Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR) obchodzi w 2009 roku jubileusz 100 rocznicy powstania. 29 października 1909 roku został zatwierdzony przez galicyjskie Namiestnictwo we Lwowie statut pogotowia i dzień ten został przyjęty jako oficjalna data powstania TOPR. Za znak przyjęto błękitny krzyż na białym polu. 11 grudnia 1909 roku dokonano wyboru pierwszego zarządu TOPR, którego prezesem został dr Kazimierz Dłuski. Naczelnikiem Straży Ratunkowej został Mariusz Zaruski a jego zastępcą Klemens Bachleda.
Już jednak we wrześniu 1908 roku przeprowadzono pierwszą, poważną, zorganizowaną akcję ratunkową sprowadzając turystę z Buczynowych Turni. Do czasu oficjalnego zarejestrowania TOPR przeprowadzono jeszcze 7 akcji ratunkowych.
Celem Towarzystwa było od początku poszukiwanie zaginionych turystów i niesienie pierwszej pomocy w nieszczęśliwych wypadkach na obszarze Tatr.
Losy TOPR nierozerwalnie związane były ze skomplikowaną sytuacją w tej części Europy. Pierwsza i Druga Wojna Światowa, czasy Polski Ludowej w sposób oczywisty wpływały na losy ludzi związanych z TOPR. Wielu z nich straciło życie na frontach wojen światowych, część zginęła w obozach koncentracyjnych, a część zaginęła bez śladu. Zawsze jednak TOPR realizował swe podstawowe zadania ratowania w górach wszystkich którzy potrzebowali pomocy. W czasie Drugiej Wojny Światowej pod nazwą „FREIWILLIGE TATRA BERGWACHT Zakopane TOPR”, a od 1952 do 1991 w ramach struktur GOPR jako Grupa Tatrzańska.
W grudniu 1991 roku organizacja powróciła do swej historycznej nazwy, a w 1999 TOPR został członkiem międzynarodowej organizacji ratownictwa alpejskiego IKAR, będąc w 2004 roku gospodarzem dorocznego Kongresu, który odbył się w Zakopanem.
Dzisiejszy TOPR to nowoczesna, profesjonalna organizacja ratownicza zatrudniająca wysokiej klasy specjalistów ratownictwa górskiego wspieranych przez dobrze wyszkolonych wolontariuszy. Specyfiką TOPR jest prowadzenie wszelkich form ratownictwa górskiego poczynając od ratownictwa na zorganizowanych terenach narciarskich, przez ratownictwo jaskiniowe wraz z działaniami nurkowymi i pirotechnicznymi, ratownictwo ścianowe i lawinowe wraz z psami lawinowymi po ratownictwo z powietrza. Rocznie interweniujemy średnio ponad 2,5 tysiąca razy. Dominują wypadki na stokach narciarskich. Przeprowadzamy około 300 akcji ratunkowych w górach w tym około połowa stanowi poważne działania ratownicze. Stowarzyszenie liczy prawie 260 członków z tego ok. 140 to członkowie tzw. Straży Ratunkowej czyli ratownicy posiadający odpowiednie umiejętności, wyposażenie i stan zdrowia do podejmowania działań ratowniczych w skład Straży Ratunkowej wchodzi 33 ratowników zawodowych. Pozostali członkowie to ratownicy „w stanie spoczynku”' którzy jednak nadal uczestniczą czynnie w życiu organizacji pełniąc dyżury informacyjne i wspierając inne działania statutowe.
Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe
Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe - ochotnicza organizacja (stowarzyszenie) zajmująca się ratownictwem górskim na obszarze polskich Tatr.
Aby zostać ratownikiem tatrzańskim, należy przejść okres próbny trwający od 1,5 roku do 3 lat. Trzeba wykazać się doskonałą znajomością topografii Tatr, a także praktycznymi umiejętnościami w dziedzinie wspinania, speleologii, narciarstwa, ratownictwa i autoasekuracji. Po zakończeniu szkolenia ratownik składa przysięgę na ręce naczelnika.
