Joanna Trzepanowska

Karol Dickens, Opowieść wigilijna. Cykl lekcji.

LEKCJA 1. (45 minut)

TEMAT. Charakterystyka Ebenezera Scrooge'a.

Cele szczegółowe

Uczeń potrafi:

• czytać ze zrozumieniem,

• formułować pytania ogólne i szczegółowe,

• przypomnieć plan charakterystyki postaci,

• przypisać informacje dotyczące głównego bohatera do poszczególnych punktów planu charakterystyki postaci,

• odpowiadać na zadane pytania zgodnie z tekstem lektury.

Metody pracy: pracy z tekstem, słowna, „gorące krzesło, czyli sto pytań do...”.

Formy pracy: zbiorowa, indywidualna.

Pomoce dydaktyczne: tekst lektury, dwa krzesła.

Typ lekcji - ćwiczenia w mówieniu i pisaniu.

TOK LEKCJI:

Część wstępna:

1. Poinformowanie o celu lekcji - przypomnienie informacji o Ebenezerze Scrooge'u, głównej postaci utworu Opowieść wigilijna, w celu napisania charakterystyki tego bohatera.

2. Zapisanie na tablicy i w zeszytach tematu lekcji.

3. Wyjaśnienie sposobu pracy na lekcji.
   Jeden uczeń odgrywa rolę dziennikarza, drugi wciela się w postać Ebenezera Scrooge'a, a klasa zadaje mu pytania z lektury dotyczące jego osoby, on zaś odpowiada na nie rzeczowo, zgodnie z tekstem. Zadaniem nauczyciela jest pilnować, aby uczniowie pracowali na podstawie lektury.

4. Wybranie ucznia na dziennikarza prowadzącego program poświęcony Ebenezerowi Scrooge'owi.

5. Wybranie ucznia, który się wcieli w postać Ebenezera Scrooge'a (ważne, aby był to uczeń, który chętnie czyta lektury i dobrze zna omawiany utwór, to jego bowiem odpowiedzi będą stanowiły główny zasób informacji gromadzonych przez uczniów w celu napisania wypracowania).

Część właściwa:

1. Przypomnienie i zapisanie na tablicy planu charakterystyki postaci.

2. Wstęp dziennikarza - przedstawienie postaci Ebenezera jako gościa programu.

3. Zadawanie pytań przez uczniów, odpowiedzi gościa. Uczniowie notują odpowiedzi Scrooge'a.

4. Porządkowanie zgromadzonych informacji na temat głównego bohatera jako przygotowanie do napisania charakterystyki postaci.

Część zamykająca:

1. Zadanie domowe.

Napisz charakterystykę postaci dynamicznej - Ebenezera Scrooge'a.

Załącznik nr 1

PRZYKŁADOWE PYTANIA DO BOHATERA UTWORU
(uwzględniające schemat charakterystyki postaci):

• Kim pan jest z zawodu?

• Czym się pan zajmuje na co dzień?

• Gdzie pan mieszka?

• Czy ma pan rodzinę?

• Gdzie pan spędził dzieciństwo?

• Gdyby zamówiłby pan portret, na które cechy pańskiego wyglądu powinien
  przede wszystkim zwrócić uwagę malarz, aby jak najwierniej uchwycić podobieństwo?

• Jakie dyscypliny sportu pan uprawia?

• Jakie są pana zainteresowania?

• Jaki jest pana stosunek do pracy?

• Jakie jest pana usposobienie?

• Czy dostrzega pan związek między pańskim zachowaniem a tym, że jest pan samotny?

• Które cechy pańskiego charakteru uznałby pan za zalety?

• Które pańskie cechy można by uznać za wady?

• Kim jest dla pana drugi człowiek?

• Jak odnosi się pan do innych?

• Na czym polegała zmiana pana stosunku do innych, o której pan mówi?

• Jaką prawdę o drugim człowieku poznał pan dzięki duchom?

