Służby Ochrony Granic
(1918 - 1990)
Do roku 1492 ochrona granic państwa polskiego należała do starostów przygranicznych. Podczas napadu zwoływano pospolite ruszenie. Ziemianie i mieszczanie, mieszkający bliżej granicy utrzymywali zwykle własną formację graniczną tzw. straż polową. W 1492 r. król Jan Olbracht dla zabezpieczenia granic Polski przed najazdami Tatarów zorganizował po raz pierwszy oddział wojsk stałych do ochrony granicy. Była to tzw. „Potoczna ochrona granic”. Składała się ona z „rot zaciężnych, pieszych i konnych w dolnej liczbie 2000 ludzi”.
Sprawa ochrony granic stawała na sejmach przez cały XVII wiek. Zdaniem szlachty, koszty ochrony granic powinien był ponosić władca, przeznaczając na ten cel dochody z cła i mennic. Król Zygmunt I Stary zwiększył pod koniec 1540 r.stan „Obrony Potocznej” do 3000 żołnierzy. Jednocześnie nakazał zbudować wzdłuż granic rząd fortec i zamków. ( Można powiedzieć, że były to początek zorganizowanej ochrony granic, a ówczesne graniczne zamki i fortalicje, to dzisiejsze strażnice graniczne.
Na piotrkowskim sejmie koronnym w 1562 r. na wniosek króla Zygmunta Augusta uchwalono na „Obrone Potoczną Granic” 1/4, czyli kwartę z dochodów przeznaczonych na utrzymanie króla i dworu królewskiego. W ten sposób powstały słynne - wojska kwarciane, których głównym zadaniem była ochrona granic państwa polskiego.
Wiele lat później sprawę ochrony granic podniósł Książę Józef Poniatowski, który zaproponował zorganizowanie jednostek straży granicznej, formacji, której zadania miały być podobne do żądań funkcjonujących w XX wieku jednostek ochrony granic. Domagał się m.in., „by przy groblach i przejazdach, a na granicy suchej co pół mili zbudować kordegardy (strażnice) ze stajnią”. Książę nie zdążył jednak zrealizować swoich planów, gdyż wkrótce nastąpiły kolejne Rozbiory Polski.
Służby ochrony granic w II Rzeczypospolitej (1918 - 1939)
- Wojskowa Straż Graniczna
- Strzelcy Graniczni
- Straż Skarbowa
- Bataliony Wartownicze
- Bataliony Celne
- Policja Graniczna
- Korpus Ochrony Pogranicza
- Straż Graniczna
Po odzyskaniu Niepodległości w 1918 r. obszar Państwa Polskiego obejmował 388 390 km 2, co stawiało Polskę na szóstym miejscu w Europie pod względem wielkości terytorium. Długość granic wynosiła 5539 km. Zróżnicowanie stosunki polityczno- gospodarcze z sąsiednimi państwami wpływało oczywiście na sytuację na poszczególnych granicach i na organizacje służb granicznych. Z kim graniczyła II Rzeczpospolita? Granica lądowa - 5197 km,granica morska 142 km. Długość granic z naszymi sąsiadami przedstawiała się następująco :
- granica z Niemcami - 191 km,
- granica z Czechosłowacją - 930 km,
- granica z Rumunią - 345 km,
- granica ze Związkiem Radzieckim - 1412 km,
- granica z Litwą - 410 km,
- granica z Łotwą - 70 km,
- granica z Wolnym Miastem Gdańskiem - 119 km.
Pierwszą jednostką powołaną do ochrony granic RP była utworzona na mocy dekretu Naczelnika Państwa z 18 grudnia 1918 r. Wojskowa Straż Graniczna przy Ministerstwie Aprowizacji (Dz. Pr. Państwa Polskiego z 28.12.1918 r. nr 21 poz. 70). Zgodnie z tym dekretem do zadań Wojskowej Straży Granicznej należało „Zapobieganie nielegalnemu wywozowi towarów z kraju, kontrola nad transportami i ruchem osobowym przez granicę oraz czuwanie nad składami aprowizacyjnymi". Pierwszym komendantem Wojskowej Straży Granicznej mianowano ppłk. Adolfa Małyko.
