Jonathan Swift
Ur. 30 listopada 1667 w Dublinie, zm. 19 października 1745 w Dublinie) - irlandzki pisarz, autor licznych utworów satyrycznych, m.in. Bitwy Książek oraz politycznych, m.in. Listów Kupca Bławatnego, jednak najbardziej jest znany jako twórca Podróży Guliwera, najważniejszej książki angielskiego oświecenia, która zyskała sobie ogromną popularność. Na 3 lata przed śmiercią postradał zmysły, rzadko się odzywał. Swoje życie komentował natomiast słowami, iż mógłby osiągnąć więcej, gdyby pohamował satyryczne treści w swojej twórczości.
Podróże Guliwera (ang. Gulliver's Travels) - powieść Jonathana Swifta napisana w 1726 roku, stanowiąca połączenie satyry na ludzką naturę z parodią popularnych w tamtym okresie „powieści podróżniczych”. Stanowi najbardziej znaną pracę Swifta, jest jednocześnie zaliczana do klasyki literatury angielskiej. Wydana anonimowo.
Książka zdobyła ogromną popularność już wkrótce po wydaniu (John Gay stwierdził, że stanowi lekturę uniwersalną, czytaną przez wszystkie warstwy społeczne), ukazuje się drukiem praktycznie nieprzerwanie od roku pierwszej publikacji. George Orwell powiedział, że gdyby miał wybrać sześć książek, które miałyby ocaleć, podczas gdy wszystkie inne uległyby zniszczeniu, Podróże Guliwera z pewnością znalazłby się wśród nich.
Polskiego przekładu tego utworu dokonał m.in. Maciej Słomczyński, znany z tłumaczeń dzieł Szekspira.
Spojrzenie na ludzkość jakby odwróconym końcem lunety ukazuje jej małość, a więc przez kontrast do rozmiarów oczekiwanych śmieszności. Klasyczna dziecięca opowieść ze znaczeniem klasyczno - filozoficznym. Swift łączy w tej książce przeciwieństwa, pogodę i prostotę z bezwzględnie ostrym spojrzeniem na człowieka i goryczą. Przygody Lemuela Guliwera stały się triumfem fikcji jako jednego z podstawowych pisarskich działań. Swift wodzi czytelnika za nos, stwarzając pozory autentycznego pamiętnika.
Część 1: Podróż do Krainy Liliputów
Na początku utworu ma miejsce wprowadzenie, w którym Guliwer krótko opisuje swoje życie i historię wydarzeń poprzedzających podróż. Czytelnik dowiaduje się o jego zamiłowaniu do medycyny i podróży, co później okaże się bardzo pomocne. Wstęp ten jest przepełniony ironicznym humorem, który uznawany jest za znak firmowy jego autora.
W części pierwszej Guliwer, jako rozbitek wyrzucony przez morze na brzeg, budzi się więziony przez ludzi bardzo niskiego wzrostu (15 cm), mieszkańców dwóch zwaśnionych, sąsiadujących ze sobą krain, Liliputów i Blefuscu. Po zapewnieniu o swoich pokojowych zamiarach, staje się członkiem społeczności Liliputów, gdzie uważnie obserwuje królewski dwór, komentując tamtejszą sytuację. Uważa się, że stanowi to odniesienie do dworu Jerzego I. Później, pomaga swoim gospodarzom w pokonaniu floty rywali. Kiedy jednak odmawia udziału w dalszych walkach, zmuszony jest do ucieczki do krainy Blefuscu, skąd, dzięki dotarciu na przepływający w pobliżu statek, ucieka do domu. Stosunki pomiędzy oboma krainami są metaforą obrazującą sytuację pomiędzy Anglią i Francją w XVIII wieku.
Część 2:Podróż do Brobdingnag
Podczas kolejnej wyprawy Guliwer zostaje opuszczony przez swoich towarzyszy, a następnie odnaleziony przez giganta, który traktuje go jak zabawkę i pokazuje innym w zamian za pieniądze. Później, bohater zostaje odsprzedany królowej, która uznaje go za jedną z głównych atrakcji swojego dworu. Pomiędzy niewielkimi przygodami, takimi jak walka z ogromną muchą czy porwanie przez małpę, rozmawia z królem na temat Europy, którą ten jednak nie jest zachwycony. Guliwer, po dostaniu się w szpony orła i wyrzuceniu gdzieś po środku oceanu trafia w ręce żeglarzy, którzy pomagają mu wrócić do Anglii. Ta część ukazuje brzydotę szczegółów powierzchowności człowieka. Rozmowa Króla Olbrzymów z puszącym się postępem ludzkości Guliwerem, którego monarcha trzyma na dłoni i na którego patrzy z wyrozumiałością, a drugiej strony z pogardą. Racjonalizm w pisarstwie Swifta bierze górę nad odruchami współczucia dla przedstawicieli człowieczego gatunku. Obserwacja urządzeń oraz stosunków społ. - polit. Miały za przedmiot stosunki angielskie ale wnioski wydane przez króla olbrzymów są uniwersalne - ludzkość niezbyt się spisała w urządzaniu swoich stosunków.
