1. Św. Iwo z Helory

Patron adwokatów, żył w średniowiecznej Francji w latach 1253-1305, patron nie tylko adwokatów ale i szerzej - prawników. Był nie tylko adwokatem ale również sędzią (sprawiedliwym). Funkcję tę sprawował jako oficjał diecezjalny w Rennes, a później w Trequier, kiedy to równocześnie był proboszczem w Tredrez. Od 1293 był proboszczem w Louannec, w którym panował nierząd, lichwa i agresja. Św. Iwo skutecznie się z nimi zmierzył zjednując sobie tym sympatię miejscowej ludności. Wykonywał jednocześnie funkcje sędziowskie jak i adwokackie, bowiem wówczas taka praktyka była dozwolona. Bronił za darmo sierot, wdów, biednych. Cieszył się ogromną sławą, szczególnie wśród biedaków. Nie bał się w ich imieniu wytaczać procesy wobec dostojników kościoła. Działał głównie w Tours i Paryżu.

Jednym z najbardziej znanych procesów, z których zasłynął był proces o szkatułkę. Dwaj handlarze powierzyli właściciele gospody szkatułkę, która ich zdaniem miała zawierać przedmioty o wartości 1200 denarów. Zgodziła się im ją wydać wyłącznie kiedy przybędą po nią razem. Gdy przechodzili z innymi kupcami obok jej gospody jeden z handlarzy odłączył się do nich i poprosił o wydanie szkatułki, zapewniając, że zaraz zjawi się drugi. Nic nie podejrzewając gospodyni wydała szkatułkę. Kiedy zjawił się drugi handlarz, gospodyni opowiedziała mu o całym zajściu. Ten zaś zaskarżył ją do sądu domagając się odszkodowania. Św. Iwo wystąpił w jej imieniu, ryzykując w trakcie procesu stwierdzenie, że szkatułka się znalazła. Kiedy sędzia zarządził jej pokazanie, Iwo powołał się na pierwotną treść umowy, mówiącej, że szkatułka może być wydana jednocześnie dwóm handlarzom. Powód nie spodziewał się takiego sposobu obrony. Zmieszał się i pod naporem pytań przyznał się do oszustwa, że sytuacja była ukartowana a szkatułka nie zawierała kosztowności.

Andrzej Kisza porównywał działalność św. Jadwigi Śląskiej do działalności Iwo, postulując aby uznać ją za patronkę adwokatów polskich.

W późniejszym czasie powstawały bractwa św. Iwona, które miały przyczyniać się do moralnej odnowy prawników. Powstawały głównie w miastach, w których znajdował się Trybunał Koronny lub Trybunał Litewski. Prawdopodobnie najstarsze znajdowało się przy kościele oo. Franciszkanów we Lwowie, działające od 1719 roku. W późniejszym czasie powstało także przy kościele Pijarów w Piotrkowie Trybunalskim. Istniały także bractwa w Lublinie (1743), bractwo przemyskie (II poł XVIII w.), w Krakowie(1732) oraz Warszawie (1761).

2. Początki adwokatury na ziemiach polskich

- prawdopodobnie początki w XI w. za czasów Bolesława Chrobrego. Informacje taką powzięto z kroniki Jana Długosza. Pisał, że po powrocie z wyprawy na Saksonie Bolesław chciał zabezpieczyć losy wdów i sieroty po zmarłych rycerzach, zapowiedział ustanowienie dla nich obrońców (pełnomocników), opłacanych z kasy publicznej. Jest to wątpliwa teoria biorąc pod uwagę istniejącą wówczas zasadę osobistego stawiennictwa w sądach wiecowych i królewskich.

- termin adwokat pojawił się po raz pierwszy w kronice Galla Anonima, w odniesieniu do Bolesława Chrobrego, który bronił interesów Kościoła katolickiego, sicutpatronus et advocatus, komu innemu zlecając wyrokowanie. Wydaje się jednak, że interpretacja tych słów prowadzi do wniosku, że nie chodziło o czynności adwokackie.

- inna teoria wskazuje, że Krzyżacy w 1249 roku pozwalali ludności zamieszkałych na terenie ich państwa, na wyręczanie się zastępcami procesowymi.

- W XIII wieku na pełnomocników pojawił się termin procurator. Używał go też statut X będący częścią Statutów Wiślickich Kazimierza Wielkiego (1347). Statuty przewidywały ustanowienie pełnomocnika (procuratora lub rzecznika) dla wdów, czy panien w określonej procedurze. Na określenie zastępcy używano takich słów jak procurator, prolocutor,responsalis,causidicus, factor, advocatus, w tłumaczeniu przyprawca, przypiera, pierca, rzecznik, mówca, prokurator.

Adwokaci z tego okresu nie trudnili się zastępstwem zawodowo, a raczej dorywczo. W XV w. zastępstwem zajmowali się sędziowie (statuty Władysława Jagiełły z 1423 roku), a także duchowni, co jednak później zostało zakazane.

- 1454 przywileje nieszawskie Kazimierza Jagiellończyka -> początek instytucji obrony z urzędu dla osób, które nie potrafiły radzić sobie samodzielnie,

- obrońcy z urzędu występowali także w II Statucie litewskim 1566 i III Statucie litewsim 1588.

Pierwsi adwokaci: Andrzej z Upale, Bartold z Raciborza, Paweł Włodkowic z Brudzenia.

3. Adwokatura w projektach kodeksu Zamoyskiego i publikacji „Adwokat polski za cnotą”

Projekt Zamoyskiego 1776, nigdy nie stał się prawem obowiązującym, zawierał innowacyjne zmiany w zakresie adwokatury. Przewidywał on znajomość polskiego oraz łaciny, stawiał wymóg dobrej obyczajowości, znajomość krajowych praw publicznych, prawa cywilnego, historii, prawa natury i prawa rzymskiego. Stawiano także wymóg odbycia 3-letniej aplikacji przy sądzie lub urzędzie, a potem kształcenie się pod okiem patrona, czyli adwokata. Po ukończeniu nauk można było przystąpić do egzaminu, a po jego zdaniu uzyskiwano prawo patronizacji, czyli występowania przed sądami pierwszej instancji. Aby móc występować przed sądami wyższej instancji należało zdać kolejny egzamin i złożyć opinię od palestrantów. Brak było w Kodeksie regulacji dotyczących samorządnego charakteru adwokatury.

Adwokat polski za cnotą – pierwsza próba zorganizowania adwokatury w samorząd. Opublikowany w 1791. Projekt Józefa Tomaszewskiego. Postulował on rewolucyjne zmiany w zakresie organizacji palestry. Postulował wprowadzenie przymusu wykształcenia prawniczego, była to próba uczynienia z palestry instytucji szanowanej i użytecznej publicznie, próba stworzenia samorządu adwokackiego, w tym komisji egzaminacyjnych, prowadzenie list patronów, postępowanie dyscyplinarne. Adwokatura miała dzielić się na palestrę dla sądów szlacheckich, miejskich i sądów kościelnych. Nad całością miało czuwać Collegium Generalne z siedzibą w Warszawie, czyli pierwowzór NRA. Odpowiednikiem ORA miały być collegia wojewódzkie i trzy collegia prowincjonalne (Małopolskie, Wielkopolskie i Litewskie). Była to próba uniezależnienia sądownictwa od adwokatury. Nigdy nie weszła w życie. Projekt ten prawdopodobnie nie był szerzej dyskutowany, odkryto go w 1938 roku w bibliotece Rady Warszawskiej.

4. Przedstaw sylwetki kilku znanych adwokatów europejskich doby nowożytnej

Tomasz Morus – XVI/XVII w., święty, wybitny myśliciel angielski, adwokat, (ur.  Lutego 1478 w Londynie, zm. 6 lipca 1535 tamże) – angielski myśliciel, pisarz i polityk, członek Izby Lordów i kanclerz królewski, męczennik chrześcijański czczony przez anglikanów, święty Kościoła katolickiego. Jego najsłynniejsze dzieło, Utopia (około 1516), przedstawia fikcyjne królestwo na wyspie, w którym niektórzy współcześni uczeni dopatrują się wyidealizowanego przeciwieństwa Europy z czasów Morusa, podczas gdy inni uznają je za złośliwą satyrę tejże Europy. Thomas More stworzył wizję idealnego państwa i systemu społecznego, którą opisał w Utopii.

Walter Scott – XVIII/XIX w. szkocki adwokat, wychował się i studiował w Edynburgu. Tam też był urzędnikiem sądowym i adwokatem. Później poeta, głównie powieści historyczne. Wychowywał się, a potem studiował prawo, w rodzinnym mieście, a następnie poszedł w ślady ojca, zostając adwokatem i urzędnikiem sądowym. Interesował się folklorem i historią Szkocji. Korzystał z tej tematyki w swojej twórczości i zapoczątkował w Anglii znamienne dla epoki romantyzmu zainteresowanie kulturą i twórczością ludową.

Początkowo zajmował się głównie poezją, lecz po ukończeniu 40 lat zmienił profil swojej twórczości literackiej, pisząc przede wszystkim powieści. Jego główną domeną były powieści historyczne, w których łączył realizm historyczny z fantastyką oraz tajemniczymi ludowymi legendami i wierzeniami. Scott pobudził zainteresowanie baśniowo-rycerską przeszłością rodów Szkocji. Tematyka jego powieści dotyczyła często dziejów pogranicza szkocko-angielskiego na przełomie XVII–XVIII w., a w dziełach późniejszych zajmował się angielskim i francuskim udziałem w wyprawach krzyżowych.

Carlo Goldoni – XVIII w. związany z Wenecją, Paryżem. Komediopisarz, autor librett do oper, które komponowali Vivaldi czy Mozart.

Johann Wolfgang von Goethe –Urodził się 28 sierpnia 1749 r. we Frankfurcie nad Menem. Pochodził z zamożnej mieszczańskiej rodziny radcy cesarskiego, który zadbał o wychowanie Johanna i jego gruntowne wykształcenie. Młodego Goethego zajmowała nie tylko literatura i historia sztuki, ale i nauki przyrodnicze. Mimo ukończenia studiów prawniczych i podjęcia się pracy adwokackiej, ciągle interesował się jednak literaturą. Na jego losy pisarskie ogromny wpływ miała znajomość z Johannem Gottfriedem Herderem, który przybliżył Goethemu Szekspira, Osjana oraz poezję ludową. Uznany za czołowego poetę okresu „burzy i naporu”. XVIII/XIX w. – dramaturg, prozaik, poeta, adwokat, polityk. Studiował prawo w Lipsku, Strasburgu. Zawód wykonywał we Frankfurcie. Znane utwory: Cierpienia młodego Wertera, Król Olch.

5. Adwokatura w uregulowaniach prawnych Księstwa Warszawskiego

W krótkim okresie Księstwa Warszawskiego (1807–1815), utworzonego pod protektoratem cesarza Napoleona I, wprowadzono w 1808 r. organizację adwokatury powiązaną z ustrojem sądownictwa. Przed trybunałami cywilnymi występowali patroni, przed sądami apelacyjnymi – adwokaci, zaś przed Sądem Kasacyjnym – mecenasi. Patroni i adwokaci mianowani byli przez ministra sprawiedliwości, a mecenasi przez Księcia Warszawskiego. Obrońca ustanowiony przy sądzie niższym nie mógł występować przy sądzie wyższym, związany był z tym konkretnym sądem również dyscyplinarnie.