Skomplikowana sytuacja na granicach młodego państwa polskiego spowodowała w 1919 r. przejęcia kierownictwa nad Wojskową Strażą Graniczną przez Ministerstwo Spraw Wojskowych i powołanie w jej miejsce nowej Formacji, Strzelców Granicznych. Miała ona połączyć militarny aspekt ochrony granic z funkcją ochrony osobowego i towarowego ruchu granicznego. Dowództwo Strzelców Granicznych znajdowało się w Ministerstwie Spraw Wojskowych, a cała formacja ściśle współpracowała z wojskowymi. W miarę stabilizacji sytuacji na granicach, następowało coraz bardziej szczegółowe określenie kompetencji poszczególnych służb granicznych. Od 1920 r. kompetencje Strzelców Granicznych ograniczały się do spraw militarnych, a kontrole ruchu osobowego przejmowała Policja Państwowa, a ruchu towarowego, administracja celna.
Do końca swego istnienia Strzelcy Graniczni nie przejęli ochrony nad całością polskiej granicy. Pełnili służbę na granicy z Prusami Wschodnimi, Litwą, większości granicy zachodniej oraz na granicy morskiej.Na granicy wschodnie funkcjonowała dalej Wojskowa Straż Graniczna, a na granicy polsko - czeskiej, odziedziczona Po Austrii, tzw. Straż Skarbowa. W miarę dalszej normalizacji sytuacji na granicach RP. nastąpiła kolejna reorganizacja i w miejsce Strzelców Granicznych powołano do ochrony granic Bataliony Wartownicze. (Rozp. Min.Spr.Wojskowych z 13 listopada 1920r.). Na początku 1921 r. Bataliony Wartownicze przejęły ochrone całej północnej, zachodniej, południowej i częściowo wschodniej granicy. Ochrona granic wyłącznie przez jednostki militarne, nie wypełniała zadań stawianych przez Ministerstwo Skarbu, którego interesy, czyli kontrola ruchu towarowego pozostawały na drugim planie. Taka sytuacja spowodowała, że Minister Skarbu wystąpił z inicjatywą ustawodawczą powołania cywilnej służby granicznej, której głównym zadaniem byłaby ochrona granic pod względem celnym. Uchwałą z 10 marca 1920 Rada Ministrów zleciła Ministrowi Skarbu rozpoczęcie prac związanych z powstaniem nowej formacji graniczne, Straży Celnej.
Kolejną Uchwałą z 1 kwietnia 1921 r. Rada Ministrów zlecił Ministerstwu Skarbu przejęcie ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa. Cześć Batalionów Wartowniczych została przejęta przez Ministerstwo Skarbu i przemianowana w Bataliony Celne. W połowie 1921 r. na granicy zachodniej i południowej pełniło służbę 21 Batalionów Celnych (ok.12.000 funkcjonariuszy). W Ministerstwo Skarbu powołano Komendę Główną Batalionów Celnych, której pierwszym dowódcą został były szef Wojskowej Straży Granicznej płk. Bronisław Znaniewski. Od połowy 1921 r. Komendatem Głównym Batalionów Celnych mianowano generała Mieczysława Lindę.
Bataliony Celne działały w oparciu o wspólne rozporzadzenie Ministra Skarbu, Ministra Spraw Wojskowych i Ministra Spraw Wewnętrznych „ O instrukcji dla Baonow Celnych w przedmiocie ochrony granic”. Zgodnie z tym rozporządzeniem do głównych zadań Batalionów Celnych należało zapobieganie nielegalnemu przekraczaniu granic i nielegalnemu przewozowi towarów.
