Polskie prawo bankowe
a normy Unii Europejskiej
Rozwój systemu bankowe w Polsce przy równoczesnym wprowadzeniu
norm Unii Europejskiej wymaga zmian w:
kreśleniu rodzajów banków i ich czynności ,
statusie nadzoru bankowego,
zakresie działania Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.
Polskie prawo bankowe określa bank jako utworzoną zgodnie z przepisami ustawy
osobę prawną , która działa na podstawie zezwolenia uprawniającego ją do wykonywania i świadczenia usług bankowych, które obciążają ryzykiem powierzone bankowi środki. Ta definicja zawiera specjalny tryb uzyskania zezwolenia na działalność i dokonywania określonych rodzajów czynności.
Definicja ta pozwala również innym podmiotom niż banki na prowadzenie pewnych czynności bankowych, jak np: udzielanie pożyczek pieniężnych. W rezultacie parabanki, jak np.: organizacje pośredniczące w kredycie detalicznym, mogą działać legalnie. Innym przykładem parabanku są Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo- Kredytowe, którym inne przepisy pozwalają na gromadzić środki i udzielać kredytów.
W polskim prawie bankowym nie uwzględnia się pojęcia instytucji kredytowej jako instytucji, która przyjmuje depozyty na zasadach zwrotności i udzielania kredytów.
Takimi instytucjami mogą być zarówno banki, jak i parabanki. Pojęcie instytucji kredytowej jest powszechnie stosowane w krajach Unii Europejskiej, zgodnie z dyrektywami Rady EWG. To sprzeczne z praktyką europejską rozwiązanie powoduje w Polsce nieuczciwą konkurencję ze strony parabanków i niebanków w stosunku do banków komercyjnych.
Instytucje nie będące bankami wykonują te same podstawowe operacje co banki komercyjne, a nie podlegają rygorom prawa bankowego, nie działają na nie instrumenty polityki pieniężnej jak: obowiązkowe rezerwy, ani też rozporządzenia Komisji Nadzoru Bankowego np.: w sprawie tworzenia rezerw. Znowelizowanie prawa bankowego jest zatem pilną koniecznością , jak również wprowadzenie norm europejskich i pojęcia instytucji kredytowej, podporządkowania podmiotów wykonujących operacje bankowe tym samym wymogom, co banki komercyjne.
W dyrektywach Unii Europejskiej na rynku usług finansowych działają instytucje kredytowe ( banki kredytowo-depozytowe ), inwestycyjne ( firmy inwestycyjne ), instytucje ubezpieczeniowe. Prawo bankowe obejmuje dwa rodzaje instytucji : instytucje kredytowe i inwestycyjne.
Zgodnie z dyrektywą Unii Europejskiej instytucją kredytową jest podmiot gospodarczy, którego działalność polega na przyjmowaniu wkładów lub innych zwrotnych środków społeczeństwa i udzielaniu kredytów na własny rachunek. Natomiast instytucja inwestycyjna określana jest jako instytucja prowadząca głównie operacje papierami wartościowymi, ale podlegająca w określonym stopniu takim samym wymogom jak instytucje kredytowe.
Dyrektywy Unii Europejskiej wymieniają pełny wykaz usług finansowych świadczonych przez instytucje kredytowe, jak i przez instytucje inwestycyjne.
Polskie prawo bankowe uwzględniając rozwiązania Unii Europejskiej powinno to uczynić poprzez:
uznanie istnienia dwóch rodzajów banków : banku depozytowego i banku
inwestycyjnego, a także banku uniwersalnego, spełniającego funkcje obu tych
banków,
uznanie za usługi bankowe usług wymienionych w wykazie opublikowanym w
dyrektywach Unii Europejskiej,
ustalenie różnych norm licencyjnych i norm ostrożnościowych dla poszczególnych
rodzajów banków.
Komisja Nadzoru Bankowego, w początkowych projektach miała być niezależnym organem państwa, który swym działaniem sprzyjał stabilności systemu bankowego, dbał o jego kondycje finansową, pilnował żeby banki działały zgodnie z interesem gospodarki narodowej. Zgodnie z założeniami Traktatu z Maastricht organy nadzoru mają współdziałać, być partnerem dla organów centralnego banku europejskiego.
Obowiązujące w Polsce rozwiązania wynikające z ustawy o Narodowym Banku Polskim z 1997r. są zaprzeczeniem powyższych tez ponieważ:
Komisja nadzoru Bankowego jest organem zależnym od Narodowego banku Polskiego, gdyż przewodniczy Komisji Prezes NBP.
Skład Komisji to reprezentanci instytucji, a nie stali członkowie, jak to ma miejsce w Radzie Polityki Pieniężnej. Jest zdana całkowicie na materiały aparatu urzędniczego, gdyż nie posiada własnego aparatu oceniającego.
Komisja nie będąc partnerem banku centralnego nie może działać w interesie banków np.: przeciwstawić się wysokości rezerwy obowiązkowej.
