Oscar Wilde, Portret Doriana Graya

Oscar Wilde (ur. 16 października 1854 w Dublinie, zm. 30 listopada 1900 w Paryżu) - irlandzki poeta, prozaik, dramatopisarz i filolog klasyczny. Przedstawiciel modernistycznego estetyzmu.

W 1891 roku powstają najsłynniejsze utwory Wilde'a: eseje Intentions, nowele Zbrodnia lorda Artura Saville oraz powieść Portret Doriana Graya.

Zwolennik „sztuki czystej”, „sztuki dla sztuki” realizującej cele ściśle estetyczne, podporządkowuje życie wymogom dzieła.

W przedmowie do Portretu m.in. czytamy:

Artysta jest twórcą piękna. Objawić sztukę, ukrywać artystę - oto cel sztuki. (...) Nie ma książek moralnych lub niemoralnych. Są książki napisane dobrze lub źle. Nic więcej. (...) Moralne życie człowieka stanowi część tworzywa artysty, ale moralność sztuki polega na doskonałym użyciu niedoskonałego środka. Żaden artysta nie pragnie czegoś dowieść. Nawet rzeczy prawdziwe dadzą się dowieść. Żaden artysta nie posiada sympatii etycznych. Sympatia etyczna jest u artysty niewybaczalnym zmanierowaniem stylu. (...) Wielka sztuka jest zarazem powierzchnią i symbolem. Kto sięga pod powierzchnię, czyni to na własną odpowiedzialność. Kto odczytuje symbol, czyni to na własną odpowiedzialność. W rzeczywistości sztuka odzwierciedla widza, nie życie. (...) Każda sztuka jest bezużyteczna.

Portet Doriana Graya treść:

I
Bazyli namalował portet pięknego i niewinnego młodzieńca, który wg. lorda Henryka Wottona jest jego najlepszym dziełem. Bazyli postanawia jednak nie pokazywać nigdzie swojego obrazu, ponieważ uważa, że zawarł w nim zbyt wiele z samego siebie („obawiam się, czy nie ujawniłem w nim tajemnic własnej duszy”). Bazyli opowiada lordowi, że poznał Doriana Graya na przyjęciu u lady Brandon, a człowiek ten zupełnie zawładnął jego istotą, duszą, sztuką. Lord Henryk koniecznie chce poznać D.G, a ten właśnie przybył do pracowni.

II
Bazyli chce wyprosić cynicznego lorda z pracowni, jednak ten nie ustępuje. Lord Henryk zaczyna mącić spokój i niewinność Doriana. Uświadamia mu, że celem życia jest rozwój własnej indywidualności, że każda żądza przez człowieka zdławiona zatruwa jego duszę. Dzięki młodości i pięknu, które niewątpliwie Dorian posiada, będzie on mógł osiągnąć wszystko. Dorian zaczyna robić się niespokojny, zafascynowała go postać lorda, który zdawał się odsłaniać mu tajemnice jego życia. „Poczucie własnej piękności spłynęło nań niby objawienie. Nigdy przedtem tego nie odczuwał. Komplementy Bazylego Hallwarda uważał za czarującą przesadę przyjaźni. Słuchał ich. Śmiał się i zapominał o nich. Nigdy nie wywarły nań wrażenia. Nagle przyszedł lord Henryk Wotton ze swoim dziwnym hymnem na cześć młodości i strasznym ostrzeżeniem przed jej krótkotrwałością.” Dorian zaczyna pragnąć jednego - by być wiecznie młodym: „Ja się zestarzeję i będę brzydkim i odpychającym. Ale portret pozostanie młody. Gdybyż mogło być przeciwnie! Gdybym ja wiecznie pozostał młody, a obraz się zestarzał”.

III
Lord Wotton wybiera się do swego wuja, lorda Fermora, by dowiedzieć się czegoś więcej o Dorianie Grayu. DG jest wnukiem lorda Kelso, jego matką była lady Devereux, która zamiast wyjść za kogoś z swoich sfer wybrała jakiegoś biednego chłopca. Jej ojciec nakazał owego biedaka zabić, a matka wkrótce potem zmarła.

IV
D.G coraz częściej przebywa w towarzystwie lorda Wottona, który ma na niego ogromny wpływ. Pewnego dnia Dorian wyjawia, że zakochał się w aktorce, Sybili Vane. Zobaczył ją w zrujnowanym teatrze, w jednej z biedniejszych dzielnic Londynu. Dorian zapoznał się z aktorką i szybko zaręczył. Umawiają się z lordem, że pójdą razem obejrzeć kolejną sztukę i piękną Sybilę. Dla lorda Wottona Dorian Gray był obiektem eksperymentalnym - mógł nim łatwo manipulować, gdyż w młodym człowieku wiele było namiętności, pragnienie różnorodnych doświadczeń, o których lord chętnie mu opowiadał.

