INTEGRACJA SENSORYCZNA - METODA
Twórcą teorii Integracji Sensorycznej jest A. Jean Ayers, psycholog i terapeuta zajęciowy, pracownik naukowy na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles.
Opracowuje ona szczegóły teorii rozwoju integracji sensorycznej i jej rolę w rozwoju dziecka.
Ayers definiuje integrację sensoryczną jako proces, dzięki któremu mózg otrzymuje informacje ze wszystkich zmysłów segreguje, rozpoznaje, interpretuje i integruje ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami odpowiada adekwatną reakcją.
Mówiąc inaczej integracja sensoryczna jest rolą organizacji wrażeń, by mogły być użyte w danym doświadczeniu.
Nasze zmysły dostarczają nam informacji o fizycznej kondycji naszego ciała i otoczenia wokół nas. Mózg nieustannie organizuje te informacje, gdy osoba jest w ruchu, gdy się bawi, uczy, odpoczywa. Mózg lokalizuje, segreguje i zarządza tymi informacjami, a gdy strumień informacji jest zdezorganizowany, to życie - funkcjonowanie systemu nerwowego również jest zdezorganizowane.
Punktem centralnym, najbardziej istotnym jest wyjaśnienie tego, w jaki sposób dzieci rozwijają zdolność do organizacji swego zachowania.
Ayers uważa, że dziecko, rodząc się, słyszy, widzi i czuje bodźce, ale nie jest zdolne do takich czynności jak ocena odległości, czy znaczenie dźwięków, które słyszy.
Proces rozwoju integracji odbywa się na kilku poziomach.
Procesy percepcyjne, takie jak: percepcja słuchowa, wzrokowa, mowa, zdolność czytania i pisania są zależne od procesów integracyjnych w zakresie podstawowych systemów zmysłowych (czuciowych, przedsionkowych, kinestetycznych, wzrokowych i słuchowych)
Procesy integracji dokonują się głównie w rdzeniu kręgowym, pniu mózgu, w jądrach przedsionkowych i tworze siatkowym, w móżdżku i w półkulach mózgowych.
Wszystkie wyższe procesy umysłowe zależą od adekwatnej organizacji wrażeń w pniu mózgu, gdzie maja swój początek wszystkie procesy integracyjne. Dopiero po przejściu pnia mózgu następuje bardziej szczegółowe opracowanie wrażeń w korze mózgowej i kojarzenie ich.
Kiedy wszystkie procesy integracyjne przebiegają bez zakłóceń, to rozwój emocjonalny i poznawczy dziecka również odbywa się bez zakłóceń.
GŁÓWNE ZAŁOŻENIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ
Integracja sensoryczna jest ta teorią, która w oparciu i szerokie badania i w zgodzie z wiedzą z zakresu neurofizjologii, psychologii i pedagogiki, daje wskazówki do właściwej stymulacji dziecka i opiera się ona na kilku podstawowych założeniach:
Plastyczność neuronalna - oznacza zdolność mózgu do zmian i modyfikacji, i zależy od:
zaangażowania w wykonanie zadania terapeutycznego
różnorodność otoczenia, w którym przebiega terapia (zróżnicowanie otoczenia dostarcza nam wielu wrażeń przedsionkowych, prioprioceptywnych i dotykowych; ma to wpływ na O.U.N.)
krytycznych okresów rozwojowych dla poszczególnych funkcji i wieku (gdy system nerwowy nie jest dojrzały do uczenia się pewnych umiejętności, to powoduje to frustrację i nie przynosi oczekiwanych rezultatów)
Plastyczność neuronalna ma zasadnicze znaczenie dla integracji sensorycznej zakładającej wrażliwość zmian w obrębie systemu nerwowego, pod wpływem kontrolowanej stymulacji systemów sensorycznych, w szczególności dotykowego, przedsionkowego i proprioceptywnego.
Sekwencyjny rozwój procesów integracji sensorycznej dokonuje się w normalnym rozwoju dziecka. Jeśli pojawiają się dysfunkcje integracji sensorycznej, wówczas proces ciągłego dostarczania funkcji rozwojowych zostaje zakłócony.
Integralność systemu nerwowego. Działanie ośrodków korowych zależne jest od prawidłowego funkcjonowania struktur podkorowych, w których dokonują się główne procesy sensoryczne. Mózg funkcjonuje jako całość i jest wzajemna zależność między ośrodkami podkorowymi i korowymi.
Reakcje adaptacyjne wpływają na rozwój integracji sensorycznej, a także procesy integracji sensorycznej przyczyniają się do pojawienia się reakcji adaptacyjnych na zasadzie sprzężenia zwrotnego.
Pojawienie się reakcji adaptacyjnych opiera się na doświadczeniach sensoryczno-motorycznych i prowadzi do rozwoju neuronalnego modelu pamięci tego jak „czuje się ruch”.
Założenia te są podstawą na której opiera się terapii integracji sensorycznej
SYSTEM PRZEDSIONKOWY
W systemie przedsionkowym najważniejszym miejscem gdzie dokonuje się przetwarzanie informacji płynących z mięśni, ścięgien, skóry, z receptorów wzrokowych i słuchowych są jądra przedsionkowe.
System przedsionkowy ma zasadniczy wpływ na reakcje posturalne i równoważne, ma również wpływ na reakcje mięśni oczu, reguluje napięci mięśni, a w szczególności mięśni posturalnych.
Występują dwa typy zaburzeń w zakresie odbioru i przetwarzania informacji przedsionkowych:
Dysfunkcje wynikające z zaburzeń procesów przetwarzania bodźców przedsionkowych i priopriocetywnych. Są to zaburzenia kontroli postawy, napięcie mięsni, dysfunkcje okoruchowe, zaburzenia mowy i trudności szkolne (pisanie, czytanie). Mają one również wpływ na rozwój schematu ciała, orientacji przestrzennej, koordynacji ruchowej i integracji wzrokowo-ruchowej.
