Rozdział I. Konwergencja mediów
1.1. Stare i nowe media
Pojęcie „media” jest definiowane na różne sposoby. Słowo to pochodzi od łacińskiego słowa „medium”, które oznacza środek, pośrednika. Przykładem użycia tego terminu jest określenie nim specjalistów z dziedziny spirytyzmu zdolnych do komunikowania się ze zmarłymi. Paulina Dużyk w celu przedstawienia najogólniejszego sensu mediów używa tego pojęcia jako „instrumentu przenoszenia informacji w czasie lub przestrzeni". W „Słowniku terminologii medialnej” występuje wzmianka o tym, że media to języki narodowe, różnego rodzaju systemy znaków, dzięki którym wiadomości są zapisywane na rozmaitych rozpoznawalnych sygnałach, takich jak stukanie, brzęczenie, czy pulsowanie .
Obecnie pojęcie „media” kojarzy się głównie ze środkami przekazu takimi jak telewizja, radio, prasa i Internet, służącymi do szerokiego upowszechniania treści.
„Stare media”, znane też jako media tradycyjne, w przeciwieństwie do „nowych mediów” nie korzystają z formatów cyfrowego przekazu, które charakteryzują się przekształcaniem treści w bity. Są analogowe, ich przekaz jest skierowany w jedną tylko stronę, w dodatku ich zasięg jest niezbyt duży, przez co liczba odbiorców jest tu ograniczona. Nadawcy starych mediów mają niemal pełną kontrolę nad tym, co widz zobaczy na ekranie, przeczyta w gazecie, czy posłucha
w radiu. Posiadają moc decydowania o treści i kolejności przekazu, który ma trafiać do odbiorcy. Kanadyjski medioznawca Marshall McLuhan inną właściwość tradycyjnych mediów opisuje swoją maksymą „The medium is the message”, która po polsku znaczy „Medium jest przekazem”. To zdanie oznacza, że sposób prezentacji informacji oraz jej treść są nierozerwalnie ze sobą związane. Medium przekazuje, utrwala i kształtuje informację. Bardzo trudno jest odróżnić czystą informację od uformowanych przez medium elementów.
Zdaniem części medioznawców kres starych mediów jest bliski. Sugeruje to choćby Francis Gurry posługując się przykładem prasy zapowiadając koniec ery drukowanych dzienników najpóźniej w 2040 roku, a w samych Stanach Zjednoczonych już w 2017. Główne zadanie, jakie należy teraz do tradycyjnych mediów, to adaptacja do standardów wyznaczanych przez Internet. Chodzi tutaj zarówno o przystosowanie się do zmieniającej się technologii, jak również - i w szczególności - o uwzględnienie zmieniających się sposobów i zwyczajów
w użytkowaniu mediów i konsumpcji medialnych treści. Stare technologie muszą teraz stanąć do walki o swój byt, mierząc się z mobilnym przekazem nowych technologii oraz z ich wielozadaniowym przekazem.
Początki stosowania terminu "nowe media" mają miejsce w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Termin ten opisuje nową generację technologii komunikacyjnych i informacji o charakterze cyfrowym i sieciowym, posiadających powiązanie z narzędziami programowo-technicznymi, które są związane z działaniem sieci, szczególną rolę odrywa tu gromadzenie oraz wieloraki dostęp do odpowiednio przetworzonych informacji drogą sieciową .
Według "Popularnej encyklopedii mass mediów" nowe media to wszelkiego rodzaju techniki przekazu i technologie, posiadające początek powszechnego stosowania w połowie lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Natomiast według książki Leva Manovicha "Język nowych mediów" nowe media są mediami analogowymi skonwertowanymi do postaci cyfrowej .
Nowe media charakteryzują się tym, że przybierają wiele rożnych form. Zakłada się, że są nimi różnego rodzaju gazety, magazyny, internetowe serwisy informacyjne, fora internetowe, serwisy typu wiki, blogi, podcasty dźwiękowe i filmowe oraz miejsca w których można dzielić się muzyką, zdjęciami i video.
Według Manovicha nowe media charakteryzują się:
swobodnym dostępem do danych;
kopiowaniem z zachowaniem jakości oryginału;
interaktywnością.
Magdalena Szpunar w artykule "Czym są nowe media" dodaje do wyżej wymienionych cech jeszcze:
wzajemne powiązania;
możliwość dostępu dla indywidualnych użytkowników (nadawców i odbiorców);
różnorodność sposobów użycia;
otwartość dla wszystkich;
brak lokalizacji przestrzennej.
