Monika Margol

Antonina Wójcik

Włodzimierz Bondarenko

Marlena Skrzypek

Karolina Galant

Kwestionariusz Skłonności do Zakupów Impulsywnych/Kompulsywnych

PODRĘCZNIK

Praca napisana pod kierunkiem dr Agaty Gąsiorowskiej

w ramach kursu „Praca empiryczna 3 - psychometryczna“

Spis treści:

1. Podstawy teoretyczne kwestionariusza zakupów impulsywnych i kompulsywnych

1.1 Różnice między zakupami kompulsywnymi i impulsywnymi

1.2 Definicja zakupów kompulsywnych i impulsywnych

2. Konstrukcja narzędzia

2.1 Zdefiniowanie obszarów treści i manifestacji

2.2 Przygotowanie testu - projektowanie listy pytań

3. Przebieg i wyniki badania pilotażowego

4. Analiza rzetelności kwestionariusza ZIIK

5. Analiza trafności kwestionariusza ZIIK

6. Normalizacja wyników

7. Stosowanie kwestionariusza

8. Bibliografia

9. Załącznik 1 - kwestionariusz ZIIK

10. Załącznik 2 - macierz modelowa

11. Załącznik 3 - wykres osypiska

1. Podstawy teoretyczne kwestionariusza zakupów impulsywnych i kompulsywnych

Dzisiejsze społeczeństwo, a w szczególności konsumenci podlegają ciągłym naciskom i zabiegom grup i organizacji ekonomicznych oraz politycznych, które z nowo wykreowanych norm zachowań konsumenckich czerpią zyski. Wiele działań sklepów, działów marketingowych itp. ma na celu stworzenie takich warunków dla konsumenta, aby podnieść poziom sprzedaży przez zwiększenie zachowań impulsywnych kupujących. Oznacza to, że docierające do klienta informacje z poziomu wszystkich możliwych do zaangażowania w ten proces zmysłów wywołują gwałtowną potrzebę posiadania produktu (usługi), doprowadzając do działań nieplanowanych. Obniżony poziom samokontroli prowadzi do trudności w oparciu się odczuwanemu impulsowi i w konsekwencji do podjęcia decyzji realizacji nie zaplanowanego zakupu, który może być źródłem zadowolenia z posiadania lecz także frustracji wynikającej z utraty pieniędzy (oszczędności). Nie wszystkie działania pod wpływem impulsu są nieracjonalne - wiele z nich ma swoje uzasadnienie czasowe i ekonomiczne oraz - jeżeli nie ograniczają bezpieczeństwa finansowego konsumenta - mają walor hedonistyczny, niejednokrotnie zgodny z promowaną normą zachowań. Niestety część kupujących realizuje zakupy przekraczając te nowe normy konsumenckie, uzależniając się od kupowania. Klient nie potrafiący powstrzymać się od kupowania realizuje działania „charakteryzujące się wyraźną tendencją do wykonywania powtarzających się, natrętnych czynności”.

1. Różnice między zakupami kompulsywnymi i impulsywnymi

Antonides i van Raail w 1998 roku opisali warunki, jakie powinny spełniać zachowania kwalifikowane jako uzależnienie:

• Pojawia się pragnienie danej rzeczy lub danego zachowania

• Osoba powtarza dane zachowanie według określonego, ustalonego (stereotypowego) rytuału

• Następuje fizjologiczne lub psychiczne uzależnienie tak, że zachowanie przestaje być dowolne, a staje się przymusowe.

• Przynoszona przez działanie satysfakcja szybko się kończy i osoba zaczyna powtarzać działanie coraz częściej.

• Z czasem rozwija się poczucie winy i żalu.

• Po pewnym czasie zachowanie zaczyna prowadzić do negatywnych dla osoby skutków i staje się szkodliwe.

Wszystkie te czynniki można odnieść także do robienia zakupów.

Zachowania impulsywne mogą stanowić zagrożenie dla bezpiecznego i bezkonfliktowego funkcjonowania w społeczeństwie, zgodnie z ujęciem Hoch i Lowenstein (1991) opisujących problem samokontroli jako „konfliktu między pragnieniem i siła woli”. Takie ujęcie pozwala określić możliwe kierunki zwiększenia samokontroli przez obniżenie chęci posiadania produktu, lub zwiększenie siły woli. Konsument bombardowany bodźcami mającymi na celu podjęcie decyzji pod wpływem impulsu ma możliwość. aby obniżyć chęć posiadania produktu, przez zastosowanie trzech taktyk samokontroli:

• Taktykę unikania - w tej strategii osoby świadome, że trudno będzie im obronić się przed kupowaniem, unikają miejsc (sklepów, galerii, towarzystwa), gdzie pojawia się takie zagrożenie.

• Taktyka odraczania i odwracania uwagi - polega na oparciu się pierwszemu, najczęściej najsilniejszemu impulsowi. Według Rook (1987) najtrudniejszy jest pierwszy moment i jeżeli klient oprze się impulsowi choć na krótką chwilę , to jest szansa na sukces i ostateczne oparcie się impulsowi.

• Taktyka zastępowania - w tym rozwiązaniu konsument „funduje” sobie nagrody zwykle o niewielkiej wartości za to, że powstrzymał się od kupowania pod wpływem impulsu.