• Jak najczęściej ludzie się do pana odnosili?

• Jak wspomina pan swoje dzieciństwo i stosunek do pana w tamtym okresie?

• Dlaczego pan sądzi, że od pewnego momentu stał się pan innym człowiekiem?

• Co jest dla pana najważniejsze w życiu?

Załącznik nr 2

PRZYKŁADOWE ODPOWIEDZI DO PYTAŃ:

• Z zawodu jestem kupcem.

• Na co dzień prowadzę kantor, powszechnie znany jako dom handlowy.

• Mieszkam w Wielkiej Brytanii, w Londynie.

• Miałem siostrę, ale młodo zmarła. Został po niej mój siostrzeniec Fred, który się niedawno ożenił.

• Dzieciństwo spędziłem na wsi, z dala od dużego miasta. Pamiętam drogę, która wiodła przez tę wieś. Prowadziła do miasteczka, w którym był kościół i moja szkoła.

• Każdy na pewno chciałby mieć jak najładniejszy portret, ale rzetelnie podchodząc do tematu, trzeba by przedstawić ostry, długi nos, bruzdy na policzkach, czerwone obwódki pod oczami, sine wąskie wargi, siwe włosy, brwi i brodę. Po prostu jestem starym człowiekiem.

• Żadnej dyscypliny sportu nie uprawiam. Mam sztywny chód.

• Moje hobby to praca i pieniądze.

• Praca jest najważniejsza w życiu człowieka. Jest źródłem dochodów.

• Jestem zamknięty w sobie.

• Moja skrytość i zamknięcie się na ludzi miały ogromny negatywny wpływ na moją samotność. Gderliwy głos też nie przysparzał mi przyjaciół.

• Moje zalety? Może umiejętność szybkiego wyciągania wniosków. Przecież szybko zrozumiałem naukę duchów.

• Moje wady: byłem chciwy, łapczywy, oschły, oziębły.

• Drugiego człowieka traktowałem dotąd w zasadzie jako środek do wytwarzania dochodu, a nie cel życia. Od pewnego momentu, a konkretnie od pewnych świąt Bożego Narodzenia zacząłem dostrzegać ludzi i ich prawdziwe problemy. Czasami starałem się im pomóc.

• Najczęściej bywałem oschły i niemiły. Nawet psy mnie omijały. Teraz staram się okazywać ludziom więcej życzliwości.

• Teraz widzę ludzkie problemy zdrowotne, finansowe. Jestem bardziej wyrozumiały. Zrozumiałem, że w społeczeństwie nie mogą być jedynie silni i pracujący, ale też słabi, chorzy. Tym osobom należy pomóc.

• Po wizycie duchów zrozumiałem, że człowiek chce kochać i chce być kochany, że pieniądze nie są gwarantem szczęścia, ale na przykład jest nim zżyta i miłująca się rodzina. Pojąłem również, że na opinię o sobie pracuje się przez całe życie.

• Ludzie omijali mnie, przypisywali mi najgorsze cechy charakteru. Wręcz bali się moich podyktowanych skąpstwem reakcji. Jedynie mój siostrzeniec konsekwentnie okazywał mi serdeczność, życzliwość i zrozumienie.

• W dzieciństwie byłem samotny. Moi opiekunowie zapomnieli o mnie. Ojciec nie zawsze był dla nas dobry. Myślę, że wtedy mogła się we mnie zrodzić niechęć do świata.

• Pewne święta Bożego Narodzenia i niezwykłe wydarzenia niezwykle mnie zmieniły. Zrozumiałem, że ludzie mnie nienawidzą i z czystego samolubstwa postanowiłem użalić się nad sobą zmarłym, którego zobaczyłem. Mogłem wtedy łatwiej zrozumieć innych.

• W życiu najważniejsze są: miłość, zrozumienie, rodzina, ognisko domowe, litość i serce.