Z kolei Denis McQuail, badacz komunikowania masowego, przedstawia własny zbiór cech do których należą:
interaktywność (reakcja użytkownika na ofertę nadawcy);
socjalność (poczucie kontaktu osobistego z innymi);
bogactwo mediów (redukcja niejednoznaczności, zaangażowanie zmysłów, większa osobistość);
autonomia (niezależność od źródła);
ludyczność (jako źródło rozrywki);
prywatność;
personalizacja (stopień unikatowości i personalizacji przekazu).
Wydaje się, że spośród powyższych cech najważniejszymi są: interaktywność
i personalizacja. Według Macieja Mrozowskiego cechy te to nic innego jak przetwarzanie znalezionych tekstów w sieci na inne, które użytkownicy ponownie zamieszczają w innych miejscach. Mrozowski uważa, że działania takie, które mają na celu przekształcanie tekstów dla potrzeb danego użytkownika, odczuwane są jako wyraz wolności. Użytkownicy mają dostęp do treści, które pobierają, przeredagowują i zamieszczają w dowolny sposób i w dowolnym czasie, bez jakiejkolwiek presji od kogokolwiek. Zdaniem Włodzimierza Gogołka personalizacja jest wynikiem odpowiedniej analizy oraz interpretacji informacji określających użytkownika.
W konsekwencji odbiorca pozyskuje informacje, które w celniejszy sposób do niego trafiają
i łatwiej są odbierane (absorbowane) .
1.2. Konwergencja w mediach - definicja i geneza pojęcia
Pojęcie „konwergencja”, według słownikowej definicji oznacza “zbieżność; biol. podobieństwo cech u organizmów z różnych grup systematycznych, wynikające nie
z pokrewieństwa, lecz z przystosowania się do podobnych warunków życia; podobieństwo wytworów kulturalnych, powstałych niezależnie od siebie u różnych ludów".
W końcówce lat 70-tych XX wieku pojęcie “konwergencja” dotyczące mediów zaczęło być powszechniej używane i analizowane. Publicznie zostało użyte przez naukowca, działacza społecznego i biznesmena Nicholasa Negroponte podczas wykładów w The Massachusetts Institute of Technology. Powiedział on, że: “wszystkie technologie informacyjne dotyka łączna metamorfoza, dzięki której mogą być zrozumiane właściwie tylko wówczas, gdy traktujemy je jako jeden obiekt”. Dla ilustracji swojej wypowiedzi Negroponte narysował na tablicy trzy przenikające się okręgi które opisał: “przemysł radiowo-telewizyjny i filmowy”, przemysł komputerowy” i “przemysł drukarski i wydawniczy”. Według Tomasza Goban-Klasa teoria ta ukształtowała późniejsze pojmowanie mediów masowych i komunikowania społecznego, ponieważ akcentuje różnice pomiędzy mediami rzeczywistymi (drukowanymi) a tymi niematerialnymi, nierzeczywistymi (bitowymi).
Henry Jenkins, który jest ekspertem w dziedzinie badań nad konwergencją mediów, opisuje ją jako „przepływ treści pomiędzy różnymi platformami medialnymi, współpracę różnych przemysłów medialnych oraz migracyjne zachowania odbiorców mediów, którzy dotrą niemal wszędzie, poszukując takiej rozrywki, na jaką mają ochotę”. Innymi słowy można powiedzieć, że to wypadkowa swobodnego migrowania treści pomiędzy mediami, wspólnego działania przemysłów medialnych i zachowania komsumentów.
Tomasz Goban-Klas definiuje konwergencję inaczej. Nazywa ją połączeniem trzech platform: mediów drukowanych, mediów telekomunikacyjnych i Internetu. Z kolei Tomasz Szetyński rozumie konwergencję jako „zjawisko”, „pewną ideę projektowania”, której wieloletnie urządzenia zawdzięczać mają bogatsze wyposażenie w coraz to nowsze funkcje, nabierające z czasem nowego znaczenia dla człowieka.
Można zaryzykować stwierdzenie, że definicji konwergencji jest tyle, ile osób zajmujących się badaniem tych procesów.
Jan Kreft w artykule “Problemy z konwergencją” opierając się na rozważaniach Jenkinsa, Dupagne'a i Garrisona proponuje podział na trzy rodzaje konwergencji:
techniczną (wspólne dla wszystkich formy komunikacji medialnej wykorzystującej technikę komputerową);
ekonomiczną (dotyczy uzyskania zysków np. z reklam);
regulacyjną (z częściową lub całkowitą regulacją).
