Tara żeńska energia oświecenia
Autor: Eduardo Herrera
Tlumaczenie, opracowanie: Maria Przyjemska
Żeńskość w buddyzmie reprezentuje prawdziwą naturę umysłu,
jej otwartość wraz
ze wszystkimi zawartymi w niej możliwościami,
w terminologii
mahajany nazywamy dharmakają. Z kolei męskość symbolizuje rupakaję - naturę umysłu wyrażającą się jako formę. Oba te stany są dwoma aspektami przebudzonego umysłu, którego nasiona obecne są we wszystkich istotach,
i który znany jest jako niedualna natura rzeczy.
Według najwyższych nauk Buddy, badając jakiekolwiek zjawisko, znajdziemy w nim przestrzeń w znaczeniu otwartości i możliwości, która sama w sobie jest czymś żeńskim. Jednocześnie jednak odnajdziemy w nim promieniującą przejrzystość, która umożliwia tej przestrzeni wyrażać się w nieograniczony sposób. Owa przejrzystość jest męskością. W swojej zewnętrznej postaci kobieta jest płodną przestrzenią, która daje pole dla wyrazu przebudzonej aktywności. Nawet najbardziej podstawowe nauki Buddy, których celem jest osiągnięcie stanu arhata, czyli wyzwolenia, są zgodne co do tego, że także kobiety mogą ten stan osiągnąć. Przykładowo Mahapradżati Gautami, ciotka i macocha Buddy, została wyświęcona na pierwszą mniszkę (bhikszuni) w tradycji buddyjskiej i osiągnęła stan wyzwolenia. Znany tekst „Therigathas”, napisany przez mniszki tradycji therawady, również głosi, że rozwój aż do osiągnięcia stanu buddy jest możliwy także w ciele kobiety.
Choć w historii buddyzmu mężczyźni zawsze pełnili przewodnie role, należy podkreślić, że pełne oświecenie w ostateczny sposób nie jest ani męskie, ani żeńskie. Zresztą im wyższe są nauki buddyjskie, tym ważniejszą rolę pełni w nich kobieta. Samo imię Tara ma dwa znaczenia. Pierwsze to „Wyzwolicielka”, a drugie, mniej znane to „Gwiazda Przewodnia”. W języku tybetańskim Tarę nazywamy Dzietsunma Pagma Drolma. „Dzie“ można przetłumaczyć jako „godna pochwały” albo „wzniosła”, ponieważ jest najlepszym schronieniem w uwarunkowanym świecie, także po osiągnięciu wyzwolenia. Następna sylaba, „tsun“ oznacza „czcigodna” i wskazuje na to, że cała aktywność i wszystkie działania Tary są całkowicie pozbawione błędów. „Ma“ to cząstka, której obecność podkreśla, że Wyzwolicielka jest kobietą. „Pagma“ jest odpowiednikiem sanskryckiego „arya“ i oznacza „wyższa, szlachetna”, przy czym „ma“ wyraża, że jest ona matką wszystkich buddów. Rozumieć można to tak: najgłębszą naturą umysłu jest dharmadhatu, istota samej rzeczywistości, a wszyscy buddowie „powstają” z tego wglądu. Tybetańskie słowo „Drolma“ ma to samo znaczenie, co sanskryckie imię Tara, czyli „Wyzwolicielka” z uwarunkowanego świata. W tym sensie Tara działa na dwa sposoby. Na poziomie relatywnym spełnia ona najbardziej podstawowe potrzeby istot. Ta żeńska aktywność zawsze przychodzi z szybką pomocą w osobistych problemach takich, jak choroba, niepłodność, zagrożenie czy konflikt. Z tego powodu nazywamy ją także njurma, czyli „prędka”. Na najwyższym poziomie z kolei Tara jest jidamem, czyli aspektem buddy, na który medytujemy, co prowadzi nas do wyzwolenia i oświecenia.