Konsument, aby zwiększyć wpływ siły woli na powstrzymanie zachowań impulsywnych, ma do dyspozycji również kilka taktyk samokontroli:

• Taktyka samo zobowiązań - rozwiązanie polegające na nakładaniu na siebie zobowiązań uniemożliwiających realizację niechcianych zachowań.

• Taktyka analizy kosztów ekonomicznych - działania zmierzające do kontroli i monitoringu procesu wydawania pieniędzy.

• Taktyka analizy kosztów psychicznych - polega na koncentrowaniu się na negatywnych odczuciach takich, jak poczucie winy czy żal z powodu niewłaściwych zachowań.

Zgodnie z definicją O'Guinn i Faber z 1989 roku kupowanie kompulsywne to „chroniczne, powtarzające się zakupy, które stają się podstawową reakcją na negatywne wydarzenia i uczucia jednostki i są odmianą kompulsji. Stanowią zachowanie jakościowo różne od zakupów impulsywnych czy normalnych. Zapewniają kupującemu krótkoterminową przyjemność, ale owocują negatywnymi konsekwencjami w długim okresie. Faber w swoich późniejszych pracach sugeruje jednak, że kupowanie kompulsywne może być jakościowo podobne do normalnych zakupów w kulturze konsumpcyjnej, różniąc się jednak natężeniem tych zachowań”.

Eliott w swojej pracy z 1994 roku zwraca nam uwagę, że kupowanie kompulsywne zawiera elementy normalnego zachowania (jakim jest przecież robienie zakupów), ale w patologicznym natężeniu. Nawiązuje on również do wcześniej wymienionych przez nas cech charakteryzujących nałóg.

Często kupowanie kompulsywne jest błędnie utożsamiane z zakupami impulsywnymi.

Obydwa zachowania są do siebie w pobieżnej ocenie bardzo podobne, ale konsekwencje zachowań impulsywnych i kompulsywnych w wymiarze potencjalnych strat ekonomicznych i psychicznych mogą się drastycznie różnić. W 1985 roku Rook i Hoch zdefiniowali pięć czynników różniących zachowania impulsywne od kompulsywnych. Do głównych różnic zaliczają oni przede wszystkim brak redukcji napięciaw przypadku zakupów impulsywnych oraz duży wpływ nagłego bodźca - w przypadku zakupów kompulsywnych mogą być one odroczone w czasie, zakupy impulsywne natomiast zazwyczaj następują jako bezpośrednia konsekwencja jakiegoś bodźca. Kupowanie kompulsywne może przekształcić się w nałóg. Do jego powodów zaliczamy głównie czynniki wewnętrzne, takie jak samoocena (zakupy powodują chwilowe podniesienie samooceny), czynniki neurobiologiczne (kupujący kompulsywnie często mają w rodzinie kogoś z podobnym zaburzeniem), chęć ucieczki w fantazję („mogę sobie na wszystko pozwolić”). Do czynników sprzyjających zakupom kompulsywnym możemy zaliczyć także płeć (zdecydowania przewaga kobiet), stosunek do pieniędzy, a także model socjalizacji, któremu była poddana dana osoba. Natomiast główną przyczyną zakupów impulsywnych jest bodziec, który nagle się pojawił i zmusza osobę do zakupu danej rzeczy. Bardzo często jest to reklama lub promocja danego produktu, ale może to być także nagła chęć aby „coś sobie kupić”. Konsument impulsywny kupuje pod wpływem nastroju, nie patrzy na konsekwencje swoich zakupów. Zazwyczaj kupuje więcej niż planował, gdyż zakupy dostarczają mu przyjemności.

1.2 Definicja zakupów kompulsywnych i impulsywnych

Aby zastosować skuteczną terapię pozwalającą unikać konsekwencji niekontrolowanych zakupów powinniśmy wiedzieć, do jakiej grupy konsumentów impulsywnych czy konsumentów kompulsywnych można przyporządkować klienta poradni psychologicznej. Nasz kwestionariusz został skonstruowany po to, aby można było na podstawie udzielonych odpowiedzi rozpoznać, do której grupy zachowań konsumenckich można przyporządkować konsumenta. Takie narzędzie jako jedno z kilku może ułatwić terapeucie opracowanie skutecznej terapii, która pozwoli na wypracowanie skutecznych metod chroniących przed negatywnymi skutkami niekontrolowanej konsumpcji. Reasumując, tworząc definicję na użytek naszych badań przyjęliśmy, że:

Zakupy impulsywne to zakupy niezaplanowane, całkowicie spontaniczne, dokonywane przez osobę będącą w momencie zakupu w stanie nierefleksyjnym, motywowaną silną i niespodziewaną potrzebą kupienia danego produktu.

Główne wyznaczniki zakupów impulsywnych:

• potrzeba dokonania zakupu powstaje w momencie wystawienia na bodziec - aby mogła zaistnieć, potrzebna jest fizyczna bliskość bodźca (produktu) lub nawet sam jego widok

• zakupy impulsywne pozbawione są znamion refleksji i intelektualnej kontroli, stąd nie są rozważane pod kątem użyteczności produktu czy też długofalowych konsekwencji jego zakupu

• zakupy impulsywne łączą się z wysoką aktywacją emocjonalną, stanem przyjemnego podniecenia i pozytywnymi emocjami, które osoba je odczuwająca może wiązać z nabywanym produktem lub samym faktem dokonywania zakupu.