Joanna Trzepanowska

Karol Dickens, Opowieść wigilijna. Cykl lekcji.

LEKCJA 2 i 3 (2 x 45 minut)

TEMAT. Różne sposoby myślenia o życiu Ebenezera Scrooge'a.

Cele szczegółowe

Uczeń potrafi:

• czytać ze zrozumieniem,

• efektywnie współpracować w grupie,

• wypowiadać się na zadany temat,

• ocenić postępowanie bohatera z konkretnej perspektywy, punktu widzenia,

• formułować notatkę poprawną językowo i stylistycznie.

Metody pracy: słowna, pracy z tekstem, ćwiczeń praktycznych, myślących kapeluszy (znana też jako myślowych kapeluszy Edwarda de Bono).

Formy pracy: grupowa, zbiorowa, indywidualna.

Środki dydaktyczne:

• sześć kapeluszy w różnych kolorach: białym, czerwonym, czarnym, żółtym, zielonym, niebieskim,

• sześć kartek (po jednej dla każdej z grup) z napisami: fakty, emocje, pesymizm, optymizm, innowacje, podsumowanie,

• sześć arkuszy szarego papieru,

• sześć pisaków.

Typ lekcji - lekcja z kształcenia literackiego.

TOK LEKCJI:

Część wstępna:

1. Przedstawienie celu lekcji - przyjrzenie się postaci Ebenezera Scrooge'a z różnych punktów widzenia.

2. Zapisanie tematu lekcji na tablicy i w zeszytach.

3. Wyjaśnienie uczniom sposobu pracy na lekcji i istoty tej metody.

Klasa zostanie podzielona na sześć grup. Każda z nich otrzyma kapelusz innego koloru. Kolor kapelusza będzie warunkował sposób myślenia o problemie, perspektywę myślową w podjętym rozważaniu:

KOLOR	PERSPEKTYWA MYŚLOWA
biały	myślenie faktami, liczbami; koncentracja na danych lub stwierdzenie ich braku
czerwony	emocje, uczucia, intuicja, przeczucia
czarny	podejście pesymistyczne, szukanie wad, słabych stron, krytyka, osądzanie
żółty	podejście optymistyczne, szukanie zalet, dobrych stron, korzyści, pozytywy
zielony	twórcze myślenie, wymyślanie; alternatywne, odważne propozycje; udoskonalanie
niebieski	planowanie, organizowanie, porządkowanie, podsumowanie

Zadaniem każdej grupy będzie napisanie notatki zawierającej efekty rozważań uczniów. Uwaga. Każda grupa zostanie oceniona według następujących kryteriów:

• zgodność pracy grupy z wybraną perspektywą myślową,

• zgodność z tekstem lektury,

• poprawność ortograficzna,

• poprawność interpunkcyjna,

• poprawność językowa i stylistyczna.

Na podstawie notatek grup powstanie wspólny zapis w zeszytach uczniów.

Część właściwa:

1. Podział klasy na grupy zadaniowe.

2. Samodzielna praca grup (około 20 minut).

3. Prezentacja pracy grup - załącznik nr 1 (przynajmniej 5 minut dla każdej grupy; należy też uwzględnić czas na sprawdzenie notatek, ocenienie uczniów, sporządzenie wspólnej notatki i jej zapisanie w zeszytach).

Część zamykająca:

1. Zadanie pracy domowej.

Zastanów się i napisz, czy Ebenezer Scrooge był winny swojego osamotnienia, czy też jest ofiarą własnego dzieciństwa. Odpowiedź uzasadnij.

Joanna Trzepanowska

Karol Dickens, Opowieść wigilijna. Cykl lekcji.

LEKCJA 4.

TEMAT. Jaka nauka płynie z wizyty duchów u Ebenezera Scrooge'a?