Dysfunkcje związane z modulacją bodźców przedsionkowo - priopriocetywnych. Zaburzenia te wiążą się z nieprawidłową modulacją wrażeń przedsionkowych i prioprioceptywnych, najczęściej dotyczą nadwrażliwość przedsionkową, cierpią zwykle na zaburzenia określane niepewnością grawitacyjną lub nietolerancją ruchu.
Występowanie dysfunkcji integracji sensorycznej
Dzieci z trudnościami w uczeniu się.
Deficyty obejmują zaburzenia w rejestracji i przetwarzaniu bodźców w obrębie trzech podstawowych systemów sensorycznych: przedsionkowego, prioprioceptywnego i dotykowego.
Przejawiają się w zakresie reakcji posturalnych tzn. obronnych, równoważnych w tle, funkcji oko-ruchowych i napięcia mięśniowego. Poza tym również nieprawidłowym schematem ciała, trudnościami w planowaniu ruchu, dysfunkcjami w obustronnej koordynacji ruchowej. Tym trudnościom towarzyszą zaburzenia emocjonalne i nadpobudliwość psychoruchowa.
Mózgowe porażanie dziecięce.
Nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania struktur anatomicznych O.U.N. (móżdżku, zwojów podstawy mózgu i drogi piramidowej powodują błędne opracowanie informacji sensorycznych i przyczyniają się do tworzenia nieprawidłowych odpowiedzi ruchowych Dysfunkcją w zakresie integracji sensorycznej jest także nieprawidłowy rozwój ruchowy i mała ilość doświadczeń sensorycznych.
Jest to:
nieprawidłowe napięcie mięśniowe, które wpływa na zaburzenie równowagi pomiędzy zginaczami i prostownikami
nieprawidłowa kontrola antygrawitacyjna, zaburza to kształtowanie percepcji przestrzeni. Powoduje to zwykle kształtowanie się nieprawidłowego schematu ciała
nieprawidłowa rotacja lub asymetryczność rotacji. Powoduje nieprawidłowy rozwój dwustronnej integracji ruchowej i zdolność do przekraczania linii środkowej ciała
Na skutek tych przyczyn u dzieci z m.p.dz. mamy do czynienia z różnymi typami zaburzeń:
zaburzenia w zakresie przetwarzania bodźców dotykowych
zaburzenia w zakresie przetwarzania bodźców przedsionkowo proproiceptywnych
zaburzenia w rejestracji i modulacji bodźców sensorycznych
Autyzm.
U dzieci z autyzmem występuje zaburzenie bodźców sensorycznych i zaburzenia modulacji impulsów sensorycznych. Zaburzenie rejestracji dotyczy bodźców wzrokowych, słuchowych, smakowych, ruchowych i dotykowych.
Zespół Downa.
Zaburzenie u tych dzieci dotyczy rejestracji, modulacji i przetwarzania bodźców proprioceptycznych, dotykowych, wzrokowych i słuchowych. Wpływają one na zaburzenia uwagi, zdolności ruchowych i procesów uczenia się również na dysfunkcje zachowania.
Zaburzenia przetwarzania bodźców proprioceptywnych wpływają również na obniżone napięcie mięśniowe, luźne stawy, zakłócenia czucia położenia ciała i prawidłowej orientacji rejestracji ruchu.
Terapia integracji sensorycznej może być prowadzona przez kwalifikowanych terapeutów i jej głównym zadaniem jest dostarczenie kontrolowanej ilości bodźców sensorycznych.
Podczas terapii relacje zachodzące między procesami sensorycznymi i zachowaniem ruchowym kształtują i poprawiają połączenia synaptyczne w ośrodkowym układzie nerwowym.
Stosowane są ćwiczenia stymulujące dla mózgu i dostosowane do poziomu dziecka. Terapia ma postać ruchowej zabawy.
Rozwój integracji sensorycznej jest procesem ciągłym, niedokonującym się skokowo, a powinien być ukończony około 7 roku życia.
Pierwszy poziom integracji sensorycznej:
Dotykanie i bycie dotykanym ma wpływ na rozwój w dzieciństwie. Zmysł dotyku pomaga dzieciom ssać i połykać pokarm.
Drugi poziom integracji sensorycznej:
Jest to okres kształtowania mapy ciała, powstawania percepcji ciała. Dobrze zorganizowana percepcja ciała umożliwia jednostce czucie, co jego ciało robi, jak poruszają się jego palce, co kreśli jego ręka.
Jeśli percepcja ciała jest niepewna dziecko będzie miało kłopoty z wykonywaniem takich działań, które będą wymagały dwóch rąk.
Trzeci poziom integracji sensorycznej:
Na tym poziomie dziecięca aktywność jest coraz bardziej celowa. Dziecko potrafi doprowadzić czynność do wyznaczonego celu. Normalnie funkcjonujące dziecko zachowuje się celowo, jego czynności są celowe.
Dzieci z dysfunkcjami integracji sensorycznej nie doprowadzają rzeczy do końca, ponieważ coś ich rozprasza, odwraca uwagę.
Czwarty poziom integracji sensorycznej:
Czwarty poziom powinien być dobrze rozwinięty, gdy dziecko idzie do szkoły, ponieważ wówczas potrzebuje końcowych produktów integracji sensorycznej, a nie zdolności do koncentracji i organizacji rzeczywistości.
Chory, który nie potrafi organizować wrażeń nie będzie potrafił organizować liter i cyfr.
Bibliografia:
1. „Neurobiologiczne podstawy integracji sensorycznej”, opracowanie: Zbigniew Przyrowski
9