościowo słownik dziecka. Operuje ono rzeczownikami, czasownikami, przymiotnikami, przysłówkami i zaimkami.
Jeżeli do 5 roku życia dziecko nie przejawia zainteresowania poprawnym sposobem mówienia, widoczne są wady wymowy, to należe zgłosić się do logopedy!
Dzieci w klasie „0” powinny wymawiać prawidłowo wszystkie głoski i budować zdania logiczne, poprawne pod względem gramatyki i składni. Ich mowę powinien cechować właściwy akcent, rytm i melodia.
Jednak nie u wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega harmonijnie i rytmicznie, zgodnie z przyjętymi normami. Ostatnie badania wykazały, że wśród dzieci rozpoczynających naukę w szkole jest około 20% dzieci z wadami wymowy
14. Znaczenie funkcji pokarmowych i oddychania w rozwoju sprawności artykulacyjnych
Mowa wytwarza się dzięki skoordynowanej aktywności muskulatury języka, warg, gardła, podniebienia, krtani i płuc. Od najmłodszych lat dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne poprzez czynności połykania, żucia (ruchy szczęk, języka, warg). W ten sposób język przygotowuje się do wymowy głosek środkowojęzykowych, wargi - do dwuwargowych.
Karmienie naturalne - piersią stwarza najlepsze warunki dla rozwoju dziecka. Jest doskonałym treningiem narządów niezbędnych dla prawidłowej artykulacji.. Karmienie naturalne pozytywnie wpływa na:
- pracę mięśni klatki piersiowej,
- pracę mięśnia wargowego - odpowiedzialnego za domykanie ust,
- pracę mięśni, które wpływają na prawidłowy wzrost żuchwy, utrwalanie oddychania przez nos (ssąc pierś dziecko nie musi przerywać oddychania nosem). Ssanie smoczka przez dłuższy czas wywołuje poważne zaburzenia zgryzowo - zębowe: tyłozgryz, zwężenie szczęk, wysunięcie siekaczy górnych, zgryz otwarty. Utrudnia także pionizację języka wpływając na powstanie wad wymowy.
Prawidłowe oddychanie to oddychanie przez nos. Tylko w trakcie takiego oddychania powietrze jest ogrzane, częściowo oczyszczone i nawilżone. Oddychając ustami narażamy się na częste przeziębienia oraz powstanie zaburzeń zgryzowych i dyskinezy języka polegającej na braku jego pionizacji. Język podczas połykania oraz w stanie spoczynku (gdy nie mówimy, śpimy) powinien być uniesiony ku górze, czubek języka powinien spoczywać na wałku dziąsłowym. Pionizacja języka jest też niezbędna dla prawidłowej artykulacji niektórych głosek ( t, d, n, l, r, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż). Podczas oddychania ustami język nie może znajdować się w fizjologicznej pozycji, gdyż musi zrobić miejsce strumieniowi przepływającego powietrza. Oddychanie ustami może być więc bezpośrednią przyczyną nieprawidłowej artykulacji.
Ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy oddechowej, a także zapobieganie takim nieporządnym zjawiskom jak arytmia oddechowa, mówienie na wdechu, kolizja miedzy rytmem oddychania a strukturą wypowiedzi.