Zakupy kompulsywne to niekontrolowane zakupy będące reakcją na negatywne stany emocjonalne odczuwane przez daną osobę (depresja, lęk, smutek), dokonywane w celu obniżenia nieprzyjemnego napięcia i przywrócenia komfortu psychicznego.

Główne wyznaczniki zachowań kompulsywnych:

• zakupy kompulsywne są niekontrolowane i nierefleksyjne, przy czym dla osoby ich dokonującej najbardziej gratyfikujący jest sam proces zakupu (to, co jest kupowane jest mniej istotne)

• odczuwana satysfakcja z zakupów kompulsywnych jest krótkotrwała, zaś po niej pojawiają się emocje negatywne takie jak wstyd czy cierpienie, co powoduje powtarzanie zakupów w celu ponownego podwyższenia nastroju

• kupowane produkty są najczęściej związane z wizerunkiem danej osoby i mają na celu jego poprawę, przy czym ich koszt systematycznie wzrasta (nabywane produkty są coraz droższe)

• potrzeba dokonywania zakupów jest silniejsza niż odczuwane przez daną osobę irracjonalność i poczucie winy spowodowane świadomością braku samokontroli

• zakupy kompulsywne nierzadko utrudniają codzienne funkcjonowanie, zwłaszcza społeczne, są przy tym czasochłonne i kosztowne.

Zarówno kupowanie impulsywne jak i kompulsywne jest niekontrolowane i nieplanowane, różni je jednak przede wszystkim przyczyna ich dokonywania przez daną osobę. Zakupy impulsywne dokonywane są w stanie pozytywnego napięcia emocjonalnego, zaś zakupy kompulsywne są odpowiedzią na negatywne stany emocjonalne i mają na celu poprawę nastroju.

2. Konstrukcja narzędzia

Pracę nad kwestionariuszem rozpoczęto od wyboru tematu pracy. Wybrano kupowanie impulsywne/kompulsywne, ponieważ jest to zjawisko interesujące i wszechobecne na rynku dóbr konsumpcyjnych a jednocześnie słabo jeszcze w Polsce zbadane. Definicję mierzonej cechy, czyli skłonności do dokonywania zakupów impulsywnych bądź kompulsywnych opracowano na podstawie literatury z przeprowadzonych do tej pory badań nad omawianym zjawiskiem (por. rozdział 1).

2.1 Zdefiniowanie obszarów treści i manifestacji

W kolejnym etapie prac na podstawie stworzonej definicji dokonano wyszczególnienia obszarów manifestacji i obszarów treści mierzonej cechy. Obszary treści to zakupy impulsywne vs zakupy kompulsywne, zaś główne obszary manifestacji to:

• emocje - towarzyszące procesowi dokonywania zakupów, pojawiające się przed zakupami, w trakcie zakupów jak i po ich zakończeniu

• przebieg procesu - reakcje poznawcze i behawioralne towarzyszące procesowi dokonywania zakupów impulsywnych/kompulsywnych

• procesy pozakupowe - reakcje poznawcze i behawioralne pojawiające się jako bezpośredni skutek dokonania zakupów impulsywnych/kompulsywnych

Do wydzielonych obszarów treści i manifestacji dobrane zostały ich wskaźniki i opracowano projekt testu skłonności do kupowania impulsywnego/kompulsywnego:

	ZAKUPY IMPULSYWNE	ZAKUPY KOMPULSYWNE
EMOCJE	1. odczuwanie dużej energii podczas zakupów 2. podniecenie 3. utrzymujący się stan flow 4. dobry nastrój podczas zakupów 5.odczuwanie pozytywnych emocji po zobaczeniu ładnej rzeczy, przymus kupienia jej 6. lubienie gadżetów 7.wrażliwość na sztukę i piękno 8. odczuwanie przyjemności z window shopping 9. radość z powodu zakupionej rzeczy 10. zaskoczenie dokonanym zakupem	1. niekontrolowana chęć kupienia czegokolwiek 2. w ciągu dnia częste myślenie o zakupach 3. zakupy jako sposób na poprawę humoru 4. zakupy jako sposób rekompensaty za niepowodzenia 5. niepokój i zdenerwowanie w sytuacji niemożności zrobienia zakupów 6.przyjemność czerpana z chodzenia po sklepach 7. odczuwanie przyjemnych emocji po wyjściu ze sklepu 8. brak poprawy humoru po powrocie do domu
PRZEBIEG PROCESU	1. zdolność do długotrwałego chodzenia po sklepach (chodzenie pomimo zmęczenia) 2.kupowanie pod wpływem komplementu 3. kupowanie w nagrodę za jakieś osiągnięcie 4. kupowanie tego co się podoba w danej chwili 5. kierowanie się promocją 6. kupowanie „durno stójek” 7. niezwracanie uwagi na cenę 8. korzystanie z każdej okazji żeby kupić na wyprzedaży 9. odwiedzanie sklepów i sklepów internetowych jako sposób na spędzanie wolnego czasu	1. postrzeganie zakupów jako lekarstwa na problemy 2. kupowanie dla samego kupowania 3. kupowanie kosmetyków i biżuterii 4. kupowanie produktów modnych. Które podobają się innym 5. powtarzające się coraz droższe zakupy 6. kupowanie nowszych wersji tego co już mamy
PROCESY POZAKUPOWE	1. częste oddawanie zakupionych rzeczy jako prezent dla innych 2. włożenie produktu do szafy i nieużywanie go 3. niezdolność odłożenia nadwyżki pieniędzy 4. mimowolne zadłużanie się 5. dysonans poznawczy - częsta chęć zwrotu zakupionych produktów 6. poszukiwanie u innych potwierdzenie dokonania właściwego zakupu, usprawiedliwianie się przed samym sobą	1. ukrywanie przed innymi zakupionych rzeczy 2. ukrywanie ceny zakupionych rzeczy 3. brak chęci zwrotu zakupionego towaru 4. nieprzyznawanie się do kupienia czegokolwiek 5. racjonalizacja drogich zakupów 6. niedosypianie i zmęczenie z powodu kupowania (np. w Internecie) 7. poszukiwanie u innych potwierdzenie dokonania właściwego zakupu, usprawiedliwianie się przed samym sobą

