BHP - Urządzenia sygnalizacyjne
Podstawowymi aktami prawnymi związanymi z urządzeniami sygnalizacyjnymi są: Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, nazywane dalej rozp. ogólne bhp (J.t.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650), oraz Polskie Normy dotyczące sygnałów bezpieczeństwa tj.:
PN-EN 61310-1:2009 Bezpieczeństwo maszyn - Wskazywanie, oznaczanie i sterowanie - Część 1: Wymagania dotyczące sygnałów wizualnych, akustycznych i dotykowych.
PN-EN 842+A1:2010 Bezpieczeństwo maszyn - Wizualne sygnały niebezpieczeństwa - Ogólne wymagania, projektowanie i badanie.
PN-EN 981+A1:2010 Bezpieczeństwo maszyn - System dźwiękowych i wizualnych sygnałów niebezpieczeństwa oraz sygnałów informacyjnych.
Sygnały są bodźcami fizycznymi działającymi na organy zmysłowe człowieka na wejściach do analizatorów. Odbierane są za pomocą oczu, uszu, dotyku i smaku.
Sygnały optyczne odbierane są za pomocą wzroku, możliwe jest barwne znakowanie sygnałów (sygnalizacja świetlna, lampki kontrolne). Dla postrzegania ważne są:
odpowiedni odstęp,
kontrast,
oświetlenie.
Dokładność i prędkość odczytu określa się przez:
odległość patrzenia,
kształt skali,
stopniowanie i cyfrowy opis skali,
długość kresek w zależności od odległości,
forma cyfr (arabskie lub rzymskie).
Odbiór informacji wzrokowej jest związany z polem orientacji obejmującym przestrzeń, w której znajdują się wszystkie źródła sygnałów pracy oraz polem widzenia, czyli płaszczyzną obejmującą wszystko to co może dostrzec obserwator nieruchomo patrząc w jeden punkt.
Sygnały akustyczne odbierane są za pomocą słuchu, nawet gdy człowiek nie patrzy w określonym kierunku i działają odciążająco gdyż nie wymagają ciągłej uwagi. Intensywność sygnału musi przekraczać granicę postrzegania aby można było go odróżnić od innych dźwięków.
Granica postrzegania jest zależna od indywidualnych cech człowieka, np. od wieku oraz warunków otoczenia.
Informacje na temat wymagań w zakresie stosowania znaków i sygnałów bezpieczeństwa można znaleźć w rozp. ogólne bhp. W Dziale IV (Procesy pracy) ww. rozporządzenia § 54 (Rozdział 3 - Obsługa i stosowanie maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych), mówi iż w przypadku zespołowej obsługi maszyny należy zapewnić sygnalizację ostrzegawczą i alarmową, a przy maszynach wielostanowiskowych powinny być urządzenia sygnalizacji dźwiękowej lub świetlnej automatycznie wysyłające sygnały uprzedzające o uruchomieniu maszyny. Natomiast w Załączniku Nr 1 do rozp. ogólne bhp znajdują się szczegółowe zasady stosowania sygnałów bezpieczeństwa.
W rozdziale 1 - Przypisy ogólne ww. załącznika czytamy, że:
Sygnały świetlne, sygnały dźwiękowe i komunikaty słowne powinny być stosowane, gdy wymaga tego sytuacja, w celu zasygnalizowania niebezpieczeństwa i wezwania ludzi do podjęcia określonych działań albo do ewakuacji. Oraz iż łącznie mogą być stosowane:
sygnały świetlne i sygnały dźwiękowe;
sygnały świetlne i komunikaty słowne;
sygnały ręczne i komunikaty słowne. (§ 5.)
Stosowane znaki i sygnały powinny być odpowiednio czytelne, widoczne i słyszalne (§ 6.1).
Znaki bezpieczeństwa i urządzenia sygnalizacyjne powinny być sprawdzane, czyszczone i konserwowane w regularnych odstępach czasu oraz, w zależności od potrzeb, naprawiane i wymieniane, tak aby zapewnić spełnianie przez nie funkcji informacyjnej i sygnalizacyjnej(§ 6.2).
Liczba i umiejscowienie znaków bezpieczeństwa i urządzeń sygnalizacyjnych powinny być uzależnione od wielkości terenu, na którym są stosowane, oraz od rodzajów i poziomu występujących zagrożeń(§ 6.3).