Część 3:Podróż do krain Laputa, Balnibarbi, Glubbdubdrib, Luggnagg i do Japonii
Księga ta jest jedną z mniej docenionych. Po napadnięciu okrętu Guliwera przez piratów i zostawieniu go na samotnej wyspie, żeglarz zostaje uratowany przez mieszkańców latającej wyspy Laputy, królestwa muzyków i matematyków, którzy oddają się całkowicie nauce, nie potrafią jednak swojej wiedzy zastosować w praktyce. Urządzenie przedstawione tam pod nazwą „silnik” stanowi prawdopodobnie pierwszy w historii opis czegoś, co posiada funkcje podobne do komputera. Guliwer trafia później na Balnibarbi, gdzie ma czekać na holenderskiego kupca, który przez Japonię zabierze go do Anglii. Oprowadzany po tej wyspie jest świadkiem wielu bezcelowych eksperymentów, co stanowi satyrę na Royal Society. Po powrocie stamtąd do domu, jest zdeterminowany nie wyruszać więcej w żadną podróż. Swift rozgranicza tu mądrość od wynalazków i postępu technicznego. W imię Rozumu (oraz Rozsądku), bóstwa jego epoki, tropi zakamarki mentalności projektantów, autorów udoskonaleń oraz „czystych intelektualistów”. Skażenie środowiska jest jednym z najbardziej znanym przykładem postępu technicznego, który zwrócił się przeciwko ludzkiemu postępowi i człowieczej mądrości. Po tej refleksji można ze zrozumieniem czytać tą część.
Część 4:Podróż do kraju Houyhnhnmów
Część 4 stanowi najczęściej omawiany przez badaczy fragment Podróży Guliwera. Opisuje krainę rządzoną przez mądre konie, Houyhnhnmy, podczas gdy ludzie, nazywani Yahoosami, są zdegradowani do roli dzikich i trudnych do okiełznania zwierząt. Przedstawiona kraina jest utopią, która w zestawieniu z ówczesną zdegenerowaną kulturą europejską, ma ją ośmieszać. W licznych rozmowach pomiędzy głównym bohaterem a końmi pojawia się wiele nauk i uwag odnośnie naszej cywilizacji. Ta część jest bardzo oryginalnym i odmiennym od poprzednich konceptem satyryczno - alegorycznym, pozostaje jednak dalej kontynuacją spojrzenia na człowieka pod nieoczekiwanym kątem. Jest to błyskotliwy wyczyn złośliwości i wyobraźni sytuacyjnej Swifta. Obok prawdy o wadze obiektywizmu istnieje druga prawda: ludzie stają się tacy, jakim jest ich obraz, który im sugerujemy. Jeśli będziemy kazać być ludziom łobuzami, to zaczną się nimi stawać. Jeśli damy im wyraz przekonania, że mogą być szlachetni, to bez gwarancji i powoli, będą się do niej zbliżać.
Kontrast między złośliwym satyrykiem a człowiekiem miłosiernym (Swift), który marzy aby ludzie byli inni niż na kartach satyr. Kontrast ten pogłębiają dane biograficzne. Osobisty stosunek do ludzi biednych i uciśnionych (Swift wydawał 1/3 dochodów na biednych) oraz literackie dziania mające na celu poprawę sytuacji Irlandczyków.
UTOPIA
Projekt lub przedstawienie idealnego ustroju politycznego, funkcjonującego na zasadach sprawiedliwości, solidarności i równości. Pierwsze utopie powstały już w starożytności (np. Państwo Platona). Termin pochodzi od dzieła Tomasza Morusa pt. Utopia opublikowanego w roku 1516. Tytuł dzieła Morusa jest niejednoznaczny, ponieważ słowo to może pochodzić zarówno od greckiego outopos ( gr. ou — nie, topos — miejsce, nie-miejsce, miejsce, którego nie ma, nieistniejące), jak i od eutopia (dobre miejsce). Uważa się, że ta dwuznaczność jest zabiegiem zamierzonym.
Określenia "utopia" używa się także wobec tych motywów i wątków w literaturze i pseudonauce które wyrażają tęsknotę człowieka za lepszym światem (potocznie utopia to mrzonka, coś niemożliwego do zrealizowania).
Przemysław Mroczkowski, Historia literatury angielskiej, Wrocław - Warszawa - Kraków, BN, 1999.