ROZDZIAŁ II - STEREOTYP: DEFINICJA I TEORIA
krótka historia słowa „stereotyp” a sens jaki mu się nadaje jest ogromnie zróżnicowany
mówimy o stereotypie wtedy, gdy określone nasze emocje, oceny, postawy, są reakcją na słowo-nazwę, które wywołuje w nas owe uczucia, oceny i postawy
przekazuje nam je społeczeństwo
mówimy o stereotypach wówczas gdy określone słowo-nazwa wywołuje reakcję emocjonalną wyrażającą się w ocenach oraz postawach jednostki i mogącą się powtarzać w odniesieniu do wszystkich egzemplarzy klasy przedmiotów, których nazwą jest dane słowo
W. Lippmann wybrał słowo „stereotyp” ze słownictwa przemysłu poligraficznego, operującego tą nazwą dla oznaczenia odlewu składu drukarskiego, którego używa się następnie do wielokrotnego powtarzania niezmienionych wydań -> mechaniczna powtarzalność naszych reakcji na dane hasło i jej utrwalenie
S. poddają się trudem zmianom nawet gdy zostanie uznana intelektualnie ich bezzasadność (np. rasistowskie argumenty ogłaszające niepełnowartościowość Murzynów)
S. odnoszą się zawsze i wyłącznie do spraw społecznego współżycia ludzi i mają charakter społeczny przez sposób ich występowania w świadomości ludzi
S. jest zawsze związany ze słowem czy wyr. Językowym
S. zawsze zawierają pewne oceny i są naładowane emocjonalnie
Literatura przedmiotu:
Walter Lippmann „Public Opinion” - punktem wyjścia są dociekania w poznaniu zagadnień społ. -> człowiek kieruje się w działaniu „obrazami”, które ma w głowie (czyli stereotypami)
stereotyp dla Lippmanna - nazwa tworów świadomościowych, które pozwalają człowiekowi porządkować rzeczywistość przed odpow. doświadczeniem.
są naładowane emocjonalnie
są oporne na zmiany
zabarwiają nasze widzenie świata
więź s. ze słowem mówionym czy pisanym
Stuart A. Rice - badania empiryczne nad s. jako źródłem błędów w ocenie charakteru ludzkiego
punkt wyjścia: problem postaw, które mają zastąpić nieostre pojęcie opinii publ.
Postawa jako suma ludzkich uczuć, uprzedzeń i skłonności, z góry przyjętych pojęć, idei, fobii i przekonań odnośnie do jakiegoś problemu
„Ten element składowy, który zawczasu istnieje czy jest zmagazynowany, a którego nie stanowią bezpośrednie wyrażenia zmysłowe, można uznać za stereotypy”, mogą być one także obrazami instytucji, doktryn, partii etc.
praca Daniela Katza i Kenneth'a Braly'a o stereotypach rasowych stu studentów college'u
- „s. to utrwalone wrażenie w niewielkiej mierze podporządkowane faktom, do których reprezentowania pretenduje, a bierze się stąd, że najpierw definiujemy, potem dopiero obserwujemy”
Monografia wybitnego psychologa społ. Gordona W. Allporta
analizuje uprzedzenia rasowe i narodowe (czyli także stereotypy); np. zestaw pewnych cech charakteryzujących jakieś osoby w jednym wypadku spotyka się z aprobatą, w drugim wywołuje dezaprobatę
stereotypy są całkowicie sprzeczne z faktami doświadczenia, ale są też takie, które zawierają w sobie jakąś część prawdy
odp. na pyt. czym są stereotypy wg Allporta: „Bez względu na to, czy stereotyp jest pozytywny, czy negatywny, jest on przekonaniem związanym z kategorią. Jego funkcją jest usprawiedliwianie (racjonalizacja) naszego zachowania się w odniesieniu do tej kategorii”
Allport zarzuca Lippmanowi pomieszanie stereotypu z pojęciem (stereotyp utrwaloną ideą towarzyszącą pojęciu)
Artykuł F. La Violette'a i K.H. Silverta o teorii stereotypów
stereotypy jako „specjalna kategoria postaw” -> mają właściwości zorganizowanych sposobów zachowań, wyrażają funkcjonalny stan gotowości oraz są zorganizowane wokół jakichś określonych obiektów lub zespołów obiektów i nastawione na nie; postawy te wyróżniają się znacznym ładunkiem emocji
owe postawy wypływają ze współdziałania społecznego i dlatego są postawami społ.