Dokonano również wyboru skali pomiarowej i sposobu udzielania odpowiedzi przez osoby badane kwestionariuszem. Odpowiedzi osoby badane będą udzielać na 5-stopniowej skali porządkowej Likerta w formie twierdzącej.

Badani odpowiadając na każde pytanie testowe będą wybierać jedną spośród 5 odpowiedzi:

1	2	3	4	5
Zdecydowanie się nie zgadzam	Raczej się nie zgadzam	Ani się nie zgadzam ani się zgadzam	Raczej się zgadzam	Zdecydowanie się zgadzam

. Wszystkie pytania skonstruowane zostały w 1 osobie liczby pojedynczej w formie twierdzącej.

2.2 Przygotowanie testu - projektowanie listy pytań

W drugim etapie prac nad kwestionariuszem do pomiaru skłonności do zachowań konsumenckich impulsywnych/kompulsywnych została stworzona wstępna lista pytań testowych. W oparciu o wydzielone w pierwszym etapie prac obszary treści i manifestacji oraz dobrane do nich wskaźniki stworzono 106 pozycji testowych, wszystkie w formie twierdzącej. Następnie przeprowadzono szczegółową analizę treści oraz analizę językową pytań testowych, dzięki której usunięto 17 pytań oraz dokonano poprawek w 37 pytaniach. Ostateczna pula wyniosła 89 pytań testowych, które następnie posłużyły do przeprowadzenia badania pilotażowego.

3. Przebieg i wyniki badania pilotażowego

Badaniem objętych zostało 115 osób - 77 kobiet i 38 mężczyzn w wieku 20-66 lat (M=30, D=27, SD=9,77). Każda osoba badana wypełniała dwa kwestionariusze - Kwestionariusz Skłonności do Zakupów Impulsywnych/Kompulsywnych oraz Kwestionariusz SKI SZN do pomiaru skłonności do kupowania kompulsywnego. Na kolejnych etapach prac wyniki obu testów posłużyły do analizy macierzy korelacji pozycji testowych. W Kwestionariuszu ZIIK osoby badane udzielały odpowiedzi na 5-stopniowej skali Likerta (gdzie 1 oznacza Zdecydowanie się nie zgadzam, 3 - Ani się nie zgadzam ani się zgadzam, zaś 5 - Zdecydowanie się zgadzam).

Po odrzuceniu kwestionariuszy wypełnionych błędnie lub niekompletnie (więcej niż jedno pytanie bez zaznaczonej odpowiedzi) uzyskano 101 poprawnie wypełnionych kwestionariuszy (72 kobiety - 71,3% i 29 mężczyzn - 28,7%). Wszystkie przebadane osoby posiadają własne źródła dochodów i dokonują samodzielnie zakupów. Strukturę wiekową osób badanych ilustruje wykres nr 1:

Uzyskane w badaniu pilotażowym dane poddane zostały eksploracyjnej analizie czynnikowej za pomocą programu SPSS. Najpierw przeprowadzono Testy Kaisera-Mayera-Olkina i Bartletta i uzyskano miarę KMO adekwatności doboru próby na poziomie 0,437 (tak niski poziom wynika najprawdopodobniej z niewielkiej próby w stosunku do puli 89 pytań kwestionariuszowych).

Początkowo skłaniano się ku rozwiązaniu dwuczynnikowemu, jednak ze względu na kształt wykresu osypiska i rozkład macierzy modelowej przyjęto rozwiązanie czteroczynnikowe.

Zgodnie z teorią mierzonej cechy założono nieortogonalność czynników i do rotacji wyniku czynnikowego posłużono się metodą rotacji Promax z normalizacją Kaisera. Pierwszy wyodrębniony czynnik wyjaśnia 24,6% wariancji, drugi czynnik 5,7% wariancji, trzeci 4,9% wariancji, czwarty zaś 4,4% wariancji. W sumie całkowita wyjaśniona przez wyodrębnione czynniki wariancja wynosi około 39,6%.

Dla każdego czynnika założono wartość bezwzględną poniżej 0,4 i na tej podstawie wybrano pozycje testowe o najwyższych ładunkach czynnikowych. Jeżeli któraś z pozycji odnosiła się na podobnym poziomie do dwóch lub więcej czynników wyboru dokonywano na podstawie treści i sensu merytorycznego pytania. Na podstawie dokonanej analizy czynnikowej usunięto 19 pytań. Otrzymano cztery czynniki:

1/ Pozytywne nastawienie do zakupów - znalazły się tu pozycje testowe odnoszące się do pozytywnych emocji odczuwanych w związku z zakupami oraz postrzegania zakupów jako istotnego i pozytywnego elementu życia.