Pochodzenie Wyzwolicielki można przedstawić na dwa sposoby. Po pierwsze tak, jak zostało to wyjaśnione w buddyjskich tekstach, po drugie z historycznego i kulturowego punktu widzenia. W tekstach źródłowych buddyzmu i według ustnego przekazu podaje się różne wersje historii o pochodzeniu Tary. Taranatha, w kronice „Złota mala” (tyb. Serdzi Trengła), jak również Bokar Tulku w swoich wyjaśnieniach na temat Tary, wspominają, że wiele eonów temu Wyzwolicielka była księżniczką o imieniu Księżyc Mądrości. Była uczennicą Buddy Dundubhisvary, którego imię oznacza „Światło z wielu światów” lub też „Wielokolorowe światło”. Gdy Tara złożyła ślubowanie bodhisattwy, pewien mnich poradził jej, aby przyjęła w przyszłych żywotach męskie ciało, aby w ten sposób osiągnąć oświecenie. A ona odpowiedziała mu na to, że przebudzony umysł nie ma płci i że ten jednostronny punkt widzenia wypływa z niewłaściwego zrozumienia zjawisk. Dodała jeszcze: „Wielu chciałoby osiągnąć oświecenie w ciele mężczyzny, ale nikt nie działa dla pożytku innych w ciele kobiety. Dlatego będę aż do końca uwarunkowanej egzystencji pracować dla dobra istot jako kobieta”. Dzięki swojej praktyce księżniczka Księżyc Mądrości osiągnęła właściwości „wyzwolicielki istot”, prowadząc miliony z nich do wyzwolenia. Z tej właśnie przyczyny nazywamy ją Tarą, czyli Wyzwolicielką. Także jej rdzenny nauczyciel, Budda Dundubhisvara, oznajmił: „Ponieważ przejawiasz takie właściwości, staniesz się znana jako Tara“. Za czasów Buddy o imieniu Rozległy, Wyzwolicielka była bodhisattwą. Spotkała wówczas Buddę Amogasiddhi i przyrzekła mu chronić wszystkie istoty przed niebezpieczeństwem i lękiem. Ponieważ złożyła takie przyrzeczenie, urzeczywistniła kolejną właściwość, która sprawiła, że stała się znana jako „niszczycielka przeszkód i demonów”. Pokonała w ten sposób miliony ograniczeń i demonów, otrzymując imiona takie, jak Strażniczka, Szybka Pani oraz Bohaterka.
Dziewięćdziesiąt pięć eonów później pewien praktykujący otrzymał przekaz mądrości wszystkich buddów dziesięciu kierunków i osiągnął stan buddy. Zamanifestował się wówczas jako Kochające Oczy, a Wyzwolicielka wyszła z jego ośrodka serca. Wiele kalp później Tara dawała grupie zaawansowanych medytujących nauki na temat „niezmiennego wysiłku”. W innej epoce o nazwie „Asangka” osiągnęła ona pełne oświecenie i została uznana za Matkę Wszystkich Buddów, w związku z czym często porównywana jest z Pradżniaparamitą (tyb. Jum Czienmo). Według innych wersji tego opowiadania, po tym, jak Kochające Oczy zobaczył, że niezliczone istoty ponownie odrodziły się w niższych światach, po jego twarzy spłynęły dwie łzy. W ten sposób z lewego oka powstała Zielona Tara (skt. Vasja Tara, tyb. Droldziang) a z prawego Biała Wyzwolicielka (skt. Sita Tara, tyb. Drolkar). Obie złożyły przyrzeczenie w obecności Kochających Oczu, że będą działać tak, aby wyzwolić wszystkie istoty. Inna z kolei wersja podawana jest w książce Mirandy Shaw. Według tej autorki Tara powstała z niebieskiego promienia, który wyemanował Budda Nieograniczonego Światła w chwili, gdy złożył obietnicę przynoszenia pożytku wszystkim istotom. Taranatha opisuje, że jego własny nauczyciel, Hindus Buddhaguptanatha, przekazał mu pewną historię o pochodzeniu Wyzwolicielki, wywodzącą się z ustnych przekazów. Według tego podania Tara zamanifestowała się w naszych czasach, kiedy to Budda Siakjamuni medytował pod drzewem bodhi i nieustannie nachodziła go sfora demonów. Wyzwolicielka pokonała negatywne moce za pomocą „ośmiorakiego grzmiącego śmiechu”. Zgodnie z tradycyjnymi naukami buddyzmu, Tantra Tary jest częścią wskazówek, jakich sam Budda Siakjamuni udzielił na prośbę Koniogłowego Buddy (skt. Hajagriwa, tyb. Tamdrin). Zostały one później ukryte przez Diament w Dłoni (skt. Wadżrapani, tyb. Czianno Dordże), znanego także w kontekście tajemnej mantrajany jako Pan Tajemnic. Nauki te pozostały w ukryciu aż do I wieku n.e., czyli czasów pierwszego Zjazdu Sangi. Według tybetańskich tekstów historycznych, wielu indyjskich władców wraz z poddanymi osiągnęło urzeczywistnienie właśnie dzięki tej tantrze. Badania archeologiczne i piśmiennictwo źródłowe podają, że na uniwersytecie Nalanda, założonym w V wieku n.e., napotkać można płaskorzeźby przedstawiające postać kobiety, bardzo przypominającą Wyzwolicielkę. Począwszy od VI w. n.e. forma Tary pojawia się już jednoznacznie na kamiennych reliefach, odnalezionych w jaskiniach Aurangabadu, Adżanty i Kanheri na terenie Dekanu w południowych Indiach. Z początku Tara przedstawiana była jako towarzyszka Kochających Oczu i księżniczki Bhirkuti, lecz później już samodzielnie. Według Philippe Cornu, praktyka Tary była bardzo rozpowszechniona w Indiach, na Jawie i w Kambodży. Jej popularyzacja wśród Tybetańczyków rozpoczęła się dopiero w XI w. za sprawą Dipankary Atiszy Śri Dżniany podczas drugiej fali przeniesienia buddyzmu w Himalaje.