Na granicy wschodniej po zakończeniu wojny polsko-rosyjskiej granicę ochraniali Strzelcy Graniczni, a od połowy 1921 r. ich role przejęły specjalnie utworzone 22 Bataliony Celne, ze względu na wyjątkową sytuację podległe Ministrowi Spraw Wewnętrznych
Na tej granicy utworzono specjalny celno-policyjny kordon. Na czele tej wydzielonej jednostki stał Główny Inspektor Wojskowy Granicy Wschodniej przy Ministrze Spraw Wewnętrznych RP. Jednostka ta działa na podstawie odrębnej instrukcji wydanej wspólnie przez Ministerstwo Spraw Wojskowych, Ministerstwo Skarbu i Ministerstwo Spraw Wewnętrznych 10 września 1921 r. Szukając optymalnego rozwiązania problemów związanych z ochroną wschodnie granicy RP w 1922 r. powołano Policję Graniczną, podległa Starostom nadgranicznych powiatów. Wiosną 1922 . rozpoczęto wycofywanie Batalionów Celnych z nad granicy i w ich miejsce powołano 4 okręgi Policji Państwowej (Granicznej) odpowiadające terytorialnie poszczególnym granicznym województwom. Struktura organizacyjna Policji Granicznej odpowiadała strukturze Batalionów Celnych. Również jednak Policja Graniczna nie potrafiła opanować sytuacji na wschodniej granicy RP, co spowodowało. że w sierpniu 192 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę o powołaniu specjalnego korpusu, zorganizowanego na sposób wojskowy - Korpusu Ochrony Pogranicza. KOP został podporządkowany Ministrowi Spraw Wewnętrznych. Pierwszym jego szefem został generał dywizji Henryk Minkiewicz.
W 1924r. do Korpusu włączono ponad 8 tysięcy żołnierzy i oficerów z armii. KOP, dobrze wyszkolony i wyposażony ochraniał granicę wschodnią i północno - wschodnia (Prusy Wschodnie, Związek Radziecki, Rumunia) o długości 2176 km. Na pozostałe granicy RP służbę pełniła Straż Celna. Powołano ją do życia uchwałą Sejmu Ustawodawczego z dnia 20 stycznia 1922, ale podstawę prawną uzyskała dopiero na podstawie przepisów ustawy z dnia 31 lipca 1924 r. o uregulowaniu stosunków celnych. Jednak tak naprawdę to dopiero Rozporządzenie Ministra Skarbu z 29 stycznia 1926 r. ostatecznie ustanowiło strukturę organizacyjną i zakres działania Straży Celnej.
Wobec braku osobnej pragmatyki służbowej, określającej prawa i obowiązki funkcjonariuszy Straży Celnej, podlegali oni ogólnym przepisom, obowiązującym funkcjonariuszy państwowych tj. przepisom o państwowej służbie cywilnej. Niestety ustawa karno-skarbowa oraz przepisy o przyznawanie nagród za wykryte przestępstwa celne, zostały opracowane bez uwzględniania interesów funkcjonariuszy Straży Celnej (nagrodę za ujawniony przemyt przyznawali według swojego uznania, funkcjonariusze celni). Uprawnienia Straży oraz jej obowiązki w zakresie ochrony granic nie zostały początkowo szczegółowo sprecyzowane.
Jeszcze w 1922 r. w Ministerstwie Skarbu utworzono Wydział Ochrony Granic. Naczelnikiem Wydziału, odpowiedzialnym za organizację Straży Celnej został mianowany płk.Cz.Ramiszewski. Praktycznie jednak działalność Wydziału Ochrony Granic sprowadzała się do zarządzania budżetem Straży. Pod względem terytorialnym organizacja Straży Celnej pozostawiała wiele do życzenia. Podległość pod poszczególne Dyrekcje Ceł powodowała, że jednostki Straży odpowiadały za bardzo różne odcinki granic. Na przykład Dyrekcja Ceł w Wilnie nadzorowała niewielki odcinek granicy z Prusami Wschodnimi, podczas gdy Dyrekcja Ceł w Poznaniu, całą granicę zachodnią i granicę morską. Nieliczna, słabo opłacana (płace w Straży Celnej były dużo niższe niż w wojsku czy administracji celnej), słabo wyposażona ( np. do ochrony granicy morskiej przeznaczono jeden stary, nieuzbrojony kuter), Straż nie mogła w żaden sposób wypełnić postawionych przed nią zadań tj. zapobiegać przekraczaniu granic, zwalczać przemyt, nie mówiąc już o ściganiu przestępstw skarbowych.
Duże znaczenia dla działalności Straży Celnej miały przepisy skarbowe, wydane w latach 1923 i 1924. Ustawa z dnia 14 grudnia 1923r. art. nr 2 i 3, o uprawnieniach organów wykonawczych władz skarbowych określiła m.in. niektóre obowiązki Straży Celnej, a Ustaw z dnia 31 lipca 1924 r.o uregulowaniu stosunków celnych, stworzyła podstawę prawną jej funkcjonowania.