Od kandydatów na patronów wymagano zdania egzaminu asesorskiego, a od adwokatów i mecenasów zdania egzaminu sędziowskiego.

Zasady te utrzymały się także w Królestwie Polskim, powstałym w 1815 r. w wyniku ustaleń podjętych na Kongresie Wiedeńskim, aż do roku 1876, kiedy wprowadzono na terenie Królestwa rosyjską reformę sądownictwa z 1864 r., która ustanawiała adwokatów przysięgłych. Notabene regulacja rosyjska przewidywała powoływanie samorządnych izb adwokackich, jednakże przepis ten wyłączono dla Królestwa Polskiego, gdzie adwokatura powiązana była nadal z sądownictwem. W latach 1815–1915, a więc w czasie stuletniej obecności Rosjan w Warszawie, pojawiały się kilkakrotnie projekty zorganizowania adwokatury w samorząd. Mimo iż nie było w Królestwie Polskim samorządu adwokackiego, liczni adwokaci Polacy wykonywali zawód i pełnili funkcje kierownicze w izbach adwokackich istniejących w Rosji, np. w Kijowie, Moskwie, Odessie i Petersburgu (wybitny adwokat i znawca literatury Włodzimierz Spasowicz był dziekanem izby w Petersburgu). W tym czasie adwokaci wykonujący zawód w Królestwie Polskim angażowali się w działalność niepodległościową, w obrony polityczne, powoływali nielegalne organizacje społeczne oraz prowadzili działalność pozytywistyczną na niwie kultury i nauki.

6. Powstanie Krakowskiej Izby adwokackiej i jej pierwsi Prezydenci.

Podstawową jednostką samorządu adwokackiego wprowadzoną przez austriacką ordynację adwokacką z 1849 roku była izba adwokacka. Zarządzenie cesarskie przewidywało jeden organ izby w postaci komisji (wydziału), którą kierował prezydent. Ordynacja prowizoryczna z 1849 r. nadal utrzymała zasadę mianowania adwokatów przez ministra sprawiedliwości. Stan ten utrzymała także ustawa z 1868 r. Członkami izby byli adwokaci, aplikanci pozostawali poza strukturą samorządu. Obszar właściwości obejmował jeden lub większą ilość sądów obwodowych. Pierwsze izby powstawały w latach 60. XIX wieku. Z chwilą wejścia w życie ordynacji działały już izby w Krakowie (1862), Lwowie, Przemyślu, Samborze, Stanisławowie, Tarnopolu, Tarnowie i Złoczowie. Pierwsze walne zgromadzenie krakowskiej Izby Adwokatów (1862)dokonało wyboru władz samorządu zawodowego, powierzając przy tym stanowisko prezydenta izby Mikołajowi Zyblikiewiczowi,

Należy zwrócić szczególną uwagę na osobę Mikołaja Kańskiego,która stworzyła podwaliny  Izby Krakowskiej. Trzeba pamiętać że biorąc pod uwagę niedawno  obchodzono  90 lecie  adwokatury  w  niepodległej  Polsce,  w  Krakowie  świętowano także 160­ lecie adwokatury krakowskiej ( najstarszego samorządu adwokackiego  w Polsce).  W tamtych latach została wprowadzona także ustawa o ustroju adwokatury z 6 lipca 1868,na której aż do 1932 roku
opierał swe działanie samorząd adwokacki

Pierwsi Prezydenci: Mikołaj Zyblikiewicz, Maksymilian Machalski, Feliks Szlachtowski.

7. Przedstaw sylwetki trzech wybitnych adwokatów KIA w okresie 1862 - 1939

• Mikołaj Zyblikiewicz (1823-1887) – ukończył Wydział Filozofii na Uniwersytecie Lwowskim oraz Prawo na UJ. Poseł Sejmu Krajowego we Lwowie. Członek Rady Miejskiej w Krakowie, później Prezydent Krakowa.

Był on adwokatem i pochodził z rodziny rosyjskiej. Narodowo jednak czuł się Polakiem. Studia ukończył w Krakowie i tu otworzył własną kancelarię adwokacką. Działał na rzecz utrzymania języka polskiego w urzędach, w sądownictwie, a także o przywrócenie go na UJ. Działał też na rzecz Powstania Styczniowego.

W 1866 r. został wybrany do Rady Miasta, a w 1874 r. został prezydentem Krakowa. Kończył inwestycje rozpoczęte przez swojego wielkiego poprzednika - Józefa Dietla - m.in renowację Sukiennic, budowę gmachu Akademii Sztuk Pięknych, zasypanie starego koryta Wisły, jemu też zawdzięczamy budowę rzeźni miejskiej, budynku Straży Pożarnej, oraz udzielenie pomocy w organizacji Muzeum Czartoryskich, kiedy zbiory przyjechały z Paryża do Krakowa. Był także inicjatorem odzyskania Wawelu z rąk okupanta. Dla uznania jego zasług dla miasta postawiono w 1887 r. na placu Wszystkich Świętych pomnik autorstwa Walerego Gadomskiego. Usunięto go w 1954 r., jednakże ponownie odsłonięto w 1985 r.

• Janina Ruth Buczyńska,(1926-2012) krakowska adwokat, związana z tamtejszym środowiskiem artystycznym, działaczka społeczna, obrończyni działaczy opozycji w PRL-u.

Urodziła się w 1926 r. w Podwołoczyskach koło Tarnopola. W czasie okupacji hitlerowskiej przebywała z rodzicami w tarnopolskim getcie, następnie w obozie w Czystyłowie. W ramach repatriacji znalazła się najpierw w Rzeszowie, a potem w Krakowie, gdzie ukończyła studia na wydziale prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Współtworzyła środowisko Piwnicy pod Baranami, udzielała pomocy prawnej osobom związanym z kabaretem. Publikowała teksty na łamach „Przekroju”. W jej mieszkaniu przy Pawlikowskiego spotykała się krakowska śmietanka towarzyska – Andrzej Wajda, Krystyna Zachwatowicz, Sławomir Mrożek, Zbigniew Preisner, Andrzej Szczeklik.

Współpracowała z Fundacją Judaica – Centrum Kultury Żydowskiej w Krakowie, była również współzałożycielką Komitetu Opieki nad Zabytkami Kultury Żydowskiej.

Odznaczona odznaką „Adwokatura Zasłużonym”. Zmarła 20 sierpnia 2012 r. Została pochowana na nowym cmentarzu żydowskim w Krakowie. Jeszcze tego samego roku Okręgowa Rada Adwokacka w Krakowie nadała Klubowi Adwokatów imię adw. Janiny Ruth Buczyńskiej.

Mecenas Stanisław Jaźwiecki tak wspominał mec. Buczyńską. (dla ciekawskich XDDDDDD)

Cechowała Ją bowiem wybitna życzliwość wobec napotkanych ludzi. Dla każdego miała dobre słowo i obdzielała tą życzliwością całe swe otoczenie. W napotkanych ludziach chciała dostrzegać same ich zalety. Spotykała się nawet z zarzutem niektórych, że nadto pobłaża tym, których ocena postępowania powinna wypaść surowo. Mało kto, jak Ona, która doznała różnych i okrutnych krzywd od świata, miałby prawo do takiej surowej postawy. Ale było by to przeciwko Jej naturze.

Każdy musiał zauważyć Jej umiejętność wydobywania jako zasługujących na podkreślenie tych cech w drugim człowieku, których zauważenie w inteligentnym, pochodzącym od Niej, komplemencie miało sprawić przyjemność Jej rozmówcy. Przyjaciółka Mecenas Ruth Buczyńskiej podkreślała, że kiedy w kimś widziano brudnego, obdartego, koślawego osobnika - Ona zauważała na przykład, że ma ładne oczy.

Jest zrozumiałe, że taka Jej osobowość predestynowała Ją do wykonywania zawodu adwokata – obrońcy. Wykonywała ten zawód z nie zawsze dostrzeganą przez innych rzetelnością. Była przygotowana do każdego wystąpienia, charakteryzującego się precyzją wywodu prawnego, a na końcu pozostawała jakby ze zdziwieniem, dlaczego sąd nie udziela potrzebnego przecież zrozumienia i właściwej oceny dla ludzkich poczynań bronionego przez Nią podsądnego. W adwokaturze była znana i ceniona jako wykładowca na szkoleniach aplikantów, jako członek komisji egzaminacyjnych i komisji konkursów krasomówczych, a także jako wychowawca szeregu pokoleń aplikantów adwokackich. Przede wszystkim występowała jako obrońca w procesach karnych, między innymi działaczy opozycji.

W aktach personalnych Pani Mecenas spotyka się szereg podziękowań za twórczy Jej udział w działalności samorządowej. Ilu z nas pamięta organizowane przez dziekana Mariana Anczyka spotkania z przedstawicielami Izby Adwokackiej w Wersalu, w których żywy udział – także organizacyjny – brała Pani Mecenas Ruth Buczyńska. To musiało być zauważone, a przyznanie Jej przez samorząd adwokacki odznaki „Adwokatura Zasłużonym” stało się tego widomym wyrazem.

Ładna i pełna uroku, z racji swych cech potrafiła skupiać wokół siebie wybitnych twórców, artystów, naukowców, ludzi kultury i sztuki. Działo się tak od dawna, kiedy to mieszkanie Państwa Buczyńskich stało się ważnym salonem w Krakowie. Nawiązane kontakty z artystami „Piwnicy pod Baranami” (którą wspomagała także swą pomocą prawną), dawały satysfakcję obcowania z krakowskim światem kultury. „Piwniczanie” wyrażali swą wdzięczność i przyjaźń dekorując świecidełkami corocznie, z okazji Jej urodzin, rosnące pod oknami Jej mieszkania drzewo. Bywali u Państwa Buczyńskich przy ul. Pawlikowskiego nie byle jacy koneserzy sztuki, naukowcy, twórcy literatury, uczestnicy ważnych wydarzeń, zwłaszcza artystycznych, wśród których można było czuć się wyjątkowo. Jeśli ktoś na pierwsze miejsce Jej zalet wyniósł mądrość i wnikliwość, to miał ku temu pełną podstawę. Nic więc dziwnego, że w dawniejszych krakowskich numerach „Przekroju”, redagowanych przez Mariana Eilego można było przeczytać – obok „Myśli nieuczesanych” Stanisława Jerzego Leca - także cenne, dowcipne i głębokie myśli Ruth Buczyńskiej. Nie raz byliśmy świadkami wysoce mądrych uwag na temat postmodernizmu czy innych współczesnych kierunków filozoficznych, na przykład przy okazji wykładu ks. prof. dra Józefa Życińskiego w Klubie Adwokackim. Nazwiska i poglądy przedstawicieli różnych dziedzin nauki i kultury znała nie tylko z lektury, ale częstokroć – jak wspomniano – dzięki osobistym z nimi kontaktom.

(…) Angażowała się zawsze po stronie biednych i skrzywdzonych, wydobywając na ich obronę dobro, które chciała widzieć w każdym człowieku. I taką Ją zapamiętamy.

• Mikołaj Kański, ur. 8 września 1818 roku, zmarł dnia 18 lutego 1898 r. w Krakowie, Adwokat, działacz społeczny i niepodległościowy. Był pierwszym prezydentem Izby Adwokackiej w Krakowie. Jako adwokat w Krakowie Mikołaj Kański rozwijał żywą działalność naukową i społeczną.