Projekt powołania stowarzyszenia zajmującego się ratownictwem górskim powstał w 1908 r. Śmierć Mieczysława Karłowicza, który zginął zasypany przez lawinę, przyspieszył prace nad powstaniem organizacji, zarejestrowanej ostatecznie 29 października 1909 r. pod obecną nazwą. Prezesem stowarzyszenia został Kazimierz Dłuski, naczelnikiem gen. Mariusz Zaruski, a siedzibą TOPR-u - Dworzec Tatrzański.
W 1910 w akcji ratunkowej na północnej ścianie Małego Jaworowego Szczytu, zginął jeden z ratowników - Klemens Bachleda - który nie usłuchał naczelnika, wzywającego go do powrotu słowami "Klimku, wracajcie"[1]. Pomimo jego poświęcenia, ranny taternik Stanisław Szulakiewicz zmarł, niedoczekawszy się pomocy.
W 1940 ratownicy zgodzili się przyjąć propozycję niemieckiego okupanta i przywrócić działalność TOPR-u, który funkcjonował w czasie wojny pod nazwą Freiwillige Tatra Bergwacht.
W 1952 Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe zostało włączone w strukturę Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, a cztery lata później ratownicy działali już pod nazwą Grupy Tatrzańskiej GOPR.
W 1963 po raz pierwszy użyto śmigłowca w akcji ratunkowej TOPR-u. Był to SM-1, pilotowany przez Tadeusza Augustyniaka. Helikopter przetransportował turystę ze złamaną nogą zDoliny Pięciu Stawów Polskich do zakopiańskiego szpitala.
W 1974 ratownicy wzbogacili się o pierwszego psa posiadającego licencję psa lawinowego. Był to "Cygan" - owczarek niemiecki.
W 1991 TOPR usamodzielnił się, wychodząc ze struktur GOPR-u.
W 1992 ratownicy tatrzańscy otrzymali od prezydenta Lecha Wałęsy śmigłowiec PZL W-3 Sokół, który mógł zawisnąć nieruchomo w powietrzu, co znacznie przyspieszyło przebieg akcji ratunkowych. Dwa lata później, 11 sierpnia 1994, śmigłowiec ten uległ katastrofie, w wyniku której zginęło dwóch pilotów (Bogusław Arendarczyk i Janusz Rybicki) oraz dwóch ratowników (Janusz Kubica i Stanisław Mateja).
W 1995 TOPR zaczął korzystać z nowego "Sokoła" obsługiwanego przez Lotnicze Pogotowie Ratunkowe. Początkowo maszyna stacjonowała w Zakopanem tylko sezonowo, od roku 2000 przeniesiono ją tu na stałe.
W 1999 TOPR został przyjęty w poczet członków Międzynarodowego Komitetu Ratownictwa Alpejskiego (IKAR).
W 2003 miał miejsce najtragiczniejszy jak do tej pory wypadek lawinowy w polskich Tatrach. 13-osobowa wycieczka licealistów z Tychów zmierzająca na Rysy, została zasypana lawiną, która pochłonęła 8 ofiar śmiertelnych. Drugiego dnia akcji ratunkowej miała miejsce awaria "Sokoła", podczas której zepsuły się kolejno oba silniki śmigłowca. Henrykowi Serdzie udało się wylądować autorotacyjnie, jednak został zwolniony z pracy przez Lotnicze Pogotowie Ratunkowe, zarzucające mu łamanie przepisów lotniczych. Pilot został uniewinniony od zarzutu spowodowania niebezpieczeństwa katastrofy w ruchu powietrznym[2], a w 2005 zasiadł ponownie za sterami wyremontowanego "Sokoła", eksploatowanego od tej pory bezpośrednio przez TOPR[3].
Tadeusz Pawłowski 1952
Zygmunt Wójcik 1953-1960
Eugeniusz Strzeboński 1960-1964
Zygmunt Wójcik 1964-1966
Michał Gajewski 1967-1969
Tadeusz Ewy 1974-1976
Stanisław Janik 1976-1977
Jerzy Klimiński 1978-1981
Robert Janik 1993-1998
Jan Krzysztof od 1998 do chwili obecnej
Personel latający w TOPR w latach 1963-2003:
Piloci: Tadeusz Augustyniak, Bogusław Arendarczyk, Andrzej Brzeziński, Robert Hojdys, Józef Kania, Zbigniew Łukasik, Janusz Rybicki, Henryk Serda, Janusz Siemiątkowski, Wojciech Wiejak i Wiesław Wolański.