Przykładowe scenariusze lekcji

Przykładowe scenariusze lekcji

Zakres rozszerzony

TEMAT: Zstąpmy do głębi... Literacki motyw katabazy (gr. katabasis - `zejście')

- wędrówki bohatera po zaświatach w Odysei i Eneidzie.

Cel ogólny, projektowany:

Odkrywanie znaczeń katabazy poprzez znak kulturowy podziemia, ciemnej przestrzeni

zaświatów.

Cele operacyjne:

Uczeń:

�� doskonali umiejętność odczytywania znaków kultury związanych z przestrzenią

(opozycje góra - dół, jasność - ciemność);

�� dostrzega podobieństwa i różnice w realizacji motywu podziemia u różnych twórców

(także wpółczesnych);

�� odkrywa wewnętrzne zróżnicowanie kulturowego obrazu zaświatów;

�� pojmuje antropocentryczną wartość wyżej wymienionego motywu, określającego

ludzkie istnienie w świecie.

Metody:

1. Impresyjno-eksponująca jako impuls do interpretacji wybranych tekstów kultury,

aranżacja sytuacji wyjściowej.

2. Analiza problemowa połączona z ćwiczeniami analitycznymi.

Czas trwania zajęć: 45 minut

I. Faza wstępna lekcji

1. Przestrzeń podziemia, ciemności jako znak kulturowy - krótki wykład nauczyciela.

2. Różne kategorie podziemnej głębi (praca uczniów):

�� jamy;

�� groty;

�� otchłanie;

�� czeluści itp.

3. Wartościowanie podziemnej przestrzeni poprzez zwrócenie uwagi na:

�� wyrażenia i zwroty odnoszące się do miejsca „pod ziemią”;

�� wygląd tego, co „na dole”;

�� mieszkańców i zdarzenia w przestrzeni podziemnej.

Uczniowie uczestniczą w grze skojarzeń, odwołują się do znanych im tekstów kultury:

mitów, baśni, aktualnie czytanych lektur (np. Odysei Homera) i oglądanych filmów.

Formułują pierwsze wnioski dotyczące symbolicznej wymowy motywu (np. aluzje psychologiczne,

kosmologiczne).

II. Ogniwo centralne lekcji

1. Doświadczanie przestrzeni zaświatów przez bohaterów literackich:

�� rola rytuału w przekraczaniu granicy podziemia;

�� sens wędrówki Odysa i Eneasza.

Uczniowie podejmują pracę z tekstem literackim (przykładowe teksty poniżej), przywołują

stosowne epizody, zwracają uwagę na symbolikę rekwizytów, porównują świat przedstawiony

we fragmentach Odysei Homera i Eneidy Wergiliusza.

2. Od katabazy w ujęciu poważnym do katabazy potraktowanej żartobliwie: elementy katabazy

w wierszu Mirona Białoszewskiego Ballada o zejściu do sklepu:

�� droga w dół, schody;

�� przejście do „zupełnego sklepu”;

�� poetyka grozy;

�� poetyka zachwytu.

Uczniowie dostrzegają różnicę w ujęciu motywu podziemia i formułują wniosek

związany z wprowadzeniem tekstu współczesnego.

III. Ogniwo końcowe

Czym jest zejście do krainy podziemia - zstąpienie do głębi? Uczniowie formułują wniosek.

Praca domowa: Z ciemnego podziemia zawsze wraca się do jasnej krainy... Czy przywołana

teza niektórych badaczy kultury wydaje Ci się trafna? Sformułuj odpowiedź na to pytanie,

analizując wybrane filmy i znane Ci utwory wykorzystujące motyw podziemnych przestrzeni. (Dla

ułatwienia zadania można podać uczniom tytuły wybranych filmów.)

Wykorzystane środki dydaktyczne:

• kolaż filmowy (Władca pierścieni, Gwiezdne wojny, Czas Apokalipsy, Kontrolerzy)

• Homer Odyseja - fragmenty

• Wergiliusz Eneida - fragmenty

• Miron Białoszewski - Ballada o zejściu do sklepu z cyklu Autoportrety

Teksty wykorzystane podczas lekcji

l Tejrezjasz - wieszczek tebański, jeden z najsłynniejszych w starożytności.

Homer, Odyseja

I oto już się dusza Tejrezjasza jawi 1

Z posochem złotym w ręku. Poznał mię i prawi:

- O synu Laertesa, Odysie, i czemu

Świat rzuciłeś i słońcu uciekłeś jasnemu,

Aby widzieć umarłych i grozy siedlisko?