Ukończył Wydział Prawa Uniwersytetu we Lwowie. Wymieniany jest jako jeden z organizatorów powstania chochołowskiego (które wybuchło 21 lutego 1846 r.) Po upadku powstania, Mikołaj Kański został aresztowany, osadzony w więzieniu we Lwowie i dnia 9 stycznia 1847 r. skazany przez sąd na karę śmierci, którą cesarz w drodze łaski zamienił mu na 18 lat ciężkiego więzienia. W roku 1848 został zwolniony na mocy amnestii i po powrocie do kraju rzucił się w wir życia społecznego i politycznego.

Poseł do parlamentu austriackiego. Zabierał głos w czasie parotygodniowych dyskusji w sprawie zniesienia pańszczyzny i innych form poddaństwa. Po rozwiązaniu parlamentu Mikołaj Kański powraca do Krakowa, gdzie poświęca się pracy naukowej i społecznej. W r. 1850 uzyskuje na Uniwersytecie Jagiellońskim tytuł doktora praw na podstawie rozprawy „O karze śmierci”. W pracy tej wypowiedział się w zasadzie przeciw karze śmierci, dopuszczając potrzebę jej stosowania jedynie za morderstwo, jak również w postępowaniu doraźnym „przy szerzących się nadzwyczajnych rozbojach, morderstwie i podpalaniu”. Zdaniem Kańskiego, w szczególności „kara śmierci za polityczne zbrodnie ustać powinna”.

Uzyskawszy doktorat, Kański odbywa aplikację sądową w Krakowie i zostaje adwokatem w Tarnowie. W tym czasie wspólnie z adwokatem krakowskim Mikołajem Zyblikiewiczem podejmuje walkę o używanie w postępowaniu przed sądami Galicji języka polskiego, który zaborcze władze austriackie, podobnie zresztą jak niemieckie i rosyjskie, starały się nie tylko ograniczyć w prawach, ale zupełnie usunąć. W Galicji zwyciężył ostatecznie język polski.Po kilkunastu latach praktyki adwokackiej w Tarnowie Mikołaj Kański przenosi kancelarię do Krakowa, gdzie z zapałem poświęca się pracy zawodowej, naukowej i społecznej. W roku 1869 zostaje pierwszym prezesem autonomicznej Izby Adwokackiej i Rady Dyscyplinarnej w Krakowie. Wybór ten austriackie władze administracyjne uznały za manifestację polityczną.

8. Adwokatura w zaborze pruskim i w państwie niemieckim

W Wielkim Księstwie Poznańskim na mocy traktatu wiedeńskiego stosowano przedrozbiorowe przepisy o ustroju sądów i adwokatury. Stan taki trwał do wybuchu powstania listopadowego, kiedy to władze niemieckie wszczęły energiczną akcję germanizacyjną. Należy przy tym mieć na uwadze, że w poszczególnych państwach niemieckich adwokatura miała inne ustroje. Na przykład w Prusach Fryderyk II w ogóle zniósł przepisy o adwokaturze, zaś w miejsce adwokata wprowadził nowego urzędnika Iustizkommisara, o ograniczonych kompetencjach. Wskutek walki adwokatów pruskich o niezależność w 1849 roku przywrócono zawód adwokata, nadal jednak o ograniczonych kompetencjach. Przełom nastąpił w 1878 roku, kiedy w życie weszła nowa pruska ordynacja adwokacka. Ustanowiła ona samorząd adwokacki w postaci izb adwokackich przy sądach apelacyjnych. Wprowadziła także surowe wymagania formalne dla kandydatów na adwokatów, a mianowicie ukończenie studiów, złożenie egzaminu referendarskiego, 46-miesięczną aplikację oraz złożenie egzaminu asesorskiego. Waga ordynacji pruskiej jest duża dla dziejów adwokatury polskiej także z tego względu, że obowiązywała ona jeszcze w II Rzeczpospolitej, na zachodnich ziemiach kraju, aż do wejścia w życie nowego prawa o adwokaturze z 7 października 1932 roku.

W zaborze niemieckim ze względu na akcję germanizacyjną adwokatura polska nie miała szans rozwoju. Dość napisać, że w przededniu I wojny światowej w całych Prusach było tylko 112 adwokatów – Polaków. Mimo niewielkiej liczebności adwokaci polscy odznaczyli się dużą aktywnością w podejmowaniu się obron w sprawach politycznych, w których oskarżonymi byli polscy działacze niepodległościowi. Ogólnoeuropejski rozgłos przyniosła obrona w tzw. Procesach wrześnieńskich w 1901 roku. Dużą aktywność przejawiali polscy adwokaci także w legalnej pracy politycznej, jako posłowie do Reichstagu (m. in. Adw. Wojciech Trąmpczyński, Bernard Chrzanowski, Władysław Seyda, Zygmunt Seyda). Innym polem działania adwokatów polskich były organizacje gospodarcze, rolnicze, spółdzielcze, rzemieślnicze i oświatowe.

9. Powstanie pierwszych Izb Adwokackich w Galicji.

Za panowania Józefa II w Galicji narzucono austriacki wzór ustroju sądów. Eliminowano z sądów język polski. Zmianę przyniosło panowanie Franciszka Józefa. Po 1848 oku na terenie całego cesarstwa ustrój adwokatury opierał się na samorządzie. W myśl ustawy o ustroju adwokatury z 1849 roku powołano do życie między innymi izby adwokackie w Krakowie, we Lwowie, Rzeszowie, Cieszynie i Przemyślu. Ten stan rzeczy usankcjonowała ustawa o ustroju adwokatury z 1868 roku, która obowiązywała na ziemiach zaboru austriackiego do 1932 roku.

Na podstawie zarządzenia cesarskiego z 1849 roku w okręgu każdego sądu obwodowego mogły być tworzone izby adwokackie stworzone z adwokatów wykonujących zawód w okręgu trybunału. Zarządzenie cesarskie przewidywało jeden organ izby w postaci komisji, którą kierował prezydent. Jej uprawnienia były jednak bardzo ograniczone i faktycznie sprowadzały się do spraw związanych z wykonywaniem kandydatury adwokackiej oraz prawa ubogich. Do czasu ustanowienia w danym okręgu sądowym izby adwokackiej uprawnienia samej izby, jak i jej komisji wykonywane były przez właściwy miejscowo wyższy sąd krajowy.

Dlatego pomimo że ordynacja obowiązywała od 1849 roku, pierwsze izby adwokackie w Galicji z siedzibami w Krakowie i Lwowie powstały dopiero w 1862 roku. Pierwsze walne zgromadzenie izby krakowskiej odbyło się w grudniu 1862 roku. Dokonano na nim wyboru władz samorządu zawodowego. Pierwszym prezydentem został Mikołaj Zyblikiewicz (późniejszy prezydent Krakowa i marszałek Sejmu Krajowego we Lwowie). Następni prezydenci izby to Maksymilian Machalski, Feliks Szlachtowski, Mikołaj Kański, Władysław Markiewicz, Wawrzyniec Styczeń, Włądysłąw Lisowski, Józef Rosenblatt i jako ostatni – wybrany w 1905 roku – Michał Koy (kierujący izbą do 1921 roku). W tym samym czasie istniała także tarnowska izba adwokacka (1864 – 1887). Od 1887 roku krakowska izba adwokacka obejmowała swoją właściwością obszar całej Galicji Zachodniej.

10. Przedstaw sylwetki trzech polskich adwokatów znanych z działalności poza adwokackiej

Jan Brzechwa (wł. Jan Wiktor Lesman, ps. Szer-Szeń) – ur. 15 sierpnia 1898 r., zm. 2 lipca 1966 r. – polski poeta pochodzenia żydowskiego, autor wielu znanych bajek i wierszy dla dzieci, satytrycznych tekstów dla dorosłych, a także tłumacz literatury rosyjskiej. Z zawodu był adwokatem. Specjalizował się w prawie autorskim. W latach 1924 – 1939 był radcą prawnym ZAIKS-u. Reprezentował w sądzie m. in. Zenona Przesmyckiego („Miriam”) w sprawie toczącej się przeciwko poecie Tadeuszowi Piniemu, który poprzez wydanie dzieł Cypriana Kamila Norwida bez zgody właściciela praw autorskich (tj. Przesmyckiego), naruszył jego prawa do spuścizny po Norwidzie. Po II wojnie światowej Brzechwa był radcą prawnym w Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik”. Był kuzynem po stronie ojca Bolesława Leśmiana. To Leśmian wymyślił pseudonim artystyczny „Brzechwa” (jako nawiązanie do części strzały). Był trzykrotnie żonaty. Znane utwory: „Tańćowała igła z nitką”, „Kaczka dziwaczka”, „Akademia pana Kleksa”, „Na wyspach Bergamutach”, „Podróże pana Kleksa”, „Lokomotywa”.

Józef Wybicki (ur. 29 września 1747 roku, zm. 10 marca 1822 roku) – polski pisarz i polityk, szambelan Stanisława Augusta Poniatowskiego. Napisał słowa Pieśni Legionów Polskich we Włoszech – późniejszego hymnu „Mazurka Dąbrowskiego”. Z wykształcenia prawnik. Działalność polityczną rozpoczął w wieku 20 lat. Jego protest przeciw wszystkich aktom Sejmu Repninowskiego był jednym z ostatnich skutecznych zastosowań „liberum veto”. Uczestnik konfederacji barskiej i insurekcji kościuszkowskiej. Przebywał z Legionami Polskimi we Włoszech, gdzie utworzył słowa do późniejszego hymnu. Był prawnikiem, ale prawa nie praktykował i nie darzył dużym szacunkiem prawników. Sekretarz w komisji, przygotowującej kodeks Zamojskiego w 1776 roku.

Władysław Siła-Nowicki (ur. 22 czerwca 1913 r., zm. 25 lutego 1994 r.) – polski adwokat, działacz opozycyjny, uczestnik wojny obronnej Polski w 1939 roku, żołnierz AK i Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”, działacz opozycji antykomunistycznej, współpracownik KOR, sędzia Trybunału Stanu (1992 – 1993). Skończył prawo na UW. Po wojnie rozpoczął aplikację adwokacką pracując w Departamencie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Był oficerem w 6 pułku strzelców konnych im. Hetmana Żółkiewskiego. Po rozbiciu pułku 11 września 1939 roku wycofał się do Warszawy. Później walczył m.in. w powstaniu warszawskim. Po wojnie kontynuował walkę w Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”. W listopadzie 1948 roku został skazany na karę śmierci przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie. W czasie procesu dla upokorzenia przebrany w mundur Wehrmachtu. Trafił do celi dla kaesowców, gdzie przebywało ponad 100 osób. Na przełomie stycznia i lutego 1949 roku podjął próbę uczcieczki, ale jeden ze współwięźniów ich wsypał. Wyrok został mu złagodzony przez Bieruta (dzięki wstawiennictwu Aldony Dzierżyńskiej, siostry Feliksa – dwaj jego bracia ożenili się z dwiema siostrami ojca Siły-Nowickiego). Karę zamieniono na dożywocie. Wyszedł z więzienia w 1956 roku w wyniku amnestii. Rok później zrehabilitowany. Później był doradcą prawnym Episkopatu Polski. Brał udział w Procesie 21. Od 1980 roku był doradcą NSZZ Solidarność. Brał udział w obradach Okrągłego Stołu.