cechy charakteryzujące te postawy to: uporczywość trwania i nieelastyczność
Różne definicje stereotypów
def. E. S. Bogardusa - „Stereotypy są w zasadzie nienaukową, a więc niegodną zaufania generalizacją czynioną przez ludzi: osób albo grup.” Cechy stereotypów: -> s. wynikiem powierzchownego procesu myślowego opartego na błędnej generalizacji, -> s. jest dogmatyczny, -> jest typem myślenia potocznego. -> jest nieelastyczny i oporny na zmiany
def. S.I. Hayakawy - „Są one, jak mi się wydaje, tradycyjnymi i dobrze znanymi wiązkami symboli wyrażającymi mniej lub bardziej złożone idee w dogodny sposób” -> pozwalają oprzeć myślenie na reakcjach na słowa, na asocjacjach, a nie na obserwacji rzeczywistości -> są niebezpieczne i należy je zwalczać.
Monografia W. Manza - rozróżniając pierwotne znaczenie słowa `stereotyp' oraz jego znaczenie przenośne w psychiatrii oraz w języku potocznym, Manz podkreśla następujące cechy charakterystyczne stereotypu: niezmienność, jednakowość formy, pustka treściowa.
Praca Uty Quasthoff - „Stereotyp jest werbalnym wyrażeniem przekonania dotyczącego grup społ. bądź pojedynczych osób, które są jej członkami. Ma logiczną formę sądu, który w sposób bezzasadnie upraszczający i generalizujący , z tendencją do emocjonalnego wartościowania, przypisuje danej klasie osób określone cechy czy sposoby zachowań lub odmawia ich. Pod względem lingwistycznym jest on zdaniem oznajmującym”.
Występuje rozbieżność stanowisk która dotyczy spraw fundamentalnych. Jednocześnie istnieje quasi zgoda powszechna w kwestii fenomenologicznego opisu cech charakterystycznych:
s. zawierają jakąś uogólnioną wizję rzeczywistości, która jest dana jednostce przed doświadczeniem i niezależnie od doświadczenia
głosi się nieelastyczność s.
s. zawiera uogólnienie jakichś postrzeżeń partykularnych, które albo są w ogóle niezgodne z rzeczywistością albo zawierają tylko jakąś cząstkę obserwacji prawdziwej, niesłusznie uogólnionej
stwierdza się związek s. z wartościowaniem i z emocjonalnym stosunkiem nosiciela stereotypu do rzeczywistości do której ten s. się odnosi
występuje teza o związku s. z tworami językowymi, w zasadzie uznawana zgodnie, lecz różnie interpretowana ( jedni uważaja, że chodzi tu o słowo-nazwę, inni że chodzi o zdanie)
TEORIE STEREOTYPÓW
I. Praca J. Fishmana - dzieli istniejące teorie na 4 grupy:
teorie ujmujące s. jako informację sprzeczną z faktami oraz takie, które zawierają też poglądy przyznające s. cząstkową prawdę
teorie, które sprowadzają s. do procesów formułowania sądów niedoskonałych
teorie przypisujące s. nieelastyczność postaw
teorie, których autorzy w b. wyraźnie widocznym uwarunkowaniu grupowym upatrują podstawę motywacyjną procesu tworzenia s.
typologia ta tworzy swego rodzaju „typy idealne”
nie ma awerbalnych stereotypów
wprowadza do teorii s. koncepcję niekompletnego zapisu informacji zawartych w języku i w związku z tym interpretuje teorię s. jako „niższy proces sądzenia”
II. Monografia Sherifa i Cantrila - „Rozmaite terminy, takie jak `zespół', `stereotyp', `uprzedzenia', czy `opinia' mogą być uznane za postawy mające szczególne cechy charakterystyczne, które uzyskały pewne etykietki w potocznym użyciu”
są to stany psychologiczne, które powstają w związku z pewnymi bodźcami - tak samo jak postawy.
słowo `s.' nazwą postawy intensywnej i nieelastycznej
postawa jest to stan gotowości do działania, niezależnie od tego, co można o niej powiedzieć poza tym.
