IDEE PROGRAMOWE ROMANTYKÓW POLSKICH. ANTOLOGIA
Przed romantycznym przełomem
Między początkiem XIX w., a rokiem 1822.
Wpływ romantyzmu najpierw w teatrze - dramy (sztuki toczące się w atmosferze grozy, cudowności, melodramatu)
Tłumaczenia Szekspira, sztuki Schillera
Tłumaczenia ballad angielskich (Niemcewicz)
Szerzenie się sentymentalizmu
1811 Franciszek Wężyk „O poezji dramatycznej”
Pierwsza próba nawiązania kontaktu z nowoczesną myślą o sztuce
Wywyższenie Szekspira - największy dramaturg
Publikacja ta została uznana przez Towarzystwo Przyjaciół Nauk jako niezdatna do publikacji
1815 „Pamiętnik Warszawski”
Ambicje upowszechnienia wiedzy o najnowszych europejski kich prądach (de Stael, Herder, Lessing, Goethe, Schlegel)
Brak autentycznej wiedzy o europejskim romantyzmie
1815 F. Wężyk „O poezji w ogólności”
Poezja - połączenie piękności i prawdy
Obrona natchnienia
Wezwanie do wyzwalanie się spod presji prawideł
Ważniejsza treść niż forma
Poeta- natchniony geniusz
1816 „Różnica między rozsądnym a śmiałym” (anonim)
Piękno zachowań odważnych i światoburczych
Stanisław Kosta Potocki w swym felietonie zapowiada wojnę klasyków z romantykami
1818 Kazimierz Brodziński „O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej”
Określenie pojęcia romantyczności
Specyficzne rozumienie tego pojęcia - „to co sprawia << romantyczne wrażenie>>” - zależy od charakteru narodowego
Odrzucenie mistyczności, fantastyki, posępnego obrazu świata, zachwytu nad średniowieczem -> niezgodne z polskim duchem narodowym
Zgodne z tym duchem: „miły smutek”, prostota, niewinność, uczucie religijne
„piękności romantyczne są tylko dla serc tkliwych
Próba połączenia klasycyzmu i sentymentalizmu
1819 Jan Śniadecki „O pismach klasycznych i romantycznych”
Typowy przejaw anachronicznego myślenia przedstawicieli starej szkoły
Romantyczność jest atakowana - brak reguł, fascynacje barbarzyństwem itp.
Atakowany jest też Szekspir
tyle, że śniadecki opierał się na kiepskiej literaturze i lichych tłumaczeniach Szekspira
jako profesor walczył z językowym niechlujstwem - intencje miał dobre
1819 „O idei i uczuciu nieskończoności”
Nieskończoność -> „całość istnień i rzeczywistości”
Gł. prawo sztuki -> otwieranie uczuć na nieskończoność
Dzieło ma „wstrząsać duszą”, jednoczyć świat widzialny z niewidzialnym i skończoność z nieskończonością
1819 F. Wężyk „Uwagi nad Jana Śniadeckiego rozprawą o pismach…”
Zachowawcza obrona romantyzmu
Poparcie dla romantyzmu ala Brodziński
1821 K. Brodziński „Myśl o dramatyce polskiej”
Ta sama idea co w „o klasyczności…” przeniesiona na grunt dramatu
Idea ta wyjaśnia brak tragedii w dotychczasowej literaturze polskiej i wytycza drogę dramatowi
Konieczność odrzucenia wzorów francuskich
Rezygnacja z naśladownictwa na rzecz oryginalności
Od początków - do upadku powstania
A. Mickiewicz „Pieśń filaretów”, „Oda do młodości”
Hasła braterstwa i wspólnoty
Kult młodości, dynamizm, wola czynu
A. Mickiewicz „Romantyczność”
A. Mickiewicz „Przemowa: O poezji romantycznej”
Ukazanie tradycji romantyzmu i zaproponowanie pewnego kanonu cech
Inspiracja - filozofia niemiecka
Brak głębi filozoficznej, niska reprezentatywność wybranych faktów
Wyżej ceniona wyobraźnia (tworzywo służące rekonstrukcji historii)
Cofnięcie się do starożytnej Grecji -> już tam staniał pierwowzór romantycznej poezji
