HEBRAICA Czasy Machabeuszy

„Siedmiu braci razem z matką również zostało schwytanych. Bito ich biczami i rzemieniami, gdyż król chciał ich zmusić, aby skosztowali wieprzowiny zakazanej przez Prawo. Jeden z nich, przemawiając w imieniu wszystkich, tak powiedział: "O co pragniesz zapytać i czego dowiedzieć się od nas? Jesteśmy bowiem gotowi raczej zginąć, aniżeli przekroczyć ojczyste prawa". W chwili, gdy oddawał ostatnie tchnienie, powiedział: "Ty, zbrodniarzu, odbierasz nam to obecne życie. Król świata jednak nas, którzy umieramy za Jego prawa, wskrzesi i ożywi do życia wiecznego". Po nim był męczony trzeci. Na żądanie natychmiast wysunął język, a ręce wyciągnął bez obawy i mężnie powiedział: "Od Nieba je otrzymałem, ale dla Jego praw nimi gardzę, a spodziewam się, że od Niego ponownie je otrzymam". Nawet sam król i całe jego otoczenie zdumiewało się odwagą młodzieńca, jak za nic miał cierpienia. Gdy ten już zakończył życie, takim samym katuszom poddano czwartego. Konając tak powiedział: "Lepiej jest nam, którzy giniemy z ludzkich rąk, w Bogu pokładać nadzieję, że znów przez Niego będziemy wskrzeszeni. Dla ciebie bowiem nie ma wskrzeszenia do życia"”. (2 Mch 7,1-2.9-14)

