Rola Kościoła w dziejach Polski średniowiecznej

(niekoniecznie w tej formie, można w porządku chronologicznym)

opracował RM

1. Wstęp

• ramy chronologiczne: X-XV w. ; Mieszko I - Kazimierz Jagiellończyk

3 fazy w historii Kościoła w Polsce średniowiecznej:

• Kościół w patrymonialnej monarchii wczesnopiastowskiej

• Kościół w dobie rozbicia dzielnicowego

• Kościół w późnośredniowiecznej monarchii stanowej ostatnich Piastów, Andegawenów i trzech pierwszych Jagiellonów (XIV -XV w.)

• ramy terytorialne wypowiedzi: wraz z przyjęciem chrześcijaństwa w obrządku łacińskim Polska znalazła się w strefie kościoła rzymsko-katolickiego, podobnie jak Czechy, Węgry, kraje skandynawskie a wcześniej Europa Zachodnia.

• zakres merytoryczny wypowiedzi: aspekty polityczne, kultura, rola Kościoła w przemianach gospodarczych.

2. Najważniejsze wątki tematyczne.

1. kształtowanie się i funkcjonowanie organizacji kościelnej: biskupstwo misyjne, arcybiskupstwo gnieźnieńskie , rozpad organizacji kościelnej w dobie kryzysu lat 1034-1039, odnowienie arcybiskupstwa w 1075 r., powstanie biskupstwa płockiego w czasach Władysława Hermana, rechrystianizacja Pomorza w dobie Bolesława Krzywoustego (Otton z Bambergu), wprowadzenie w polskim Kościele reformy gregoriańskiej przez arcybiskupa Henryka Kietlicza w początkach XIII w., rozszerzenie wpływów Kościoła katolickiego na Ruś Halicką po 1341 r., chrystianizacja Litwy i powstanie biskupstwa wileńskiego, arcybiskup gnieźnieński Mikołaj Trąba uzyskuje godność prymasa Polski.

2. stosunki władców polskich z papiestwem: Dagome iudex, zgoda Sylwestra II na utworzenie w Gnieźnie arcybiskupstwa, zgoda na jego odnowienie przez Grzegorza VII i koronację Bolesława Śmiałego, Polska w obozie gregoriańskim, potwierdzenie niezależności arcybiskupa gnieźnieńskiego od Kościoła niemieckiego przez Innocentego II w bulli gnieźnieńskiej w 1136 r., zgoda Jana XXII na koronację Łokietka, sędziowie papiescy w procesach polsko-krzyżackich (Inowrocław 1321, Warszawa 1339), zgoda papieża Bonifacego na utworzenie wydziału teologicznego na uniwersytecie krakowskim w 1397 r., polska delegacja na soborze w Konstancji, godność prymasa Polski dla arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja Trąby, świętopietrze („denar św. Piotra”) co najmniej od 1136 r. , jeśli nie od Dagome iudex.

3. rola wybitnych ludzi Kościoła w otoczeniu kolejnych władców (Jordan, Św. Wojciech, Radzim Gaudenty, św. Brunon z Kwerfurtu, Gall Anonim, św. Otton z Bambergu (rechrystianizacja Pomorza), rola arcybiskupa Henryka Kietlicza w pocz. XIII w. , arcybiskup Jakub Świnka, Janisław, doradcy Kazimierza Wielkiego - arcybiskup Jarosław Bogoria ze Skotnik; biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki w okresie panowania Władysława Warneńczyka.

4. konflikty władców z Kościołem (np. sprawa Św. Stanisława, biskupi wobec Mieszka III Starego - zjazd w Łęczycy i obalenie senioratu; Łokietek a Jan Muskata

5. kulturotwórcza rola Kościoła

1. znaczenie chrztu Mieszka I

2. literatura: hagiografia - żywoty św. Wojciecha, polityczna rola Żywotu św. Stanisława autorstwa Wincentego z Kielczy.

historiografia - Gall Anonim, W. Kadłubek, Jan Długosz jako ludzie Kościoła

najstarsze zabytki piśmiennictwa polskiego:

zdanie z Księgi henrykowskiej (Henryków: klasztor cystersów na Śląsku), Bogurodzica, Biblia królowej Zofii, Legenda o św. Aleksym itd.

• szkolnictwo: 7 sztuk wyzwolonych w szkołach katedralnych, zakonnych, utworzenie wydziału teologicznego na uniwersytecie w Krakowie w 1397r.

• rola zakonów:

benedyktyni od XI w.

cystersi od XII w.

dominikanie i franciszkanie od XIII w. jako zakony

mendykanckie

- sztuka sakralna

• architektura sakralna: przedromańska, romańska, gotycka; władcy jako

fundatorzy kościołów

f) rola Kościoła w życiu gospodarczym Polski średniowiecznej

• zakony (benedyktyni, cysterski) a podniesienie kultury rolnej (propagowanie nowych technik upraw - trójpolówka; nowe rośliny)
  np. cystersi z Rud - stawy rybne, gospodarka leśna.

• dążenie Kościoła w dobie rozbicia dzielnicowego do uzyskania immunitetów - przyspieszają procesy osadnicze.

• zakony mendykanckie (żebrzące: franciszkanie, dominikanie) przyspieszają procesy urbanizacyjne (miastotwórcze) - budowa kościołów i klasztorów.

1

---