Literatura Polska.

Przewodnik Encyklopedyczny

LIST i EPISOLOGRAFIA

LIST

• Wypowiedź pisemna skierowana bezpośrednio do adresata.

• Dawniej zaliczany jako gatunek prozaiczny do retoryki przeciwstawionej poetyce; nowsza teoria literatury odmawia listom miejsca wśród gatunków literackich (!), mimo, iż utwory tego typu niejednokrotnie należą do arcydzieł literatury (umieszcza go wśród gatunków tzw. literatury użytkowej)

Główne cechy listu:

• Identyczność podmiotu mówiącego z autorem

• Ukierunkowanie porozumienia na określony cel

• Nieobecność bezpośrednia adresata, warunkująca formę pisemną listu

• Ciążenie duchowe adresata na akcie twórczym autora w treści i formie, co pozwala widzieć w nim swoistego współautora

• Wpływ na stosunek łączący autora z adresatem, zdolność do wywoływania przemian w ich sytuacji życiowej itp.

• Silne skonwencjonalizowanie kompozycji przy równoczesnej podatności na pozaliterackie konwencje epoki i środowiska

• Podatność neutralnej poetyki listu wobec orientacji kulturowych i estetycznych epoki

• list -mowa - w starożytności

• list - wymiana poglądów - wśród humanistów

• list - rozmowa towarzyska - w kręgach dworskich XVII - XVIII w.

• list - intymna pogawędka - kręgi mieszczańskie XVIII w.

• list - wyznanie - w romantyzmie

• dokumentalność listu w odniesieniu do biografii autora i adresata, do obyczajowości i kultury epoki, niekiedy także do faktów historycznych

korespondencja - zbiór listów wymienianych między osobami pewnego kręgu, stanowi nie tylko ich sumę, ale także całość o własnym obliczu, odbijającą i kształtującą ich wzajemne stosunki, sytuacje życiowe czy poglądy

• listy i korespondencja odznaczają się obfitością odmian, zarówno w literaturze użytkowej jak i literaturze pięknej, wobec której pełnią różne funkcje

• list literacki - pisany do określonego adresata, ale zarazem przeznaczony do szerszego rozpowszechniania

• list dedykacyjny - stanowiący wstęp do dzieła dedykowanego adresatowi

• list wierszem - przeznaczony do określonego adresata, ale napisany wierszem

• list poetycki

• list satyryczny

• list z egzotycznego kraju = list z podróży - forma publicystyki literackiej z pogranicza reportażu i felietonu (w XVIII w. nie używali nazwy reportaż czy felieton)

• charakter rodzajowy korespondencji najpełniej wykorzystała proza fabularna w powieści listowej (zw. też romansem lub powieścią epistolarną)

• stanowi ją fikcyjna korespondencja, eliminująca pozornie narratora na rzecz autorów listu, a zarazem postaci w obrębie fabuł, którą wymiana listów odsłania i kształtuje

• powieść tego typu upowszechniła się szeroko w XVIII w. ( gł. w kregu sentymentalizmu)

• w Europie

• S. Richaedson (Pamela)

• J. J. Rosseau

• P. Choderlos de Laclos

• Goethe

• W Polsce

• L. Kropiński (Julia i Adolf)

• F. Bernartowicz (Nierozsądne śluby)

• M. Wirtemberska (Malwina)

• J.U. Niemcewicz (Dwaj panowie Sieciechowie)

EPISTOLOGRAFIA

1)

• sztuka pisania listów, normatywna lub zwyczajowo przyjęta teoria obejmująca zasady komponowania i stylizowania listów, należąca do kultury dawnej epoki

• Ukształtowała się w starożytności, obowiązywała rygorystycznie do XVIII w., chociaż epistolografowowie niekiedy wyłamywali się z narzucanych norm, ale bez porzucania zasadniczych konwencji

• Teoria i widza o epistolografii pochodziła z:

1. listowników - takie poradniki, najpierw na autentycznych przykładach, później na fikcyjnych

2. traktatów o pisaniu listów, których zalążki tkwiły w antycznych teoriach mowy, rozpowszechnione w XVIII/ XIX w. kiedy towarzyszyły walce o epistolografie w językach narodowych (?)

3. prac o historii sztuki epistolarnej i jej teorii (ale to na przełomie XIX i XX w.)

2)

• listy i ich zbiory, cenione jako dzieła artystyczne i jako dokumenty historii i kultury, wydawane od starożytności do dziś

3)

• dział piśmiennictwa obejmujący teksty napisane w formie listu

---