CZY WIESZ CO JESZ?
Odżywianie się jest jednym z koniecznych warunków utrzymania się przy życiu. Podobnie bowiem jak inne organizmy, również i człowiek musi:
uzupełniać zużywające się składniki komórek, tkanek czy płynów ustrojowych oraz uzyskiwać nowe składniki niezbędne do wzrostu i rozwoju czerpiąc je z pożywienia,
otrzymywać substancje, które ulegając przemianie wewnątrz ustroju wyzwalają energię niezbędną do funkcjonowania poszczególnych części i całego organizmu, do ruchu, pracy itp.,
otrzymywać dostateczną ilość składników, które nie będąc ani materiałem budulcowym, ani energetycznym, warunkują swoją obecnością przebieg wielu procesów zachodzących w organizmie.
Odżywianie się jest więc nie tylko warunkiem, ale i przejawem życia. Decyduje ono zarówno o jego utrzymaniu, jak również o zdrowiu człowieka.
Prawidłowe żywienie uważa się obecnie za jeden z najważniejszych czynników warunkujących stan zdrowia ludności, a coraz więcej chorób trapiących ludzi ma ścisły związek z odżywianiem. Tak dziś rozpowszechnione choroby jak otyłość, nadciśnienie, miażdżyca, wiele chorób serca, są w znacznym stopniu spowodowane niewłaściwym odżywianiem.
Z drugiej strony odpowiednie żywienie nie tylko zapobiega powstawaniu wielu chorób, ale stanowi także ważny element w leczeniu niektórych zaburzeń zdrowia. Zalecane przez lekarzy specjalne zestawy pokarmów, czyli diety, są niczym innym jak racjonalnym żywieniem dostosowanym do zmienionych chorobą potrzeb organizmu człowieka - np. w cukrzycy, chorobach wątroby, żołądka czy okresach rekonwalescencji po przebytych chorobach itd.
Dlatego tak ważna jest wiedza o tym, co jemy i co powinniśmy jeść. Wiadomości na temat składników odżywczych, ich znaczenia dla organizmu oraz pokarmów, w których te składniki występują, powinniśmy zdobywać już na poziomie szkoły podstawowej.
Prócz tych niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu substancji, w pokarmach spotyka się coraz więcej związków mających na celu poprawę smaku, wyglądu czy zapachu produktów spożywczych, a które nie pozostają obojętne dla naszego zdrowia, mogą nawet przyczynić się do jego utraty. Znajomość tych substancji, wiedza o ich występowaniu w pokarmach i omijanie ich w codziennej diecie z pewnością przyczyni się do zachowania zdrowia na długie lata.
Informacje tu przedstawione mogą być wykorzystane już w klasie czwartej, a także podczas realizacji ścieżki prozdrowotnej.
Analiza składu chemicznego produktów spożywczych wykazała, że zawierają one nie tylko składniki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ale również wiele innych substancji. Bez nich pieczywo bardzo szybko by sczerstwiało, produkty zawierające tłuszcz zjełczałyby, a większość konserwowanych owoców i warzyw straciłoby kolor i jędrność. Wiele dodatków do żywności to substancje naturalne, inne to środki syntetyczne. Oba rodzaje eliminują ryzyko zatruć pokarmowych, ułatwiają przetwarzanie żywności, poprawiają jakość i wygląd produktu, często podnoszą też walory smakowe.
Jednakże pośród setek tych związków są również i takie, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia - niektóre wywołują alergie, inne są rakotwórcze.
Dlatego już od najmłodszych lat należy zwracać uwagę na skład chemiczny żywności i kupować tylko bezpieczne produkty.
Substancje dodawane do żywności dzieli się na następujące grupy:
barwniki
konserwanty
antyutleniacze.
emulgatory
W Europie wszystkie dodatki do żywności noszą symbol E + numer.
W niniejszej pracy zostaną przedstawione tylko te substancje, które są zabronione lub niebezpieczne dla zdrowia.
Barwniki (E 100 ...)
Dodaje się je do żywności dla atrakcyjniejszego wyglądu, a także do przywracania produktom koloru utraconego podczas obróbki kulinarnej. Wiele barwników spożywczych otrzymuje się z produktów, w których występują naturalnie, np. czerwień buraczana, szafran i kurkuma.