Franciszek Karpiński (ur. 4 października 1741 r., zm. 16 września 1825 r.) – polski poeta epoki oświecenia, pamiętnikarz, dramatopisarz, tłumacz, publicysta, przedstawiciel nurtu sentymentalnego w polskiej liryce. Był prawnikiem też.

11. Adwokatura w Polsce w latach 1945 – 1990

Dekretem z dnia 24 maja 1945 roku o tymczasowych przepisach uzupełniających prawo o ustroju adwokatury wprowadzono istotne uzupełnienia ustawy z 1938 roku. Minister Sprawiedliwości otrzymał kompetencję do powołania w składzie osobowym i liczbowym według własnego uznania członków NRA i ORA. Ustanowiono też komisje weryfikacyjne dla poszczególnych izb adwokackich, mające na celu ustalenie, czy zachowanie się weryfikowanego zwłaszcza w okresie okupacji niemieckiej było nienaganne pod względem obywatelskim, społecznym oraz zawodowym. Komisja weryfikacyjna miała prawo usuwać z adwokatury. Stały się narzędziem upolitycznienia adwokatury i usuwania z jej szeregów przeciwników władzy.

Kolejny dekret był z 1946 roku – o wyjątkowym dopuszczeniu do objęcia stanowisk sędziowskich, prokuratorskich i notarialnych oraz do wpisywania na listę adwokatów. Minister Sprawiedliwości otrzymał uprawnienia do wpisywania na listę adwokatów osób z wykształceniem prawniczym bez odbycia aplikacji sądowej, adwokackiej i złożenia egzaminu adwokackiego. Mógł też wpisać na listę osoby bez wykształcenia prawniczego.

W 1950 roku przyjęto ustawę o ustroju adwokatury. Nie kreowała samorządu adwokackiego i zrywałą z koncepcją adwokatury jako wolnego zawodu. Adwokaturę powoływano do udzielania pomocy prawnej zgodnie z prawem i interesem mas pracujących. Ustawa wprowadziła nową formę wykonywania zawodu – zespół adwokacki, członkostwo w którym było fakultatywne, jednak faktycznie zmuszano adwokatów do zamykania kancelarii i uczestnictwa w zespołach. Minister Sprawiedliwości sprawował zwierzchni nadzór nad adwokaturą, mógł uchylać wszelkie uchwały sprzeczne z prawem lub interesem społecznym. Wszystkie ważniejsze uchwały (w tym wybór członków rad adwokackich) podlegały zatwierdzeniu przez Ministra Sprawiedliwości. Minister posiadał prawo rozwiązania wszelkich władz adwokatury i ustanowienie zarządu komisarycznego. Mógł wpisać na listę adwokatów osobę bez egzaminu lub nawet bez studiów. Na mocy ustawy z 1950 roku odbyła się ponowna (już druga) weryfikacja wszystkich adwokatów. Tym razem pod kątem, czy weryfikowany jest godny wykonywania zawodu w Polsce Ludowej.

W 1956 roku na fali odwilży przeprowadzono istotne reformy ustawy. Ograniczono kompetencje Ministra Sprawiedliwości. Wprowadzono Zjazd Adwokatury, który wybierał członków Naczelnej Rady Adwokackiej, niebędącej dziekanami. Zreformowano też sądownictwo dyscyplinarne.

W 1958 roku jednak ponownie zwiększono kompetencje Ministra i ograniczono samorząd.

Następna ustawa była z 1963 roku. Deklarowała zorganizowanie adwokatury w ramach samorządu. Utrzymywała uprawnienia Ministra Sprawiedliwości, dodawała też niektóre nowe. Zlikwidowała Zjazd Adwokatury i walne zgromadzenia izb. Od czasu wprowadzenia ustawy w izbach funkcjonowały wyłącznie zgromadzenia delegatów wybranych przez zespoły adwokackie. Adwokaci mogli wykonywać zawód wyłącznie w zespołach adwokackich lub w społecznych biurach pomocy prawnej (jednak w związku z tym, że biura faktycznie nigdy nie powstały – tylko w zespołach).

W 1982 roku uchwalono obowiązującą do dzisiaj ustawę. Ustawa była dużo bardziej liberalna niż ta z 1963 roku. Kreowała rzeczywisty samorząd adwokacki. W przysiędze adwokackiej zawarto fragment „o przyczynianiu się ze wszystkich sił do ochrony praw i wolności obywatelskich”. Zespoły adwokackie przestały być obligatoryjną formą wykonywania zawodu adwokata. W uzasadnionych wypadkach Minister Sprawiedliwości na wniosek ORA mógł wyrazić zgodę na wykonywanie zawodu indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem. Początkowo zgód nie udzielano, potem praktyka się zmieniła. Minister Sprawiedliwości nie mógł już uchylać uchwał samorządu, lecz jedynie skarżyć je do SN. Ponownie powołano do życia Krajowy Zjazd Adwokatury, wybierający członków NRA niebędących dziekanami, ale również bezpośrednio Prezesa NRA. Zgromadzenie izby składać się miało ze wszystkich członków izby wykonujących zawód, nie tylko delegatów. Minister Sprawiedliwości ustalał wynagrodzenie za czynności adwokackie.

W 1956 roku NRA rozpoczęła wydawanie swojego Biuletynu (w 1957 roku przejęła Palestrę i w to miejsce zaczęła wydawać.) W 1959 roku odbył się pierwszy w historii Zjazd Adwokatury. Dwa lata później w 1961 roku NRA uchwaliła Zbiór zasad etyki adwokackiej i godności zawodu. W 1973 roku z inicjatywy Witolda Bayera powstał Ośrodek Badań Adwokatury, też z jego inicjatywy w 1975 roku – Muzeum Adwokatury w Warszawie.

W 1979 roku Maria Budzanowska została wiceprezesem NRA. Maria Budzanowska to symbol walki o niezależność adwokatury. W 1981 roku zwołano bez podstawy prawnej Ogólnopolski Zjazd Adwokatury w Poznaniu, na którym powołano komisję do opracowania projektu ustawy o adwokaturze. NRA zatwierdziła projekt i złożyła w sejmie. Maria Budzanowska, która była posłanką m.in. złożyła ten projekt. W 1982 roku sejm uchwalił ustawę. W 1983 roku pierwszy Krajowy Zjazd Adwokatury na podstawie nowej ustawy. Prezesem NRA wybrana zostaje Maria Budzanowska (pierwsza kobieta). W 1984 roku Minister Sprawiedliwości zaskarżył wszystkie uchwały pierwszego Zjazdu. SN uchylił uchwały o realizacji przez adwokaturę praw i wolności obywatelskich i o sprzeciwie wobec represji w stosunku do pracowników NSZZ Solidarność. W 1985 roku wskutek nacisków (partii i m. in. Kazimierza Buchały) ze stanowiska Prezesa NRA rezygnuje Maria Budzanowska.

Ważne procesy:

1946 – 1952 – procesy zbrodniarzy hitlerowskich

1. Proces Arthura Greisera – obrońca Stanisław Hejmowski;

2. Proces Amona Gotha;

3. Proces Rudolfa Hossa;

4. 1947 – proces 40 członków załogi Oświęcimia – pierwszy proces oświęcimski – 23 kary śmierci;

5. Proces Jurgena Stroopa – likwidatora warszawskiego getta

1947 - proces krakowski WiN i PSL

1952 – proces Emila Fieldorfa „NILA” – kara śmierci

1953 – proces księży kurii krakowskiej – pokazowy proces 4 księży i 3 osób świeckich – oskarżeni o działalność wywiadowczą na rzecz USA – 4 kary śmierci – niewykonane

1953 - proces bp Czesława Kaczmarka – pokazowy proces o utworzenie ośrodka szpiegowskiego i propagandę na rzecz waszyngtońsko – watykańskich mocodawców i nielegalny handel walutami – obrońca Mieczysław Maślanko

1964 – 1965 – proces w aferze mięsnej – o handel mięsem, kradzież mięsa i korupcję. Stanisław Wawrzecki (obrońca Tadeusz de Viron) skazany na karę śmierci

1970 – proces taterników

1984-1985 – proces toruński – toczący się przed Sądem Wojewódzkim w Toruniu. Oskarżeni oficerowie MSW: Adam Pietruszka, Grzegorz Piorowski, Leszek Pękala, Waldemar Chmielewski o porwanie, torturowanie i zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki. Obrońcy: Edward Wende, Jan Olszewski, Krzysztof Piesiewicz, Andrzej Grabiński.

Lata 70 i 80 – procesy opozycji

1. Proces organizacji RUCH – skazani Andrzej Czuma, Stefan Niesiołowski;

2. Proces organizatorów Radia Solidarność – skazani Zbigniew i Zofia Romaszewcy (obrońca: Edward Wende);

3. Proces organizatorów strajku w Stoczni Gdańskiej – Michnik, Frasyniuk;

4. Proces KNP – Leszek Moczulski, Adam Słomka (obrońcy: Edward Wende, Tadeusz de Viron);

5. Ostatni polityczny proces – Janusza Onyszkiewicza – o rozpowszechnianie fałszywych wieści o pochodzie pierwszomajowym (obrońca: Edward Wende)

12. Funkcjonowanie adwokatury w Polsce na podstawie ustawy z 1982 roku w porównaniu do okresu poprzedzającego uchwalenie tej ustawy.

Ustawę z 1982 roku poprzedzała ustawa z roku 1963. Deklarowała zorganizowanie adwokatury w ramach samorządu. Utrzymywała uprawnienia Ministra Sprawiedliwości, dodawała też niektóre nowe. Zlikwidowała Zjazd Adwokatury i walne zgromadzenia izb. Od czasu wprowadzenia ustawy w izbach funkcjonowały wyłącznie zgromadzenia delegatów wybranych przez zespoły adwokackie. Adwokaci mogli wykonywać zawód wyłącznie w zespołach adwokackich lub w społecznych biurach pomocy prawnej (jednak w związku z tym, że biura faktycznie nigdy nie powstały – tylko w zespołach).

W 1982 roku uchwalono obowiązującą do dzisiaj ustawę. Ustawa była dużo bardziej liberalna niż ta z 1963 roku. Kreowała rzeczywisty samorząd adwokacki. W przysiędze adwokackiej zawarto fragment „o przyczynianiu się ze wszystkich sił do ochrony praw i wolności obywatelskich”. Zespoły adwokackie przestały być obligatoryjną formą wykonywania zawodu adwokata. W uzasadnionych wypadkach Minister Sprawiedliwości na wniosek ORA mógł wyrazić zgodę na wykonywanie zawodu indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem. Początkowo zgód nie udzielano, potem praktyka się zmieniła. Minister Sprawiedliwości nie mógł już uchylać uchwał samorządu, lecz jedynie skarżyć je do SN. Ponownie powołano do życia Krajowy Zjazd Adwokatury, wybierający członków NRA niebędących dziekanami, ale również bezpośrednio Prezesa NRA. Zgromadzenie izby składać się miało ze wszystkich członków izby wykonujących zawód, nie tylko delegatów. Minister Sprawiedliwości ustalał wynagrodzenie za czynności adwokackie.

