25. Wielki kryzys gospodarczy 1929-1933/35 w Polsce - przyczyny, rozmiary oraz poczynania rządu wobec kryzysu. Okres rozwoju gospodarczego trwał do poł. 1929 r., mimo to już w latach 1927 i 1928 pojawiły się pierwsze niepokojące symptomy w postaci zwiększających się zapasów towarów, choć wskaźniki gospodarcze były bardzo dobre, a na giełdach panowała hossa. 24 października 1929 r. doszło na giełdzie na Wall Street (będącej barometrem koniunktury światowej) do pierwszego załamania - tzw. „czarny czwartek”. Nadmierna podaż akcji przy znacznie mniejszym popycie została na moment opanowana przez banki, które wykupiły papiery wartościowe w celu ustabilizowania sytuacji, ale 29 października 1929 r.(tzw. „czarny wtorek”) doszło do sprzedaży 16 mln akcji, co spowodowało gwałtowny spadek ceny, a tzw. bessa(długotrwała tendencja spadkowa na rynku) przeciągnęła się do 1932 r. Wiele firm splajtowało, a bankructwo w największym stopniu dotknęło sektora bankowego. Poprzez system powiązań gospodarczych kryzys rozprzestrzenił się na cały świat. PRZYCZYNĘ takiego stanu upatrywano w nieskrępowanej polityce kredytowej w latach 1924-1929, kiedy to niska stopa procentowa zachęcała do masowego zaciągania kredytów skutkiem czego akcje spekulacyjnie zwyżkowały doprowadzając do załamania kursów giełdowych. BEZPOŚREDNIĄ PRZYCZYNĄ kryzysu był szybki spadek cen produktów rolnych notowany od początku XX w.(niezależnie od tego rosły ceny artykułów przemysłowych), który doprowadził do zmniejszenia popytu na wsi na dobra inwestycyjne(maszyny rolne, nawozy) i towary przemysłowe, co spowodowało nadprodukcje, spadek cen w przemyśle i obniżkę poziomu produkcji. Obroty handlowe skurczyły się o 2/3. Kryzys lat 1929-1933 różnił się od poprzednich: 1) swoją długotrwałością(w Polsce nawet do 1934/35), 2) szerokim zasięgiem geograficznym, 3) skalą spadków wskaźników gospodarczych oraz 4) powszechnością oddziaływania(ROZMIARY kryzysu objęły takie działy gospodarki jak: przemysł, rolnictwo, handel, transport, system walutowy i budżetowy). KRYZYS PRZEMYSŁOWY 1) Produkcja w Polsce zmalała w zakresie 44-36%. Spadek dotknął w większym stopniu dóbr inwestycyjnych(stal, cement, węgiel), aniżeli dóbr konsumpcyjnych(sól, nafta). Produkcja ropy naftowej niewiele spadła, a energii elektrycznej nawet wzrosła, gdyż przedsiębiorcy chcąc obniżyć koszty, poszukiwali energooszczędnych technik. Tylko duże przedsiębiorstwa mogły pozwolić sobie na modernizację, zwiększającą konkurencyjność. Przedsiębiorcy, którzy nie zrobili tego w porę lub którym nie starczyło środków, zamykali swoje fabryki. 2) Nastąpiła dalsza monopolizacja „starego” przemysłu i niemal całkowita „młodych” gałęzi produkcji(samochodowej, chemicznej, elektrotechnicznej). Następował rozwój monopoli w handlu wewnętrznym i wzrost ich wpływów ponadnarodowych, które eliminowały konkurencję miedzy poszczególnymi producentami i ustalały obowiązujących ich wszystkich minimalną cenę produktu(zapobieganie zmniejszania opłacalności produkcji). Skutkiem tego ceny artykułów zmonopolizowanych spadały znacznie wolniej od pozostałych. W Polsce ceny towarów zmonopolizowanych wynosiły 93% przedkryzysowych, pozostałe 50%. Starano się je ograniczać, gdyż kłóciły się one z interesem konsumentów, jednak ze względu na zwiększanie wpływów dewizowych, spotykały się z poparciem rządu. 