Z kolei polscy badacze, do których należą: Karol Jakubowicz, Tadeusz Kowalski i Bohdan Jung proponują, następujący podział:
konwergencja przemysłowa (fuzja przedsiębiorstw z różnych dziedzin mającą na celu integrację technologii: produkcji sprzętu sieciowego, nadawania i odbioru treści oraz wytwarzania treści typu: informacja, dane, treści medialne);
konwergencja rynków (powstawanie usług oraz powiązań między różnymi partnerami w dostarczaniu tych usług konsumentom);
konwergencja prawna (ujednolicenie przepisów, które regulują różne dziedziny komunikowania).
Najobszerniejszy podział zaproponował Henry Jenkins, według którego mamy:
konwergencję technologiczną (związaną z cyfryzacją treści medialnych);
konwergencję ekonomiczną (bywa określana jako „konwergencja połączeń korporacyjnych”);
konwergencję społeczną (obieranie przez konsumentów mediów różnych strategii poruszania się w środowisku informacyjnym);
konwergencję kulturową (wykorzystywanie form kreatywności na pograniczu różnych aktywności technologii medialnych, przemysłu i konsumentów mediów);
konwergencję globalną (kulturowa hybrydyzacja jako konsekwencja międzynarodowego krążenia zawartości mediów).
Rozwiązania i usługi telekomunikacyjne, cyfrowe, medialne i elektroniczne, które
w ramach konwergencji mediów zbiegają się w jedną całość, dostępne są praktycznie zawsze
i wszędzie.
Kultura konwergencji jest procesem, w którym można obserwować najróżniejszego rodzaju przemiany i zjawiska związane z ulepszaniem urządzeń i przekazów medialnych, które, oparte na pomysłach producentów, dążą do jak najlepszego zaangażowania potencjalnych konsumentów i przyciągnięcia do siebie zainteresowych. Kategoryzowanie inicjatyw, które działają w duchu tej kultury nie da się w prosty sposób uporządkować z powodu olbrzymiej ilości możliwości, wśród których znajdziemy na przykład usługę, tzw. wideo na życzenie (VOD).
1.4. Telewizja jako nowe medium
Współcześnie telewizja stanowi jeden z kluczowych środków masowego przekazu. Jednak za sprawą przemian i ciągłego postępu technologicznego jest spychana na dalszy plan przez inne media, w tym przede wszystkim przez Internet. Dlatego też, aby pozostać istotnym graczem owego układu, telewizja musiała się poddać konwergencyjnym przemianom, takim jak np. digitalizacja, stosowanie nowoczesnych rozwiązań technologicznych, wprowadzenie możliwości dostępu do Internetu, tworzenie kanałów tematycznych czy udostępnianie swoich programów w sieci. Medialny park innowacyjnych środków komunikacji (media społecznościowe, komunikatory, serwisy wielotematyczne i specjalistyczne, platformy telewizyjne itp.) wykreował indywidualne reguły funkcjonowania umożliwiające przenikanie się, rywalizowanie i współegzystowanie z sobą nie tylko rozmaitych narzędzi medialnych, lecz korzystających z nich ludzi. Wydaje się, iż owo współegzystowanie konkretnych mediów jest istotnym wyznacznikiem istnienia ogółu medialnego systemu.
Telewizja stanowi konkretny element tego systemu oraz wciąż odgrywa w nim fundamentalną rolę - nie dała się zepchnąć na margines człowieczej praxis. Jej zasięg oraz znaczenie nie zmalały na skutek działania innych mediów, przeciwnie - społeczno-kulturowa rola oraz zasięg telewizyjnego medium ulega znacznemu wzrostowi. Wyraża się to w kilku aspektach. Po pierwsze, telewizja nadal dostarcza i wytwarza mnóstwo treści, którymi zapełniana jest też przestrzeń Internetu. Pozostaje głównym hegemonem w obszarze produkcji treści. Jest to szczególnie widoczne na polskim rynku, gdzie media internetowe nie są jeszcze tak rozwinięte, jak na rynkach zachodnich. W efekcie tego to telewizja tworzy najwięcej treści dostępnych dla widzów. Dopasowując swoją ofertę programową do wszystkich odbiorców tworzy atrakcyjny pakiet przyciągający ich uwagę. Po drugie, telewizja staje się medium, które dynamicznie ulega przeobrażeniom na skutek bodźców oraz wyzwań nowych mediów. Ontologiczna egzystencja telewizyjnego medium została na nowo zdefiniowana w kontekście współegzystencji telewizji
z odrębnymi medialnymi wytworami. Mając świadomość zachodzących zmian technologicznych, a wraz z nimi zmieniających się oczekiwań i potrzeb odbiorców stara się dopasować do nowego rynku, tworząc nowe rozwiązania (możliwość wybierania programów, tworzenie kanałów tematycznych, przenoszenie treści do Internetu itp.). Po trzecie, telewizja znajduje się w chwili ewolucyjnej zmiany bazującej na przejściu od postaci nadawania analogowego do cyfrowego przekazu. Digitalizacja jest zaczątkiem nie tylko innowacyjnej formy, ale wręcz innowacyjnego bycia telewizji, co wyraża się w kumulowaniu nieznanych dotąd możliwości działania.