13. Jak daleko sięga swą tradycją pismo adwokatury „Palestra” ? Kto jest jego redaktorem naczelnym obecnie ?

Obecnie od września 2018 roku redaktorem naczelnym „Palestry” jest Maciej Gutowski. Do 1 września 2018 roku, tj. do swojej śmierci, funkcję tę pełnił Czesław Jaworski. „Palestra” po raz pierwszy ukazała się w 1910 roku we Lwowie i redagowana była przez adwokata Anzelma Lutwaka. Po wydaniu 7 zeszytów pismo upadło. W 1924 roku „Palestra” ukazała się ponownie jako pismo organu adwokatury stołecznej. Pierwszym redaktorem naczelnym „Palestry” był Stanisław Car (1924 – 1925). „Palestra” wydawana była nieprzerwanie do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie dopiero w 1956 roku wznowiono wydawanie pisma. Początkowo ukazywało się pod tytułem „Biuletyn Naczelnej Rady Adwokackiej”. Od 1957 roku ponownie jako „Palestra”.

14. Proszę wskazać i omówić formy wykonywania zawodu adwokata w Polsce po 1945 roku.

Do 1950 roku można było wykonywać zawód indywidualnie w kancelarii lub z innym adwokatem. Ustawa z 1950 roku wprowadziła możliwość tworzenia zespołów adwokackich. Pozostawiono przy tym możliwość wykonywania zawodu indywidualnie w kancelariach. Ustawa z 1963 roku ograniczyła możliwości wykonywania zawodu do dwóch form: zespołu adwokackiego i społecznego biura pomocy prawnej (biura w praktyce jednak nigdy nie powstały). W 1982 roku uchwalono bardziej liberalną ustawę o adwokaturze. Zespoły adwokackie przestały być obligatoryjną formą wykonywania zawodu adwokata. W uzasadnionych wypadkach Minister Sprawiedliwości na wniosek ORA mógł wyrazić zgodę na wykonywanie zawodu indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem. Początkowo zgód nie udzielano, potem praktyka się zmieniła. Ponadto, na mocy ustawy z 1982 roku adwokat mógł wykonywać zawód także w obsłudze prawnej na zasadach określonych w odrębnych ustawach. Sytuacja ta zmieniła się dopiero w 1997 roku kiedy dopuszczono, by adwokaci wykonywali zawód w kancelariach, spółkach lub zespołach adwokackich.

15. Prawno-organizacyjne podstawy funkcjonowania adwokatury na ziemiach b. zaboru austriackiego (w Galicji) po 1918 r.

- przeprowadzono jedynie dwie nowelizacje austriackiej ustawy, która obowiązywała od 1868 r. do 1932 r.

-1925 r. na sprawą posła i byłego sędziego Antoniego Matakiewicza, ustawa nowelizująca, nazwana „lex Matakiewicz” dotyczyła ułatwiania byłym sędziom przechodzenia do adwokatury

- 1929 r. – zniesienie wymogu uzyskania przez kandydatów adwokackich doktoratu, jako warunku otrzymania substytucji.

16. Prawno-organizacyjne podstawy funkcjonowania adwokatury w okresie okupacji niemieckiej i sowieckiej na terenach Polski w latach 1939-1945.

Okupacja niemiecka

Mimo nacisków i prześladowań adwokaci Polacy nie zgodzili się na wykreślanie przez okupanta niemieckiego z list adwokackich kolegów adwokatów pochodzenia żydowskiego. Po rozwiązaniu Naczelnej Rady Adwokackiej i wprowadzeniu zarządów komisarycznych w radach okręgowych, adwokaci zorganizowali tajny samorząd adwokacki – Tajną Naczelną Radę Adwokacką oraz tajne rady adwokackie w Warszawie, Krakowie, Katowicach, Lublinie, Lwowie, Radomiu. Działali w nim m.in. Bolesław Bielawski, Leon Nowodworski, Jan Peszyński, Bohdan Suligowski i Witold Bayer. Adwokaci tworzyli też struktury Polskiego Państwa Podziemnego.

Pierwszym Delegatem Rządu na Kraj był adwokat i przedwojenny prezydent Poznania Cyryl Ratajski. Władysław Raczkiewicz (przed I wojną światową adwokat w Mińsku Białoruskim) był prezydentem RP, adwokat Stanisław Szurlej w latach 1939–1944 pełnił obowiązki szefa polskiego sądownictwa wojskowego oraz Naczelnego Prokuratora Wojskowego. Adwokaci i aplikanci adwokaccy brali udział w 1944 r. w Powstaniu Warszawskim. Jedni walczyli i ginęli na barykadach, inni sprawowali funkcje kierownicze, np. Adam Bień (ówczesny sędzia, a po wojnie adwokat) był de facto Delegatem Rządu na Kraj. 1 sierpnia 1944 r. wydano Rozporządzenie Tymczasowe Krajowej Rady Ministrów o podjęciu czynności urzędowych w sądownictwie oraz rozporządzenie o uruchomieniu adwokatury Ponad połowa stanu adwokackiego straciła życie w czasie wojny. Spośród aplikantów adwokackich odsetek ten był jeszcze większy i wynosił nawet ponad 90% – w przypadku Izby warszawskiej.

Okupacja sowiecka

W czasie „instalowania się” na terenie Polski nowej narzuconej władzy komunistycznej, w Moskwie w dniach 18–21 czerwca 1945 r. obył się pokazowy proces – nazwany „procesem szesnastu” przeciwko polskim przywódcom politycznym, wśród których było pięciu związanych w różnych okresach z adwokaturą: Adam Bień, Józef Chaciński, Stanisław Mierzwa, Antoni Pajdak i Zbigniew Stypułkowski.

Po wojnie adwokatura polska poddana została silnemu nadzorowi aparatu państwowego i partyjnego. Już w 1945 r. dekretem zmieniono ustawę z 1938 r., wprowadzając możliwość powoływania składów rad adwokackich oraz nowych izb adwokackich przez ministra sprawiedliwości. Utworzono też komisje weryfikacyjne dla adwokatów. Minister uzyskał kompetencje do wpisania na listę adwokatów osób niespełniających przewidzianych w ustawie kryteriów, np. wyższego wykształcenia prawniczego. Nadzór polityczny nad adwokaturą ugruntowała ustawa z 27 czerwca 1950 r. o ustroju adwokatury (Dz.U. 1950, Nr 30, poz. 275). Wprowadzono też obowiązek wykonywania zawodu w zespołach adwokackich.

17. Straty osobowe adwokatury w czasie II Wojny Światowej ( 56% ogółu i 95 % aplikantów – tak podane w pytaniach wysłanych przez Mec. Maciukiewicz)

W książce – 60% adwokatów, 90 % aplikantów adwokackich

Izba Warszawska – zginęła 1/3

Izba katowicka – zginęło 2/3

Izba lwowska – 70 %

Adwokaci ofiary zbrodni hitlerowskich ginęli w:

- Palmirach

- Treblince

- publiczna egzekucja w Warszawie – adw. Stanisław Święcicki

- al. Szucha – zakatowano Teodora Duracza

- Lasy Niepołomickie – zastrzelony adwokat Stanisław Klimecki

- Auschwitz

- obóz Janowski we Lwowie

- Ponary pod Wilnem- zginęło tam ok. 70 000 obywateli RP

Adwokaci ofiary reżimu stalinowskiego zginęli w:

- zbrodnia katyńska (zginęło co najmniej 110 adwokatów)

- upamiętnienie zbrodni katyńskiej – dbał adwokat Stanisław Mikke, z ramienia Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa uczestniczył w pracach ekshumacyjnych. W 2000 r, wydał specjalny zeszyt Palestry poświęcony adwokatom zamordowanym w Katyniu, w przeddzień Katastrofy Smoleńskiej, w której zginął, zorganizował wystawę plenerową pt.: „Adwokaci Ofiary Katynia”.

18. Proszę wymienić i przedstawić znaczące sylwetki kobiet adwokatów
w adwokaturze polskiej. ( np. Maria Budzanowska, Aniela Steinsbergowa, Joanna Agacka-Indecka)

1. Helena Wiewiórska – pierwsza Polka wpisana na listę adwokatów w Polsce w 1925 r., pierwsza kobieta adwokat, wybitna działaczka społeczna i samorządowa, znakomity znawca prawa karnego, pierwsze obrony prowadziła już na aplikacji, w 1923 r. broniła policjanta Fiber, któremu zbiegł aresztant, policjant został uniewinniony.

Studia prawnicze odbyła w Petersburgu, aplikację adwokacką rozpoczęła w Warszawie w 1919 r., w czasie II wojny światowej aresztowana przez gestapo i więziona na Pawiaku.

2. Wanda Grabińska – w 1929 r. została pierwszą kobietą sędzią w Polsce, współzałożycielka Związku Prawniczek w Warszawie, organizowała przy sądzie dla nieletnich Towarzystwo Opieki Specjalnej nad Dziećmi.

3. Elżbieta Witkowska – 1953 r. pierwsza kobieta dziekan w Polsce, ORA w Krakowie

4. Maria Budzanowska -1979 r. – jako pierwsza kobieta wybrana na wiceprezesa NRA, 1982 r. wybrana na Prezesa NRA, stanowisko zajmowała do 1985 r., kiedy to została pod naciskiem władz komunistycznych zmuszona do złożenia rezygnacji ze stanowiska.

5. Joanna Agacka – Indecka – adwokat izby łódzkiej, w latach 2004-2007 sprawowała funkcję wiceprezesa NRA, zginęła w katastrofie smoleńskiej.

6. Aniela Steinsbergowa – w 1930 r. wpisana na listę adwokatów w Krakowie, do wybuchu wojny prowadziła wspólnie z mężem kancelarię, broniła w wielu procesach politycznych m.in. w sprawie strajku w krakowskich zakładach „Semperit” w 1926 r., od 1945 objęła stanowisko radcy prawnego w Prezydium Rady Ministrów, a później wicedyrektor Departamentu Prawnego Rady Ministrów, w 1953 r. wznowiła praktykę adwokacką w Warszawie, broniła w sprawach: Kazimierza Moczarskiego, Hanny Rewskiej, Jacka Kuronia i Marola Modzelewskiego, Jana Nepomucena Millera.

W 1970 r. została skreślona z listy adwokatów, zmuszona do odejścia przez ówczesne władze,

19. Okoliczności doprowadzenia do tzw. procesu szesnastu z zaznaczeniem postaci adwokatów uczestników tego procesu.

18-21 czerwca 1945 r. w czasach kiedy w Polsce instalowała się władza komunistyczna, w Moskwie urządzono proces pokazowy przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, aresztowanych 28 marca 1945 r. Pięciu spośród nich było adwokatami lub po wyjściu na wolność nimi zostało:

1. Adam Bień – 1899-1998 r., działacz ruchu ludowego, członek władz polskiego Państwa Podziemnego, 1920 – walczył jako ochotnik w wojnie polsko – bolszewickiej, po odbyciu aplikacji był sędzią i jednym z czołowych działaczy Związku Młodzieży Wiejskiej „Wici”, od 1943 – zastępca Delegata Rządu RP na Kraj, od 1944 r. członek Krajowej Rady Ministrów. Skazany na 5 lat więzienia, do kraju wrócił w 1949 r., od 1953 r. adwokat izby warszawskiej, kancelarię prowadził w Przasnyszu do 1974 r.