Spontaniczność, śmiałość, oryginalność sztuki są symptomami społeczeństwa rozkwitającego )Grecja)
Literatura rzymska, francuska - naśladowcze - mniejsze znaczenie
Pochwała starożytnej Grecji, Średniowiecza, Szekspira
Pojęcie romantyczności
Geneza „świata romantycznego” - barbarzyńskie ludy północy + kultura chrześcijańska -> twórcze przemieszanie wierzeń i pojęć moralnych
W średniowieczu - jedyne autentyczne wcielenie romantyczności (wyjątek - Wlk. Brytania - Szekspir)
Prawdziwie romantyczna jest rycerska kultura średniowiecza
Romantyczną poezję kształtują: duch czasów średnich, religia chrześcijańska, wyobrażenia ludów północy
Pieśni gminne
Prawdziwie twórcza jest poezja, która wywodzi się z oryginalnej, spontanicznej pieśni ludu
„duch wieków średnich” -> należy zachować ducha tamtych czasów -> ożywienie współczesnej poezji szlachetnymi uczuciami, rycerskością, prostotą…
Poezja romantyczna powinna:
Być oryginalna
Rozwijać ducha chrystianizmu i rycerstwa
Być śmiała w swych dokonaniach
Być nie krępowana prawidłami
Artysta:
Duchowy przewodnik narodu (jak w St. Grecji)
Indywidualność, geniusz, otwierający nowe horyzonty przed ludźmi, wprowadzający ich w świat idealny (Byron, niemieccy poeci)
Oryginalny, odmienny od ogółu
Indywidualista
1825 Antoni Edward Odyniec „Przemowa”
Głównie- obrona ballady przed atakami klasyków
Cechy ballady wg Odyńca:
Harmonijne połączenie cech różnych gatunków, piosnki, romansu
„powieść opowiadana w stylu pospolitej pieśni”
„gwałtowne uczucia” - dramatyzacja
Jedność akcji
Tajemniczość, niepewność, dziwność - zaostrzają ciekawość czytelnika
„dziwność” rozumiana anachronicznie
Nie ma sprzeciwiać się zdrowemu rozsądkowi
Stylistyczny ozdobnik
Ludowość - temat, technika pisarska jedynie
Złe - świat imaginacji, nie podporządkowany regułom zdrowego rozsądku Odyniec raczej nie zrozumiał o co biega w romantycznym stosunku do ludowości
1825 Jan Kazimierz Ordyniec „O pierwszym tomie <<Poezyj>> Odyńca, z krótką wzmianką o poezji narodowej”
Problem poezji narodowej - „wszystko w sobie zawierać powinna co jest własnością narodu”
1823 Józef Bohdan Zaleski „Śpiew poety”
Wiersz
Splecenie sentymentalizmu z romantyzmem
Miłość do Boga, natury zapewnia pogodę wewnętrzną i szczęście
Umiłowanie Ukrainy, ojczystego pejzażu
Dążenie do spojenia spraw codziennych i odwiecznych w przenikającej wszystko mocy wiary
1825 A. Malczewski „Maria”
Omówione gdzieś indziej :D
1825 Maurycy Mochnacki „O duchu i źródłach poezji w Polszcze”
Walka o nowe rozumienie poezji -> sposób poznawanie i przeżywania świata, dawania materialnego kształtu zjawiskom ze sfery ducha
Świat podzielnoy na rzeczywistość materialną i duchową
Sfera zmysłowa - same cechy negatywne - ujęta w granice formy, skończona, wewnętrznie martwa
Sfera ducha - same frukty - tu: żywe, inspirujące, poruszające umysł
Poezja romantyczna - żywiołem jest poruszające historię natchnienie, entuzjazm, wyobraźnia, tęsknota, oderwanie od zmysłowej rzeczywistości
Krytyka literatury oświeceniowej
Romantyczność to nie szkoła, bo poezja to nie dzieło rozumu
„przedmiotem poezji romantycznej w Polszcze jest starożytność słowiańska, mitologia północy i duch wieków średnich”
Poezja gminu - najważniejsza cześć poezji romantycznej
Pochwała „dawnych Słowian” - źródła poezji narodowej )religia, obrządki, itp.)