Cele szczegółowe

Uczeń potrafi:

• czytać ze zrozumieniem,

• wyszukiwać informacje w tekście,

• wyciągać wnioski,

• sformułować przestrogi,

• zastosować tryb rozkazujący czasownika.

Metody pracy: pracy z tekstem, ćwiczeń praktycznych, słowna.

Formy pracy: indywidualna, zbiorowa.

Pomoce dydaktyczne: tekst lektury, tabela syntetyzująca.

Typ lekcji - lekcja z kształcenia literackiego.

TOK LEKCJI:

Część wstępna:

1. Poinformowanie o celu lekcji - wyciągnięcie wniosków na temat sensu wizyt czterech duchów u głównego bohatera utworu.

2. Zapisanie tematu lekcji.

Część właściwa:

1. Przypomnienie przez uczniów w formie ustnego streszczenia okoliczności przybycia duchów.

2. Samodzielna praca z tekstem lektury. Uzupełnianie tabeli.

DUCH	O JAKIEJ PORZE PRZYBYŁ? wg Marleya	CO POKAZAŁ, JAKĄ WIZJĘ PRZEDSTAWIŁ?	JAKA NAUKA PŁYNIE Z WIZYTY DUCHA?

Część zamykająca:

1. Zadanie domowe.

Na podstawie zgromadzonych w tabeli informacji sformułuj pięć przestróg dla żyjących. Zastosuj czasowniki w trybie rozkazującym.

ZAŁĄCZNIK

Przykładowe uzupełnienie tabeli.

DUCH	O JAKIEJ PORZE PRZYBYŁ? wg Marleya	CO POKAZAŁ, JAKĄ WIZJĘ PRZEDSTAWIŁ?	JAKA NAUKA PŁYNIE Z WIZYTY DUCHA?
Duch Jakuba Marleya	24XII wieczorem	Przedstawił przykład własnego życia i porównanie z życiem Ebenezera. Duch Marleya przekazał, że istnieje dla Ebenezera cień nadziei. Zapowiedział przyjście kolejnych trzech zjaw.	W życiu należy duchowo bratać się ze swoim bliźnim. Trzeba wykorzystać każdą okazję do czynienia dobra i poświęcić życie na okazywanie miłosierdzia, szczególnie ubogim.
Duch Wigilijnej Przeszłości	25XII, godz. 1.00	Wyjawił swój cel - chęć nawrócenia kupca. Pokazał mu jego rodzinne strony, samotne dzieciństwo, szkolne lata, ale także przemianę ojca. Przypomniał radosne przeżywanie świąt Bożego Narodzenia w miejscu terminowania. Nie pominął rozstania młodego Ebenezera z ukochaną. Pokazał jej szczęśliwy żywot u boku licznej kochającej się rodziny. Rozbudził pragnienie bycia ojcem.	Nie można odwracać się od ubogich. Trzeba kochać własne dzieci i cieszyć się ich obecnością. Powinno się okazywać szacunek ludziom podwładnym. Pieniądze nie mogą zastąpić prawdziwego uczucia drugiej osoby. Nie są sposobem na samotność. Własne dzieci są prawdziwym skarbem, szczególnie w życiu starzejących się osób.
Duch Tegorocznego Bożego Narodzenia	26 XII, godz. 1.00	Pokazał miasto przygotowujące się do świąt. Zaprowadził Ebenezera do domu ubogiej, ale kochającej się rodziny kancelisty Boba Cratchita. Zdradził tajemnice rychłej śmierci małego Tima. Przemówił do Scrooge'a jego własnymi słowami, czym wywołał wstrząs w ich autorze. Pokazał, że gnębieni przez Ebenezera potrafią wznieść za niego toast. Przypomniał tekst starej kolędy śpiewanej przez bohatera w dzieciństwie. Poszybował nad morze i pokazał ciężką pracę pokornych ludzi umiejących czcić święta Bożego Narodzenia. W mieszkaniu siostrzeńca Freda kupiec dowiedział się, co o nim mówią inni. Na koniec duch pokazał ludzkie dzieci, Ciemnotę i Nędzę, i przestrzegł przed nimi.	Ktoś tak marny jak człowiek nie ma prawa decydować, kto z ludzi ma żyć, a kto jest już nieprzydatny w społeczeństwie. Należy każdemu okazywać miłosierdzie. Ludzkimi wrogami są ciemnota i nędza. Akceptowane w społeczeństwie mogą obrócić się przeciwko człowiekowi, jeśli nie będzie się ich zwalczać.
Duch Przyszłych Wigilii	27 XII, godz. 0.00	W centrum Londynu na giełdzie znajomi kupcy rozmawiali o nagłej śmierci Scrooge'a i jego pogrzebie. Wiadomość ta nie wywoływała w nich smutku. Umierający Scrooge został okradziony przez ubogich ludzi, a jego rzeczy sprzedano u handlarza w biednej dzielnicy miasta. Dłużnicy cieszyli się z odejścia bogacza. Duch pokazał smutek w rodzinie Boba Cratchita po śmierci synka Tima. Na koniec Scrooge ujrzał własną mogiłę i dopiero wówczas zrozumiał, że zmarłym, o którym wszyscy mówili, był on sam.	Pieniądze i spędzanie czasu na giełdzie nie są najważniejsze w życiu. Człowiek chciałby, aby po jego śmierci ludzie dobrze o nim mówili i ciepło go wspominali. Każdy potrzebuje cienia nadziei, że jeśli zmieni swoje złe postępowanie, nie będzie potępiony. Nie można żyć samym profanum. Człowiekowi potrzebne jest także sacrum, ponieważ na ziemi nie kończy się jego żywot.