3) Liczba bezrobotnych zwiększyła się prawie trzykrotnie. Bez pracy pozostawali głównie pracownicy przemysłowi. Zasiłki otrzymywali skromne lub wcale. Dotkliwa pauperyzacja oznaczała niemożność opłacenia czynszów, powodowała wzrost liczby bezdomnych i rozrost slumsów. Ogromne bezrobocie wykorzystywali pracodawcy do obniżania zarobków(60-80% stawek przedkryzysowych) oraz zakresu świadczeń socjalnych, zmniejszając tym samym koszty pracy i zwiększając wydajność. KRYZYS W ROLNICTWIE Już przed 1929 r. rolnictwo borykało się ze spadkiem cen produktów oraz narastającymi nadwyżkami żywności. Produkcja utrzymywała się na poziomie sprzed kryzysu z braku możliwości szybkiego ograniczenia produkcji, jak u producentów przemysłowych. Ograniczano uprawę roślin przemysłowych(buraka cukrowego) na rzecz roślin spożywczych(ziemniaka). Doszło do niespotykanego rozwarcia tzw. „nożyc cen” - coraz mniej produktów przemysłowych można było kupić za tę samą ilość produktów rolnych. Spadkowi cen art. rolnych towarzyszyły takie same albo i wyższe obciążenia finansowe. Kosztem zmniejszania konsumpcji drobni producenci starali się więcej sprzedawać - tzw. „podaż głodowa”, a wielcy właściciele posuwali się nawet do niszczenia zapasów i upraw. KRYZYS W HANDLU ZAGRANICZNYM Po załamaniu koniunktury gospodarczej poszczególne kraje zaczęły dążyć do zwiększenia eksportu i ograniczenia jednocześnie importu, ale doprowadziło to do gwałtownego spadku obrotów handlu zagranicznego w skali światowej(w 1934 r. skurczyły się o 67% w porównaniu do 1929). W celu zwiększenia eksportu uciekano się do dumpingu(straty przeds. były pokrywane przez państwo dotacjami lub utrzymywano sztucznie zawyżone ceny na rynku wewnętrznym np. na cukier), zawierano dwustronne umowy clearingowe(wzajemne dostawy towarów tej samej wartości) i kompensujące(różnica wartości towarów we wzajemnych dostawach pokrywana gotówką). Stosowano też cła handlowe. KRYZYS WALUTOWY I BANKOWY Wprowadzony w latach 20-tych system waluty złotej i pozłacanej na krótko ustabilizował sytuację monetarną. W warunkach chwiania się kursów walutowych i powstania deficytu bilansów płatniczych dochodziło do odpływów złota i dewiz, mimo ograniczania importu i aktywizacji eksportu. Wycofywanie przez wierzycieli kredytów i kapitałów zmniejszyło dochody krajów eksportujących kapitał i pozbawiło potrzebnych środków państwa dłużniczych, potęgując deficyt płatniczy. Ludzie masowo wycofywali lokaty z banków. Zmniejszenie rezerw monetarnych doprowadziło do załamania systemu walutowego. Wiele banków poupadało. Uciekano się do dewaluacji pieniądza lub też nie, jak w przypadku Polski, która w 1933 r. przystąpiła do tzw. „złotego bloku”, który bronił wymienialności waluty krajowej na złoto przez stosowania polityki deflacyjnej. System upadł w 1936r. Na skutek kryzysu znacznie wzrósł interwencjonizm państwowy. Sytuacja ku temu nie była sprzyjająca, gdyż zmniejszyły się dochody państwa z tytułu podatków i ceł. POCZYNANIA RZĄDU WOBEC KRYZYSU przejawiały się w 1) zwiększeniu wydatków na cele socjalne(zasiłki dla bezrobotnych i opieka społeczna), by osłabić niezadowolenie społeczne, ale kosztem środków na oświatę, administrację czy armię oraz nakładach na roboty publiczne, 2) ograniczaniu działalności monopoli, by zapobiec kurczeniu się rynku pracy, 3) przyznawaniu przedsiębiorcom preferencyjnych kredytów, zwolnień podatkowych, zamówień rządowych, 4) dążeniu do stabilizacji cen i zmniejszaniu