Buddyjska literatura mówi o Wyzwolicielce nie tylko w ogólnych tekstach kanonicznych (kandziur), ale także w zbiorze komentarzy do nich (tendziur). W sutrach, na przykład „Sutrze Mahawajroczana”, Wyzwolicielka wymieniana jest jako wypromieniowanie Kochających Oczu. Wspomina się o niej także w tekście należącym do najwyższych tantr o nazwie „Arja Tara Kurukulle Kalpa”, jednak tylko we własnej tantrze pojawia się ona jako postać centralna. Tekst ten nosi nazwę „Tantra źródłowa dla wszystkich rytuałów Wyzwolicielki, Matki Wszystkich Buddów”. W tekście tym zawarte są wyjaśnienia do rytuałów związanych z Tarą, należących do wszystkich poziomów tantr. Nieprzewyższone tantry jogi (skt. Anuttarajogatantra, tyb. Lame dziu) dzielą się na tantry matczyne, ojcowskie i niedualne. Praktyka Wyzwolicielki należy do tantr matczynych, w których szczególnie podkreślana jest mądrość. W tantrze Czatupitha i w cyklu „Łagodnych i ochraniających buddów bardo”, ten żeński aspekt pojawia się w formie Tary Związków (Samajatara, Damtsig Drolma) jako partnerka buddy Amogasiddhi, któremu przyporządkowana jest północ. W ten sposób Tara znana jest także jako ta, która wyraża aktywność buddów. W swojej esencji jej aktywność jest pradżnią, niedualną mądrością, choć w swoim wyrazie jest upają, czyli zręcznymi środkami. Wyzwolicielka nieprzerwanie działa, by uwolnić wszystkie istoty z uwarunkowanego świata.
Ogólnie można powiedzieć, że Tara ma niezliczone emanacje. Tekst rdzenny mówi o tym, że może się ona manifestować nawet poprzez nieożywione substancje takie, jak woda, lekarstwo czy pożywienie. Jej formy w kolorze białym wyrażają aktywność uspokajającą. Biała Wyzwolicielka niesie ulgę w przypadku choroby i strzeże od przedwczesnej śmierci. Złoto-żółte postaci Tary są wyrazem pomnażającej i ciągle rozprzestrzeniającej się aktywności pomnażania dobrych wrażeń. Z kolei jej czerwone formy skupiają się na aktywności przyciągania i fascynowania. Wreszcie czarne Wyzwolicielki specjalizują się w ochranianiu. Mówi się, że Zielona Tara uosabia wszystkie te rodzaje oświeconego działania i otaczana jest szczególnym szacunkiem jako ta, która zwalcza lęki. Jak już wspominaliśmy, Tara uzyskała zdolność niszczenia demonów i przeszkód, będąc jeszcze bodhisattwą. W niektórych fragmentach Tendziuru Wyzwolicielka wysławiana jest przez Atiszę za umiejętność przeciwdziałania ośmiu głównym rodzajom lęków. Poza tym Nagardżuna, Surjagupta, Czandragomin i inni napisali teksty, których głównym tematem jest Tara
i jej aktywność ochraniająca. I tak, uczony o nazwisku Sengupta miał wizję Wyzwolicielki, która przebywała w piekłach Ellora, chroniąc istoty przed wspomnianymi wyżej ośmioma rodzajami strachu. Nauki linii przekazu praktyk medytacyjnych głoszą, że owe lęki i przeszkody dotyczą nie tylko zewnętrznych sytuacji, ale także stanów emocjonalnych i psychicznych. W ten sposób, Wyzwolicielka ochrania przed:
atakiem lwa (czyli dumą i arogancją)
atakiem słonia (niewiedza i brak świadomości)
ogniem (gniew)
jadowitymi ukąszeniami węża (zazdrość i zawiść)
atakiem rabusia fałszywych poglądów
więzieniem chciwości i skąpstwa
potopem pożądania i przywiązania
demonem zwątpienia
Taranatha i inni wielcy mistrzowie twierdzą, że Tara działa także w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia. Ponadto David Templeman w swoim tłumaczeniu „Złotej mali” Taranathy mówi o 16 rodzajach lęków i niebezpieczeństw, przed którymi strzeże Wyzwolicielka:
wrogowie,
lwy,
słonie,
ogień,
jadowite węże,
złoczyńcy,
więzienie,
potop,
ludożercy,
trąd,
wojska Indry,
bieda,
utrata rodziny,
prześladowania ze strony władzy,
strzały wadżry,
bankructwo.