2/ Brak samokontroli - obejmuje pozycje testowe świadczące o braku samokontroli finansowej wiążącej się z nadmierną konsumpcją oraz niemożnością powstrzymania się od dokonywania zakupów.

3/ Potrzeba zwrotu produktu - trzeci czynnik odnosi się do postrzegania przez daną osobę możliwości zwrotu zakupionego produktu jako elementu istotnego przy podejmowaniu decyzji o zakupie. Znalazły się tu też pytania związane z innymi niż zwrócenie do sklepu sposobami pozbycia się nabytego produktu (oddanie innej osobie, wyrzucenie).

4/ Brak akceptacji społecznej - ostatnia skala obejmuje pozycje testowe koncentrujące się na niechęci danej osoby do pokazywania innym osobom zakupionych produktów i dzielenia się z kimkolwiek informacjami na temat kosztów poniesionych w związku z zakupami.

4. Analiza rzetelności kwestionariusza ZIIK

Następnie przeprowadzono analizę rzetelności - spójności wewnętrznej kwestionariusza z użyciem najpopularniejszego wskaźnika rzetelności jakim jest α Cronbacha. Dla poszczególnych pytań testowych dokonano analizy korelacji danego pytania z całościowym wynikiem na stosownym wymiarze kwestionariusza.

W zakres pierwszego wymiaru kwestionariusza wchodziło 39 pozycji. Dzięki analizie rzetelności udało się zlokalizować i odrzucić 13 pozycji, których korelacje z ogólnym wynikiem wymiaru uplasowały się poniżej poziomu 0,57 i wyraźnie odstawały od pozostałych w tym zakresie. α Cronbacha po usunięciu powyższych pozycji wyniosła dla pierwszej skali 0,95.

W drugim czynniku znalazło się początkowo 16 pytań kwestionariuszowych. Po dokonaniu analizy spójności wewnętrznej dla tej skali odrzucono 2 pozycje, dla których odchylenie standardowe i korelacja pozycji z ogólnym wynikiem były najniższe. Po usunięciu tych pytań α Cronbacha dla tego wymiaru wyniosła 0,86.

Czynnik trzeci obejmował początkowo 9 pozycji, w tym 3 pozycje uprzednio odwrócone. α Cronbacha wyniosła 0,76. Ponieważ korelacja każdej pozycji z ogólnym wynikiem na tym wymiarze była zadowalająca, a odchylenia wyniosły powyżej 1, nie usunięto żadnej pozycji z tego czynnika.

W zakres czynnika czwartego wchodziło początkowo 6 pozycji kwestionariusza. Odrzucono jedną pozycję, dla której odchylenie standardowe wyniosło poniżej 0,8. α Cronbacha dla pozostałych 5 pozycji wyniosła 0,670.

Rozkład pozycji testowych dla każdego wymiaru i odpowiadających im wskaźników α Cronbacha ilustruje tabela nr 1:

WYMIAR	LICZBA POZYCJI	α Cronbacha
Pozytywne nastawienie do zakupów	26	0,95
Brak samokontroli	14	0,86
Potrzeba zwrotu produktu	9	0,76
Brak akceptacji społecznej	5	0,67

Kolejnym etapem była analiza trafności wymiarów kwestionariusza. W oparciu o podstawy teoretyczne i dotychczas zgromadzoną wiedzę empiryczną dotyczącą zakupów impulsywnych i kompulsywnych założono, że na poszczególnych wymiarach kwestionariusza kobiety będą uzyskiwały wyraźnie wyższe wyniki niż mężczyźni. Przeprowadzono zatem analizę za pomocą testu T Studenta dla prób niezależnych.

Wyniki ilustruje tabela nr 2:

Test dla prób niezależnych
		Test Levene'a jednorodności wariancji		Test t równości średnich
				F	Istotność	t	df	Istotność dwustronna
Brak_akceptacji_społecznej	Założono równość wariancji	0,008	0,930	-4,116	99	0,000
		Nie założono równości wariancji
	Potrzeba_zwrotu_produktu	Założono równość wariancji	5,077	0,026
		Nie założono równości wariancji			1,448	69,209	0,152
	Brak_samokontroli	Założono równość wariancji	0,172	0,679	4,166	99	0,000
		Nie założono równości wariancji
	Pozytywne_nastawienie_do_zakupów	Założono równość wariancji	0,570	0,452	2,571	99	0,012
		Nie założono równości wariancji

Wyniki testu wykazały, że skorelowane z płcią w sposób zgodny z przewidywaniami są tylko 2 z czterech wymiarów kwestionariusza: Brak samokontroli i Pozytywne nastawienie do zakupów. Tymczasem wymiar Brak akceptacji społecznej okazał się odwrotnie skorelowany z płcią co oznacza, że na tym wymiarze - wbrew początkowym przypuszczeniom - to mężczyźni uzyskali wyższe wyniki. Dla wymiaru Potrzeba zwrotu produktu wynik okazał się nieistotny statystycznie (istotność dwustronna powyżej 0,05).