„średnie wieki” - prawdziwie poetycka epoka w dziejach Europy
1825 M. Mochnacki „Niektóre uwagi nad poezją romantyczną z powodu rozprawy Jana Śniadeckiego…”
XVIII-wieczni poeci - w zasadzie NIE poeci a RYMOTWÓRCY
Podkreślenie roli intuicji - instynkt duszy
Człowiek jest prawdziwie wielkim, gdy usiłuje pokonać własną nieudolność, przestronniejszym uczynić znikomy i nietrwały byt
1828 M. Mochnacki „Myśl o literaturze polskiej”
Wpływ F. Schellinga
Podjęcie problematyki naśladownictwa
Temat relacji między sztuką a rzeczywistością
Dzieło artystyczne - przeniesienie myśli w świat zobiektywizowany
Kreacja twórcza powinna być wzorowana na porządku istniejącym w naturze - „duch tworzy materią”
Istotą natury jest „stan twórczy działalności”
Naśladując artysta ma być inspirowany przez natchnienie - tylko ono prowadzi do piękności i prawdy
1829 M. Mochnacki „Artykuł, do którego powodem…”
Sprzeciw wobec modelu krytyki oświeceniowej - drobiazgowym dociekaniom i analizom
Sprzeciw wobec „sztuk rymotwórczych”
Istota dzieła sztuki - niewidzialny „duch, co się objawia w niewidomych kształtach” stanowiący tez o piękności dzieła
Poszukiwanie, opis tego piękna jest zadaniem krytyki
Tajemnica piękności jest nieodgadniona; krytyka -względna
Dzieło sztuki - wytwór, natchnienia i entuzjazmu; nie można narzucać mu prawideł, zasad
Poezji nie da się tworzyć bez talentu
1830 M. Mochnacki [bez tytułu]
Rozważania nad miejscem filozofii w umysłowym życiu narodu
Krytyka empiryzmu i materializmu
Powinniśmy, my Polacy filozofować!
1830 M. Mochnacki „<<Pisma rozmaite>> Kazimierza Brodzińskiego”
Obrona swobody artysty; atak na pogląd, że prawidła są potrzebne sztuce
Krytyka nie powinna rozkładać dzieła na części pierwsze
Krytyk ma poznać istotę charakteru narodowego, wybadać ducha społeczeństw
1830 M. Mochnacki „O krytyce i sielstwie”
Przedmiotem zainteresowań krytyka są pojęcia dawnej i obecnej cywilizacji - badanie literatury nie jest celem samy w sobie; to środek tylko do wyżej wymienionego celu
Krytyk nie rozkazuje, nie rządzi
Polemika z Brodzińskim; idylla i sielanka - nie dla Polaków
Nawoływanie do nauki filozofii
1830 M. Mochnacki „O literaturze polskiej w wieku XIX”
Dzieło niedokończone
Podporządkowanie idei narodu, uznającego się w swym jestestwie
Literatura - sposób tego rozpoznania się, świadectwo ducha narodowego
Pogląd na istotę dziejów
fascynacja metafizycznym złem, tragizmem, dramatyzmem napięć sytuacyjnych
Triumfalne poczucie przynależności do narodu o świetnej historii
Współczesna świetność intelektualna -> Malczewski, Mickiewicz, Zaleski, Goszczyński (namiętność, rozpacz, dziwność, „sztukmistrzostwo”)
Pojęcie romantyzmu - sztuka całej Europy chrześcijańskiej; jest w Polsce jedna tylko literatura
1825 Michał Grabowski „Uwagi nad balladami S. Witwickiego…”
Źródło romantyczności - przeszłość narodowa, wierzenia Słowian, mitologia północy
Pisarze konstytuujący szkołę romantyczną- Mickiewicz, Brodziński, Zaleski
1827? A. Mickiewicz „Goethe i Bajron”
1828 M. Grabowski „Myśli o literaturze polskiej”
Formuła pojednawcza, uznanie tradycji oświeceniowej
Żądanie usunięcia z poezji gotycyzmów, czarownic, upiorów i innych dziw
Dobry smak ma wytyczać granice wprowadzania do poezji świata idealnego i tworów imaginacji
1828 Jan Ludwik Żukowski „O sztuce”
Napisany pod wpływem filozofii niemieckiej
Zainteresowanie relacjami miedzy człowiekiem a naturą - człowiek i sztuka ponad naturą
Dzieła sztuki - wyszce ponad naturę - powstanie czynnikiem świadomej kreacji
Apologeta postępu cywilizacji (poszerzenie pojęcia sztuki o dziedzinę użytkową - novum)
Poglądy bliskie Mochnackiemu
Dzieło sztuki - połączenie natchnienia i najwyższej idei umysłu
Domaganie się obok wzniosłość, także wdzięku
…artykuł ten został powszechnie skrytykowany
1828 Maurycy Gosławski „List do P***”
Nie przyznaje racji ani klasykom ani romantykom
Jednak ma poglądy zbieżne z romantykami (natchnienie, oryginalność)
1830 Wincenty Niemojowski „Myśli dorywcze o romantyczności i romantykach”
Niechęć wobec romantyzmu niemieckiego (lęk przed wpływem niemczyzny)
Postulat romantyzmu Ala Francja -> pisanie opowieści o średniowiecznym rycerstwie
Krytyka Mickiewicza za jego „dziwolągi” - „Dziady” charakterystyczne dla starszego pokolenia
1831 „Romantyzm i rewolucja”
Wg autora -
szkoła romantyzmu zawsze wzywała do rewolucji politycznej
Język romantyków był językiem ezopowym („Konrad Wallenrod”) wyrażającym patriotyczne dążenia literatury
1831 K. Brodziński „O narodowości Polaków”
Rozprawa otwierająca drogę polskiego romantycznego romantyzmu
Polacy - naród wybrany (najczystszy z narodów słowiańskich)
Naród - wierny uczeń Chrystusa (prześladowany, męczony, cierpiący, niezrozumiały)
Ideą narodu - religia, wolność, braterstwo
Przeznaczeniem - stawanie do wali za wolności ludów
Misją - trwanie na pozycji między barbarzyńskim wschodem a cywilizowanym zachodem
Naród „może polec, ale nie ulegnie”
Na emigracji
1832 A. Mickiewicz „Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego”
Opracowanie u Kasi….