rozmiarów produkcji w celu zwiększenia jej opłacalności, 5) przychodzeniu bankom prywatnym z pomocą finansową przed postępującą dezorganizacją przez powoływanie nowych państwowych banków i instytucji finansowych, 6) przejmowaniu na własność zagrożonych bankructwem banków czy zakładów przemysłowych, 7) wspieraniu handlu zagranicznego poprzez różnego typu instrumenty od przywilejów celnych i podatkowych do wysokich dopłat do eksportowanych produktów, 8) ograniczaniu importu poprzez politykę taryfową, 9) przystąpieniu Polski do tzw. bloku agrarnego mającego służyć koordynacji działań handlowych - zwiększeniu eksportu zboża, 10) przystąpieniu Polki do tzw. złotego bloku broniącego wymienialności waluty krajowej na złoto. Uogólniając, wielki kryzys spowodował cofnięcie się kraju do poziomu sprzed kilkunastu lat, a poza skutkami gospodarczymi spowodował również implikacje społeczne i polityczne.

26. Przedstaw główne formy interwencjonizmu państwowego w Polsce w latach 1936-1939, z uwzględnieniem działalności inwestycyjnej rządu polskiego. Wielki kryzys ekonomiczny zmusił ekonomistów do rewizji dotychczasowych poglądów na metody polityki gospodarczej państwa. Odrzucano tezę tradycyjnej nauki ekonomicznej o automatycznym przezwyciężaniu kryzysów i zaburzeń w gospodarce kapitalistycznej w wyniku swobodnego działania sił rynkowych. Z najostrzejszą krytyką tradycyjnej teorii wystąpił angielski ekonomista John M. Keynes („Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”) Zwrócił on szczególną uwagę na nakręcanie popytu oraz rolę i możliwości państwa w jego kreowaniu. Wzrost roli państw był warunkiem utrzymania i rozwoju przedsiębiorczości prywatnej. Wzrost siły nabywczej społeczeństwa (na dużą skale) mogło zapewnić uruchomienie inwestycji. rozwój inwestycji oznaczał wzrost popytu na środki trwałe oraz na surowce i materiały. Pobudzanie stałego wzrostu inwestycji stało się podstawowym zadaniem państwa. Najlepsze efekty popytowe zapewniały inwestycje w dziedzinie infrastruktury i w przemyśle zbrojeniowym . Nie stwarzały one zagrożenia podażowego. Realizacja tych inwestycji była najczęściej związana z programem robót publicznych. Zwiększony program inwestycyjny mógł być finansowany w postaci zaciągania długu publicznego, tj emisji oprocentowanych obligacji, przeznaczonych do publicznej sprzedaży. J.M Keynes przywiązywał tez wagę do pośrednich metod oddziaływaniami państwa na gospodarkę. Do nich zaliczał m.in. regulowanie poziomu stopy procentowej, progresywne opodatkowanie wysokich dochodów , zwiększenie świadczeń społecznych, ulgi inwestycyjne itp. W Polsce politykę interwencjonizmu podjęto w ograniczonych rozmiarach w latach 1927-1929. W okresie 1934/35 zastosowana ją w postaci znacznego rozwoju robót publicznych. W tym czasie działania interwencyjne rządu nie wywarły jednak większego wpływu na poprawę koniunktury. Ogólne ożywienie sytuacji gospodarczej w Polsce stało się widoczne dopiero w 1936 . Podstawą aktywizacji gospodarczej w latach 1936-1939 była działalność inwestycyjna . Podczas realizacji programów inwestycyjnych uwzględniono elementy planowania gospodarczego. Ożywienie gospodarcze poprzez zwiększenie środków na inwestycje miało prowadzić do zmniejszenia bezrobocia. Punktem wyjścia w programie gospodarczym rządu był czteroletni plan inwestycyjny, przedstawiony przez wicepremiera E. Kwiatkowskiego. Przygotowanie