V
Pojawia się postać Sybili, która nie może uwierzyć, że `książę z bajki' wybrał właśnie ją. Jej matka martwi się o nią, jednak prawdopodobne małżeństwo z bogatym człowiekiem przekonuje ją. Jej brat Jim, marynarz, jest innego zdania. Przeczuwa, że znajomość z „umizgującym się dandysem” nie przyniesie nic dobrego. Na spacerze z siostrą w parku przysięga: „jeśli ci zrobi coś złego, zabiję go”.

VI
Lord Henryk informuje Bazylego, że Dorian zaręczył się z Sybilą. Ten nie może uwierzyć, że nie zważa on na swoje pochodzenie, stanowisko, majątek. Zgadza się jednak na wspólne wyjście do teatru, by zobaczyć przyszłą żonę Doriana.

VII
Występ okazał się jednak nieciekawy. Gra Sybili pozbawiona była jakiegokolwiek dramatyzmu, tak jakby straciła swój talent. Dorian zmieszał się, a lord i Bazyli wyszli w trakcie spektaklu. Po spektaklu Sybila tłumaczy Dorianowi, że to dzięki niemu ujrzała po raz pierwszy „pustkę, fałsz, próżność blichtru”, że najważniejsza stała się jej miłość do niego. Zdruzgotany Dorian mówi jej tylko, że stała się dla niego `trzeciorzędną aktorką o ładnej twarzy', gdyż kochał ją za talent.
Dorian wraca do domu, spogląda mimowolnie na własny portret sporządzony przez Bazylego, i zauważa, że twarz na obrazie zmieniła swój wyraz. „W ustach czaiło się coś jakby lekkie okrucieństwo. Migocące jaskrawe słoneczne światło ukazało mu linie okrucieństwa koło ust z taką brutalną wyrazistością, jak gdyby po popełnieniu jakiegoś okropnego czynu przeglądał się w zwierciadle”. Dorian nie może uwierzyć, że spełniło się jego życzenie, aby to obraz się zestarzał, a nie on.

VIII
Dorian przestraszył się zmianą w obrazie i zaczął rozmyślać nad tym, jak okrutnie postąpił z Sybilą. Postanawia jednak ożenić się z nią, lecz lord przynosi mu informację o tym, że popełniła ona samobójstwo. Dorian wie, że to z jego winy dziewczyna nie żyje, jednak lord Wotton sugeruje mu, że jej śmierć jest czymś pięknym i romantycznym, więc nie powinien mieć wyrzutów sumienia. Dorian zasłania coraz brzydszy portret i udaje się do opery.

IX
Następnego dnia przychodzi Bazyli, który nie może uwierzyć, że po śmierci Sybili Dorian udał się do opery i całą sytuację uważa za nieważną. Bazyli mówi mu jak bardzo się zmienił, i że chce odzyskać Doriana z portretu. Dorian jednak nie chce pokazać mu obrazu, ani go oddać na wystawę.

X
Dorian przenosi obraz do dawno nieużywanego pokoju. Zabiera i chowa klucz, by nikt nie miał do niego dostępu. Po schowaniu obrazu zaczyna czytać książkę przysłaną przez lorda. „Była to najdziwniejsza książka, jaką kiedykolwiek czytał. Grzechy świata, przybrane we wspaniałe szaty, zdawały się przeciągać w niemym korowodzie, przy akompaniamencie cichych tonów fletni. Rzeczy, znane mu zaledwie z marzeń zawiłych, nagle przemieniły się w rzeczywistość. Rzeczy, o których nawet nie marzył, powoli zaczęły mu się objawiać. (...) Przez całe lata Dorian Gray nie mógł się wyswobodzić spod wpływu tej książki.”

XI
Dorian coraz bardziej zachwycał się tym, że się nie starzeje, często spoglądał na portret, który szpetniał za każdym razem, kiedy popełniał z rozkoszą najgorsze rzeczy. Wyjeżdżał za granicę, zajmował się przyrządzaniem perfumów, oddawał się muzyce, rozpoczął studia nad klejnotami, zbierał najkosztowniejsze próbki tkanin i haftów, oddawał się orgiom.
W wielu ludziach Dorian zaczął budzić nieufność, inni nie mogli uwierzyć, że tak piękny człowiek mógł robić rzeczy, o których plotkowano.