Oczekiwano również wysokich korelacji wyników na poszczególnych wymiarach kwestionariusza Skłonności do Zakupów Impulsywnych/Kompulsywnych z wymiarami Kwestionariusza SKI, mierzącego skłonność do Zakupów Hedonistycznych, Kompulsywnych i Impulsywnych. Test składa się z 28 pozycji w formie stwierdzeń odnoszących się do zachowań konsumenckich. Osoby badane wypełniały oba testy. Założono, że w trafnym teście wymiary Pozytywne nastawienie do zakupów i Brak samokontroli będą wysoko korelowały ze wszystkimi wymiarami testu SKI, a więc zarówno z Zakupami Hedonistycznymi jak i Impulsywnymi i Kompulsywnymi. Przewidywano również, że Potrzeba zwrotu produktu i Brak akceptacji społecznej będą dodatnio skorelowane tylko z wymiarem Zakupy kompulsywne.

Wyniki analizy korelacji z użyciem R Pearsona ilustruje tabela nr 3:

Korelacje

		Zakupy_ hedonistyczne	Zakupy_ impulsywne	Zakupy_ kompulsywne
Brak_ akceptacji _społecznej	Korelacja Pearsona	-0,117	-0,057	0,151
		Istotność (dwustronna)	0,243	0,571	0,132
	Potrzeba_ zwrotu _produktu	Korelacja Pearsona	0,069	-0,071	0,028
		Istotność (dwustronna)	0,490	0,483	0,780
	Brak_ Samokontroli	Korelacja Pearsona	0,611**	0,729**	0,475**
		Istotność (dwustronna)	0,000	0,000	0,000
	Pozytywne_ nastawienie_ do_zakupów	Korelacja Pearsona	0,878**	0,734**	0,605**
		Istotność (dwustronna)	0,000	0,000	0,000

** Korelacja jest istotna na poziomie 0,01.

* Korelacja jest istotna na poziomie 0,05.

Analiza korelacji wykazała, że dla dwóch pierwszych czynników przewidywania były trafne - Pozytywne nastawienie do zakupów i Brak samokontroli korelują dodatnio z Zakupami Hedonistycznymi, Impulsywnymi i Kompulsywnymi na poziomie od 0,475 do 0,878. Najwyżej skorelowane z czynnikiem 1 są zakupy hedonistyczne, nieco mnie impulsywne i najmniej kompulsywne, co w zupełności potwierdziło wstępne założenia. Brak samokontroli najwyżej skorelowany jest z zakupami impulsywnymi, zaś najmniej z kompulsywnymi - ten ostatni wynik jest nieco zaskakujący, gdyż oczekiwano, że osoby skłonne do kupowania kompulsywnego będą miały wyższe wyniki na skali braku samokontroli (wyższe niż osoby hedonistyczne). Wszystkie wyniki dla tych dwóch skal okazały się istotne statystycznie na poziomie 0,01. Wyniki analizy dla dwóch pozostałych wymiarów - Potrzeba zwrotu produktu i Brak akceptacji społecznej - okazały się być nieistotne statystycznie dla żadnego z wymiarów kwestionariusza SKI. Udało się zatem jedynie połowicznie potwierdzić hipotezy dotyczące korelacji wyników Kwestionariusza ZIIK z płcią osób badanych i wynikami testu SKI.

5. Analiza trafności kwestionariusza ZIIK

Aby zbadać trafność naszego kwestionariusza przeprowadziliśmy badanie test-retest. Wzięło w nim udział 21 osób, wszystkie wypełniały ten kwestionariusz po raz drugi.

Tu wyniki retestu

6. Normalizacja wyników

Kolejnym etapem pracy nad kwestionariuszem była normalizacja próby badanej. Sprawdzono zgodność wyników surowych z rozkładem normalnym. Wszystkie cztery zmienne testu mają rozkład normalny.

Do przeliczenia wyników została wybrana skala stenowa. Jest to często stosowana skala wyników przeliczonych. Jest to skala 10-punktowa i jej zasięg obejmuje od -2,25 do +2,25 odchylenia standardowego wyników w rozkładzie normalnym. Po przeprowadzeniu transformacji liniowej zostały wyliczone wartości poszczególnych stenów.

Wartości te dla każdego z czterech czynników prezentuje tabela nr 4:

STENY	Pozytywne nastawienie do zakupów	Brak samokontroli	Potrzeba zwrotu produktu	Brak akceptacji społecznej
1	-	-	14	5
2	-	20-23	15-18	6-7
3	28-37	24-29	19-21	8-9
4	38-49	30-34	22-25	10-11
5	50-60	35-39	26-28	12-13
6	61-71	40-44	29-31	14
7	72-82	45-49	32-34	15-16
8	83-91	50-54	35-37	17-18
9	92-98	55-59	38-41	19
10	99 i więcej	60 i więcej	-	20 i więcej

7. Stosowanie kwestionariusza:

Kwestionariusz ZIIK jest zawarty na xx stronach A4 i zawiera xx pytań. Odpowiedzi są udzielane na pięciostopniowej skali. Kwestionariuszem można badać osoby dorosłe, przy czym dorosłość rozumiemy tutaj jako zdolność do podejmowania samodzielnych decyzji konsumenckich i możliwość w miarę swobodnego dysponowania zasobami materialnymi.