tego planu oraz jego realizacji było możliwe dzięki zahamowaniu deficytu budżetowego, kontroli rezerw walutowo-dewizowych oraz pomyślnej koniunkturze gospodarczej powodującej zatrzymanie spadku konsumpcji na rynku wewnętrznym. W pierwszym planie inwestycyjnym ( 1 VII 1936 - 30 VI 1940) przeznaczono gros środków na finansowanie inwestycji infrastrukturalnych. Chodziło o to by wzrost zatrudnienia w najbliższych kilku latach nie stanowił źródła bezrobocia w przyszłości. W związku z tym budowa zakładów przemysłowych była przewidziana w planie ale w skromnych granicach. Plan ten udało się wykonać na rok przed terminem, a nakłady na realizacje przekroczyły preliminowana sumę o około 600 mln zł i wyniosły 2400 mln zł. Inwestycje finansowe ze środków planu były rozrzucone na całym prawie obszarze państwa, co zniweczyło propagandowe efekty programu. Czteroletni plan inwestycyjny był pierwszą próbą długookresowego ujęcia całości zadań inwestycyjnych sektora publicznego w jeden spójny wewnętrznie program, podporządkowany hierarchii celów. Jednocześnie trwały prace nad sześcioletnim planem rozwoju i rozbudowy polskich sił zbrojnych ( 1936-1942). Plan ten podzielono na dwa etapy. W pierwszym okresie projektowano powiększenie armii do 40 dywizji piechoty, modernizację wyposażenia technicznego armii, zwiększenie zapasów amunicji oraz rozbudowę lotnictwa. W drugim etapie planowano uformowanie 10 rezerwowych dywizji piechoty, motoryzację kawalerii i transportu, zwiększenie jednostek pancernych, modernizacje wojsk lotniczych, łączności i saperskich oraz powiększenie wojennych zapasów amunicji, broni i sprzętu. Plan sześcioletni zakładał unowocześnienie armii. Zasięg modernizacji nie był jednak zbyt duży. Analiza podziału nakładów na rozbudowę przemysłu wojennego pozwala zauważyć, że produkcja tradycyjnego miała być nadal dominująca. Tylko niewielka część pieniędzy była przeznaczona na nowoczesne środki walki, tj. lotnictwo i broń pancerna. Zaplanowane inwestycje realizowały przedsiębiorstwa państwowe i prywatne. Wybudowano m.in. fabryki broni w Radomiu, Starachowicach i Sanoku, zakłady lotnicze w Mielcu i Rzeszowie oraz fabryki amunicji w Skarżysku i Kraśniku. Rząd w wyniku analizy gospodarki inwestycyjnej uznał, że dotychczasowa polityka inwestycyjna jest niesłuszna. Przyjęto zasadę koncentrowania nakładów na zadaniach najważniejszych : wzmocnienie zdolności obronnej państwa, stworzenie warunków do uprzemysłowienia kraju, zaktywizowanie okręgów gospodarczych, zatarcie różnic między Polską A a B oraz obniżenie kosztów własnych produkcji. Ze względu na brak wystarczających środków cały wysiłek został skupiony na jednym regionie. W lutym 1937 zainicjowano budowę Centralnego Okręgu Przemysłowego. Nawiązano do powstałej w 1928 koncepcji rozbudowy przemysłu w tzw. Trójkącie bezpieczeństwa w widłach Wisły, Dunajca i Sanu. COP miał przyczynić się do przyspieszenia industrializacji kraju i do przekształcenia Polski w państwo przemysłowo-rolnicze. Na terenie należącym do COP wybudowano wiele obiektów przemysłowych: elektrownie wodne w Rożnowie i Myszkowicach, huta żelaza i stalownia w Stalowej Woli czy fabryka samochodów ciężarowych w Lublinie. Zrealizowano też wiele ważnych inwestycji w dziedzinie komunikacji i transportu: 10nowych dworców kolejowych, linie kolejowe. Całość nakładów do września 1939 wyniosła 400 mln zł- inwestycje finansowane