Barwniki zabronione:
E 103, E 105, E 111, E 121, E 125, E 126, E 130, E 152, E 161g, E 180, E 181.
Barwniki rakotwórcze:
E 131 - drażetki; kolor niebieski,
E 132 - drażetki cukiernicze; kolor niebieski
E 142 - słodycze; kolor zielony
Barwniki niebezpieczne:
barwnik |
występowanie |
skutki dla organizmu |
kolor |
E 102 |
napoje w proszku, esencje owocowe, sztuczny miód, musztarda |
wysypki, nerwowość, problemy z oddychaniem |
żółty |
E 110 |
marmolady, żele, gumy do żucia, powłoki tabletek |
wysypki i bóle głowy |
żółty |
E 123 |
Różne produkty spożywcze |
wysypki |
czerwony |
E 124 |
Wędzone ryby, cukierki pudrowe o smaku owocowym, budynie |
kłopoty z oddychaniem |
czerwony |
E 127 |
Owoce kandyzowane, wiśnie koktajlowe |
światłowstręt, hamuje wzrost, zwiększa wyst. chorób tarczycy |
czerwony |
Barwniki podejrzane:
E 122 - dżemy, marmolady, budynie, lody, napoje, polewy; k. czerwony
E 141 - groszek konserwowy; kolor zielony
E 151 - tanie odmiany kawioru, galaretki, wyroby żelowe; kolor czarny
Konserwanty (E 200 ...)
Są to związki chemiczne, zapobiegające psuciu się żywności lub opóźniające ten proces. Większość konserwantów działa na drożdże i pleśnie, a tylko niektóre (E 210 - E 215) chronią przed bakteriami. Często istnieje więc konieczność zastosowania jednorazowo więcej niż jednego środka konserwującego.
Najczęściej stosowanymi konserwantami są azotany i siarczany oraz inne związki siarki.
Konserwanty zabronione: E 222, E 223, E 224, E 232, E 234, E 241
Konserwanty rakotwórcze:
E 210 - E 219 (kwas benzoesowy i jego związki) - napoje gazowane, majonezy, sałatki, marynaty,
konserwy owocowe i warzywne.
E 239 - różne produkty
E 249 - E 252 - wędliny, sery podpuszczkowe i topione
Konserwanty niebezpieczne:
E 226 - różne produkty
E 231 - owoce cytrusowe
E 233 - banany, owoce cytrusowe
Antyutleniacze, antyoksydanty (E 300 ...)
Są to związki chemiczne, które przeciwdziałają utlenianiu się produktu lub wzmacniają działanie przeciwutleniające innych składników. Najpopularniejszym skutkiem utleniania jest jełczenie tłuszczów, niszczenie witaminy A i C w pokarmach.
Antyutleniacze niebezpieczne:
E 310 - E 312 - płatki ziemniaczane, błyskawiczne puree ziemniaczane, guma do żucia;
mogą powodować wysypki.
E 320 - biszkopty, rosoły w kostce, łuskane orzechy, tłuszcze piekarskie;
powoduje zaburzenia pracy wątroby, wpływa na rozkład witaminy D; niedozwolony dla dzieci.
E 321 - guma do żucia; może powodować zaburzenia pracy wątroby, u alergików wywołuje wysypkę
na skórze; niedozwolony dla dzieci.
E 330 (kwas cytrynowy) - różne produkty; przez niektórych uważany za rakotwórczy. --> [Author:x]
Emulgatory, zagęszczacze (E 400 ...)
To związki chemiczne, których zadaniem jest poprawa konsystencji produktów. Zapobiegają one rozdzielaniu się emulsji, mogą też sprawiać, że produkt, w którym występują, wygląda na bardziej pożywny niż jest w rzeczywistości. Są one potrzebne do produkcji takich produktów, jak majonezy, margaryny, oraz niskotłuszczowe produkty do smarowania pieczywa, stosowane zamiast masła. Występują też w zupach, sosach, pieczywie, ciastach i ciastkach, czekoladzie czy w deserach w torebkach.
Jeden z szeroko stosowanych emulgatorów - lecytyna, występują w soi.
