KONCEPCJE URBANISTYCZNE CLAUDE NICOLAS LEDOUX

Przy analizie koncepcji urbanistycznych C. N. Ledoux należy zwrócic uwagę na jego teorię zawartą w jego traktacie pt. "L'Architecture considérée sous le rapport de l'art, des moeurs et da la législation", opublikowaną w 1804 r. Znajdujące się w nim sformułowania wynikają w dużym stopniu z przemyśleń autora, a nie z praktyki, gdyż realizacje omawianych w traktacie projektów miały miejsce o wiele wcześniej. Najistotniejsze z jego teoretycznych rozważań - sugestie na temat projektowania nowego miasta - reasumują jego doświadczenia zdobyte przy budowie domu dyrektora salin Chaux w Arc-et-Senans w latach 1774-1779. W dużej mierze Ledoux korzysta z przemyśleń teoretyków: Laugiera, Blondela, Patta (przy projekcie salin i teoretycznego miasta korzysta ze wskazówek Patta, zamieszczonych w "Memories").

W swym traktacie Ledoux :

- zajmuje się problematyką społeczną (wpływ koncepcji J. J. Rousseau);

- zwraca dużą uwagę na architekturę przemysłową;

- krytykuje miasta stare, przedstawia koncepcje nowych miast;

- zamiast przebudowy Paryża proponuje zerwanie z wielkim miastem i zastąpienie go przez mniejsze ośrodki miejskie, łączące walory wiejskie i miejskie uważa, że warunkiem prawidłowego funkcjonowania miasta i jego ekonomicznego rozwoju jest właściwe usytuowanie w regionie, będące najistotniejszym czynnikiem rozwoju handlu i przemysłu;

- zaleca badanie terenu przeznaczonego pod zabudowę;

- zwraca uwagę, że zasadniczą rolę odgrywa zdrowotność miejsca, związana z układem wiatrów i pobliża rzek, jako czynnik zapewniający higienę miasta, odpowiedni transport i siłę napędową;

- podkreśla konieczność zależności projektu od sytuacji;

- twierdzi, że przemysł i handel mają duży wpływ na rowój miasta, a zatem wymagają odpowiednich budynków i osadzenia w terenie;

- przestrzega zasady podziłu miasta na funkcjonalne strefy - wydziela w projektowanym mieście przemysł i handel, organizuje w regularny układ budownictwo wielorodzinne, umieszcza na peryferiach domy indywidualne;

- zwraca uwagę na konieczność przewidywania dalszego rozwoju organizmu miejskiego;

- uważa, że funkcja musi określać formę;

- uważa, że warunki percepcji zespołu powinny determinować rozwiązanie ("point de distance" - punkt oddalenia)

- przywiązuje dużą wagę do zieleni, która wg niego pełni rolę użytkową, jako ochrona przed słońcem i zanieczyszczeniami powietrza, a w formie ogródków daje wypoczynek mieszkańcom. Jest też ważnym elementem kompozycyjnym.

W 1773 r. powierzono Ledoux wykonanie projektu nowych salin. Architekt chciał w swoim projekcie zerwać z tradycyjnym chaotycznym układem takich założeń. Projekt zbudował na zasadzie zwartego kompleksu zabudowań w kwadratowym zarysie planu. Z racji uchybień funkcjonalnych, jak i ze względu na niedostosowanie do warunków miejscowych projekt został odrzucony. C. N. Ledoux przystąpił więc do przygotowania nowej wersji planu. Zastosował w niej system pawilonowy zamiast pierwotnie przyjętej zwartej zabudowy. Całość kompozycji oparł na półkolu. Decyzja przyjęcia półokręgu wynikała po części z faktu, że koło należało obok kwadratu do repertuaru najczęściej stosowanych przez niego form, lecz elementem, który przesądził o takiej kompozycji była rzeka Loue biegnąca niedaleko salin, przyjmująca na fragmencie formę półkola.

Po zrealizowaniu salin skontatowano konieczność zapewnienia lepszego dojazdu od strony lasu Chaux. Wykonano projekt systemu nowych dróg - za autora uważa się Ledoux, choć w gruncie rzeczy autor nie jest znany. Zastosowano system obwodnicy, której kolisty kształt powstał w wyniku lustrzanego powtórzenia obrysu salin. Wydaje się, że właśnie ten projekt stał się bodźcem do opracowania dalszego planu rozwoju osiedla Arc-et-Senans. Ledoux rozpoczął od zabudowania wolnego terenu, ograniczonego przebiegiem obwodnicy. Powstała w ten sposób kompozycja dwukierunkowa, która w dalszym toku rozwoju miała przemienić się w promienistą.

Ledoux przedstawia koncepcję miasta Chaux na widoku perspektywicznym, na którym pojawiają się koszary i plac do ćwiczeń wojskowych, zaskakujące w mieście typu produkcyjnego. Jest to świadectwem, że architektowi brakowało programu, który został sztucznie wprowadzony jedynie dla zachowania symetrii. Wynika z tego, że koncepcja na planie perspektywicznym jest jedynie wersją przewidywanego planu rozwojowego.

"Ledoux poświęcił wiele uwagi odpowiedniemu wychowaniu młodzieży. Celowi temu mają służyć budynki szkolne i rekreacyjne (maison de plaisir) oraz wiele innych przeznaczonych dla kultu cnót: Pacifiere [rodzaj idealnego sądu], Panaréteon [Świątynia Cnoty], Oikema [Świątynia Miłości], Temple de Mémoire [Świątynia Pamięci]. W tych symbolicznych budynkach odnajdujemy reminescencje idei greckich i rzymskich. Warto zauważyć, że - mimo często nierealnego programu - cechują je interesujące rozwiązania plastyczne, oparte na prostych zestawach brył." - cyt. prof. K. Pawłowski.

Kolejny plan wrysowany na mapę okolicy zasługuje dopiero na miano koncepcji miasta. Zmiana polega na zastąpieniu szeregu przypadkowo rozmieszczonych poza regularnym obwodem zespołu budynków - zorganizowanym układem architektonicznym, zwartym w obrębie pasa biegnącego wokół obu półokręgów.

Miasto zostało podzielone na dwie części, które zostały odmiennie potraktowane (można to wytłumaczyć chęcią przedstawienia na jednej planszy alternatywy dwóch rozwiązań). Granice miasta określają zewnętrzne bulwary wysadzane drzewami, pełniące rolę murów miejskich - otwarty plan Chaux jest jedną z cech odróżniających go od poprzednich, najczęściej obwarowanych miast idealnych.

W swoim projekcie Ledoux przedstawia szereg obiektów składających się na bardzo bogaty program miasta. Każdemu z projektowanych budynków nadaje inną formę, często niedostatecznie wytłumaczoną funkcją, a posiadającą jedynie symboliczne znaczenie. Stosuje repertuar geometrycznych form wzajemnie współzależnych.

Oikema - rzut

Są to między innymi:

- budynki wielorodzinne, w których zasadą jest niezależność wszystkich mieszkań, np. Cenobie;

- projekt targowiska wychodzący z systemu powiązanych kwadratów, oparty na siatce modularnej (Ledoux przewiduje ochronę towarów i kupujących przed niepogodą projektując niektóre części placu jako zakryte; stosuje rozdział na różne usługi handlowe)

- domy handlowe.

Dom wykonawców obręczy do beczek Dom nadzorcy wodnego, przez który przepływała i spadała kaskadą woda rzeki Loue

---