W 1925 r. praktycznie zakończono organizację Straży Celnej. Podległa Ministerstwu Skarbu, Straż Celna zorganizowana została na sposób wojskowy. Była umundurowana i uzbrojona.
Struktura organizacyjna Straży wyglądała następująco:
- Inspektorat Straży Celnej (obszar województwa)
- Komisariat Straży Celnej (obszar powiatu)
- Placówka Straży Celnej.
Dyrekcja Ceł w Warszawie - 3 Inspektoraty SC, ok.980 funkcjonariuszy,
Dyrekcja Ceł w Wilnie - 1 Inspektorat - ok.300 funkcjonariuszy,
Dyrekcja Ceł w Poznaniu - 9 Inspektoratów - ok.2700 funkcjonariuszy,
Dyrekcja Ceł w Mysłowicach - 3 Inspektoraty - ok.1100 funkcjonariuszy,
Dyrekcja Ceł we Lwowie - 8 Inspektoratów - ok.2000 funkcjonariuszy.
Ogółem w 1925 r. w Straży Celnej funkcjonowały 24 Inspektoraty, ponad 140 Komisariatów i ok. funkcjonariuszy. Na czele Straży Celnej stał mianowany przez Ministra Skarbu, Naczelny Inspektor Straży Celnej gen.dyw. January Cichowicz. W Górze Kalwarii k.Warszawy działała Centralna Szkoła Straży Granicznej. Organizację i zakres działania Straży Celnej ostatecznie uregulowało Rozporządzenie Ministra Skarbu z 29 stycznia 1926r. znowelizowane 31 sierpnia 1927r. o organizacji Straży Celnej (Dz.U.Nr82).
Rozporządzenie to wyłączyło Straż Celną spod dotychczasowej zależności od władz celnych. Utworzono odrębny korpus Straży Celnej, podległy Naczelnemu Inspektorowi SC, któremu podporządkowano inspektorów okręgowych. Inspektorzy Okręgowi skupili w swoim ręku kompetencje szefów Dyrekcji Celnych i Starszych Inspektorów.
Wkrótce, 14 lutego 1928 r. wyszło także Rozporządzenie Prezydenta RP w sprawie bezpieczeństwa publicznego i ochrony granic. Rozporządzenie to regulowało m.in. przepisy dotyczące użycia broni przez funkcjonariuszy granicznych, co znaczenie ułatwiło funkcjonariuszom SC zwalczanie przestępczości na granicach. Nowe przepisy w szybkim czasie doprowadziły do zreformowania Straży Celnej i znacznie podniosły jej skuteczność w walce o porządek na granicach RP. Wkrótce jednak nastąpiły kolejne reorganizacje. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928r.(Dz.U.nr 37) w miejsce Straży Celnej powołano Straż Graniczną, która działała do końca istnienia II Rzeczypospolitej. Rozporządzenie Prezydenta regulowało zadania, kompetencje i ustrój wewnętrzny Straży Granicznej.
Art. 1 Rozporządzenia stanowił „Straż Graniczna jest organem powołanym do ochrony granic państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej (...).
Art. 2 Straż Graniczna stanowi jednolitą, zorganizowaną na zasadach obowiązujących w wojsku formację, podległa Ministrowi Skarbu ...”.
Straż Graniczna miała mieć charakter formacji policyjno - wojskowej, z szerokimi kompetencjami w zakresie skarbowo-celnym. Miała zwalczać nielegalne przekraczanie granic, przemyt, zapobiegać wykroczeniom skarbowo-celnym oraz dbać o bezpieczeństwo w pasie przygranicznym.
Szczegółowy zakres działania SG oraz zasady współpracy z jednostkami wojskowymi w zakresie obronności kraju określało Rozporządzenie Prezydenta RP O granicach państwa z 23 grudnia 1927. (Dz.U. RP nr 37 poz.349 z 1928r.). oraz wspólne Rozporządzenie Ministra Skarbu i Ministra Spraw Wewnętrznych z 18 maja 1932 r. regulujące m.in. stosunek SG do władz administracji ogólnej.