Zejdź na bok albo miecz swój nastawion spuść nisko,

Niech się krwi tej napiję i przyszłość wygadam. -

Tak rzekł, jam się usunął i do pochew wkładam

Mój miecz srebrnogwoździsty. Wieszcz czarnej posoki

Napił się i jął przyszłe obwieszczać wyroki:

- Cny Odysie! ty wrócić chciałbyś na okręcie

Do domu - lecz bóg jeden stoi ci na wstręcie;

Od gniewu Ziemioburcy2 nikt się nie wymiga:

Tyś mu syna oślepił - więc zemstą cię ściga.

A jednak wrócisz kiedyś w domowe pielesze;

Hamuj tylko sam siebie i druhów twych rzeszę,

Bo gdy przez rozhukane burzą morskie szlaki

Przybijesz łodzią swoją do wyspy Trynakrii,

Ujrzysz tam jałowice tuczne na rozłogu,

Pasące się na chwałę słonecznemu bogu.

Jeślibyś je oszczędził, pomny mej przestrogi,

Może byś wrócił kiedy z trudem w ojców progi.

Lecz jeśli nie oszczędzisz, zginą twoi męże,

Zginie okręt, acz ciebie zguba nie dosięże.

Przecież późno, jak nędzarz wrócisz, bez drużyny,

Cudzym statkiem, a w domu zastaniesz ruiny.

przeł. Lucjan Siemieński

Wergiliusz, Eneida

Przed zejściem do czeluści

To wykonawszy, skwapliwie spełnia zlecenia Sybilli.

Była tam skalna jaskinia ziejąca głęboką czeluścią,

Straszna, wśród leśnych mroków i czarnych rozlewisk ukryta.

Żaden ptak nad pieczarą tą nie mógł przelecieć bezkarnie:

Tak ohydne wyziewy z otchłani owych ponurych

Wzwyż unosiły się aż ku samego nieba sklepieniu. […]

Tam nasampierw kapłanka ustawia cztery buhaje,

Młode o czarnych grzbietach, i leje im wino na czoła,

Za czym ścisnąwszy im sierści co nieco pomiędzy rogami

W święty ogień ją wrzuca, co jest najpierwszą ofiarą,

Głośno wzywając Hekate, potężną, w podziemiu i w niebie.

Inni noże wbijają w gardziele byków i ciepłą

Krew zbierają w naczynia. A sam Eneasz zabija

Czarnoruną owieczkę dla Nocy, matki Eumenid,

Takoż dla Ziemi, jej siostry, jałówkę zaś dla Prozepiny.

Potem królowi Styksu wśród nocy wznosi ołtarze,

Cielska ogromne byków ofiarnych rzuca w płomienie […].

Teraz rozpoczyna się wędrówka przez państwo Plutona (Hadesa)

Szli przez głuche pustkowia, w omgleniu nocnych ciemności,

Przez królestwo Plutona, rozłogi płone, bezludne,

Jak wędrowcy, co drogi szukają w lesie niepewnej

Bladej poświacie księżyca, gdy Jowisz niebo mrokami

Zasnuł, a czarna noc odebrała barwy wszystkiemu.

Tam, gdzie się wejście otwiera do wnętrza samego Hadesu,

Żałość i mściwe Zgryzoty swe leża mają i tam też

Bladych są chorób siedliska, tam smutna Starość się kryje,

Dalej Strach i Głód, zły doradca, i Nędza nikczemna,

Zjawy straszliwe; a potem jest Śmierć i znojna Udręka,

Obok brat Śmierci, Sen, i niecne serca Rozkosze […].

Mówi ojciec Eneasza, Anchizes:

Więcej powiem: gdy życie z nich ujdzie w ostatnią godzinę,

Jeszcze nie wszystko cielesne zło i zmazy cielesne

Z dusz nieszczęsnych znikają, bo jakimś przedziwnym sposobem

Zakorzeniły się w nich głęboko przez długą wspólnotę.

Cierpią więc dusze kary, za dawne grzechy pokutę,

Męki okrutne: jedne zawisły w pustce przestworzy

Wichrem szarpane, a inne w otchłani wodnej zmywają

Skazy swych przewin, to znów wypalają je żywym płomieniem. […]

Wizja dusz

Teraz ci powiem o chwale, co czeka plemię trojańskie,

Jak twe prawnuki z italskiej krwi powstaną w przyszłości,

Duchy przesławne, co blaskiem otoczą nasz ród, nasze imię;

Także twe własne losy odsłonię przed tobą, mój synu.

przeł. Ignacy Wieniewski

Miron Białoszewski, Ballada o zejściu do sklepu

Najpierw zeszedłem na ulicę

schodami,

ach, wyobraźcie sobie,

schodami.