Znaki i sygnały bezpieczeństwa, wymagające zasilania energią elektryczną, w razie przerwy w dopływie tej energii powinny mieć zapewnione zasilanie awaryjne, chyba że przerwa ta spowoduje ustanie zagrożenia(§ 8).
Wymagania dotyczące sygnałów świetlnych znajdują się w rozdziale 4, § 14 i § 15. Informują nas iż światło emitowane przez urządzenie sygnalizacyjne powinno kontrastować odpowiednio z otoczeniem i warunkami jego stosowania, a powierzchnia świecąca może być tylko w jednym kolorze. Jeżeli urządzenie może wysyłać sygnał świetlny ciągły i przerywany (migający) - sygnał przerywany powinien być używany do informowania o większym niebezpieczeństwie lub o pilniejszej potrzebie interwencji albo podjęcia określonej akcji, niż to wskazuje sygnał ciągły. Czas trwania każdego błysku i częstotliwość błysków w sygnale przerywanym powinny być tak dobrane, aby zapewnić dobrą percepcję informacji i uniknąć pomylenia z różnymi sygnałami świetlnymi przerywanymi lub z sygnałem ciągłym.
W załączniku wskazano także wymagania dotyczące sygnałów dźwiękowych (rozdział 5):
Sygnał dźwiękowy powinien:
być dobrze słyszalny - o poziomie dźwięku odpowiednio wyższym niż poziom hałasu tła (otoczenia), a jednocześnie nie może być nadmiernie głośny lub przykry,
być łatwo rozpoznawalny, zwłaszcza gdy chodzi o czas trwania impulsów oraz przerw między impulsami i grupą impulsów,
łatwo odróżniać się od innych sygnałów dźwiękowych oraz hałasu tła (otoczenia) (§ 16.1).
Jeżeli urządzenie może wysyłać sygnał dźwiękowy o zmiennej i stałej częstotliwości - sygnał o zmiennej częstotliwości powinien być używany do informowania o większym niebezpieczeństwie lub o pilniejszej potrzebie interwencji albo podjęcia określonej akcji, niż to wskazuje sygnał o stałej częstotliwości (§ 16.2).
Dźwiękowy sygnał wzywający do ewakuacji powinien być ciągły (§ 17).
Istotnym czynnikiem przy rozmieszczeniu urządzeń sygnalizacyjnych jest rozległość płaszczyzny zajmowanej przez te urządzenia, powinna ona być maksymalnie zwarta, najlepiej o powierzchni kulistej wyznaczanej promieniem równym połowie odległości oczu pracownika od centrum pola widzenia.
Ogólne zasady sygnałów urządzenia sygnalizacyjnego:
dostrzeganie sygnałów zależne jest głównie od ich siły. Należy stosować bodźce wyraźnie przekazujące wartości progowe. Ważne są nie tylko wartości bezwzględne bodźców lecz także ich kontrast z tłem.
rozróżnianie sygnałów - oprócz czynników warunkujących dostrzeganie sygnałów istnieje cały szereg czynników warunkujących ich identyfikację.
Zasady rozmieszczania większej liczby urządzeń sygnalizacyjnych na jednym stanowisku roboczym prezentuje McCormick:
zasada ważności - urządzenia grupuje się zgodnie z ich znaczeniem dla danego działania,
zasada częstotliwości użycia - urządzenia używane najczęściej należy, umieszczać w najlepszych miejscach,
zasada kolejności używania - umieszcza się w miarę możliwości urządzenia używane bezpośrednio po sobie,
zasada spełnianej funkcji - grupuje się urządzenia, których działanie jest podporządkowane wspólnej funkcji,
zasada optymalnego umiejscowienia - usytuowanie najdogodniejsze z punktu widzenia przyjętego kryterium, np. szybkości spostrzegania, dokładnego widzenia.
Bibliografia:
ABC Wolters Kluwer bisness, http://www.abc.com.pl/
AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA im. Stanisława Staszica w Krakowie WYDZIAŁ GÓRNICZY, Konspekty z wykładów "Bezpieczeństwo i Higiena Pracy", http://home.agh.edu.pl/~nawstan/bhp.html
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. (J.t.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 ze zm.),
1