2. Zbigniew Stypułkowski – 1904-1979 r., działacz ruchu narodowego, ochotnik w wojnie w 1920 r., 1930-1936 poseł na Sejm, wybrany z list Stronnictwa Narodowego, po aplikacji został adwokatem w Warszawie, bronił w procesach działaczy narodowych m.in. Adama Doboszyńskiego –oskarżonego o kierowanie „wyprawą myślenicką”, podczas okupacji był członkiem władz podziemnego Stronnictwa Narodowego. W procesie szesnastu nie przyznał się formalnie do winy, po odsiedzeniu 4 miesięcy wrócił do kraju, następnie wyjechał za granicę, gdzie działał w strukturach politycznych emigracji.

3. Antoni Pajdak – 1894-1988, działacz socjalistyczny, w konspiracji działał od 1910 r., 1914-1917 żołnierz Legionów Polskich, studiował na UJ, gdzie uzyskał tytuł dr. Od 1935 do wybuchu wojny prowadził kancelarię adwokacką w Krakowie, w czasie okupacji z ramienia PPS-WRN był zastępca Delegata Rządu na Kraj i członkiem Krajowej Rady Ministrów, w procesie szesnastu skazany na 5 lat więzienia, po odbyciu kary został zesłany na Syberię, wrócił do Polski w 1955 r. i podjął na krótko praktykę adwokacką w Warszawie, jeden z założycieli Komitetu Obrony Robotników i Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela.

4. Stanisław Mierzwa – 1905-1985, działacz ruchu ludowego, w 1934 r. ukończył prawo na UJ, w czasie wojny działał w Delegaturze Rządu na Kraj, w procesie szesnastu skazany za 4 miesiące więzienia, w sierpniu 1945 po odbyciu kary n- wypuszczony, po powrocie do PL aresztowany przez UB, 1947 r. skazany za 10 lat więzienia, na mocy amnestii wyrok obniżono do 7 lat, wyszedł na wolność w 1953 r., w latach 1956-1975 pracował jako adwokat w Krakowie

5. Józef Chaciński – 1889-1954, dwukrotny prezes Stronnictwa Pracy, 1922-1930 poseł na Sejm, od 1930 r. wykonywał zawód adwokata, 1940—1942 był więźniem Auschwitz. W procesie szesnastu skazany na 4 miesiące więzienia, po powrocie do PL prawdopodobnie wykonywał zawód adwokata.

20. Proces kurii krakowskiej.( kiedy miał miejsce, czego dotyczył , obrońcy)

Proces miał miejsce 21-26 stycznia 1953 r., był to pokazowy proces czterech księży kurii krakowskiej i trzech osób świeckich, oskarżonych bezpodstawnie o działalność szpiegowską na rzecz Stanów Zjednoczonych i „sprzedawanie swojej ojczyzny za judaszowepieniądze”. Proces był elementem represji władz PRL wobec Kościoła katolickiego. Było to jedno z najbardziej brutalnych uderzeń w Kościół katolicki w czasach PRL. Celem procesu było przedstawienie Kościoła katolickiego jako agentury Watykanu, a duchownych jako szpiegów państw imperialistycznych. Jednocześnie chodziło o skompromitowanie środowisk emigracyjnych.

Proces toczył się przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Krakowie. Składowi sędziowskiemu przewodniczył Mieczysław Widaj. Podczas procesu naczelny prokurator wojskowy Stanisław Zarakowski mówił o podsądnych jako o „bandzie zdrajców, szpiegów i wyrzutków”. Zapadły trzy wyroki śmierci, które otrzymali: ksiądz Józef Lelito, Edward Chachlica, Michał Kowalik. Ksiądz Franciszek Szymonek został skazany na dożywocie, księża z kurii krakowskiej Wit Brzycki na 15 lat pozbawienia wolności, Jan Pochopień – 8 lat. Stefania Rospond skazana została na 6 lat więzienia. Po kilku miesiącach Rada Państwa zamieniła kary śmierci na kary dożywotniego więzienia. W 1992 roku sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego uznał orzeczenia wydane w sprawie oskarżonych w tzw. procesie kurii krakowskiej za nieważne.

Obrońcą był adwokat Kazimierz Ostrowski -  żołnierz AK, powstaniec warszawski, przyjaciel ks. Karola Wojtyły (papieża Jana Pawła II), działacz społeczny.

21. Udział adwokatów w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego.

Powstanie warszawskie – udział wielu adwokatów i aplikantów adwokackich, liczni odgrywali ważną rolę w aparacie państwowym:

- Adam Bień – ps. „Walkowicz”, Bronowski, pełniący funkcję Delegata Rządu na Kraj

- Stanisław Kauzik – ps. Dołęga”, „Modrzewski”

- Feliks Zadrowski – ps. Skupniewski

- Stanisław Dryjski

-Antoni Pajdak

Udało ustalić się listę ponad 200 adwokatów i aplikantów adwokackich, którzy brali udział w powstaniu, wielu z nich poległo. Zginął między innymi: Stanisław Peszyński – członek Tajnej NRA, Cezary Ponikowski – pierwszy prezes NRA.

Wymiar sprawiedliwości w czasie Powstania:

- adwokat Witold Majewski – Sędzia Wojskowych Sądów Specjalnych w Śródmieściu

- adwokat Jerzy Litauer – prokurator

- Karny Sąd Specjalny – przewodniczył mu adwokat Józef Ignacy Bielski, a prokuratorem był adwokat Józef Namysłowski

- Jadwiga Rutkowska –ukończyła studia na UW, w czasie wojny uczestniczyła w działalności konspiracyjnej, wspierała męża Jerzego Rutkowskiego – organizatora i szefa Tajnych Wojskowych Zakładów Poligraficznych BIP KG ZWZ – AK, sporządziła dokumentację fotograficzną i filmową powstania warszawskiego, adwokatem została w 1950 r., działała w samorządzie adwokackim.

Upamiętnienie adwokatów, którzy zginęli w powstaniu:

-1994 r. kościół pw. Św. Jacka oo. Dominikanów na Nowym Mieście w Warszawie – odsłonięto tablicę upamiętniającą adwokatów i aplikantów adwokackich, którzy polegli w powstaniu;

- 2004 – na froncie budynku NRA odsłonięto i poświecono tablicę, na której znajduje się napis: „W hołdzie ponad 200 adwokatom i aplikantom adwokackim, żołnierzom Powstania Warszawskiego, którzy walczyli i ginęli za ojczyznę – 1994”.

- 19 listopada 2004 r. odsłonięcie na terenie Muzeum Powstania Warszawskiego obelisku upamiętniającego udział ponad 200 adwokatów i aplikantów adwokackich w postaniu warszawskim. Obelisk odsłonił adwokat Stanisław Rymar wraz z uczestnikiem powstania warszawskiego adwokatem Andrzejem Marcinkowskim, a poświęcił biskup polowy WP ks generał Tadeusz Płoski

22/ Statut Tymczasowy Palestry Państwa Polskiego z dnia 24 grudnia 1918 r.

9 październik 1917 r. – utworzono Komisję Organizacji Adwokatury przy Departamencie Sprawiedliwości Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego. Skład Komisji stanowili adwokaci: Dominik Anc, Stanisław Car, Antoni Chmurski, Cezary Ponikowski oraz sędzia Bolesław Pohorecki. W Komisji trwały prace nad projektem prawa o organizacji adwokatury. Wydano Statut Tymczasowy Palestry Państwa Polskiego. Nastąpiło to mocą Dekretu Naczelnika Państwa z 24 grudnia 1918 r. w przedmiocie statutu tymczasowego Palestry Państwa Polskiego, ogłoszonego w „Dzienniku Prawa Państwa Polskiego” z 30 grudnia 1918 r. Dekret podpisany przez Naczelnik Państwa Józefa Piłsudskiego wszedł w życie 1 stycznia 1919 r.

*Dekret podpisany został przez: Naczelnika Państwa Józefa Piłsudzkiego, Prezesa Rady Ministrów Jędrzeja Moraczewskiego, Ministra Sprawiedliwości Leona Supińskiego.

Statut Tymczasowy Palestry Państwa Polskiego z 24 grudnia 1918 r. obowiązywał tylko na ziemiach dawnego zaboru rosyjskiego, tzn. Kongresówki, do czasu uregulowania organizacji adwokatury na całym obszarze Państwa Polskiego. Na podstawie rozporządzeń Rady Ministrów z 23 czerwca 1922 r. rozciągnięto moc dekretu na ziemie wschodnie przyłączone po pokoju ryskim.

CHARAKTERYSTYKA WW. DEKRETU:

• stan adwokacki (palestra) to adwokaci i aplikanci adw.,

• językiem urzędowym adwokatury jest j. polski;

• adwokatem mógł zostać każdy obywatel Państwa Polskiego bez różnicy płci, musiał ukończyć wydział prawny uniwersytetu krajowego, odbyć apl. sądową i adwokacką, złożyć egz. sądowy i adwokacki, być moralnie nieposzlakowany;

• adwokatem nie mógł zostać: ubezwłasnowolniony, ograniczony w czynnościach cywilnych, upadły, skazany na karę ciężkiego więzienia, więzienia od 1,5 roku do lat 6 (dom poprawy), za przestępstwo uwłaczające czci;

• adwokatura zorganizowana na zasadach szerokiego samorządu zawodowego (naczelna zasada przyjęta w Statucie);

• organy pochodzące z wolnych wyborów z szerokim zakresem uprawnień korporacyjnych;

• zasada wolność i niezależność palestry (wyłączenie adw. spod władzy państwowej, możliwość działania przed wszystkimi sądami w państwie);

• zasada wpisu (zakaz wykonywania czynności adwokackich przed wpisem na listę adwokatów) i zasada wyłączności (zakaz łączenie zawodu adw. ze stałymi stanowiskami w urzędach państwowych);

• zasada równouprawnienia (możliwość wpisu pierwszych kobiet na listy adwokackie);

• dwutorowy model nadzoru nad adwokaturą: korporacyjny wykonywany przez samorząd adwokacki i państwowy realizowany przez Ministra Sprawiedliwości;

• sądownictwo dyscyplinarne rady adwokackiej (szczególna forma nadzoru nad adw. i apl. adw.), zakres odpowiedzialności dyscyplinarnej: wszelkie wykroczenia przeciw obowiązkom zawodowym, przypadki naruszenia zasad honoru i godności stanu adwokackiego;

• dwa rodzaje sądów orzekających w drugiej instancji, tj. sąd dyscyplinarny wyłoniony przez NRA – rozpatrywanie zażaleń od spraw o naruszenie honoru i godności stanu adwokackiego oraz Senat dla spraw Dyscyplinarnych Adwokackich przy SN (skład mieszany) – naruszenia obowiązków adwokackich, naruszenia związane z nadużyciem wolności słowa i pisma;

• izba adwokacka (ogół adw. i apl. adw. mających siedzibę w okręgu sądu apelacyjnego) powiązana z okręgiem sądu apelacyjnego;

• specjalne komisje organizacyjne powołane przez MS (adwokaci wykonujący zawód w okręgu sądu apelacyjnego) miały utworzyć pierwsze jednostki samorządu (początek 1919 r. utworzenie dwóch pierwszych izb adwokackich siedziby Warszawa i Lublin, koniec 1919 r. utworzenie izby adwokackiej w Wilnie, 1922 r. powstała izba adwokacka z siedzibą w Łucku);

• model aplikacji mieszanej – warunkiem wpisu na listę apl. adw. było uprzednie odbycie dwuletniej aplikacji sądowej (początkowo polegała głównie na pracy w sekretariatach sądowych) oraz złożenie egzaminu sędziowskiego, apl. adw. mógł zostać każdy, kto spełniał wymogi ustawowe (zasada wolnej adwokatury), aplikacja adwokacka trwała 2 lata (praca pod kierunkiem patrona oraz uczestniczenie w zajęciach organizowanych przez radę adwokacką), po ukończeniu aplikacji rada przeprowadzała egzamin adwokacki (część ustna + pisemna);

• NRA – centralny organ samorządu adwokackiego, skład: delegaci izb adwokackich, posiadała szeroki zakres kompetencji (w szczególności uprawnienia stanowiące, nadzorcze, opiniodawcze), prawo opiniowania przedłożonych przez MS aktów prawnych, składania własnych projektów ustawodawczych i wniosków dot. sądownictwa i adwokatury.