Przed przystąpieniem do badania uczestnik powinien zapoznać się z instrukcją umieszczoną na pierwszej stronie kwestionariusza, natomiast osoba badająca powinna upewnić się, że badany zrozumiał wszystkie instrukcje i w razie wątpliwości udzielić dodatkowych informacji. Uczestnik ma za zadanie określić, w jakim stopniu zgadza się z danym twierdzeniem. Czas na wypełnienie kwestionariusza nie jest ograniczony. Wyniki oblicza się podsumowując liczbę punktów dla każdego z 4 wymiarów. Wyniki surowe interpretuje się według tabeli zamieszczonej w rozdziale 6. Rozkładają się one następująco:

1-3 sten - wyniki niskie

4-7 sten - wyniki przeciętne

8-10 sten - wyniki wysokie

Finalną czynnością jest analiza wyników przetworzonych dla poszczególnych wymiarów i opisowa ocena stylu dokonywania zakupów przez osobę badaną.

Bibliografia:

1. Hoch, S.J., Loewenstein, G.F. (1991) Time-inconsistent preferences and consumer self-control, Journal of Consumer Research, 17, 1-16

2. O'Guinn, T.C., Faber, R.J. (1989) Compulsive Buying: A Phenomenological Exploration, Journal of

3. Rook, D.W., Hoch, S.J. (1985) Consuming Impulses, Advances in Consumer Research, 12, 23-27

4. Gerrit Antonides, W. Fred Van Raaij, Consumer Behaviour: A European Perspective, John Wiley & Sons,1998

 

Załącznik 1.

Macierz modelowa pozycji testowych wyodrębniona w oparciu o metodę rotacji Promax z normalizacją Kaisera.