Komendanta Głównego Straży Granicznej mianował Prezydent RP na wniosek Rady Ministrów. Komendantami SG byli kolejno: gen. bryg. Stefan Pasławski, płk. Jur Gorzechowski i gen.bryg. Walerian Czuma.
Struktura organizacyjna Straży Granicznej. Organ Komendanta Straży Granicznej, Komenda Straży Granicznej z siedzibą w Warszawie,
- Z-ca Komendanta Straży Granicznej,
- Szef Sztabu Straży Granicznej,
Oddział Informacyjny Komendy SG,
Oddział Ogolnoinformacyjny Komendy SG,
Oddział Ogolnoorganizacyjny Komendy SG,
Oddział Sztabowy Komendy SG,
Oddział Administracyjno - Budżetowy Komendy SG,
Referat łączności,
Referat Uzbrojenia,
Referat Prawny.
W 1939 roku w Komendzie Straży Granicznej pracowało 125 osób, oficerów żołnierzy i pracowników cywilnych. Komendzie Straży Granicznej podlegało 5 inspektoratów okręgowych:
- Mazowiecki z siedzibą w Ciechanowie,
- Pomorski - w Czersku,
- Wielkopolski - w Poznaniu,
- Śląski - w Katowicach,
- Małopolski - w Sanoku.
W Wolnym Mieście Gdańsku funkcjonowała Ekspozytura Straży Granicznej. Inspektorowi okręgowemu podlegało 3 do 5 inspektoratów granicznych. W każdym z Inspektoratow Granicznych służyło 10 oficerów i 316 szeregowych. Inspektorowi Granicznemu podlegały 4 komisariaty. Najmniejszą jednostką organizacyjną Straży Granicznej była placówka. W połowie 1928 roku funkcjonowało w Polsce 98 komisariatów i 486 placówek Straży Granicznej.
Komendzie Straży Granicznej podlegała także Centralna Szkoła Straży Granicznej w Górze Kalwarii oraz Zakład Tresury Psów.
Straż Graniczna posiadała także własny organ prasowy -dwutygodnik „Czaty”.
Służby Ochrony Granicy w PRL (1945 - 1990)
Wojska Ochrony Pogranicza
Straż Granicza
Po zakończeniu II Wojny Światowej i odzyskaniu niepodległości r. przystąpiono do organizowania służb ochrony granic. 27 września 1945 r. w Ministerstwie Obrony Narodowej powołano Departament Wojsk Ochrony Pogranicza, którego pierwszym szefem został pułkownik, później generał brygady Gwidon Czerwiński.
W Departamencie powolano następujące wydziały (poźniej oddziały) :
- Wydział Wywiadowczy,
- Wydział Operacyjno - liniowy,
- Wydział Szkolenia Bojowego,
- Wydział Łączności,
- Wydział Ewidencji Personalnych.
W Departamencie Wojsk Ochrony Pogranicza funkcjonowała również Sekcja Porozumiewawcza Konfliktów Granicznych i Przejściowych Punktów Kontrolnych (KGoPPK). Do zadań WOP - u należała ochrona granic państwa i kierowanie służbami specjalnymi związanymi z ochroną granic. Departamentowi WOP podlegały Wydziały Służby Pogranicznej Okręgów Wojskowych -Warszawskiego, pomorskiego, Poznańskiego, Śląskiego, Krakowskiego i Lubelskiego. Formowanie przejściowych punktów granicznych rozpoczęto w listopadzie 1945 r. Zasady organizacji i pełnienia służby granicznej określała Tymczasowa Instrukcja Służby Granicznej, a od 1947 r. Regulamin Służby Granicznej. We wrześniu 1946 roku nastąpiła reorganizacja jednostek ochrony pogranicza i Departamentu WOP. Zlikwidowano Wydziały Służby Pogranicznej w Okręgach Wojskowych, a oddziały ochrony pogranicza podporządkowano bezpośrednio Departamentowi Wojsk Ochrony Pogranicza. Nowym szefem Departamentu WOP został gen.bryg. Gwidon Czerwiński, a po nim od marca 1947 r. płk. Marian Graniewski. Szefem Sztabu został mianowany płk. Mikołaj Grajworoński. Departamentowi WOP podlegało 12 wojewódzkich oddziałów WOP, Centrum Wyszkolenia WOP w Ostródzie, Samodzielny Zakład Tresury Psów oraz Przejściowy Punkt Kontrolny Warszawa Lotnisko Okęcie. Kolejną reorganizacje WOP przeprowadzono w 1947 r. (Rozkaz MON z 3 marca 1947r.). W jej wyniku powołano m.in. w Departamencie WOP Zarząd Polityczno - Wychowawczy oraz Wydział Morski i Wydział Łączności Specjalnej.