były głównie ze środków państwowych. Zatem COP nie mógł rozwiązać zasadniczych problemów Polski. E. Kwiatkowski przedstawił na początku grudnia 1938 projekt wieloletniego programu gospodarczego. Był to program piętnastoletni, który dzielił się na pięć trzyletnich etapów. Każdy z nich miał być poświecony rozwiązaniu innego problemu gospodarczo- społecznego. Okres I (1939-1942) miał służyć rozbudowie potencjału obronnego, II (1942-1945)- rozbudowie komunikacji, III (1945-1948) - poprawie położenia wsi, IV (1948-1951) - urbanizacji i uprzemysłowieniu kraju, V (1951-1954) - zatarciu różnic między Polską A i B. Plan w tej formule miał charakter utopijny, nie uwzględniał symptomów wojny. W ustawie z 27 III 1939 określono precyzyjnie zadania planu na I okres, państwo miało wydatkować na inwestycje 2 mln zł (60 % na cele wojskowe, 40 % na ogólnogospodarcze) Ówczesne możliwości finansowe Polski były niewielkie, a rząd pod wpływem agresywnej postawy Niemiec hitlerowskich redukował nakłady na inwestycje cywilne. Aby ratować sytuację finansową na rok 1939 , rząd rozpisał nową pożyczkę wewnętrzną cele obrony przeciwlotniczej.

27. Rozwój przemysłowy ZSRR w latach 1928-1941 oraz jego uwarunkowania społeczno-ekonomiczne Pierwsza faza industrializacji (1928-1932) W grudniu 1925 roku XIV Zjazd Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) podjął decyzję o zakończeniu etapu NEP-u (nowej polityki gospodarczej) i przejściu do uprzemysłowienia kraju. Postanowiono rozbudować przemysł ciężki, który stwarzając podstawy rozwoju innych gałęzi przemysłu, buduje też potęgę militarną kraju. Założenia pierwszego planu pięcioletniego uchwalono w maju 1929 roku, jego realizacja trwała do roku 1932. W planie tym przewidziano budowę 1500 zakładów przemysłowych, w tym całkiem nowych gałęzi przemysłu: samochodowego, lotniczego, zakładów produkujących ciągniki. Powstały 2 duże ośrodki przemysłowe: Magnitogorsk - przemysł metalurgiczny oraz Kuźnieck - górnictwo węglowe i hutnictwo żelaza. Uruchomiono potężną elektrownie wodną Dnieprostroj (na porohach Dniepru). Z postępami przemysłu maszynowego nie szła jednak w parze wydajność górnictwa i hutnictwa. Narastały dysproporcje w nakładach inwestycyjnych, przemysły ciężki i zbrojeniowy rozwijały się kosztem przemysłu lekkiego. Spowodowało to olbrzymie braki w zaopatrzeniu ludności w artykuły konsumpcyjne pochodzenia przemysłowego. Rozbudowa przemysłu pozwoliła natomiast na zlikwidowanie bezrobocia. Sukcesy rozwoju przemysłowego ZSRR, w latach Wielkiego Kryzysu w świecie kapitalistycznym, wydawały się dowodem wyższości gospodarki planowej, co skrzętnie wykorzystywała radziecka propaganda, rozbudowana do gigantycznych rozmiarów. Ekonomiczno-społeczne skutki kolektywizacji rolnictwa. Od 1926 roku zaznaczała się dysproporcja między tempem rozwoju rolnictwa a przemysłu. Produkcja rolna rosła wolniej, narastały trudności zaopatrywania miast i kraju w żywność, szerzył się głód. W 1928 roku wprowadzono kartkowy system zaopatrzenia ludności w żywność, który utrzymał się do 1936 roku. Narastające kłopoty aprowizacyjne, wywołane realizacją polityki gospodarczej oraz nieurodzajami lat 1927-1929, wpłynęły na decyzję Stalina o przyspieszonej i powszechnej kolektywizacji oraz tworzeniu spółdzielni produkcyjnych w rolnictwie (kołchozów) w styczniu 1930 roku. Przez kolektywizację i eliminację warstwy bogatych chłopów (kułactwa) Stalin dążył do zlikwidowania stosunków kapitalistycznych na wsi. Doprowadziło to radzieckie rolnictwo do głębokiego upadku. Kolektywizację przeprowadzono na zasadzie przymusowego wcielania chłopów małorolnych i średniorolnych do kołchozów. Akcje te prowadzili partyjni aktywiści wspomagani - w razie konieczności - przez aparat bezpieczeństwa i wojsko. Źródła zachodnie szacują liczbę kułaków osadzonych w obozach pracy na kilka milionów osób. Pozornie postępy kolektywizacji były duże: W połowie 1937 roku odsetek skolektywizowanych gospodarstw chłopskich wynosił już 93%. Chłopi stawiali jednak opór - najczęściej masowo wybijali bydło, aby nie oddać go do kołchozów. Katastrofalnie spadła w 1932 roku produkcja rolna. Kraj został ogarnięty głodem. Szczególnie tragiczna sytuacja panowała na Ukrainie. Według różnych szacunków kolektywizacja pochłonęła 5-8 mln istnień ludzkich. Z politycznego punktu widzenia kolektywizacja była sukcesem Stalina - została zlikwidowana ostatnia ostoja własności prywatnej. W rzeczywistości była ona ekonomiczną katastrofą. Do końca 1940 roku nie udało się otrzymać produkcji rolnej sprzed kolektywizacji, w hodowli zaś stanu sprzed 1913 roku. Konsekwencje socjologiczne kolektywizacji polegały na zniszczeniu przez przymus i terror warstwy chłopskiej i zastąpieniu jej przez warstwę pracowników najemnych (kołchoźników), którzy w ramach nowej sytuacji byli przywiązani do ziemi (niemożność poruszania się po kraju) i żyli na bardzo niskim poziomie. Pogorszyło się położenie ludności miejskiej. Drastyczne braki w zaopatrzeniu, narastająca inflacja, spadek płacy realnej o 20% były ceną, którą płaciło społeczeństwo za ekonomiczny woluntaryzm Stalina. Zaostrzenie terroru. W grudniu 1934 roku zamordowano (prawdopodobnie z podpuszczenia Stalina) szefa leningradzkiej organizacji partyjnej - Siergieja Kirowa. Stało się to podstawą do przeprowadzenia w ciągu następnych 4 lat „wielkiej czystki”. W latach 1937-1938 urządzono pokazowe procesy i skazano na śmierć Zinowiewa, Kamieniewa i Bucharina. W wyniku czystki w armii, zostało skazanych 3 z 5 marszałków ZSRR, zginęło tysiące oficerów. W szeregach partii bolszewickiej zamordowano około 1 mln ludzi. Specyfiką polityki wewnętrznej ZSRR był zorganizowany system obozów koncentracyjnych (łagrów), które stanowiły ośrodki odosobnienia więźniów politycznych i pospolitych przestępców. Były ogromnymi skupiskami ludzi wykonujących niewolniczą pracę w rolnictwie, w kopalniach złota, w gospodarce leśnej, przy budowie linii kolejowych, kanałów. W 1930 roku został zorganizowany Główny Zarząd Obozów - GUŁAG, będący nie tylko wielką organizacją represyjną, ale także gigantycznym przedsiębiorstwem produkcyjnym zatrudniającym miliony więźniów. Wg zachodnich szacunków w latach 1930-1953 (do śmierci Stalina) w łagrach przebywało stale kilkanaście milionów ludzi. Druga i trzecia pięciolatka (1933 - 1941) Podstawowym zadaniem w tym okresie było umocnienie ekonomicznej i militarnej samodzielności ZSRR w obliczu pogarszającej się z roku na rok sytuacji międzynarodowej (po dojściu do władzy nazistów w Niemczech). Założenia drugiej pięciolatki (1933-1937) zakładały bardziej równomierny, niż w poprzednich latach rozwój poszczególnych działów gospodarki narodowej. Nieco wolniej miał się rozwijać przemysł ciężki, zwiększyć miano produkcję na zaopatrzenie ludności. Jednak pod koniec