Teza ogólna autora: uważa, iż utożsamienie stereotypów z postawami jest niesłuszne; s. są jego zdaniem szczególną klasą sądów, a tym samym związanych z nimi przekonań, są one komponentą pewnych postaw ale są czymś innym niż postawy.
-> postawy zawierają 3 czynniki: poznawczy, emocjonalny i behawioralny.
(w stereotypach dominuje czynnik emocjonalny)
stereotyp nie jest identyczny z uprzedzeniem
oprócz s. narodowych i rasowych istnieją także np. s. zawodowe czy s. płci
III. Rozprawa W. Edgara Vinacke'a o stereotypach jako społ. pojęciach - podejmuje kwestię stosunku wzajemnego pojęcia i s. jako struktur poznawczych. Odrzuca tezę, iż s. są rodzajem postaw.
s. właściwie powinny być uważane za systemy pojęć spełniających zarówno pozytywne, jak i negatywne funkcje, mających takie same ogólne rodzaje właściwości jak inne pojęcia i służace organizowaniu dośw. tak samo jak inne pojęcia.
Proces tworzenia s. : tendencja do przypisywania grupom ludzi uogólnionych i uproszczonych cech charakterystycznych w formie werbalnych etykietek
Pojęcia są poznawczymi systemami organizującymi, których zadaniem jest przenoszenie odpowiednucj cech przeszłego dośw. na obecny bodziec-przedmiot.
Pojęcia są zaopatrywane w nazwy-etykiety podobnie jak stereotypy.
S. są rodzajem pojęć, choć zachodzą między nimi różnice w stosunku składnika ekstensjonalnego do intensjonalnego.
S. są psychologicznie rzecz biorąc, uważane jak najbardziej za rodzaj pojęć mających pewne cechy wyróżniające. Są nimi cechy osobowości, jak również cechy fizyczne.
S. podklasą pojęć.
autora (A. Schaff'a) interesuje: - metodologiczny postulat rozwiązana problemu steeotypów w aspekcie teoriopoznawczym; - teza, że pojęcie i s. mają skomplikowaną strukturę, zawierającą składnik intelektualno -poznawczy i emocjonalno-wartościujący; - teza o związku s. ze słowem-nazwą
bez wyrażenia językowego s. nie mógłby powstać i funkcjonować, a bez odpowiednich treści wyrażenie językowe przestaje coś znaczyć
STEREOTYP A POJĘCIE
s. bywają ujmowane jako podklasa pojęć - co Schaff uważa za niesłuszne
s. ujmowane jako struktury czysto psychologiczne - też uważa to za niesłuszne
schemat poznawczy - trwała, dobrze ugruntowana i dobrze zorganizowana klasyfikacja sposobów postrzegania, myślenia i zachowania
schematy są elastyczne, zmieniają się na podstawie doświadczeń jednostki , ale ich korzenie tkwią w doświadczeniach minionych
Joseph Church - schemat jako niezaprzeczalna zasada, za pomocą której organizujemy nasze doznania. Zarówno pojęcie, jak i stereotyp są w tym ujęciu podklasami schematów.