We wszystkich oddziałach WOP w miejsce Brygad Manewrowych powołano Szkoły Podoficerskie. W tym samym czasie nad Bałtykiem rozpoczęto formowanie jednostek morskich WOP, złożonych z motorówek i ścigaczy. Kolejna reorganizacja nastąpiła w roku 1948. Zgodnie z rozkazem Ministra Obrony Narodowej z dnia 20 marca 1948 r. w miejsce Departamentu WOP powołano Główny Inspektorat Ochrony Pogranicza (GIOP). Głównym Inspektorem Ceł mianowano płk Marian Graniewskiego, szefem sztabu WOP płk Mikołaja Grajnowskiego, który pełnił jednocześnie funkcję Zastępcy Głównego Inspektora. Głównemu Inspektorowi Ceł podlegało 12 Brygad Ochrony Pogranicza, 41 Samodzielny Batalion Ochrony Pogranicza w Krośnie n/Wisłokiem, Centrum Wyszkolenia Ochrony Pogranicza w Kętrzynie oraz Graniczna Placówka Kontrolna Warszawa Okęcie.
Z dniem 1 stycznia 1949 r. Wojska Ochrony Pogranicza podporządkowano Ministrowi Bezpieczeństwa Publicznego i wyłączono z MON. Zaopatrzenie WOP przejęły Komendy Wojewódzkie MO. W rok później 1 stycznia 1950 r. GIOP przeformowano w Dowództwo WOP, podnosząc w ten sposób jego rangę i podkreślając wojskowy charakter. Zmiany w WOP następowały jedna po drugiej. W czerwcu 1950 r. przystąpiono do kolejnej reorganizacji. Dowódcą WOP mianowano płk Romana Grabowskiego, a po nim płk Michała Przońskiego. Struktura organizacyjna dowództwa WOP w 1950 r. wyglądała następująco:
Sztab WOP
Wydziały:
I. Organizacyjny,
II. Wyszkolenia Bojowego,
iii łączności
IV. Org. - Ewidencyjny
V. Łączności Specjalnej
VI. Morski.
VII. Zwiadowczy.
Zarząd Polityczno - Wychowawczy.
Pod koniec 1950r. powołano również wydziały:
- personalny,
- uzbrojenia,
- inżyniersko - saperski,
- służby zdrowia,
- służby weterynaryjnej,
a także Inspekcje Kwatermistrzowską i kancelarię główną.
Dwództwu WOP podlegało 13 Brygad WOP, Oficerska Szkoła WOP w Kętrzynie, Szkoła Specjalistów Morskich w Gdańsku oraz Graniczna Placówka Kontrolna WOP Warszawa Okęcie.
Po kolejnej reorganizacji w 1953 r. WOP podporządkowano dowódcy wojsk wewnętrznych. W Dowództwie WOP powstał wówczas Zarząd Tyłów WOP a w brygadach służba kwatermistrzowska. Nastąpiły również liczne zmiany w nazewnictwie. M.in. Wydziały Ruchu Granicznego i Konfliktów Granicznych przemianowano na Oddziały Kontroli Ruchu Granicznego. Jako ciekawostkę można podać, że w ramach tej reorganizacji w brygadach rozwiązano brygady jazdy. Skład etatowy Dowództwa WOP w 1953 r. wynosił 532 osoby. Nowym dowódcą WOP został płk Michał Proński, a po nim kolejno dowodzili Wojskami Ochrony Pogranicza płk Stefan Sobczak, płk Henryk Jurewicz i płk. Eugeniusz Dostojewski. W roku 1952 weszły w życie nowe przepisy regulujące organizację i zasady pełnienia służby w WOP - Instrukcja Kontroli Ruchu Granicznego oraz Instrukcja Służby Granicznej. 10 czerwca 1955 r. ustanowiono Dniem WOP, dla uczczenia 10 rocznicy objęcia straży nad Odrą i Nysą Łużycką. W 1956 r. przeprowadzono następną reorganizację . Oprócz zmian kadrowych, od 14 listopada 1956 r. dowódcą WOP został płk. Eugeniusz Dostojewski nastąpiły także duże miany organizacyjne. Powołano 4 Grupy Manewrowe WOP - Kętrzyn, Białystok, Tomaszów Lubelski i Przemyśl. Brygady WOP działały w Krakowie, Gliwicach, Kłodzku, Lubaniu Śląskim, Krośnie n/Odrą, Szczecinie, Koszalinie i Gdańsku. W 1956 utworzono również Podoficerską Szkołę Łączności w Zgorzelcu., a w 1958 r. Szkołę Sanitarną i Samodzielną Eskadrę Lotnictwa Rozpoznawczego WOP.