Potem znajomi nieznajomych

mnie mijali, a ja ich.

Żałujcie,

żeście nie widzieli,

jak ludzie chodzą,

żałujcie!

Przykładowy scenariusz lekcji będącej próbą korelacji nauczania

dwóch przedmiotów humanistycznych: języka polskiego i historii.

Zakres podstawowy

TEMAT: Znaczenie „Ordonów” i „Andrzejów Korczyńskich” dla dzisiejszych

dziewiętnastolatków w oparciu o wiedzę historyczną i wybrane utwory literackie

XIX w. (romantyczne, pozytywistyczne i młodopolskie).

Treści programowe

I. JĘZYK POLSKI

�� Przedstawienie głównych problemów związanych z tematyką narodowowyzwoleńczą

w wybranych utworach XIX w.

�� Uporządkowanie materiału (zrealizowane lektury, obejrzane filmy) - nachylenie

syntetyczne.

II. HISTORIA

�� Przypomnienie i utrwalenie podstawowej wiedzy faktograficznej z zakresu polskich

powstań narodowych w XIX w.

Cele operacyjne

I. JĘZYK POLSKI

Uczeń:

�� wybiera właściwe utwory literackie, w których podejmowana jest tematyka powstańcza;

�� interpretuje postawy ich bohaterów pod kątem tematu;

�� zwraca uwagę na przyczyny niepowodzeń insurekcji oraz na ustosunkowanie się

wybranych twórców do tego tematu;

�� przygotowuje się do prezentacji maturalnej.

II. HISTORIA

Uczeń:

�� umiejscawia fakty historyczne we właściwym czasie;

�� ocenia postaci historyczne i ich działania;

Wstąpiłem do zupełnego sklepu;

paliły się lampy ze szkła,

widziałem kogoś - kto usiadł,

i co słyszałem?... co słyszałem?

szum toreb i ludzkie mówienie.

No naprawdę

naprawdę

wróciłem.

�� dostrzega i analizuje wydarzenia historyczne przedstawione w dziełach literackich;

�� odnajduje różnice pomiędzy faktem dziejowym a fikcją literacką.

Czas trwania zajęć: 90 minut

Metody:

�� problemowa w zespołach;

�� wypełnianie tabeli (rodzaj „afisza”).

Materiały:

�� kartki z pytaniami dla zespołów;

�� lektury z XIX w. o tematyce narodowowyzwoleńczej (np. Kordian, Omyłka, Nad

Niemnem, Rozdziobią nas kruki, wrony..., Wesele);

�� wyświetlenie krótkiego fragmentu filmu Wesele w reżyserii A. Wajdy;

�� afisz z tabelą do wypełnienia bądź rzutnik i folia z tabelą.

Przebieg lekcji

Lekcję prowadzi dwóch nauczycieli: polonista i historyk. Każdy z nich wyjaśnia krótko

cele lekcji; następuje przypomnienie przez ucznia podstawowych faktów historycznych

związanych z powstaniami w XIX w. Nauczyciele dzielą klasę na sześć grup i rozdają

kartki z zadaniami do wykonania (opis zadań poniżej). Na każdej z nich są dwa pytania

z języka polskiego i dwa z historii. Czas na realizację poleceń wynosi 20 minut. Nauczyciele

języka polskiego i historii w czasie przygotowań uczniów do odpowiedzi podchodzą

do kolejnych zespołów i odpowiadają na ewentualne pytania uczniów.

Po upływie określonego czasu, referenci grup prezentują wyniki pracy i zapisują fakty

historyczne w tabeli zawieszonej na ścianie lub wyświetlanej przy pomocy rzutnika. Każda

z grup ma ograniczony czas odpowiedzi (do 8 minut).

W przypadku nieścisłości lub błędów korygują je uczniowie bądź nauczyciele. Na zakończenie

swoich relacji poszczególne grupy oceniają się, wpisując na odwrocie kartek

z zagadnieniami konkretną notę tak z języka polskiego, jak i z historii. Obok zapisują

nazwiska uczniów pracujących w danym zespole. Jeżeli nauczyciele nie mają zastrzeżeń

do proponowanych przez uczniów ocen, wpisują je reprezentantom poszczególnych grup

do dziennika lekcyjnego. Czynność ta powinna być wykonana już po zakończeniu lekcji,

a ostateczne noty nauczyciele mogą podać na kolejnej lekcji z danego przedmiotu (języka

polskiego bądź historii).