21 Wyzwolicielek
Śpiewane przywołanie i pochwała 21 Tar pojawia się w tantrycznym tekście rdzennym i tworzy rdzeń praktyk wszystkich szkół buddyzmu tybetańskiego. Uważa się przy tym, że rytuał ten jest wręcz samodzielną tantrą. Składa się on z 21 wersów, poprzez które wychwalamy rozmaite formy Wyzwolicielki, wyrażające różne aktywności. Są to działania mające na celu spełnienie życzeń, ochronę, ale także usunięcie przeszkód i złagodzenie szkodliwych wpływów. Lobpyn Tseczu Rinpocze mawiał często, że Zielona Tara - uosobienie 21 Wyzwolicielek - spełnia te wszystkie działania tak, by wszystkie istoty mogły bez ograniczeń praktykować nauki Buddy aż do oświecenia po tym, gdy tylko spełnione zostaną ich życzenia i usunięte będzie cierpienie.
Istnieją trzy różne tradycje, według których wykonuje się przywołanie Wyzwolicielki. Każda jest częścią innego przekazu i z tego powodu różne są nie tylko imiona tych żeńskich buddów, ułożenie ciała i atrybuty, ale też często pojawiają się w nich po prostu całkiem inne aspekty Tary. Pierw≠sza tra≠dy≠cja pochodzi od Suryagupty i jest najstarszą według przekazów. Mamy tutaj do czynienia nie tylko z różnymi kolorami i pozami, jakie przybierają Wyzwolicielki, lecz także z różną ilością głów, ramion i ozdób. Dru≠ga tra≠dy≠cja została ugruntowana przez Atisię i Nagardżunę. Jest to najbardziej znany i zarazem najpopularniejszy przekaz. Tutaj 21 Wyzwolicielek przybiera identyczną pozycję i różnią się one jedynie kolorem, rodzajem otaczającego je światła oraz w niektórych przypadkach pełną mocy, ochronną formą wyrazu. Trze≠cia tra≠dy≠cja jest praktykowana w szkole Ningma, pochodzi ze starego przekazu tantr oraz z ukrytych nauk (tyb. terma), odnalezionych przez mistrzów takich, jak Dzigme Lingpa czy Czogjur Lingpa. Według tego przekazu wszystkie Wyzwolicielki mają jedną twarz i dwoje ramion. Niektóre z nich są łagodne, inne znowu pełne mocy. W niebieskim lotosie, który trzymają w lewej dłoni znajdują się różnorakie przedmioty: wazy, phurby, dordże, miecze, itd. W przywołaniu odnalezionym przez Czogjura Lingpę jest z kolei tylko jedna Tara, która dzierży w dłoniach rytualny sztylet (tyb. purba, skt. kilaja).
Taranatha podaje, że wielki mahasiddha Tilopa, zanim osiągnął oświecenie, przebywał we wschodnich Indiach i przechodząc kiedyś obok posągu Buddy, nagle zobaczył światło i usłyszał muzykę, dochodzące spod podstawy rzeźby. Zaczął więc w tym miejscu kopać i odnalazł tekst tantry Tary. Nie znał jednak nikogo, kto udzieliłby mu inicjacji tak, by mógł zacząć praktykować. Jakiś czas później w Oddijanie Tilopa spotkał młodą kobietę o błękitno-zielonej karnacji, która posiadała wszystkie znaki dakini. Tilopa poprosił ją o przekaz mocy do odnalezionej przez siebie tantry, a wówczas ona zamanifestowała się jako Wyzwolicielka. W ten sposób otrzymał od niej inicjację i przekaz mocy. Następnie Tilopa nauczał tej tantry Naropę, a ten przekazał ja z kolei Dombipie, Szantigupcie, Dżnianamitrze, Atiszy i samemu Taranathcie.