*Pierwsza „Rada Naczelna Adwokacka” zebrała się w marcu 1919 r.

*Pierwszy prezes NRA – adw. Cezary Ponikowski (wybrany 6 kwietnia 1919 r.).

23/ Obrony polityczne w okresie stanu wojennego w ostatnich latach PRL (adwokaci jako obrońcy i oskarżyciele pokrzywdzonych).

W procesach stanu wojennego licznie i najczęściej bezinteresownie występowali adwokaci. Bronili w procesach politycznych w latach 60., 70. i 80. Bronili pracowników naukowych i studentów Uniwersytetu Warszawskiego. Do historii przeszły obrony prowadzone m.in. przez adwokatów: Macieja Bednarkiewicza, Andrzeja Grabińskiego, Czesława Jaworskiego, Tadeusza Kiliana, Witolda Lisa-Olszewskiego, Jana Olszewskiego, Krzysztofa Piesiewicza, Andrzeja Rozmarynowicza, Władysława Siłę-Nowickiego, Stanisława Szczukę, Edwarda Wendego, Tadeusza de Viriona, Jerzego Woźniaka, Piotra Ł. J. Andrzejewskiego, Jacka Taylora i Henryka Rossę. Występowali oni (i wielu innych) w sprawach działaczy „Solidarności”, w sprawach o zabójstwa księży (w tym jako pełnomocnicy oskarżycieli posiłkowych w głośnym procesie przeciwko mordercom ks. Jerzego Popiełuszki) i innych.

1. Obrony polityczne w latach 1956-1981 (zagadnienie opracowane dodatkowo):

Uczestniczkę zamachu na Franza Kutscherę Hannę Reweską skazaną za rozpowszechnianie „Kultury” paryskiej bronili Edmund Biejat i Aniela Steinsbergowa, która była też obrończynią w procesie Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego obok Tadeusza de Viriona i Jana Olszewskiego, który bronił ponadto w latach 60. i 70. w głośnych procesach Melchiora Wańkowicza, Janusza Szpotańskiego i Adama Michnika.

W obronach księży wyspecjalizował się adw. Andrzej Grabiński, który był m.in. obrońcą uczestników ruchu Światło-Życie ks. Franciszka Blachnickiego oraz studentów kolportujących list otwarty Kuronia i Modzelewskiego. W procesie zabójców ks. Jerzego Popiełuszki wygłosił znakomite przemówienie. Był oskarżycielem posiłkowym m.in. w sprawie zabójstwa ks. Franciszka Blachnickiego. Jego obserwację SB prowadziło codziennie.

Adw. Stanisław Szczuka bronił m.in. Jakuba Karpińskiego w tzw. procesie taterników z 1970 r. oraz w procesie grupy RUCH w 1970 r. bronił Stefana Niesiołowskiego i Andrzeja Czumę razem z adwokatami Władysławem Siłą-Nowickim i Janem Olszewskim. Wobec Szczuki po wniesieniu przez niego rewizji w sprawie Niesiołowskiego wszczęto post. dyscyplinarne i orzeczono zakaz wykonywania zawodów. Bronili go w post. dyscyplinarnym Ludwik Cohn, Jan Olszewski i Aniela Steinsbergowa.

W procesach robotników Radomia i Ursusa po strajkach 1976 bronili m.in. Andrzej Grabiński, Ewa Milewska-Celińska, Jan Olszewski, Władysław Siła-Nowicki, Stanisław Szczuka, Edward Wende. W tym czasie powstał KOR, którego współtwórcami byli adw. Ludwik Cohn i Antoni Pajdak. Współpracownikami byli adwokaci obrońcy w procesach politycznych: A. Grabiński, W. Siła-Nowicki, J. Olszewski, Witold Lis-Olszewski, S. Szczuka, Jacek Taylor.

Ewa Milewska-Celińska była obrończynią w procesach Jana Lityńskiego i Henryka Wujca, adw. Władysław Siła-Nowicki bronił Jana i Marka Kozłowskich i Edmunda Zadrożyńskiego.

W 1980 r. pierwszą obronę polityczną – Leszka Moczulskiego prowadził Edward Wende, któremu tę obronę zaproponował Tadeusz de Virion. W latach 80. Wende bronił w trudnych procesach Bronisława Geremka, Janusza Onyszkiewicza i Klemensa Szaniawskiego. W Krakowie obrony w sprawach politycznych prowadzili m.in. Kazimierz Ostrowski, Stefan Kosiński i Andrzej Rozmarynowicz.

2. Obrony polityczne w okresie stanu wojennego (1981-1983) w ostatnich latach PRL (1952-1989):

13 grudnia 1981 r. – wprowadzenie stanu wojennego.

W każdej izbie adwokackiej byli adwokaci broniący w procesach okresu stanu wojennego.

Polityczne procesy okresu stanu wojennego toczyły się przed sądami powszechnymi, wojskowymi w trybie doraźnym, a także przed kolegiami do spraw wykroczeń.

14 grudnia 1981 ORA w Warszawie zebrała się aby omówić zadania merytoryczne i organizacyjne w związku z wprowadzeniem stanu wojennego. Wydano uchwałę stosowną. W okresie stanu wojennego wszczęto śledztwa w trybie doraźnym przeciwko prawie 14.000 osób. Sądy skazały z powodów politycznych 7366 osób, w tym wojskowe 5681 osób. Kolegia ukarały z dekretu o stanie wojennym 207 tys. osób. Internowano ponad 10 tys. osób.

W procesach politycznych bronili adwokaci:

• w Warszawie m.in. Władysław Siła-Nowicki, Andrzej Grabiński, Jan Olszewski, Witold Lis-Olszewski, a także Edward Wende, Piotr Łukasz Juliusz Andrzejewski, Andrzej Bąkowski (m.in. w procesie radia „Solidarności oraz KOR), Ewa Milewska, Krzysztof Piesiewicz, Maciej Bednarkiewicz, Czesław Jaworski (bronił studentów UW), Maciej Dubois, Wiesław Johann, Andrzej Sandomierski, Krystyna Ciećwierz, Jerzy Woźniak i inni;

• w Krakowie m.in. A. Rozmarynowicz, Andrzej Buczkowski, Andrzej Tarnawski;

• w Łodzi m.in. Karol Głogowski, Andrzej Kern, Lech Mazur, Mirosław Olczyk, dr Eugeniusz Sindlewski, Krystyna Skolecka-Kona, Zdzisław Szymański i Józef Zejda;

• w Lublinie powstał nieformalny zespół pomocy represjonowanym, w którym aktywnie działali adwokaci: Ireneusz Bieniaszkiewicz, Mieczysław Czekaj, Wanda Dolińska, Mieczysław Jurkiewicz, Tomasz Przeciechowski, Ferdynand Rymarz, Andrzej Ślaski, Włodzimierz Wysocki i inni;

• we Wrocławiu w obronach politycznych zasłynęli adwokaci Stanisław Afenda czy Henryk Rossa.

*Najgłośniejszy proces lat 80. niejako wymuszony przez społeczeństwo, to tzw. proces toruński:

• rozpoczął się 27 grudnia 1984 r. przed Sądem Wojewódzki w Toruniu;

• przewodniczący składu Sądu: sędzia Andrzej Kujawa;

• sprawa o zabójstwo ks. Jerzego Popiełuszki;

• główny oskarżyciel publiczny: prokurator Leszek Pietrasiński;

• pełnomocnicy oskarżycieli posiłkowych – adwokaci: Andrzej Grabiński, Jan Olszewski, Krzysztof Piesiewicz i Edward Wende;

• ława oskarżonych – oficerowie MSW: kpt. Grzegorz Piotrowski, por. Leszek Pękala, por. Waldemar Chmielowski (zarzut uprowadzenia, torturowania, zabójstwa) oraz ich przełożony płk Adam Pietruszka (zarzut sprawstwa kierowniczego ww. zbrodni);

• oskarżeni oskarżali Kościół;

• opozycja opublikowała przebieg procesu, w tym zachowanie sędziego Kujawy;

• 7 luty 1984 r. – oskarżeni uznani za winnych.

Procesy polityczne nie ustawały po zniesieniu 22 lipca 1983 r. stanu wojennego.

24/ Okoliczności uchwalenia ustawy Prawo o adwokaturze z 26 maja 1982 r.; rola mec. Marii Budzanowskiej.

18 październik 1980 r. – posiedzenie NRA w Grzegorzewicach, podjęto uchwałę o zwołaniu Ogólnopolskiego Zjazdu Adwokatury (cel zwołania Zjazdu: przedyskutowanie sytuacji w kraju, podjęcie prac nad nowym prawem o ustroju adwokatury).

3-4 stycznia 1981 r. – Ogólnopolski Zjazd Adwokatury w Poznaniu, podczas którego powołano specjalną komisję legislacyjną do opracowania projektu ustawy. Przewodniczył jej prezes NRA Zdzisław Czeszejko-Sochacki. Komisja liczyła 31 osób (po 1 przedstawicielu poszczególnych 24 izb adwokackich, 5 posłów-adwokatów, 3 działaczy samorządu adwokackiego). Uczestniczyło w nim ponad 450 adwokatów-delegatów wybranych na zgromadzeniach izb, liczni goście, dziennikarze. Dyskutowano nad sytuacją w państwie, nad projektem ustawy, na temat roli samorządu zawodowego i etyki adwokackiej.

W lutym 1981 r. projekt został przyjęty przez Prezydium NRA (następnie zatwierdzony uchwałą NRA), po wcześniejszych konsultacjach wszystkich izb oraz zespołów adwokackich. Z inicjatywą ustawodawczą w Sejmie wystąpiło 5 posłów-adwokatów, w tym Zdzisław Czeszejko-Sochacki oraz Maria Budzanowska. Ustawa została uchwalona 26 maja 1982 r. i weszła w życie 1 października 1982 r. wraz z ustawą z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych.

CHARAKTERYSTYKA WW. USTAWY:

• Adwokatura oparta na szerokim samorządzie zawodowym, powołana do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa.

• Adwokaturę stanowi ogół adwokatów i aplikantów, adwokaci podlegają przy wykonywaniu obowiązków zawodowych jedynie ustawom.

• Utrzymywała monopol zespołów adwokackich, ale w uzasadnionych przypadkach przewidywała możliwość wykonywania przez adwokata zawodu indywidualnie lub wspólnie z innym adwokatem, za zgodą MS, wydaną na wniosek ORA.