Podsumowanie lekcji

W ostatniej fazie dwóch jednostek lekcyjnych uczniowie powinni dojść do wniosków na

temat różnych postaw Polaków wobec walki powstańczej oraz roli, jaką odegrały insurekcje

narodowowyzwoleńcze w polskiej kulturze. Winni także wypowiedzieć się na temat

postaw patriotycznych Polaków, zarówno z punktu widzenia dziewiętnastowiecznej literatury,

jak i ludzi młodych żyjących na początku XXI w.

Praca domowa

I. J.POLSKI

Który z omawianych utworów literackich XIX w. zawiera najbliższą Twojej ocenę powstania narodowowyzwoleńczego?

Podaj obszerną argumentację swojego wyboru.

II. HISTORIA

Do wyboru:

1. Przywódca powstania narodowowyzwoleńczego, którego cenię najwyżej. Przedstaw fakty

historyczne uzasadniające Twój wybór.

2. Które z powstań narodowowyzwoleńczych w XIX w. miało najwięcej szans na powodzenie?

Zaprezentuj argumentację swojego stanowiska, biorąc pod uwagę fakty historyczne.

Zadania do wykonania przez grupy uczniowskie

Grupa I

1. Przedstaw wewnętrzne przyczyny wybuchu powstania listopadowego.

2. Porównaj stosunek do walki gen. Jana Skrzyneckiego i gen. Ignacego Prądzyńskiego.

3. Oceń dwóch przywódców powstania listopadowego przedstawionych w „Przygotowaniu”

Kordiana J. Słowackiego.

4. Dlaczego J. Słowacki w Grobie Agamemnona nawiązuje do bitew pod Cheroneą

(338 r. p.n.e.) i Termopilami (480 r. p.n.e.), mówiąc o powstaniu listopadowym?

Grupa II

1. Wymień przywódców cywilnych i wojskowych powstania listopadowego, określ

ich stan społeczny.

2. Przedstaw kwestię chłopską w powstaniu listopadowym.

3. W oparciu o Grób Agamemnona przedstaw plan naprawy społeczeństwa polskiego,

mający na celu odzyskanie niepodległości.

4. Co sądzi na temat walki narodowowyzwoleńczej Polaków A. Mickiewicz w scenie

VII Dziadów cz. III?

Grupa III

1. Kim był Mikołaj Nowosilcow? Przedstaw rolę, jaką odegrał w Warszawie

i Wilnie w latach 20. XIX wieku.

2. Oceń postawę gen. Jana Krukowieckiego w kontekście walk o Warszawę

w dniach 6-7 września 1831 roku

3. Co sądzisz o postawie Ordona przedstawionej w wierszu Reduta Ordona A. Mickiewicza?

4. Jakie treści na temat walki narodowowyzwoleńczej Polaków prezentuje A. Mickiewicz

w scenie VIII Dziadów cz. III?

Grupa IV

1. Wymień tajne organizacje działające w Królestwie Polskim przed wybuchem

powstania styczniowego, wskaż różnice programowe pomiędzy nimi dotyczące

kwestii odzyskania niepodległości. Do której z organizacji należał kolega

Władka z Omyłki B. Prusa?

2. Przedstaw charakter walk polskich oddziałów powstańczych w 1863 roku,

wskaż przyczyny takich działań militarnych, odnieś się do sposobu walki

w powstaniu listopadowym.

3. Nakreśl obraz walk w powstaniu listopadowym w oparciu o Redutę Ordona.

4. Przedstaw krótko fakty z powstania styczniowego na podstawie noweli Omyłka

B. Prusa.

Grupa V

1. Wymień dyktatorów powstania styczniowego.

2. Ukaż znaczenie dyktatury ostatniego z przywódców powstania styczniowego.

3. Określ stosunek Elizy Orzeszkowej do powstania styczniowego w noweli Gloria Vctis.

4. Omów rolę mogiły powstańczej w Nad Niemnem E. Orzeszkowej.

Grupa VI

1. Podaj polityczne przyczyny, które zmuszały pisarzy polskiego pozytywizmu

do ucieczki w symbolikę, gdy pisali o powstaniu styczniowym.

2. Przedstaw postać Jakuba Szeli i jego rolę w powstaniu krakowskim.

3. Omów funkcje przyrody jako symbolu powstania styczniowego (język ezopowy

w Nad Niemnem E. Orzeszkowej).

4. Rzeź galicyjska w Weselu S. Wyspiańskiego - co sądzą o niej bohaterowie dramatu?

Polskie powstania narodowe

POWSTANIE DATA

CHARAKTER

WALK

PRZYWÓDCY

KWIESTIA

CHŁOPSKA