Będąc instytucją zależną od NBP realizuje politykę restrykcyjną tego banku np.: nadmierne obciążanie banków z tytułu rezerw celowych.
Brak przepisów mówiących, że warunkiem otrzymania licencji bankowej lub zwiększenia udziału w akcjonariacie jest interes gospodarki narodowej, Komisja współdziała w likwidacji systemu bankowego o polskim kapitale.
Przedstawicieli banków, którzy mają tylko głos doradczy odsunięto od współdecydowania, co zwiększyło niezależność Komisji Nadzoru Bankowego.
Ograniczenie działania KNB wyłącznie do kontroli banków powoduje, że działalność parabanków i niebanków wykonujących operacje bankowe nie podlega restrykcjom Nadzoru Bankowego, co ułatwia im konkuręcie z bankami.
Wyodrębnienie nadzoru bankowego pozwoli NBP być bankiem banków i oddziaływać na ich działalność przez instrumenty ekonomiczne , a nie administracyjne.
Działalność banku centralnego musi być wiarygodna i akceptowana, dlatego też istotnym rozwiązaniem sprzyjającym umocowaniu niezależności banku centralnego w Polsce byłoby wydzielenie nadzoru bankowego z gestii NBP.
Daleko idące delegacje dla prezesa NBP powodują, że prawie każdy przepis prawa
bankowego lub zarządzenie prezesa NBP mogą być zmienione na korzyść wybranego banku w trybie indywidualnym. Przy tak ogólnikowych kryteriach zawsze istnieje podejrzenie, że mamy do czynienia z pewną przypadkowością. Działanie NBP można scharakteryzować następująco : Każde przeregulowanie powoduje spadek efektywności działania systemu, utrudnia konkurencję, obniża dochodowość banków, co za tym idzie utrudni włączenie się polskich banków do współpracy międzynarodowej. Dlatego też w interesie Narodowego Banku Polskiego jest wydzielenie nadzoru bankowego i przekształcenie go w samodzielną instytucję.
Problem ochrony depozytów ściśle łączy się z interwencją państwa, które nie chce dopuścić do destabilizacji systemu bankowego. Środki budżetu, banku centralnego, a także innych banków mają nie dopuścić do bankructw banków, a w przypadku bankructwa do ubezpieczenia depozytów.
Banki są instytucjami zaufania publicznego i istnieje społeczna odpowiedzialność za deponentów, którzy powierzają swoje środki bankom. System ochrony deponentów powoduje tzw. moralny hazard, tj. sytuacje , w których deponenci składają swoje pieniądze także do banków o słabej kondycji - źle zarządzanych skuszeni korzystniejszym oprocentowaniem, nie ponosząc z tego tytułu żadnego ryzyka. Dlatego też deponent nie otrzymuje 100% zwrotu środków z funduszu gwarancyjnego.
Bankowy Fundusz Gwarancyjny działa w Polsce zgodnie z ustalonymi rozwiązaniami. Podmiotem gwarancji jest wierzytelność deponenta, którym może być osoba fizyczna, prawna lub inne podmioty mające wierzytelność do banku. Niski poziom gwarancji BFG może mieć poważne skutki psychologiczne osłabiające zaufanie do krajowego systemu bankowego. Polski system bankowy straci na wiarygodności w porównaniu do systemów zachodnioeuropejskich.
BIBLIOGRAFIA
Bankowość - podręcznik dla studentów, praca zbiorowa pod redakcją J. Głuchowskiego, J. Szambelańczyka, wyd. WSB, Poznań 1999.
Bank wspólnych sił nr 1/2/2003, Pismo Zrzeszenia Banku Polskiej Spółdzielczości.
Daniluk D., Nadzór bankowy w Polsce, ”Biblioteka Menadżera i Bankowca”,
Warszawa 1996.
Głos Banków Spółdzielczych nr 4 kwiecień 2001r. - miesięcznik, Krajowy
Związek banków Polskich.
Jaworski W., L., Bankowość podstawowe założenia, wydanie ósme zaktualizowane i rozszerzone, ”Szkoła Główna Handlowa” Warszawa 2000.
Jaworski W.,L., Zb. Krzyżanowski, B. Kosiński, Banki-rynek operacje polityka, Warszawa 2000.
Podręcznik Inspekcji na miejscu, Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, wyd. Narodowego Banku Polskiego, Warszawa 2000.
Ustawa Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997r., Dz. U. Nr 140, poz.939 ze zm.
Ustawa z dnia 14 grudnia 1994r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym (Dz. U. Nr 4, poz. 18 z 1995 r. i Nr 133, poz. 654 oraz z 1997 r. Nr 24, poz. 49 ze zm.).
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. Nr 140 poz.938 ze zm.).
Wyczański P., Gołajewska M., Polski system bankowy 1990-1994, Fundacja Fredricha Eberta, Warszawa 1995.
4