W zasadzie nie stwierdzono szkodliwego działania emulgatorów, jedynie związki celulozy (E 460) mogą zakłócać proces trawienia.
Inne dodatki (E 500 ...)
Do tej grupy należy szereg substancji naturalnych i syntetycznych, pełniących różna funkcje. Niektóre z nich to regulatory kwasowości (związki węgla) - E 500 - E 504, inne to wzmacniacze smaku (E 620, E 621, E 627, E 631, E 635).
E 951 to substancja słodząca, tzw. aspartan, używany zamiast cukru. Niestety, w ostatnim czasie badania wykazały, że słodziki są szkodliwe dla naszego organizmu, a dodatkowo utrwalają słabość do słodyczy.
SCENARIUSZE LEKCJI PRZYRODY W KLASIE IV
SZKOŁY PODSTAWOWEJ
Temat 1: Czym się odżywiamy?
Cel główny lekcji: Jakie składniki odżywcze występują w pokarmach?
Cele operacyjne lekcji (w kategorii ucznia):
Po lekcji uczeń:
wymienia składniki pokarmowe znajdujące się w potrawach (białka, tłuszcze, cukry, wodę i sole
mineralne oraz witaminy);
dzieli składniki pokarmowe na budulcowe (białka i sole mineralne), energetyczne (cukry i tłuszcze),
regulujące różne procesy (witaminy, woda);
podaje co najmniej po trzy przykłady produktów spożywczych, które są źródłem poszczególnych
składników pokarmowych;
- wymienia choroby związane z nieprawidłowym odżywianiem się (próchnica, otyłość, krzywica,
choroba wieńcowa);
- analizuje piramidę zdrowego żywienia;
wyjaśnia, dlaczego prawidłowe odżywianie jest konieczne dla normalnego funkcjonowania
organizmu człowieka.
Metody i techniki pracy: metaplan, analiza piramidy zdrowego żywienia, dyskusja, prezentacja metaplanu.
Formy pracy: grupowa, indywidualna.
Środki dydaktyczne: plansza z piramidą zdrowego żywienia, podręczniki, arkusze papieru, kolorowe
mazaki.
Czas realizacji: 45 minut
Przebieg lekcji:
CZEŚĆ WSTĘPNA:
Czynności nauczyciela |
Czynności ucznia |
- Przygotowuje uczniów do nowego tematu, stawiając pytania. - Informuje, że na dzisiejszej lekcji będziemy szukać składników pokarmowych w różnych produktach.. - Dowiemy się, co należy jeść, aby odżywiać się zdrowo. |
- Przypomina z ostatniej lekcji, składniki pokarmowe znajdujące się w potrawach. - Dzieli składniki pokarmowe na budulcowe, energetyczne i regulujące. |
CZĘŚĆ GŁÓWNA
Czynności nauczyciela:
- Podaje temat lekcji na tablicy.
- Dzieli klasę na kilkuosobowe grupy. Wybiera lidera grupy.
- Rozdaje grupom arkusze papieru, na których powstanie plakat (czas wykonania 20 minut).
- Kieruje pracą uczniów, pomaga im w pracy.
- Nauczyciel zbiera propozycje najczęściej powtarzające się w grupach i zapisuje je na arkuszu papieru
zawieszonym na tablicy.
- Wraz z uczniami przeprowadza analizę plakatu:
Co lubimy jeść?
Pyta czy to co chętnie jemy jest zdrowe?
Jakie mogą być skutki spożywania nadmiernej ilości cukrów, tłuszczów, konserwantów, braku w diecie witamin?
Dlaczego to jemy?
Zwraca uwagę uczniów na reklamę, która często nie mówi prawdy o reklamowanym produkcie.
Co powinniśmy jeść?
Odwołuje się do planszy z piramidą zdrowego żywienia.
Pyta, które produkty są źródłem białek, tłuszczów, cukrów i soli mineralnych?
Czynności uczniów:
- Zapisują temat lekcji w zeszycie.
- Uczniowie w wyniku dyskusji w grupach tworzą plakat.
- W chmurce zapisują temat i dzielą plakat na trzy obszary:
co lubimy jeść ?
dlaczego to lubimy jeść?
co powinniśmy jeść?