	Składowa
		1	2	3	4
46.  Uzupełniam swoją garderobę o najnowsze kolekcje ulubionej marki.	0,860
29.  Robienie zakupów to moje hobby.	0,854
67.  Lubię mieć najnowsze wersje różnych gadżetów.	0,826
63.  Czasami nie mogę skupić się na niczym innym oprócz myślenia o zakupach.	0,814
60.  Lubię godzinami siedzieć na Internecie i oglądać różne rzeczy w sklepach internetowych.	0,781
50.  Poszukiwanie najnowszych promocji jest świetną rozrywką.	0,777
25.  Nawet kiedy jestem zmęczona/zmęczony, znajduję energię na robienie zakupów.	0,764
32.  Poszukiwanie najlepszych okazji to świetna zabawa.	0,755
6.    Kupuję rzeczy tylko dlatego, że są w promocji.	0,733
16.  Nie męczą mnie nawet całodniowe zakupy.	0,716
86.  Wolę chodzenie po sklepach od wycieczek za miasto.	0,690
22.  Kiedy widzę jakąś rzecz, która mi się podoba, po prostu muszę ją kupić.	0,681
36.  Spędzam dużo wolnego czasu na zakupach.	0,675
4.    Interesuję się gazetami/ portalami poświęconymi gadżetom.	0,665
61.  Potrafię spędzać długie godziny w galeriach handlowych.	0,657
19.  Zawsze jest dobry czas na zakupy.	0,654
28.  Gdy nie mam przy sobie pieniędzy mam wrażenie, że mogę stracić okazję kupienia czegoś po atrakcyjnej cenie.	0,632
51.  Zakupy są świetnym sposobem na zabicie nudy.	0,622
44.  Zdarza się, że spóźniam się na spotkania, ponieważ na zakupach straciłam/em poczucie czasu.	0,603
85.  Lubię kupować rzeczy, dzięki którym czuje się lepszy/a.	0,600
81.  Potrafię wydać wszystkie swoje pieniądze na wyprzedażach.	0,594
35.  Odwiedzam nowo otwarte sklepy i galerie handlowe.	0,587
23.  Lubię spędzać czas w galeriach handlowych i oglądać różne rzeczy.	0,585
5.    Po ciężkim dniu idę na zakupy, aby się rozerwać.	0,584
59.  Kiedy w sklepach zaczynają się wyprzedaże, po prostu muszę z nich skorzystać.	0,584
48.  Wychodząc na zakupy odczuwam „dreszczyk emocji”.	0,582
57.  W wolnym czasie lubię po prostu pochodzić po sklepach.	0,535
47.  Kupuję rzeczy intensywnie reklamowane.	0,526
53.  Za swoje sukcesy nagradzam się kupieniem sobie czegoś ładnego.	0,519
30.  Odkładanie na później zakupu atrakcyjnej rzeczy jest dla mnie trudne.	0,517
74.  Zakupy pozwalają mi odreagować stres i problemy.	0,505
27.  Kiedy kolega/koleżanka stwierdzi, że dobrze w czymś wyglądam, to znak, że powinienem/powinnam to kupić.	0,492
17.  Kiedy mam zły humor, idę sobie coś kupić.	0,483
37.  Dobra cena jest wystarczającym powodem do zakupu.	0,462
62.  Mam takie dni, że po prostu muszę sobie coś kupić.	0,437	0,410
12.  Kupuję ubrania, aby podobać się innym.	0,431
3.    Podczas zakupów czuję „przypływ energii”.	0,425
52.  Zakupy są świetnym sposobem na zabicie nudy.	0,410
88.  Zdarza mi się stracić kontrolę nad czasem spędzanym na zakupach.	0,406
55.  Jeśli stwierdzę, że coś mi się nie podoba, daję to komuś innemu w prezencie, żeby się „nie zmarnowało”.
21.  Kiedy chodzę po sklepach, zapominam o swoich problemach.
13.  Po zakończeniu zakupów jestem zadowolony/a z tego, co kupiłem.
34.  Kiedy coś sobie kupię, lubię pokazać to znajomym.
84.  Zdarza mi się znajdywać w domu rzeczy, których kupienia nie pamiętam.
82.  Sprawia mi przyjemność robienie zakupów u sprzedawców, którzy chwalą moje decyzje.
11.  Oszczędzanie przychodzi mi z trudem.		0,812
77.  Mam kłopoty z kontrolowaniem wydatków.		0,741
42.  W trakcie robienia zakupów nabywam produkty, których nie planowałem/planowałam kupić.		0,689
43.  Wychodząc na zakupy robię listę potrzebnych rzeczy i sztywno się jej trzymam.		-0,622
38.  Robię plan wydatków na cały miesiąc i ściśle go przestrzegam.		-0,585
80.  Zdarzają mi się kłopoty finansowe z powodu nieplanowanych zakupów.		0,574		0,404
78.  Pożyczam pieniądze na zakupy od znajomych, w banku, z karty kredytowej bez wyraźnej potrzeby.		0,573		0,549
20.  Dokładnie planuję każdy zakup.		-0,536
65.  Kiedy mam ochotę coś sobie kupić, nie jest dla mnie ważne co to dokładnie będzie.		0,519
31.  Stawiam sobie cele finansowe i realizuję je pomimo wielu pokus		-0,512
64.  Zakupy to dobry sposób na poprawę nastroju.	0,428	0,487
45.  Nie oszczędzam pieniędzy, wolę je wydać na zakupy.		0,484
75.  Zdarza mi się kupić rzeczy zupełnie mi niepotrzebne.		0,474
87.  Poziom moich wydatków przekracza moje dochody.		0,456		0,450
33.  Zanim kupię interesującą mnie rzecz, sprawdzam jej ceny w kilku sklepach.		-0,435
24.  Robienie zakupów to coś, co sprawia mi przyjemność.	0,404	0,411
83.  Robienie zakupów w towarzystwie innych osób sprawia mi przyjemność.
58.  Lubię wyprzedaże, bo to okazja do kupienia czegoś fajnego.
89.  Zdarza się, że po powrocie do domu z zakupów mam wyrzuty sumienia i staram się szybko o nich zapomnieć.
7.    Cena jest dla mnie podstawowym czynnikiem wpływającym na decyzję o zakupie.
73.  Jeśli coś kupiłam/kupiłem to znaczy, że było mi to potrzebne.
66.  Kiedy wracam do domu z zakupów, nie zawsze mam lepszy humor.
8.    Możliwość zwrotu towaru jest dla mnie ważnym czynnikiem przy zakupie.			0,705
26.  Nie mam w zwyczaju zwracania zakupionych rzeczy, bo mogą mi się kiedyś przydać.			-0,637
69.  Nie zwracam zakupionych przedmiotów nawet, jeśli mi się później nie podobają.			-0,601
72.  Nawet, jeśli w domu kupiona rzecz wydaje mi się niepotrzebna, nie zwracam jej do sklepu.		0,438	-0,550
41.  Możliwość zwrotu zakupu jest dla mnie dodatkowym impulsem do kupowania.			0,544
54.  Kiedy po przyjściu do domu stwierdzam, że zakupiona rzecz nie podoba mi się, mam ochotę oddać ją z powrotem.			0,510
40.  Zdarza się, że jestem zły/zła, ponieważ nie mogę zwrócić zakupionej rzeczy, która przestała mi się podobać.			0,501
2.    Nie mam problemów z wyrzucaniem lub oddawaniem innym moich ubrań.			0,501
39.  Jestem zadowolony/ zadowolona, kiedy mogę komuś podarować coś, czego nie używam.			0,416
49.  Wspieram akcje charytatywne moimi nietrafionymi zakupami.
10.  Gdy coś mi się bardzo podoba, cena nie gra roli.
1.    Inni ludzie oceniają nas przede wszystkim po wyglądzie.
79.  Moja rodzina / znajomi krytykują moje zakupy, dlatego wolę nie pokazywać, co kupiłem/kupiłam.				0,665
71.  Po powrocie z zakupów nie czuję potrzeby pokazywania komukolwiek, co kupiłam/kupiłem.				0,618
76.  Po powrocie do domu nie mam ochoty oglądać zakupionych rzeczy.				0,542
68.  Nie lubię, kiedy inni wiedzą, ile wydałam/wydałem na zakupy.				0,515
18.  Po udanych zakupach lubię pochwalić się innym, co kupiłem.				-0,483
70.  Czasami w ogóle nie mówię bliskim, że coś sobie kupiłem/kupiłam.				0,405
56.  W domu kupiona rzecz nie podoba mi się już tak bardzo, jak w sklepie.
15.  Wielu moich ubrań nigdy nie miałem/miałam na sobie.
9.    Nie wychodzę z domu bez mojej karty kredytowej.
14.  Jeśli coś mi się bardzo podoba, opinia innych nie jest ważna.

Załącznik 2.

Wykres osypiska.

20

---