Jerzy Giżycki, Jak powstaje film, Warszawa 1951 - notatki
FILM POWSTAJE NA PAPIERZE
Pierwszy etap tworzenia dzieła filmowego - etap zasadniczy i decydujący o jego ideowych wartościach to napisanie scenariusza.
Scenariusz jest utworem literackim, napisanym z myślą o mającym powstać filmie.
Scenariusz określa dokładnie treść przyszłego dzieła filmowego. Nie może powstać wartościowy film, jeśli scenariusz jest źle, nieudolnie napisany, lub mówi w sposób nieciekawy i nieprawdziwy o życiu i ludziach.
Autor scenariusza musi mieć na uwadze, że treść jego opowiadania zmieni się
w toku realizacji filmu na obrazy i słowa wypowiadane ustami aktorów.
Nie ma w scenariuszu miejsca na opisy wewnętrznych przeżyć lub na wypowiadanie stosunku autora do opisywanych wydarzeń.
Scenariusz ponadto powinien odznaczać się prostym, jasnym językiem oraz stylem pisarskim.
Prosty, jędrny, opisowy język scenariusza nasuwa sugestywny obraz tego, co ma powstać na taśmie filmowej i co widz ma potem ujrzeć na ekranie.
Pisanie scenariusza poprzedza zwykle zbieranie materiałów przez autora, który - jeśli obrał sobie temat współczesny - musi dobrze poznać środowisko, ludzi, tryb życia i pracy swych bohaterów oraz teren akcji. W wypadku tematów historycznych pisanie scenariusza musi być tym bardziej poprzedzone studiami odpowiednich materiałów, dokumentów itp. Ten wstępny etap pracy pisarza nazywa się dokumentacją.
Przy tematach wymagających znajomości pewnych dziedzin wiedzy
lub poruszających bardzo specjalne problemy - scenarzysta korzysta z pomocy doradców, którzy czuwają nad stroną rzeczową pracy oraz ułatwiają zdobycie potrzebnych, fachowych materiałów dla dokumentacji.
Wreszcie - scenariusz powinien być napisany poprawnie pod względem językowym
i stylistycznym, tak by mógł być publikowany na równi z każdym innym dziełem literackim na łamach czasopism bądź postaci książki.
TWÓRCZE PLANOWANIE (SCENOPIS)
Gdy scenariusz zostanie ukończony i zatwierdzony do produkcji, następuje drugi etap pracy - przygotowywanie scenopisu albo też in. scenariusza reżyserskiego.
Pracując nad scenopisem, reżyser przetwarza treść scenariusza na opis strony wzrokowej i dźwiękowej przyszłego filmu. Jest więc twórcą plastycznej wizji filmu, którą następnie operator przy współudziale całego zespołu realizatorskiego utrwalili na taśmie filmowej.
W scenopisie dokonuje się podziału tekstu scenariusza na zasadnicze części zwane sekwencjami oraz dalej na sceny i wreszcie - ujęcia, będące najmniejszą cząstką dzieła filmowego.
Ujęciem w języku filmowym nazywa się taki fragment, który zostaje sfilmowany
z jednego ustawienia aparatu zdjęciowego, a ściślej biorąc: w czasie od otwarcia
do zamknięcia obiektywu kamery filmowej.
Plan - odległość, z jakiej ma być filmowane dane ujęcie, a tym samym określa wielkość występujących na zdjęciach osób lub przedmiotów.
plan ogólny - postaci widać na tle całości dekoracji lub większego fragmentu krajobrazu
plan pełny - postaci widoczne w pełnej wysokości zajmują prawie całą wysokość klatki
plan średni - osoby zdjęte do kolan
półzbliżenie - postaci sfilmowane do piersi
zbliżenie - twarz zajmuje całą wielkość klatki
szczegół (detal) - zdjęcie z bliska jakiegoś drobnego fragmentu całości
Zmiana jednego planu na drugi w sposób ciągły i stopniowy dokonać może ruch aparatu, czyli jazda kamery w trakcie robienia zdjęć.
Możliwości filmowania w ruchu:
panorama - aparat stojąc w miejscu obraca się w płaszczyźnie poziomej lub pionowej, ukazując zmieniający się stopniowo obraz
najazd lub odjazd aparatu - przedmiot filmowany jest nieruchomy, aparat oddalając się lub zbliżając dokonuje stopniowej zmiany wielkości planu
jazda aparatu za poruszającym się przedmiotem - przedmiot
lub osoba jest w ruchu, a aparat posuwa się, utrzymując tę samą odległość względem filmowanego obiektu, np.:
jazda z przodu
jazda z tyłu
jazda boczna
Łączenie dwóch sąsiednich części filmu następuje nieraz przez przenikanie. Widzimy jeszcze obraz na ekranie, gdy nachodzi nań następny, przez chwilę są widoczne oba nałożone na siebie i wreszcie pierwszy zanika.
Najczęściej jednak łączenie dwóch części filmu, czyli montaż (w praktyce łączenie dwóch kawałków taśmy), następuje w sposób nagły, tj. jeden obraz zostaje od razu zastąpiony innym. Ten rodzaj łączenia nazywa się cięciem, gdyż powstaje ze sklejenia uciętych końców taśmy filmowej.