- Wybrany przez nauczyciela lider prezentuje efekty pracy grupy:
To co jemy codziennie często nie jest zdrowe, gdyż zawiera dużą ilość tłuszczów, cukrów, nie zawiera witamin.
Spożywanie zbyt dużej ilości cukrów i tłuszczów prowadzi do wielu chorób np. próchnicy, otyłości, chorób wieńcowych.
Brak witamin prowadzi do utraty odporności organizmu.
Piramida informuje nas, które produkty i jak często, powinniśmy jeść, aby dostarczyć niezbędnych dla naszego organizmu składników pokarmowych.
- Szukają poszczególnych składników pokarmowych w produktach, które
przedstawia piramida.
Źródłem białka jest: mleko i jego przetwory, ryby, mięso.
Źródłem cukrów są: pieczywo, kasze, owoce.
Źródłem tłuszczów: masło, olej, orzechy.
Źródłem soli mineralnych: warzywa i owoce, grzyby, ciemne pieczywo.
CZĘŚĆ KOŃCOWA
Czynności nauczyciela:
- Zadaje pytania w celu sformułowania wniosków,
- Czy ważne jest prawidłowe odżywianie?
- Zadaje pracę domową.
W zeszycie ułóż całodzienne menu, starając się, aby znalazły się w nim wszystkie potrzebne organizmowi składniki pokarmowe.
Czynności ucznia:
Prawidłowe odżywianie się jest ważne ponieważ ma wpływ na nasz stan zdrowia, samopoczucie, chęć do pracy i nauki.
Wysnuwają wnioski i zapisują w dolnej części plakatu.
1. Codziennie powinniśmy spożywać produkty zbożowe, mleczne, warzywa i owoce, mięso (ryby),wodę mineralną i soki.
2. Zawierają one niezbędne dla organizmu składniki pokarmowe.
3. Prawidłowe odżywianie ma wpływ na stan zdrowia, nasze samopoczucie, chęć do pracy i nauki.
Plakat wykonany po referowaniu grup:
WNIOSKI:
1.
2.
3.
SCENARIUSZ LEKCJI PRZYRODY W KLASIE IV
SZKOŁY PODSTAWOWEJ
Temat 2: Czy pokarmy, które jemy, są zdrowe?
Cel główny lekcji: Podział pokarmów na zdrowe i niebezpieczne dla zdrowia
Cele operacyjne lekcji (w kategorii ucznia):
Uczeń:
wymienia składniki pokarmowe i określa ich zadania,
wie, jakie występują dodatki do żywności,
potrafi odróżnić poszczególne dodatki za pomocą symboli (E + liczba),
z pomocą tabeli wskazuje dodatki niebezpieczne dla zdrowia,
dzieli pokarmy na zdrowe i szkodliwe.
Metody i techniki pracy: pogadanka, analiza składu chemicznego pokarmów pod kątem dodawanych
substancji, prezentacja wyników pracy w grupach, dyskusja.
Formy pracy: grupowa, indywidualna.
Środki dydaktyczne: plansza z kodami literowymi dodatków do potraw, karta pracy, tablica podzielona
na dwie części.
Czas realizacji: 45 minut
Przebieg lekcji:
CZĘŚĆ WSTĘPNA:
Przypomnienie wiadomości z poprzednich lekcji na temat składników
pokarmowych i ich funkcji.
Uczniowie wymieniają produkty zawierające dużo białka, poszczególnych
składników mineralnych i witamin, węglowodanów oraz tłuszczów.
Przedstawienie celu lekcji.
CZĘŚĆ GŁÓWNA:
Czynności nauczyciela:
Podaje temat lekcji na tablicy.
Przedstawia krótko informacje na temat dodatków stosowanych w żywności.
Wyjaśnia zasady oznaczania barwników, konserwantów, antyutleniaczy i emulgatorów (E + liczba)
Dzieli klasę na 4 - 5 osobowe grupy. Wybiera lidera grupy.
Rozdaje grupom po kilka opakowań po różnych produktach (batoniki, jogurty, pepsi, chipsy itp.) oraz karty pracy.
Kieruje pracą uczniów, pomaga im w pracy.
Dzieli tablicę na dwie części: produkty dozwolone / produkty szkodliwe.
Kontroluje wpisywanie nazw produktów do odpowiedniej rubryki.