tego okresu ze względu na sytuację międzynarodową, zachwiano proporcję rozwoju poszczególnych gałęzi przemysłu. Intensyfikowano produkcję przemysłu ciężkiego, zbrojeniowego. W trzeciej pięciolatce (1938-1941) sytuacja ta uległa dalszemu pogorszeniu. Wybudowano wiele nowych zakładów przemysłowych. Dużo inwestowano w republikach środkowoazjatyckich i zakaukaskich. W latach 1938-1941 zdecydowanie preferowano już przemysł wojenny, niektóre zakłady cywilne przechodziły na produkcję środków walki (fabryki ciągników produkowały czołgi i pojazdy wojskowe). Administracja w 1940 roku zaleciła gromadzenie rezerw surowców strategicznych. Zarządzanie gospodarką zostało maksymalnie scentralizowane. Podstawową przeszkodą w osiąganiu dobrych wyników ekonomicznych była niska wydajność pracy wynikająca z niskich kwalifikacji robotników rekrutujących się ze wsi oraz z braku ich zainteresowania wynikami swojej pracy. Po 1935 roku starano się wprowadzić system stachanowski, polegający na rozwoju współzawodnictwa pracy oraz na wprowadzaniu usprawnień. Trudna była sytuacja rolnictwa - na niskim poziomie utrzymywały się plony zbóż z hektara (ok. 7,5 kwintala), hodowla bydła i koni nie osiągnęła stanu sprzed I Wojny Światowej. Wyniki produkcyjne rolnictwa były niewspółmierne do skali nakładów na jego mechanizację. Kontakty gospodarcze ze światem kapitalistycznym były w latach 1933-1941 ograniczane z powodu forsowanej doktryny samowystarczalności gospodarczej oraz słabej oferty eksportowej ZSRR. W związku z zawarciem przez Związek Radziecki w 1939 roku układów politycznych i gospodarczych z Niemcami, państwa zachodnie i USA stosowały tzw. moralne embargo (zakaz eksportu do ZSRR wielu towarów o znaczeniu strategicznym). W tej sytuacji jedynym partnerem handlowym ZSRR stały się Niemcy. Wykorzystując radzieckie surowce - Niemcy rozbudowywały swój potencjał oraz prowadziły wojnę z państwami europejskimi. Przyspieszona industrializacja odbiła się niekorzystnie na położeniu ludności. System kartkowego rozdziału żywności i towarów był hamulcem rozwoju, wzrostu wydajności pracy i nie sprzyjał materialnemu zainteresowaniu ludności. W 1934 roku powrócono do 8-godzinnego dnia pracy (od 1929 roku obowiązywał 7-godzinny). Szczególnie ciężko żyło się kołchoźnikom. Na barki wsi spadł ciężar finansowania wzrostu gospodarczego. Do osiągnięć okresu 1933-1941 można zaliczyć poprawę opieki zdrowotnej oraz rozwój kultury i oświaty (duże sukcesy w likwidacji analfabetyzmu). 5. Podsumowanie i ocena okresu 1928 - 1941 Do momentu wybuchu wojny z Niemcami, ZSRR zanotował potężny rozwój przemysłu, awansując na drugie miejsce (po USA) wśród potęg przemysłowych. Ten potencjał ocalił imperium radzieckie w czasie starcia z Niemcami. Na jednostronnym rozwoju przemysłu cierpiało rolnictwo. W nakładach inwestycyjnych zawsze traktowane było drugorzędnie. Wszelkie osiągnięcia wynikały z uruchomienia czynników ekstensywnych w gospodarce oraz z wielkiej aktywizacji rzesz ludzi, dokonywanej przez aparat państwa totalitarnego. Daleko posunięta centralizacja władzy politycznej i gospodarczej w rękach Stalina (sprawującego od 1929 roku władzę dyktatorską) sprzyjała błędom w polityce gospodarczej. Wyeliminowanie demokracji i wprowadzenie terroru spowodowało nasilenie się apatii w społeczeństwie radzieckim. Polityka Stalina spowodowała też niedocenianie groźby niemieckiego ekspansjonizmu.