XII
Dorian spotyka Bazylego, który wyjeżdża i chce z nim porozmawiać. Bazyli mówi mu, że krążą o nim straszne historie, którym on nie daje wiary. Wypomina mu odwiedzanie londyńskich spelun, podejrzanych domów, urządzanie orgii w wiejskiej rezydencji. Bazyli przejmuje się reputacją Doriana i wyznaje, że chciałby zobaczyć jego duszę. Dorian prowadzi go do domu, by pokazać mu obraz. Bazyli jest przerażony tym, co zobaczył, prosi Doriana, by się modlił za wszystkie grzechy, które popełnił. Doriana ogarnęła nagła wściekłość i nienawiść do Bazylego. Chwycił nóż i wbił go w plecy przyjaciela.

XIV
Dorian chce się spotkać z Alanem Campbellem, któremu wyjawia, że w jego domu znajduje się martwy człowiek. Campbell jest naukowcem, alchemikiem, który ma owe zwłoki zniszczyć. Odmawia Dorianowi, lecz ten szantażuje go i rozkazuje pozbyć się ciała.

XV
Tego samego wieczoru, Dorian Gray pojawia się w salonie lady Narborough. Dorian stara zachowywać się swobodnie, lecz przybyli zauważają jego nerwowość i rozkojarzenie. Po powrocie do domu Dorian otwiera szkatułkę w której znajduje się opium.

XVI
Dorian wymyka się z domu, po głowie krążą mu słowa: „duszę leczyć zmysłami, a zmysły duszą”. Dorożka zatrzymuje się w podejrzanej dzielnicy i kieruje się w stronę biednego domu. W środku znajdują się osoby pod wpływem opium, Dorian spotyka znajomego, który stoczył się na dno przez znajomość z nim. Jakaś kobieta nazywa go księciem z bajki, co słyszy śpiący marynarz i rzuca się w pościg za Dorianem. W pewnym momencie rzuca się na niego i kieruje w jego stronę pistolet. Jest to brat Sybili, który mówi Dorianowi, że szukał go przez wiele lat i teraz w końcu ją pomści. Dorian jednak zdobywa się na podstęp. Pokazuje mu swoją twarz, wciąż piękną i młodą. Jim puszcza go wolno. Spotyka jednak jakąś kobietę, która opowiada mu, że to, jak teraz wygląda, `zawdzięcza' Dorianowi, którego właśnie przed chwilą puścił wolno.

XVII
Na spotkaniu z księżną Monmauth i lordem Henrykiem Dorian wychodzi na chwilę do oranżerii po orchidee dla księżnej. W pewnym momencie zebrani słyszą jęk i łoskot. Dorian Gray upadł zemdlony. Za szybą zobaczył bowiem brata Sybil.

XVIII
Dorian przez parę dni pozostawał w domu przerażony faktem, że jest śledzony. Trzeciego dnia wyszedł na przechadzkę, gdzie spotkał polującego brata księżnej. Przez przypadek strzelił on do człowieka, którym okazał się ukrywający się w trawie Jim. Dorian jest przerażony, czuje, że wkrótce stanie się coś złego. Gdy okazuje się, że zabitym jest Jim, cieszy się, bo wie, że jest już bezpieczny.

XIX
Dorian postanawia zmienić swoje życie. Zakochuje się w wiejskiej dziewczynie Hettcie, jednak odjeżdża i nie wykorzystuje jej. Po powrocie rozmawia z lordem, który mówi mu, że sprawa zniknięcia Bazylego stała się głośna i wciąż szuka się nowych dowodów.

XX
Wieczorem Dorian myśląc o Hettcie oraz o swoim postanowieniu czynienia dobra, postanawia obejrzeć obraz. „Żadnej nie dojrzał zmiany, tylko w oczach portretu płonął błysk chytrości, a koło ust zarysowała się linia obłudy. Był tak samo wstrętny, a szkarłatna rosa na ręce wydawała się jeszcze bardziej błyszcząca, jakby świeżo rozlana krew. (...) Odwrócił głowę i ujrzał nóż, którym zamordował Bazylego. Świecił i błyszczał. Nim zabił malarza, więc nim zabije też dzieło malarza i wszystko, co ono oznacza. Chwycił nóż i przebił obraz. Rozległ się krzyk i łoskot. (...) Gdy weszli (służba), zobaczyli na ścianie cudny obraz swego pana, jakim go znali do ostatniej chwili, w całej krasie młodości i wdzięku. Na podłodze leżał trup w stroju wieczorowym z nożem wbitym w pierś. Twarz miał zwiędła, pomarszczoną, wstrętną. Poznali go dopiero po pierścionkach.”

---