Załącznik nr 1

PRZYKŁADOWE ODPOWIEDZI UCZNIÓW

FAKTY

Ebenezer był kupcem, nie założył rodziny, po śmierci siostry ma jedynie siostrzeniec. Miał bardzo surowego ojca. Wspólnikiem Ebenezera w interesach był Jakub Marley itp.

EMOCJE

Ebenezer nienawidził świąt Bożego Narodzenia, w dzieciństwie nie był kochany, stał się oziębły. Zrezygnował z miłości i małżeńskiego szczęścia dla pieniędzy, które naprawdę kochał. Nie szanował innych, gardził chorymi, kalekami, odmawiał chorym prawa do życia. Pod koniec życia zaczął czuć litość dla biednych i chorych.

PESYMIZM

Scrooge był samotny. Wszyscy go omijali, nawet psy. Nikt by go nie żałował po jego śmierci. W jego towarzystwie ludziom było źle, bo nie traktował ich po ludzku.

OPTYMIZM

Miał kochającego siostrzeńca Freda. Miał do kogo pójść na świąteczny obiad. Było mu dane zobaczyć, co się stanie po jego śmierci. Został ostrzeżony przez przyjaciela, żeby się nawrócił. Stał się lepszym człowiekiem, bo zobaczył, co inni o nim mówią i komu jest potrzebna pomoc.

INNOWACJE

Rady dla Ebenezera:

Ebenezer w młodości żeni się i zakłada rodzinę, nie jest więc sam. W rodzinie uczy się zrozumienia, wyrozumiałości, konieczności dzielenia się z ludźmi. Obchodzi święta Bożego Narodzenia i rozumie ich wymowę. Otwiera zakład pracy dla biednych. Pomaga chorym. Jest szanowanym, uśmiechniętym człowiekiem.

PODSUMOWANIE

Ebenezer Srooge jest postacią dynamiczną, która pod wpływem wizyty czterech duchów diametralnie zmienia swój charakter i sposób postępowania. Ten bohater może być lustrem, w którym odbija się człowiek i patrzy, ile jego cech sam nosi. Nauka, którą otrzymał od duchów, jest także przesłaniem dla zwykłego czytelnika.

9

---