S1 szlak kamiennych kręgów

S2 przebieg trasy, mapa

Odcinek sierakowicko-sulęczyński

• Mściszewice

• Węsiory

Odcinek lipusko-wdzydzki

Odcinek borowiacko-wdecki

• Rezerwat przyrody Kręgi Kamienne, Odry

• Leśno

S3 Mapa ukazująca kulturę wielbarską a mianowicie plemię Gotów i Gepidów

Goci pierwotnie zasiedlali południową część Półwyspu Skandynawskiego Najbardziej charakterystyczną cechą kultury wielbarskiej był obrządek pogrzebowy. Zmarłych poddawano kremacji, a prochy wsypywano do popielnic lub bezpośrednio do jamy grobowej, lub też grzebano w trumnach kłodowych w ziemi. Innym wyjątkowym zwyczajem było układanie kręgów kamiennych wokół grobów, bruków kamiennych między zespołami grobów oraz budowanie kamiennych kurhanów (np. cmentarzyska w Odrach i Węsiorach).

S4 Kurhan - rodzaj mogiły, w kształcie kopca o kształcie stożkowatym lub zbliżonym do półkolistego, z elementami drewnianymi, drewniano-kamiennymi lub kamiennymi (zobacz dolmen), w którym znajduje się komora grobowa z pochówkiem szkieletowym lub ciałopalnym. Pomieszczenia grobowe, nieraz bardzo rozbudowane, mają zwykle konstrukcję kamienną bądź drewnianą, czasem są kute w litej skale

S5 Kromlech (z celtyckiego crom - wygięty, lech - kamień) - krąg zbudowany z ustawionych pionowo kamieni, często wokół grobowca lub miejsca kultu.

Kamienne kręgi - obiekty składające się z kilkunastu kamiennych stel ustawionych na obwodzie koła, czasem również z kamieniami w środku okręgu - to charakterystyczny i tajemniczo wyglądający ślad pradziejów Pomorza. W kaszubskiem świecie literackim kręgi są pozostałością po zamieszkujących niegdyś te ziemie stolemach, którzy w tych miejscach sprawowali narady i sądy, a podjęte decyzje upamiętniali ustawionymi kamieniami. Dla wielbicieli wiedzy tajemnej kręgi są dawnymi obserwatoriami astronomicznymi i skupiskami energii. Archeolodzy stwierdzili, że owe kamienie postawili na swoich cmentarzyskach Goci - germański lud przybyły ze Skandynawii, który na Pomorzu przebywał w I - III w. po Chr. pozostawiając materialne ślady określane jako kultura wielbarska. W III - IV w. Goci powędrowali nad Morze Czarne, a następnie uciekając przed Hunami przybyli w obręb Cesarstwa Rzymskiego, osiedlając się na płw. Apenińskim (Ostrogoci) i Iberyskim (Wizygoci). Pomorskim kręgom przypisuje się znaczenie analogiczne jak znanym ze Skandynawii tingom - miejscem plemiennych narad i obrzędów religijnych

S6 Mapa kamiennych kręgów na Pomorzu

S 7 - 8 Mściszewice

Trzy z pięciu zachowanych kurhanów w Mściszewicach na Pojezierzu Kaszubskim przebadali naukowcy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, kierowani przez dr. Radosława Janiaka. Przebadane kurhany posiadały zbliżoną konstrukcję kamienną. Zasięg każdego z nich wyznaczał wieniec ułożony z dużych głazów, których długość dochodziła do 40 cm. Wewnętrzną część kurhanu, czyli nasyp wykonano z mniejszych kamieni. Największy kurhan miał ok. 9 m średnicy, a jego wnętrze kryło spopielone szczątki człowieka. - Było to skupisko przepalonych kości ludzkich rozsypanych na przestrzeni około 2 m. kw. - opowiada dr. Janiak. Badacze ustalili, że kurhan usypała ludność kultury pomorskiej w okresie halsztackim D, czyli prawie 2500 lat temu. Drugi przebadany kurhan wzniosła ludność tego samego kręgu kulturowego, ale był on znacznie mniejszy. Jego średnica wynosiła około 5 metrów. Tutaj też archeolodzy natrafili na spopielone szczątki zmarłego, ale znajdowały się one poza nasypem, tuż przy wieńcu kamiennym..Ostatni z przebadanych kurhanów tez miał około 5 metrów średnicy. Przepalone szczątki ludzkie leżały w nasypie kurhanu wewnątrz naczynia glinianego. Jest starszy od dwóch pozostałych kurhanów. Wzniosła go ludność kultury łużyckiej pod koniec późnej epoki brązu, czyli około 750-700 r. p.n.e. W trakcie prac wykopaliskowych badacze pozyskali 290 fragmentów ceramiki. Stan ich zachowania uniemożliwiał rekonstrukcję form naczyń. Zdaniem archeologów, rytuał towarzyszący obrzędowości pogrzebowej polegał na intencjonalnym rozbijaniu naczyń. Następnie tylko ich fragmenty składano do jam w pobliżu kurhanów oraz rozsypywano w miejscu, w którym planowano wzniesienie kurhanu.. Mściszewickie kurhany pierwotnie wchodziły w skład wielkiego zespołu kurhanów. Pod koniec XIX wieku naliczono tutaj około 350 obiektów tego typu rozmieszczonych wokół Jeziora Mściszewickiego.