Wszystko to powoduje, że telewizja tradycyjna, pod wpływem nacisków płynących ze strony użytkowników, a jednocześnie nowoczesnych technologii stara się modyfikować zasady swojego działania i wprowadza innowacyjne zmiany, dzięki którym będzie mogła tworzyć programy spełniające oczekiwania wszystkich odbiorców. Jednocześnie, należy mieć tutaj świadomość, że niezależnie od postępu technologicznego i pojawiających się rozwiązań, telewizja będzie posiadała grupę stałych odbiorców. Jednak rosnące oczekiwania grupy młodych widzów i ich ukierunkowanie na technologię wymagają połączenia tradycyjnej telewizji
z nowoczesnymi technologiami. To w tym miejscu pojawia się VOD stanowiące atrakcyjne narzędzie zarówno dla telewidzów, jak i dla osób skupionych na nowinkach technologicznych i alternatywach dla tradycyjnych programów telewizyjnych.
http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=pu9866 [Z dnia 19.02.2017]
http://www.portal.spirytyzm.pl/medium/
http://www.reporterzy.info/512,szczegolowa-socjologia-komunikowania-masowego.html
„Słownik terminologii medialnej”, red. Walery Pisarek, Krakow, 2006 r., s. 117.
http://archives.dailynews.lk/2011/09/06/fea32.asp [Z dnia 19.02.2017]
http://www.aginc.net/media.htm [Z dnia 19.02.2017]
http://semiomiks.blogspot.com/2011/12/medium-is-message.html [Z dnia 19.02.2017]
http://wpolityce.pl/polityka/119600-francis-gurry-tradycyjne-dzienniki-wydawane-na-papierze-znikna-na-swiecie-do-2040-roku-i-zostana-zastapione-przez-wersje-cyfrowe
M. Szpunar, Czym są nowe media - proba konceptualizacji, [w:] Studia Medioznawcze 4, Warszawa 2008, s. 32
https://www.eff.org/sites/default/files/filenode/social_network/media_def_resp.pdf [Z dnia 19.02.2017]
http://www.gogolek.com/PrezentacjeKTI/8%20Media%20online.pdf [Z dnia 19.02.2017]
J. Skrzypczak, Popularna encyklopedia mass mediow, Poznań 1999, s. 376.
L. Manovich, Język nowych mediow, Warszawa 2006, s. 119-120.
http://www.gogolek.com/PrezentacjeKTI/8%20Media%20online.pdf [Z dnia 19.02.2017]
http://www.gogolek.com/slownik.pdf [Z dnia 19.02.2017]
https://www.eff.org/sites/default/files/filenode/social_network/media_def_resp.pdf [Z dnia 19.02.2017]
L. Manovich., Język nowych mediow, Warszawa 2006, s. 119-120.
http://www.magdalenaszpunar.com/_publikacje/2008/czym_sa_nowe_media.pdf
D. McQuail, Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2007, s. 151
M. Nieć, Komunikowanie społeczne i media: Perspektywa politologiczna, Warszawa 2010, s. 73
http://www.gogolek.com/Referaty/Manipulacja.pdf [Z dnia 19.02.2017]
http://poradnia.pwn.pl/lista.php?id=422 [Z dnia 19.02.2017]
T. Goban-Klas, „Społeczeństwo medialne”, Konary/k Krakowa 2005, s. 147.
Op. cit.
H. Jenkins, Konwergencja…, s. 9
J. Kreft, Problemy z konwergencją..., s. 29.
T. Szetyński, Konwergencja mediow trafia „pod strzechy”, „E-Fakty”, www.efakty.
pl/index.php?option=com_content&task=view&id=4807&Itemid=73 [23.02.2013].
J. Kreft, Problemy z konwergencją, [w:] Studia Medioznawcze, Warszawa, 2011, s. 28
Op. cit.
Op. cit.
Op. cit.
http://www.ebib.pl/2008/92/a.php?jaskowska
A. Jupowicz - Ginalska, Marketing medialny, Wyd. Difin, Warszawa, 2010, s. 56 - 59
Perspektywy rozwoju branży rozrywki i mediów w Polsce 2016 - 2020, PWC, wrzesień, 2016, s. 17 - 20.