- hasła w języku polityki a stereotypy -> hasło służy do zdobywania wpływu na opinię publiczną w systemie kształtowania poglądów i zmiany poglądów
hasło jest strukturą politopragmatyczną
stereotyp może być komponentem hasła, ale hasło nie może być komponentem stereotypu
Podobieństwa pomiędzy pojęciem a stereotypem
s. podobnie jak p. są pewną formą generalizacji zjawisk jednostkowych ujmowanych w postaci klas zjawisk a więc są klasyfikowane
s. i p. łączy nicią podobieństwa ich geneza społ.
nie ma werbalnych s. tak jak nie ma awerbalnych pojęć
RÓŻNICE
POJĘCIA |
STEREOTYPY |
- są tworem odpowiadającym wymogom myślenia naukowego (mogą być weryfikowane i falsyfikowane) - dominujący składnik intelektualny - szybko ulegają zmianom, są otwarte na zmiany (poj. naukowe) - funkcja społ. - poznawcza - odnoszą się do całej rzeczywistości, do wszystkich jej dziedzin i przejawów
|
- są „impregnowane” na wpływ doświadczenia (treść emocjonalna nie pozwala na falsyfikację) - dominujący składnik emocjonalny - są względnie trwałe i oporne na zmiany - funkcja społ. - obronna i integracyjna - odnoszą się do pewnego wycinka rzeczywistości, tzn. do grup społ. i ich członków, ewentualnie między różnymi grupami społ. i ich członkami |
Propozycja definicji stereotypu wg Schaff'a:
Przez słowo „stereotyp” rozumiemy sąd wartościujący (negatywny lub pozytywny) połączony z przekonaniem, wykazujący następujące cechy charakterystyczne:
jego przedmiotem są przede wszystkim jakieś grupy ludzi (rasowe, narodowe, klasowe, polityczne, zawodowe, grupy płci itp.) oraz - wtórnie - społeczne stosunki między nimi (np. stereotyp rewolucji);
jego geneza jest społeczna, tzn. jest przekazywany jednostce jako wyraz opinii publicznej przez rodzinę i środowisko w drodze wychowania, niezależnie od doświadczenia osobistego jednostki;
zawsze jest związany z określonymi ładunkiem emocjonalnym (negatywnym lub pozytywnym);
jest bądź sprzeczny całkowicie z faktami, bądź częściowo z nimi zgodny, stwarzając pozory całkowitej prawdziwości swych treści;
jest długotrwały i oporny na zmiany co wiąże się z niezależnością stereotypu od doświadczenia i z jego ładunkiem emocjonalnym
wyżej wymienione cechy umożliwiają realizację funkcji społ. stereotypu, polegającej na obronie akceptowanych przez społ. czy grupę wartości i ocen, których internalizacja, jako obowiązującej normy społ., jest warunkiem integracji jednostki z grupą;
jest on zawsze związany ze słowem-nazwą, które stanowi impuls aktywizujący w określonej sytuacji treści stereotypu;
nazwa, z którą wiąże się stereotyp, najczęściej służy również jako nazwa odpowiedniego pojęcia, co prowadzi do mistyfikacji stereotypu jako odmiany pojęcia, choć różnią się one od siebie zasadniczo zarówno pod względem funkcji (społ. i poznawcza), jak też pod względem leżącego u ich podstaw procesu tworzenia odpowiednich sądów.
ROZDZIAŁ III - PRAGMATYCZNA FUNKCJA STEREOTYPU
działanie ludzkie jest zazwyczaj oparte na jakiejś motywacji;
stereotyp jest swoistą strukturą pragmatyczną, tzn. elementem leżącym u podstaw ludzkiego działania, a w konsekwencji - wchodzącym w skład teorii działania ludzkiego
s. są przekazywane jednostce przez społ., przede wszystkim wskutek oddziaływania rodziny i otoczenia w okresie dzieciństwa, następnie szkoły, kolegów, otoczenia w pracy itd.
S. mają kształtujący wpływ na „charakter społeczny” (w znaczeniu jakie nadał mu E. Fromm) człowieka
geneza stereotypów jest społ. uwarunkowana, zarazem jednak pełnią one, na zasadzie sprzężenia zwrotnego, społ. funkcję kształtowania i przekształcania tego uwarunkowania, stanowią ważny element integracji społ., motywacji działań społ., struktury ideologii, kształtu polityki i propagandy politycznej, uprzedzeń, charakteru społ. ludzi itp.
Integrująca społ. funkcja stereotypów -> podział na swoich i obcych (czynnikiem rozgraniczenia może być: religia, język itp.)