S 9 - 11 Węsiory

Cmentarzysko to jest położone na mocno pofałdowanej morenie w odległości ok. 1,5 km na południe od wsi, na północnym brzegu jeziora Długie. Obiekt znany jest od 1938 r., kiedy etnograf - amator G. Petsch opublikował artykuł omawiający legendy i podania ludowe z nim związane. W latach 1955-1963 przeprowadzono prace wykopaliskowe przez zespół Katedry Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego, kierowany przez J. Kmiecińskiego. Badania te doprowadziły do prawie całkowitego rozpoznania cmentarzyska. Rozkopano i następnie zrekonstruowano 20 kurhanów o konstrukcji kamienno-ziemnej, zbadano także 3 lub 4 kręgi kamienne i znaleziono ogółem 110 grobów.

Kurhany i kręgi kamienne są elementami charakterystycznymi dla tego typu cmentarzysk, do jakich należała także nekropolia w Węsiorach. Oba rodzaje konstrukcji są usytuowane na dwóch różnych płaszczyznach zróżnicowanych wysokościowo. Kurhany - to kopce z usypanych głazów i mniejszych kamieni, pod którymi zalegają na różnych głębokościach pochówki ciałopalne lub szkieletowe. Groby ciałopalne znajdują się zazwyczaj na głębokości od 0,5 do 1,0 m, zaś szkieletowe na poziomie 1,5 - 2,0 m. Kręgi kamienne - to regularne koła wyznaczone przez sterczące pionowo duże głazy, tzw. stele. Na ogół są one pozbawione grobów, choć w kręgach na cmentarzysku w Węsiorach groby takie występują z wyjątkiem kręgu usytuowanego w górnej części rezerwatu. Kręgi stawiano w momencie zakładania cmentarza i są one najstarszymi konstrukcjami na tego typu stanowiskach archeologicznych. Można przypuszczać, że służyły jako miejsca spotkań starszyzny plemiennej, w których zapadały najważniejsze decyzje dotyczące grupy użytkującej cmentarz. Wokół kręgów powstawały kurhany, które pełniły funkcję współczesnych grobowców rodzinnych, bowiem pod nasypami kamiennymi występuje od 1 do 3 grobów.

S 12 - 13 Leśno

Najciekawszymi zachowanymi zabytkami są: cmentarzysko z kręgami kamiennymi, położone w lesie na południe od jeziora Leśno Dolne

Pierwszym i największym na cmentarzysku kurhanem o 26-metrowej średnicy jest ten z kręgiem kamiennym i stelą o cechach antropomorficznych, ustawioną na jego szczycie. Ustawienie co najmniej jednej steli w centrum kręgu oznaczało miejsce dla naczelnika plemienia lub czarownika.

Kurhany i wieńce kamienne to nie jedyne budowle na cmentarzysku w Leśnie. Zobaczyć tam można również rekonstrukcje grobów skrzynkowych. Po zakończonych badaniach archeolodzy pozostawili dwa groby skrzynkowe z wczesnej epoki żelaza (V-III w. p.n.e.). W niewielkich kamiennych komorach umieszczono gliniane popielnice twarzowe z prochami zmarłych ludności kultury pomorskiej. W czasie badań archeologicznych odkryto ogółem 57 grobów ludności kultury wielbarskiej, m.in. 13 kurhanów i 15 wieńców kamiennych związanych z osadnictwem gockim. Poza tym natrafiono na 20 grobów skrzynkowych oraz 7 grobów jamowych i popielnicowych z urnami twarzowymi ludności kultury pomorskiej.

Ludność gocka stosowała przede wszystkim pochówki w formie kurhanu z nasypem ziemnym otoczonym obstawą kamienną lub kurhanu bez dodatkowych konstrukcji oraz wieńce kamienne. Prawdopodobnie ludność gocka budowała kręgi dla uczczenia ważnych dla wspólnoty świąt i obrzędów. Umieszczanie wieńców kamiennych dookoła kurhanów mogło przedstawiać wyraz silnej więzi duchowej społeczności ze zmarłymi przodkami, którzy w ten sposób byli zawsze obecni w życiu wspólnoty.

S 14 -17 Rezerwat przyrody Kręgi Kamienne w Odrach

Rezerwat florystyczny obejmuje kompleks leśny o powierzchni 16,91 ha, na terenie którego znajduje się cmentarzysko plemienia Gotów - charakterystyczne kurhany i kręgi kamienne pochodzące z początków naszej ery. Obejmuje 9 kręgów kamiennych i ok. 30 kurhanów, czasem ze stelą.Szatę roślinną rezerwatu reprezentują dwa główne zbiorowiska, to jest subatlantyckie wrzosowisko porastające bezleśne „kręgi" oraz subkontynentalny bór sosnowy świeży, w którym dominuje 120-letni drzewostan sosnowy z niedużą domieszką brzozy. Największą atrakcją florystyczną rezerwatu są porosty spotykane tu w ogromnej różnorodności i bogactwie. Obszar rezerwatu znajduje się na turystycznym
Szlaku Kamiennych Kręgów.

S 18 Promieniowanie

Podczas letniego i zimowego przesilenia usłany głazami las zapełnia się najróżniejszymi naukowcami i badaczami amatorami, którzy patrząc na ów "cud" z pradziejów, tworzą najwięcej fantastycznych hipotez na jego temat. Najważniejsza z nich to znacznie podwyższone promieniowanie terenu. Według skali Bovisa promieniowanie ciał fizycznych nie przekracza 10 000 jednostek. Promieniowanie powyżej 50 000 jednostek uznaje się za boskie. W Odrach licznik wskazuje 120 000 jednostek!

Szczególnym zainteresowaniem cieszy się największy z kręgów, liczący ponad 33 metry średnicy i - jak twierdzą radiesteci - promieniujący niebiańską energią. Badania radiestezyjne wskazują, że właśnie w jego centrum krzyżują się dwa pasma, przez jednych nazywane liniami geomantycznymi, przez innych - pasmami: złotym i platynowym. Rocznie rezerwat odwiedza około 10 tysięcy turystów z kraju i z zagranicy.

---