Następną dużą reorganizację WOP przeprowadzono w 1965 r. WOP podporządkowano wówczas Głównemu Inspektorowi Obrony Terytorialnej. Jednocześnie do MSW przeszedł Oddział Kontroli Ruchu Granicznego Zarządu II WOP i Graniczne Placówki Kontrolne (GPK) ochraniające przejścia graniczne. Odtąd granicę ochraniali żołnierze WOP podlegali Ministrowi Obrony Narodowej, a ruch graniczny nadzorowali funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej podlegali Ministerstwu Spraw Wewnętrznych. Powstał wówczas Zarząd Kontroli Ruchu Granicznego przy MSW, na czele z gen,bryg. Eugeniuszem Dostojewskim. W komendach wojewódzkich MO działały Wydziały Kontroli Ruchu Granicznego, którym podporządkowano Graniczne Placówki Kontrolne (GPK).
Po przekazaniu części kompetencji przez Dowództwo WOP, na jego bazi powstało Szefostwo Wojsk Ochrony Pogranicza, które funkcjonowało do 1971 r. Szefem WOP został gen.brg. Mieczysław Dębicki.
W składzie Zarządu WOP funkcjonowały :
- Wydział Operacyjno - Szkoleniowy,
- Wydział Łączności,
- Wydział Ogólno-Administracyjny-Kancelaria.
Szefowi WOP podlegało 12 oddziałów i brygad WOP, Zakład Tresury Psów Służbowych WOP w Zgorzelcu szkoły Specjalistów Morskich, Podoficerów Łączności, Samochodowa i Podoficerów Sanitarnych. 1 października 1971 r. WOP podporządkowano ponownie MSW Kolejne 20lat w historii WOP to okres względnej stabilizacji. Nowym dowódcą WOP został mianowany w 1971 r. gen.bryg. (gen.dyw.) Czesław Stopiński, a po nim, jego szef sztabu płk (gen.bryg.) Feliks Stranik. Dowództwu WOP podlegało 8 brygad WOP i 4 Oddziały WOP, Oddział Szkoleniowy, Zakład Tresury Psów Służbowych oraz Graniczne Placówki Kontrolne (GPK) na lotnisku Warszawa Okęcie i na przejściu kolejowo-drogowym w Terespolu.
W związku z nowym podziałem terytorialnym kraju w 1976 r. nastąpiła również reorganizacja WOP. Dostosowano organizację WOP do nowej struktury kraju. W Brygadach zlikwidowano bataliony graniczne, podporządkowano strażnice bezpośrednio dowództwu brygad. Po tej reorganizacji Dowództwu WOP podlegało 11 Brygad WOP, Centrum Szkolenia, Ośrodek Tresury Psów Służbowych i GPK na Okęciu. Pod koniec lat osiemdziesiątych i na początku 90- tych w WOP przeprowadzono jeszcze niewielkie zmiany organizacyjne. M.in. w Szczecinie, Gdyni i Gdańsku rozformowano Bataliony Portowe WOP, ale praktycznie większych zmian organizacyjnych nie przeprowadzono.Ten stan organizacyjny Wojsk Ochrony Pogranicza zachował się do maja 1991r. Zarządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z 16 maja 1991 r. w miejsce Wojsk Ochrony Pogranicza powołano nowa formację, Straż Graniczą RP. Jej pierwszym komendantem został płk prof. dr hab. Marek Lisiecki.
7
7