Po śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 r. przed Chr. na skutek walk pomiędzy dowódcami wojsk z jego imperium powstały trzy królestwa: Ptolemeuszy (Egipt), Seleucydów (Azja) i Macedonia. Żydzi pozostawali pod władzą Ptolomeuszy do 198 r. przed Chr., kiedy to Antioch III Wielki rozgromił pod Panium armię egipską i przyłączył Palestynę do imperium Seleucydów. Kiedy na tronie zasiadł Antioch IV Epifanes (175-163) rozpoczął proces intensywnej hellenizacji swojego królestwa.
Już wcześniej, w wyniku podboju i przemyślanej polityki Aleksandra Wielkiego zarówno język jak i idee greckie stały się dominujące w ówczesnym cywilizowanym świecie. Żydzi żyjący w diasporze przyswoili sobie i grecki język i grecką kulturę. Również Żydzi palestyńscy nie byli w stanie uniknąć tego wpływu, jednakże niektórzy z nich zaczęli wstydzić się własnego sposobu życia i niekiedy odrzucali go. Oni właśnie byli niekiedy większymi entuzjastami tego co greckie niż sami Grecy. Tak więc kiedy Antioch IV Epifanes rozpoczął hellenizację i niszczenie religii żydowskiej, właśnie w takich Żydach znalazł zapalonych sprzymierzeńców. Był wśród nich Jazon, który za łapówkę i obietnicę zhellenizowania Jerozolimy uzyskał od Epifanesa urząd arcykapłana. Nie cieszył się jednak długo swoją pozycją gdyż w taki sam sposób - za ogromną łapówkę - arcykapłanem został mianowany Menelaos.
Przy jego współudziale Epifanes splądrował Świątynie w 169 r., kiedy to wkroczył do Jerozolimy wracając z pierwszej wyprawy przeciwko Egiptowi. Następnego roku również wyruszył przeciwko Egiptowi, lecz na skutek rzymskiego ultimatum musiał się wycofać. W międzyczasie Jazon, do którego dotarła fałszywa wieść o śmierci Epifanesa, zaatakował i zdobył Jerozolimę. Menelaos schronił się w twierdzy na północ od Świątyni.
Gdy Epifanes nadszedł ze swoimi wojskami Jazon uciekł. Do zdobycia Jerozolimy król wyznaczył swego dowódcę Apolloniosa. Miasto zostało częściowo zniszczone, jego mury zrównane z ziemią, a ludność wymordowana. Dekret Antiocha III gwarantujący swobodne przestrzeganie prawa żydowskiego został odwołany, zakazano również wyznawania religii żydowskiej. Świątynię zbezczeszczono składając w niej pogańskie ofiary i poświęcając ją Zeusowi Olimpijskiemu. Działalność ta wzmogła opór żydowski i doprowadziła do buntu. Do jego wybuchu przyczynił się kapłan Matatiasz, który z pięcioma synami zbiegł w góry Judei. Wkrótce dołączyli do nich inni. Gdy w 166 r. Matatiasz zmarł, przywódcą powstania został jego syn Juda Machabeusz. Prowadząc wojnę podjazdową odnosił wiele sukcesów: w górach efraimickich pokonał i zabił Apolloniosa prowadzącego posiłki, pod Bet-Horon pokonał Serona, wojskowego komendanta Celesyrii, opodal Emaus rozgromił wielkie siły, którymi dowodzili Nikanor i Gorgiasz, pod Bet-Sur pokonał Lizjasza. Na skutek porażek swoich wojsk Antioch IV Epifanes zmuszony był pójść na ustępstwa. Osiągnięto porozumienie dnia 15 Ksantyka (15 kwietnia) 164 r. (zob. 2 Mch 11,27-33) - ogłoszono powszechną amnestię, a zarządzenia i zakazy, które były przyczyną wybuchu powstania, cofnięto. Dokładnie trzy lata po profanacji Świątyni, dnia 25 Kislew (8 grudnia) 164 r. Juda dokonał jej oczyszczenia i złożył w niej ofiary. Nie oznaczało to jednak nastania spokoju. Przez szereg lat toczyły się mniejsze lub większe bitwy, w których Żydzi raz wyrywali raz doznawali porażek. Zawierano i zrywano kolejne układy, porozumienia i sojusze. Wśród intryg, podstępów i skrytobójstw walczono o władzę i wpływy.
Antioch IV Epifanes zmarł w 163 r., a tron po nim objął jego syn Antioch IV Eupator (163-161). Juda zginął w przegranej bitwie pod Beer-zet w kwietniu 160 roku. Godnym następcą został jego syn Jonatan (160-143) prowadzący wojnę podjazdową z hellenistami prześladującymi tych, którzy pozostali wierni religii żydowskiej. Zręcznie prowadząc podwójną grę między rywalizującymi pretendentami do tronu syryjskiego uzyskał tytuł arcykapłański, a następnie został mianowany dowódcą i zarządcą Judei. W 143 roku został podstępnie pojmany w Ptolemais, a następnie zabity. Arcykapłanem i zarządcą został po nim jego brat Szymon (142-134). Był rok 142 uważany odtąd za rok uzyskania żydowskiej niezależności: Pogańskie jarzmo zostało zdjęte z Izraela, a lud na dokumentach i umowach zaczął pisać: 'W pierwszym roku Szymona, wielkiego arcykapłana, wodza i zwierzchnika Żydów' ” (1 Mch 13,41-42). Szymon, podobnie jak jego brat Jonatan, również został podstępnie zabity - przez swego zięcia Ptolomeusza. Nie udała się natomiast próba zamordowania syna Szymona - Jana Hyrkana I (134-104). Jego to właśnie obwołano w Jerozolimie kolejnym arcykapłanem i zarządcą. Od niego właśnie książęta machabejscy występują pod imieniem Hasmoneuszy (od Hasmona - antenata rodziny) mimo iż dynastia ta tak naprawdę rozpoczęła się od Szymona Machabeusza, który wywalczył niezależność.
Do dynastii tej należeli:
Aristobulos I, arcykapłan i król (104-103)
Aleksander Jannaj, arcykapłan i król (103-76)
Aleksandra, królowa (76-67)
Aristobulos II, arcykapłan i król (67-63)
Jan Hyrkan II, arcykapłan i etnarcha (63-40)
Antygonos, arcykapłan i król (40-37)

W 37 roku królem zostaje Herod Wielki, dając tym samym początek dynastii herodiańskiej.