Stereotypów trudno się wyzbyć ale nie można się ich wyuczyć
S. są doskonałym narzędziem do uprawiania dysonansu poznawczego i utrzymywania stanu „umysłu zamkniętego” (uciekanie przed niewygodną informacją o rzeczywistości) -> funkcja obronna
Istnieje dwustronna więź ideologii ze stereotypami - o ile myślenie stereotypami jest pomocne w realizacji funkcji obronnej ideologii, o tyle myślenie ideologiczne jest pomocne w powstawaniu stereotypów w myśleniu-> funkcja ideologiotwórcza
Funkcja polityczna - umiejętność operowania stereotypami: ich konstruowania, przenoszenia za pomocą propagandy do mas, a następnie eksploatowania, tworząc wśród zwolenników szczególny rodzaj więzi, jakby religijnej, i „zamykając” jednocześnie ich umysły na argumentację przeciwnika (np. hitleryzm) -> psychologia tłumu - często zachowanie ludzi jest nieracjonalne (np. ruchy masowe
ROZDZIAŁ IV - STEREOTYPY A SOCJOTECHNIKA
-> uznanie stereotypów ex definitione za negatywne jest błędne i sprzeczne z doświadczeniem: są przecież i takie stereotypy, które pomagają nam osiągnąć cel, wiążąc cechy pozytywne z ich przedmiotem i w związku z tym uznajemy te stereotypy za pozytywne.
taka kwalifikacja jest zawsze względna, związana z akceptowanym systemem wartości, a w dalszej kolejności z ideologią, której się hołduje: np. stereotyp hitlerowskiego Übermenscha jest dla nas negatywny, wręcz nieludzki, ale dla zwolenników ideologii hitleryzmu - pozytywny
-> z punktu widzenia socjotechniki - jest w interesie społ. dążyć do eliminowania s. negatywnych i do umacniania s. pozytywnych. -> jak przezwyciężać i wykorzeniać negatywne stereotypy?
uświadomić ludziom stereotypowy charakter odpowiednich ich poglądów i postaw
terapia psychoanalityczna - ujawnienie dwoistości ludzkiej psychiki, na którą składa się świadomość i podświadomość -> myślenie za pomocą stereotypami = dwoistość psychiki
postawa true believers - głusi i ślepi na fakty, zamknięci w swym wyimaginowanym ideologicznym świecie -> należy takich ludzi uważać za chorych ale społecznie (nie jednostkowo)
pewne bodźce można czerpać z dziedzin pokrewnych, choć nie traktują one wyraźnie o problemie stereotypów, ale dotyczą zagadnień z ich pogranicza -> dwa źródła:
1) dziedzina filozofii, (Wittgenstein)
2) dziedzina socjotechniki
ad. 1.
Koncepcja „podobieństw rodzinnych” i koncepcja „obrazu-typu” na przykładzie słowa „gra”, które nie oznacza pojęcia ale „rodzinę pojęć” (poszczególne gry są pokrewne).
semantyka ogólna - przekonanie, że większość zjawisk patologicznych ma charakter semantogenny (doktryna o charakterze sekty w USA)
s. o. koncentruje się na skutkach pospiesznej generalizacji - każde słowo uogólnione
ad. 2.
Stereotypy są zinternalizowane w charakterze społ. ludzi - chodzi tu o kształtowanie psychiki człowieka, jego przekonań, wzorów osobowych i postaw, tak aby uniknąć działania negatywnych stereotypów bądź istniejące przezwyciężyć -> proces teoretyczny-nauczanie i proces praktyczny - przekazywanie odp. wzorów osobowych
czy należy przezwyciężać stereotypy pozytywne?
dwuznaczność wyrazu „pozytywny” (por. hitleryzm)
- stereotypy pozytywne i negatywne są nierozdzielne, można je przezwyciężyć tylko atakując oba!
KONIEC
Dwie dziurki w nosie i skończyło się.
Nie wiem jak Wy, ale ja znowu jestem INNYM CZŁOWIEKIEM.
napisała Magdunia!