PYTANIA: 1.Opisz model feudalnego ustroju rolnego oraz strukturę społeczeństwa w okresie Średniowiecza 2.Przedstaw rozwój miast, rzemiosła i handlu w Europie w okresie Średniowiecza. 3.Omów gospodarcze i społeczne konsekwencje wielkich odkryć geograficznych. 4.Dualizm agrarny (gospodarczy) Europy XVI-XVIII wieku. Jakie były jego przyczyny i w czym się wyraził? 5.Rewolucja handlowa XVI- XVIII wieku. 6.Tworzenie się układu kapitalistycznego w rolnictwie i przemyśle Europy Zachodniej (XVI- XVIII w.) 7.Omów początki i rozkwit gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej w Polsce (do lat 30 XVII wieku). Wyjaśnij, co spowodowało ten proces. 8.W czym wyraził się regres gospodarczy I Rzeczypospolitej (lata 30. XVII w. - połowa XVIII w.) i jakie były jego przyczyny. 9.W jakich formach ożywienie gospodarcze okresu Oświecenia wyraziło się w stosunkach wiejskich? 10.W jakich formach ożywienie gospodarcze Polski okresu Oświecenia wyraziło się w życiu miast? 11.Pierwsza rewolucja przemysłowa w Anglii (1750-1860).Przyczyny, przebieg i skutki. 12.Postęp agrotechniczny XVII - XIX wieku. Jego skutki gospodarcze i społeczne oraz związek z rewolucją przemysłową. 13.Pierwsza rewolucja przemysłowa na kontynencie europejskim (na przykładzie Francji i państw niemieckich) 14.Rozwój gospodarczy i rewolucja przemysłowa w USA (lata 80. XVIIIw. - 1865) 15.Początki industrializacji Austrii i Rosji 16.Przedstaw pruską drogę do kapitalizmu w rolnictwie. Wskaż czym różniła się ona od innych znanych Ci dróg zarówno pod względem przebiegu, jak i konsekwencji gospodarczych. 17.Tło historyczne oraz przebieg i konsekwencje gospodarcze uwłaszczenia chłopów w Galicji i Królestwie Polskim 18.Druga rewolucja przemysłowa oraz jej wpływ na przemiany strukturalne gospodarki światowej. 19.Rozwój gospodarczy „starych” mocarstw europejskich w latach 1870-1914 (Wlk. Brytania, Francja, Rosja, Austro-Węgry) 20.Rozwój gospodarczy „młodych” mocarstw (USA, Niemcy, Japonia) od lat 70. XIX w. do I wojny światowej. 21.Odbudowa gospodarki polskiej w latach 1918-1925, reformy skarbowe Władysława Grabskiego. 22.Światowy boom gospodarczy 1924-1929 23.Światowy kryzys gospodarczy (1929-1933)- przyczyny , rozmiary oraz skutki społeczne i polityczne 24.Interwencjonizm państwowy okresu 1933-1939 i jego odmiany - amerykańska i niemiecka. 25.Wielki kryzys gospodarczy 1929-1933/35 w Polsce - przyczyny, rozmiary oraz poczynania rządu wobec kryzysu. 26.Przedstaw główne formy interwencjonizmu państwowego w Polsce w latach 1936-1939, z uwzględnieniem działalności inwestycyjnej rządu polskiego. 27.Rozwój przemysłowy ZSRR w latach 1928-1941 oraz jego uwarunkowania społeczno-ekonomiczne

---