1833 Stefan Garczyński „Wacława dzieje”
Apostrofa do geniuszu
A. Mickiewicz „Dziady cz. III”
Fragment - tzw. „pieśń zemsty”
1833 A. Mickiewicz „O ludziach rozsądnych i ludziach szalonych”
Gloryfikowanie patriotycznych poczynań indywidualności wybitnych kierujących się swoim wewnętrznym instynktem
Obrona podejmowanie decyzji przez człowieka natchnionego przez Boga w sprawach tyczących całego narodu
Apoteoza indywidualizmu -> przeciwstawienie „rozsądnym”, którzy zgubili Polskę
Priorytet problematyki współczesnej, aktualności
Wiara w moc poezji - wspólne cechy poezji Mickiewicz, Słowackiego, Krasińskiego…
1833 J. Słowacki „Wstęp do trzeciego tomu <<Poezyj>>”
Proponowana przez Słowackiego droga to poszukiwania „duszy narodowej lub duszy świata”
Słowacki list dedykacyjny do „Balladyny”
Słowacki „Beniowski”
Nawiązania do Byrona
Ironia romantyczna
Zainteresowanie możliwościami słowa, istotą wyobraźni i języka poetyckiego
Z. Krasiński Fragmenty prywatnych listów o poezji romantycznej, „Nie-Boska”, „Przedświt”
Podkreślenie nadrzędnego znaczenie poezji, w którą przekształca się wszystko co tylko wykonywane jest z właściwą mocą posłannictwa i natchnienia
Poezja powinna objawiać przyszłości, cele istnienia, dawać inspirację
Prawdziwa poezja wybiera prawdę nie poklask
Idealizowanie poezji - przeciwstawianie rzeczywistości (ohydnej, pfuj!)
Poezja ma ocalać najważniejsze wartości
1842 Leon Ziemkowicz „O literaturze emigracyjnej”
Autor - demokrata
Domaganie się wprowadzania „nagiej rzeczywistości” do poezji
Mały realizm - wiązanie literatury z życiem
Postulowanie zbratania szlachty z ludem
Andrzej Towiański „Biesiada z Janem Skrzyneckim”, „Wezwanie do emigracji polskiej”, „Rozmowa z Jakubem T.”
Zakwestionowanie przekonania o szczególnej w narodzie randze poety i poezji
Słowu pisanemu przeciwstawił słowo mówione; wpływowi dzieła literackiego - wpływ natchnionej osobowości
W istocie romantyczna apoteoza słowa
Postulat: Zastąpić słowo czynem i przykładem osobistym
A. Mickiewicz „Literatura słowiańska”, „O przyszłej poezji”
To z literatury ludowej wywodzi się cała literatura narodowa
W poezji objawiają się wartości uzasadniające historyczną misje polskiego narodu
Poezja prawdziwa - mesjanistyczna -> słowo objawione, poezja żywa, czyniona, nie pisana
Najwyżej ceniony - dramat
J. Słowacki „Tak mi Boże dopomóż”
Wiersz rozpoczynający mistyczny okres w twórczości Słowackiego
Powstał pod wpływem spotkania z Towiańskim
J. Słowacki „Genezis z ducha”
Wykład „wiary-widzącej”
Koncepcja poety - rewelatora prawdy, ducha wiodącego, pośrednika między ludzkością a Bogiem
J. Słowacki „Dialog troisty”, „Samuel Zborowski”
Edmund Chojecki „Alkhadar” epilog
Próba przekroczenia zasad „małego realizmu”
Zwrot ku prezentacji wyższych ideałów w powieści
Cyprian Norwid „Krytycy i artyści”, „Vade-mecum”, „Ogólniki”, „Promethidion” epilog
Postulat poezji, która byłaby obowiązkiem moralnym i najwyższą sztuką
Oczyszczenie poezji we wszystkiego co zbędne
Wiara w posłannictwo poezji
Słowo ma dojść do prawdy moralnej
W kraju
Cenzura
Wyjazd najważniejszych myślicieli ->mała oryginalność
Najważniejsze - sprawa istnienia narodu
1835 Seweryn Goszczyński „Nowa epoka poezji polskiej”
Kampania o sztukę narodową
Literatura jest zrozumiała i cenna tylko dla narodu, w obrębie którego powstała
Przeciwny literaturze tłumaczonej - tylko własny jeżyk odda to co narodowi w duszy gra!