Czynności uczniów:
Zapisują temat lekcji w zeszycie.
Po krótkiej pogadance nauczyciela pracują w grupach, dokonują analizy składu chemicznego poszczególnych produktów, przedstawionego na opakowaniu.
Wypełniają kartę pracy.
Prowadzą dyskusję: które z badanych są niezdrowe?
Na tablicy wypisują nazwy produktów w odpowiednim miejscu.
CZĘŚĆ KOŃCOWA:
Czynności nauczyciela:
Zadaje pytania w celu sformułowania wniosku
Dlaczego nie powinniśmy jeść niektórych pokarmów?
Jak mogą nam zaszkodzić niektóre produkty żywnościowe?
Które z badanych pokarmów zawierają niedozwolone substancje?
Zadaje zadanie domowe:
Przeprowadzę analizę składu chemicznego dwóch dowolnych produktów według wzoru zastosowanego na dzisiejszej lekcji.
Czynności ucznia:
na podstawie wyników pracy wyciągają wnioski i zapisują w zeszycie:
1. Wiele pokarmów zawiera dodatkowe substancje, mające poprawić kolor, smak, wygląd oraz
przedłużyć ich okres trwałości.
2. Niektóre z tych substancji maję negatywny wpływ na nasze zdrowie.
3. Najwięcej szkodliwych dodatków zawierają: ..........................................
Karta pracy ucznia.
Przeczytaj krótką informację na temat substancji dodawanych do pokarmów.
Dodatki spożywcze dzieli się na 4 grupy. Każda z nich ma swoje oznaczenie:
E + numer
barwniki (E 100, E 101, ...)
konserwanty (E 200, E 201, ...)
antyutleniacze (E 300, E 301, ...)
zagęszczacze (E 400, E 401, ...)
Wiele z nich jest potrzebnych, aby produkty się nie psuły zbyt szybko, nie dopuszczają bakterii, drożdży czy pleśni, które są niebezpieczne dla naszego zdrowia. Dodatkowo poprawiają one smak, wygląd i kolor pokarmu.
Wśród dodatków wyróżnia się i takie, które mogą być przyczyną różnych chorób.
1. Dokładnie przyjrzyj się opakowaniom pięciu różnych artykułów spożywczych. Napisz, jakie informacje są zamieszczone na etykiecie każdego z nich.
Artykuł I ………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Artykuł II ……………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Artykuł III …………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Artykuł IV …………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
Artykuł V ……………………………………………………………….……..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Jeżeli na opakowaniu można odczytać któryś z symboli podanych w tabeli, warto się zastanowić, czy właśnie ten artykuł należy kupić. Porównaj zatem informacje zapisane w ćwiczeniu 1 i oceń trafność zakupu tych produktów.
Tabela substancji dodawanych do potraw (kod literowy):
ZAKAZANE |
RAKOTWÓRCZE |
NIEBEZPIECZNE |
PODEJRZANE |
E 103. E 105, E 111, E 121, E 125, E 126, E 130, 1 152, E 180, E181, E 222, E 223, E 224, E 232, E234, E 241 |
E 131, E 132, E 142, E 210, E 211, E 212, E 213, E 214, E 215, E 216, E 217, E 218, E 219, E 239, E 249, E 250, E 251, E 252 |
E 102, E 110, E 123, E 124, E 127, E 226, E 231, E 233, E 310, E 311, E 312, E 320, E 321 |
E 122, E 141, E 151, E 240, E 330 |
PRODUKT I ……………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
PRODUKT II ......………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
PRODUKT III……..……………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
PRODUKT IV .…………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
PRODUKT V ..…………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………..
JAK SIĘ ODŻYWIAMY?
CO POWINNIŚMY JEŚĆ
CO LUBIMY
JEŚĆ?
DLACZEGO TO LUBIMY JEŚĆ
pieczywo,
inne produkty
zbożowe,
kasze
mleko i jego przetwory,
warzywa i owoce, ryby, czerwone mięso,
woda mineralna i soki
jest smaczne,
reklamowane w TV, można to łatwo kupić w każdym sklepie
jest modne
Chipsy,
lody,
słodycze hamburgery,
cheesburgery, frytki
pepsi,
coca-colę