Opis Wyzwolicielki i jej mantry
Zielona Tara jest uosobieniem aktywności wszystkich Tar. Lobpyn Tseczu Rinpocze radził, żeby medytować na nią zawsze z formą Buddy Nieograniczonego Światła nad jej głową, ze względu na bliski związek Wyzwolicielki z rodziną lotosu, choć można też wyobrażać ją sobie w towarzystwie buddy Amogasiddhi. Tara wygląda jak szesnastoletnia dziewczyna o szmaragdowozielonej skórze. Jest łagodna i uśmiechnięta, jej czarne włosy spięte są na czubku głowy. Jest poza tym przystrojona trzynastoma klejnotami stanu radości (sambogakaja) w postaci pięciu jedwabnych szali i ośmiu klejnotów. Symbolizują one oświecone właściwości i aktywności. Jej prawa dłoń wyciągnięta jest nad prawym kolanem w geście szczodrości - Wyzwolicielka przynosi istotom pożytek na poziomie uwarunkowanym i absolutnym. Lewa dłoń Tary ułożona jest w geście Trzech Klejnotów: palec serdeczny i kciuk są złączone, a trzy pozostałe palce wyciągnięte. Lobpyn Tseczu Rinpocze wyjaśniał, że jest to znak ochrony, który umożliwia Tarze osłanianie wszystkich istot przed każdą postacią lęku i niebezpieczeństwa. W dłoni trzyma także szczególny rodzaj kwiatu lotosu, nazywany utpalą. Mówi się o nim, że zakwita on tylko wtedy, gdy ktoś osiąga oświecenie. Jest to nawiązanie do nauk, które mówią o tym, iż praktykowanie na Wyzwolicielkę w zupełności wystarcza, by osiągnąć najwyższe urzeczywistnienie.
Mantra Zielonej Tary składa się z dziesięciu sylab: OM TARE TUTTARE TURE SO HA. Według Lamy Thubtena Jeszie, sylaba OM symbolizuje w tym przypadku przebudzone ciało, mowę i umysł, TARE TUTTARE oznacza esencję Czterech Podstawowych Prawd, przy czym TARE wskazuje na wyzwolenie z uwarunkowanego świata, a TUTTARE unicestwia osiem rodzajów lęku; TURE jest związane z uwolnieniem od fizycznych i psychicznych chorób, a SO HA kończy mantrę i podobnie jak HUNG w innych mantrach, odnosi się do urzeczywistnienia ścieżki. Sylaba nasienna Wyzwolicielki, TAM, jest zazwyczaj rozumiana jako wyraz ponadczasowej natury obecnej we wszystkich istotach. Im wyższa jest nauka Buddy, tym głębsze jest w niej znaczenie Tary. Na poziomie mahajany nazywamy ją Pradżniaparamitą, Matka Wszystkich Buddów. W najwyższych tantrach nazywamy ją Czerwoną Mądrością, Kurukulle i Ekadżati. Wyzwolicielkę określa się także jako wyraz najgłębszego zrozumienia Wielkiej Pieczęci i Wielkiej Doskonałości. Khenczien Palden Szierab Rinpocze tak na przykład wyjaśnia tajemne i ostateczne znaczenie Tary Tsugtor Namdzialmy, czyli Zwycięskiej Wyzwolicielki: na poziomie tajemnym jest ona czterema rodzajami błogości fazy spełniającej (tyb. dzogrim), zaś na ostatecznym poziomie stanem prawdy (dharmakaja), „tronem mahamudry” lub też samopowstałą rigpą w Atijodze.
Kto cię chwali, chwali wszystkich buddów. Matko, rodzicielko wszystkich buddów trzech czasów, twoje ciało jest ciałem wszystkich buddów i bodhisattwów. Wspaniała Wyzwolicielko, posiadasz cały ogrom właściwości. Chwalę cię - tę, która przejawia się w formie kobiety. Chwalę cię, Kurukulle. Chwalę cię, Pandaravasini. OM TARE TUTTARE TURE SO HA.
Pochwała Wyzwolicielki pod tytułem „Król hymnów, spełniający wszystkie życzenia”, której autorstwo przypisane jest Matrczecie.
Taro, masz piękne spojrzenie i bije od ciebie światło. Wyrażasz promienność światła gwiazdy. Jesteś przepełniona współczuciem dla wszystkich istot. Ty jesteś Wyzwolicielką. Spójrz na nas i zobacz wszystkie istoty jako twe własne dzieci. Twoje ciało jest szmaragdowo zielone. Promieniujesz światłem, jesteś niezwyciężona. Gdy tylko pomyślę twoje imię, pojawiasz się, by wyzwolić mnie od lęku. Matko, Wyzwolicielko i Strażniczko, usuwasz każdą przeszkodę.
Ze 108 pochwał Tary