1838 Ryszard Berwiński „Listy z narodowej pielgrzymki”
Uzasadnienie potrzeby zbierania utworów folklorystycznych
Hasła zejścia w lud
Zenon Fisz „Myśl o wpływie natury na poezją ludów”
Konieczność powiązania poezji z klimatem rodzinnej natury
1835 Gustaw Ehrenberg „Wstępne myśli o estetyce”
Inspiracja heglowska i fichteańska
1839 Dominik Magnuszewski „Uwagi nad dramatem polskim”
Walka o ukazanie prawdy historii -> ścieranie się w obrębie narodu nowych idei ze starymi- „walka uczuć, obłędów” w umyśle dawnego Polaka
Atak na 3 jedności -> oświeceniowe dramaty (Wężyk, Humnicki) -> dno
Michał Grabowski „List do Aleksandra Przedzieckiego”
Dramat ma przedstawić „prosty, a wierny obraz dziejów, obyczajów charakteru narodowego”
1841 Wincenty Dawid „Oryginalność i nowość w artystostwie”
Dzieło sztuki - nie tylko ma być oryginalne, lecz nadto ma uosabiać swą epokę, nowoczesność ma współbrzmieć z wynalazkami, odkryciami, atmosferą epoki dagerotypu, maszyny parowej
Prawda zaczerpnięta z teraźniejszego świata
Edward Dembowski „O dramacie w dzisiejszym piśmiennictwie polskim”, „Kilka słów o poezji”, „Kilka słów o jednym tylko kryterium poezji”
Widać poglądy polityczne i społeczne autora
Poezja - każde twórcze działanie
Zadania społeczne poezji: profetyczne i edukacyjne - ma aktywnie uczestniczyć w życiu narodu
Wieszcz- natchniony intelektualista, przywódca o dużej wiedzy
Poezja powinna przemawiać do umysłu
Poezja ma wyrażać istotę dążeń narodowych i zwracać się ku przyszłości
Wymienne stosowanie pojęć „ludowość i „narodowość”
Prawdziwość, postępowość, patriotyzm, słowiańskość - najbardziej cenione cechy
Treść dzieła - ukazanie wałczących racji i postaw
Pochwała „Dziadów cz. III”, „Kordiana”, ale najlepsza- „Nie-Boska”
Zachwycony dramatem
Spór o powieść
Krępowani cenzurą pisarze wracali się ku tematyce historycznej lub społeczno-obyczajowej
Zmiana płaszczyzny rozważań:
Zniknięcie pojęcia poezji jako kreacji i wizji poety jako wieszcza i przewodnika narodu
Intencja przedstawienia dziejów, ich ciągłości
Przybliżanie się do realnej rzeczywistości
Tendencje do wiernego opisu świata, realiów społecznych
Józef I. Kraszewski „Przeszłość i przyszłość romansu”, „Słówko o prawdzie w romansie historycznym”, „O celu powieści”
Cel powieści - „piękność estetyczna, zasadzona na prawdzie”
Ale jednocześnie - romans jest spokrewniony z poezją - jego powstanie jest skutkiem „zapału” i natchnienia
Henryk Rzewuski „Wędrówki umysłowe”
Powieść powinna być podporządkowana gloryfikacji przeszłości i Polski szlacheckiej
Powieść o dawnych wiekach podporządkowana ideologii skrajnego nurtu romantycznego konserwatyzmu
Antoni Marcinkowski „Kilka myśli o powieści i jej formie”
Rola pisarza - bycie wieszczem
Powieść ma być związana ze współczesnym życiem
Roman Zmorski, Leon Kapliński, Mieczysław Romanowski, - poeci
Nie pisano rozpraw teoretycznych o poezji, ale pisano wiersze
W zakamuflowany sposób krzewiono ideały romantycznego patriotyzmu
Poezja buntu, szalejących namiętności
Łatwo rozpoznawalna symbolika (np. zmaganie z zaborcą - zmaganie z żywiołami)