" Ja kocham cay naród ! (...) . Chc go dwign, uszczliwi (...) " . Jak bohaterowie romantyczni wypeniali t misj ?
Romantyzm w Polsce, podobnie jak w innych krajach europejskich, obj swym zasigiem w pierwszej poowie poowie XIX wieku niemal wszystkie dziedziny ludzkiego mylenia i twórczoci. Znalaz wyraz w ideologii, sztuce, polityce, obyczajach, emocjach, stylu bycia. Rozwój polskiego romantyzmu uzaleniony by od wydarze historycznych a najwaniejsze ich daty staj si jakby centrum tej epoki. Za dat rozpoczynajc romantyzm w Polsce przyjmuje si rok 1822 - wydanie "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza. Przeomowym momentem tej epoki byo powstanie listopadowe w roku 1830, za dat zamykajc t epok jest rok 1863 - wybuch powstania styczniowego. W koncepcji romantyków poeta urasta do roli wieszcza, ordownika narodu, przejmujcego odpowiedzialno za losy ojczyzny. W poczuciu twórczej mocy i wieszczowego posannictwa kreuje narodowe sumienie. Wierzc w niemiertelno i si poezji tworzy bohaterów jako wielkie romantyczne inwidualnoci, godne naladowania bezkompromisowo walczce o ide najwitsz - wolno uciemionej ojczyzny.
" Ja kocham cay naród ! (...)
Chc go dwign, uszczliwi (...) "
Cytat ten pochodzi z III cz."Dziadów" Adama Mickiewicza. Sowa te zostay wypowiedziane przez Konrada w "Wielkiej Improwizacji". Bohater utworu Mickiewicza to kreacja bohatera bdcego najwyszym wyrazem romantycznego indywidualizmu. Konrad-bojownik i Konrad-poeta, gboko identyfikuje si z losem narodu, wystpuje jako przedstawiciel i wyraziciel pragnie caej uciemionej ludzkoci. W sowach "Ja i Ojczyzna to jedno, nazywam si Milijon, bo za Milijon kocham i cierpi katusze" zawiera si jake pikna dewiza utosamiajca osobiste szczcie bohatera ze szczciem caego narodu. ródem poczucia siy Konrada - poety jest jego moc twórcza, pragnieniem za Konrada - bojownika uszczliwienie narodu. Przekonanie o tym, i jest on twórc niemiertelnej pieni, tak jak Bóg jest twórc niemiertelnego wiata, pozwala niepohamowanemu w swej dumie i pysze grzesznikowi mierzy si z Bogiem. Zbuntowany przeciwko zu, otaczajcej go rzeczywistoci Konrad pragnie uzyska od Boga "rzd dusz". Jest przekonany, e on jako jedyny wybraniec narodu potrafiby go uszczliwi. Wystpienie Konrada przeciwko Bogu koczy si blunierstwem, jakim byo nazwanie Stwórcy "carem wiata" (co prawda blunierstwo to dopowiada Szatan). Konrad jako miertelnik grzeszcy pych nie otrzyma od Boga adnej odpowiedzi, nie przepowie te losów ojczyzny, nie dostanie "rzdu dusz", za wizj przyszej Polski przepowie pokorny suga Boy ks.Piotr.
Tak tragiczn postaw bohatera zrodzia wiadomo i wyobrania artysty, który w osobie Konrada z III cz."Dziadów" usymbolizowa ide twórczej siy a zarazem niemocy dziaania, buntu przeciwko zu otaczajcego wiata i pragnienie uszczliwienia narodu, wiernoci wobec sprawy najwitszej - walkio odzyskanie niepodlegoci i bezgraniczne umiowanie ojczyzny.
Indywidualizm bohatera romantycznego zawiera si take w postawie tytuowej postaci dramatu Juliusza Sowackiego "Kordian". Kordian jest postaci dynamiczn, zmieniajc si wewntrznie w czasie trwania akcji utworu. Jest on niewtpliwie bohaterem romantycznym. W pierwszej fazie utworu dziaa motywowany wysokimi uczuciami, poza tym jest bohaterem samotnym, zrozpaczonym nieszczliw mioci i brakiem perspektyw w yciu. Jest bardzo wraliwy, delikatny i rozmarzony. W drugiej fazie utworu wysokie uczucia pozostaj, Kordian jednak odnajduje cel i sens dziaania, decyduje si powici swe ycie dla dobra ojczyzny. Jednak dziaania te nie przynosz podanego skutku, co ciekawe Kordian w pewien sposób kompromituje model romantycznego bohatera, jaki sam tworzy. O klsce decyduje niedojrzao polityczna, bowiem moralnie Kordian do samego koca pozostanie postaci pikn i czyst, kierujc si w swym dziaaniu szlachetnymi pobudkami.
Bogactwo wzorców osobowych bohatera romantycznego jest ogromne. Wzorce takie stosunkowo najwczenie pojawiy si w literaturze niemieckiego preromantyzmu. Poda tu mona przykad Johanna Wolfganga Gothego, który w swej powieci epistolarnej "Cierpienia modego Wertera" ukaza bardzo interesujcy model postawy. Jest to tak zwany typ bohatera sentymentalnego, zwanego równie od tytuu powieci bohaterem werterycznym. Cho od bohatera romantycznego dzielio go sporo, to jednak wpyw jaki wywar na póniejsze modele bohaterów sprawia, e trzeba o nim wspomnie. Bohatera werterycznego cechuje: skócenie ze wiatem i brak akceptacji rzeczywistoci, bunt przeciwko istniejcym stosunkom spoecznym i normom moralnym.
Bohater sentymentalny róni si od bohatera romantycznego przede wszystkim tym, e buntujc si przeciwko konwencjom obyczajowym, normom moralnym i stosunkom spoecznym, nie zamierza zmienia ich poprzez dziaanie. Jego bunt jest jedynie manifestacj postawy, pewn poz, która nie wywouje adnych konkretnych czynów.
W "Panu Tadeuszu" mamy do czynienia z nowym typem bohatera romantycznego, jakim jest Jacek Soplica. Przede wszystkim jest to posta dynamiczna, zmieniajca si w trakcie trwania utworu. Najwiksz rónic jest jednak fakt, e Soplica ju jako ksidz Robak nie dziaa samotnie, w pojedynk, ale staje si jedn z czci ogromnej machiny, jak jest dziaalno konspiracyjna w subie narodu. Jacek Soplica jako ksidz Robak suy bowiem idei, jest jej cakowicie podporzdkowany, wykonuje rozkazy. Taka koncepcja bohatera romantycznego, oprócz swego nowatorstwa, jest zapowiedzi innego spojrzenia na problematyk narodowowyzwolecz w dzieach najwikszych polskich romantyków, jak równie kolejnym krokiem na drodze rozwoju literatury romantycznej.
Jntelektualny i artystyczny dorobek romantyzmu jest nieustannie obecny w kulturze epok poromantycznych. Bunt przeciwko normom zbyt ograniczajcym artyst, rygorom, twórczej ekspresji, programowoci wyobrani, stay si wartociami sztuk kolejnych pokole. Sublimacja uczu i sia refleksji stworzyy oryginalny romantyczny ton wyraajcy si w idei mioci do narodu i istoty najbliszej, a kreacja bohatera na miar wielkiej romantycznej indywidualnoci, poety i bojownika staje si wyrazem duchowej potgi sztuki i niezomnoci narodu.