• W rocie przysięgi adwokackiej zawarto nieznany do tej pory zapis, a dot. ochrony praw i wolności obywatelskich.

• Warunkiem wpisu na listę adwokatów: ukończenie jednolitej, 4-letniej aplikacji adwokackiej oraz zdanie egzaminu adwokackiego. Odbycie aplikacji sędziowskiej, prokuratorskiej, notarialnej, arbitrażowej lub radcowskiej uprawniało radę do skrócenia czasu aplikacji do 2 lat. W ramach aplikacji roczny staż w sądzie, prokuraturze lub w państwowym arbitrażu gospodarczym.

• Adwokatura zorganizowana na zasadach samorządu zawodowego, do którego należało: wykonywanie ustawowych zadań adwokatury, reprezentowanie i ochrona jej praw, nadzór nad przestrzeganiem przepisów, ustalanie i krzewienie zasad etyki, prowadzenia doskonalenie zawodowego adwokatów, kształcenie aplikantów.

• Wyodrębniła organy adwokatury (Krajowy Zjazd Adwokatury, NRA, Wyższy Sąd Dyscyplinarny, Wyższa Komisja Rewizyjna) i organy izb adwokackich (zgromadzenie izby, OR, sąd dyscyplinarny, komisja rewizyjna). Od orzeczeń sądu dyscyplinarnego odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego Adwokatury.

Zgromadzenie izby – wybór delegatów na Krajowy Zjazd Adwokatury oraz władz i pozostałych członków organów izby.

Krajowy Zjazd Adwokatury (KZA) – nowy organ w strukturze samorządu, skład: wybrani w odpowiedniej proporcji delegaci ze wszystkich izb, dziekani i członkowie NRA. Zwyczajny Zjazd co 3 lata. Uprawnienia wyborcze i kontrolne. Zadania: wybór prezesa i niebędących dziekanami członków NRA oraz składu innych organów adwokatury. Wyłączne prawo wytyczania kierunków działania samorządu adwokackiego.

*Pierwszy KZA zwołany pod rządami nowej ustawy obradował od 1-3 października 1983 r. i wybrał na prezesa NRA adw. Marię Budzanowską (pierwsza kobieta na tym stanowisku). Podjął 7 uchwał, w tym 2 uchwały polityczne o realizowaniu praw i wolności obywatelskich oraz wyrażającą niepokój z powodu represji w stosunku do pracowników z NSZZ „Solidarność”.

NRA – znaczne kompetencje i pewna niezależność od władzy. Prezes NRA adw. Maria Budzanowska przyjęła postawę wytyczoną uchwałami Zjazdu, co doprowadziło do otwartego konfliktu z władzami.

W styczniu 1984 r. został aresztowany członek NRA Maciej Bednarkiewicz, pełnomocnik rodziny zamordowanego licealisty Grzegorza Przemyka. W czerwcu 1984 r. MS zaskarżył do SN wszystkie uchwały pierwszego KZA jako sprzeczne z prawem i SN uchylił uchwały polityczne i częściowo każdą o regulaminach działania organów. Adw. Maria Budzanowska – w PW łączniczka, dzięki niej udało się uchwalić nową ordynację adwokacką i ustawę o radcach prawnych. W kwietniu 1985 r. zmuszona została do złożenia rezygnacji z funkcji prezesa NRA. Obowiązki prezesa NRA powierzono wiceprezesowi Kazimierzowi Łojewskiemu, który w 1986 roku został wybrany prezesem NRA. Maria Budzanowska została wybrana Przewodniczącą Wyższej Komisji Rewizyjnej podczas II KZA (w grudniu 1986 r.).

25/ Przedstaw przyczyny powołania i historię zespołów adwokackich w PRL.

Ustawa prawo o ustroju adwokatury z 19 grudnia 1963 r. – forma dostosowania adwokatury do potrzeb państwa ludowego. Samorząd został pozbawiony większości uprawnień, poddany szerokiemu nadzorowi MS. Podstawowym założeniem ustawy było uspołecznienie adwokatury przez bezwzględny nakaz wykonywania zawodu w zespole adwokackim. Zespół został podniesiony do rangi podstawowej jednostki organizacyjnej adwokatury. Zakładała także możliwość tworzenia społecznych biur pomocy prawnej, ale ze względu na brak aktu wykonawczego nigdy nie powstały.

Przyczyny: dostosowanie adwokatury do potrzeb państwa ludowego, uspołecznienie adwokatury, uspołecznienie zasad świadczenia usług prawnych przez adwokatów, ochrona porządku prawnego Polski Ludowej, udzielanie pomocy prawnej zgodnie z prawem i interesem mas pracujących, wyeliminowanie prowadzenia kancelarii adwokackich, umożliwienie kontroli adwokatów.

*„W powojennej Polsce rządzący komuniści obawiali się bezpardonowego upaństwowienia zawodu adwokata na wzór sowiecki. Wymyślono wobec tego formę zespołu adwokackiego, a więc takiej prywatnej spółdzielni” – Jerzy Naumann.

Zespoły adwokackie – Podstawowe organy adwokatury. Obowiązek przynależności do zespołów i zakaz prowadzenia kancelarii adwokackich. Zespoły świadczyły pomoc prawną, nie tworzący je adwokaci. Umowę zawierał kierownik, zapłata następowała na rzecz zespołu. Zgody kierownika wymagało wypowiedzenie przez adw. pełnomocnictwa, udzielenie substytucji. Decyzję o utworzeniu zespołu podejmowała rada. Każdy zespół miał liczyć od 5-20 członków. Wyjątkowo przynajmniej 3 adwokatów lub do 25. Rozwiązanie zespołu na podstawie uchwały zespołu, rady adwokackiej lub decyzji MS. Zespół działał przez swoje organy: zebranie zespołu, kierownika zespołu oraz w większych także komisję rewizyjną. Zadania zebrania zespołu: wybór delegatów, składanie wniosków o odwołanie kierownika, wybór kandydatów na kierownika i zastępcę, przyjmowanie i wykluczanie członków, dokonywanie kontroli i oceny członków zespołu. Kierownika zespołu powoływała ORA. Zespół prowadził samodzielną działalność finansową. Dochody były dzielone między adwokatów. Zespoły zostały zaakceptowane, w rzeczywistości nie stały się sposobem na kontrolę adwokatów i ich usocjalistycznienie.

26/ Obrony w procesach politycznych okresu stalinowskiego.

Jedni adwokaci uczestniczyli w procesach przed sądami wojskowymi i „sądami tajnymi”, inni angażowali się w obrony przed sądami powszechnymi. Wśród ostatnich byli adwokaci: Wacław Bitner, Antonina Grabowska, Marian Niedzielski, Kazimierz Ostrowski. W ostatnich latach stalinizmu bronili również m.in. adwokaci Władysław Winawer i Aniela Steinsbergowa (np. proces Moczarskiego z 1956 r.). Procesy wszczynano przeciwko: byłym żołnierzom, oficerom AK i WiN oraz innych formacji niekomunistycznych, a także księżom, działaczom PSL Mikołajczyka i innych niezależnych organizacji politycznych.

Przykładem procesu politycznego przeciwko Kościołowi był proces pokazowy biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie we wrześniu1953 r. Kilka miesięcy wcześnie w Krakowie toczył się proces kurii krakowskiej, gdzie zapadły 3 wyroki śmierci – niewykonane. W obu przypadkach oskarżenie dotyczyło szpiegostwa.

Innym procesem był proces z 1952 r. Augusta Emila Fieldorfa „Nila” (jeden z najlepiej znanych dziś procesów, a to także dzięki filmowi Ryszarda Bugajskiego Generał „Nil” (2009), rola tytułowa: Olgierd Łukaszewicz). 16 kwietnia 1952 r. Sąd Wojewódzki dla m.st. Warszawy (po upozorowanym procesie) wyrokiem skazujący na karę śmierci dokonał mordu sądowego na bohaterze II wojny światowej (August Emil Fieldorf „Nil”, 1895-1953, bohater II wojny, organizator Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej AK, generał). Oskarżyciel: Helena Wolińska – przygotowała sfabrykowane dowody, przewodnicząca składu sędziowskiego: Maria Gurowska, ławnicy: Michał Szymański i Bolesław Malinowski. Obrońcą gen. Fieldorfa z urzędu był adw. Jerzy Mering, a wybranym przez rodzinę adw. Mieczysław Maślanko. Nie protestowali przeciwko wylączeniu jawności. 20 października 1952 r. SN w składzie: Emil Merz (przedwojenny adwokat z Tarnowa, a od 1938 r. z Warszawy), Gustaw Auscaler, prof. Igor Andrejew (prof. prawa karnego na UW, syn wybitnego wileńskiego adwokata zamordowanego przez Sowietów Pawła Andrejewa) z udziałem prokurator Pauliny Kern, bez udziału obrońcy i skazanego, na posiedzeniu w trybie tajnym rozpatrzył rewizję i wyrok podtrzymał. Rodzina kierowała do Rady Państwa prośby o ułaskawienie, które nie zostały uwzględnione.

Legendą obrosły procesy uczestników poznańskiego Czerwca 1956 r. Obrońcami w nich byli m.in. adwokaci Stanisław Hejmowski – najbardziej płomienne mowy, Gerard Kujanek i Michał Grzegorzewicz. Mowy adw. S. Hejmowskiego pokrzyżowały plany ustawionego procesu pokazowego. W odwecie za znakomitą obronę w procesach poznańskiego Czerwca wobec adw. Hejmowskiego wszczęto postępowanie dyscyplinarne i zawieszono go w czynnościach. Nie wrócił do pracy zawodowej. Odznaczony Krzyżem Komandorskim OOP, ulica w Poznaniu jego imienia.

27/ Adwokaci pisarze, artyści, aktorzy.

• Wacław Makowski (adwokat, prof. prawa karnego i prawa państwowego, ostatni marszałek sejmu w II RP, poeta) – opublikował dwa tomiki poezji: Baśń puszczy Białowieskiej i Godzina Pogardy.

• Szymon Askenazy (historyk, dyplomata, prof. Uniwersytetu Lwowskiego, był swego czasu warszawski adwokatem, pisarz) – książki, np. Książę Józef Poniatowski, Łukasiński.

• Aleksander Kraushar, pseudonim Alkar (adwokat, historyk, publicysta, poeta) – rozprawy monograficzne, opracowania systematyczne, edycje źródeł, a także pisał poematy, wydawał tomiki poezji.

• Anzelm Lutwak, Zygmunt Hofmokl-Ostrowski, Klemens Bąkowski.

• Jan Lesman, pseudonim Jan Brzechwa (adwokat, znakomity znawca prawa autorskiego, poeta) – występował m.in. w sporze przeciwko wydawcy Tadeuszowi Pini o naruszenie prawa autorskich po Cyprianie Kamilu Norwidzie. Jako poeta debiutował w 1915 r., publikując wiersze w petersburskim Sztandarze, potem kijowskich Kłosach Ukraińskich, pisał lirykę refleksyjną i nastrojową m.in. tomy: Talizmany, Piołun i obłok, Liryka mego życia (1968), znany jako autor utworów dla dzieci, np. Tańcowała igła z nitką, Kaczka Dziwaczka, Przygody Pchły Szachrajki, czy też powieści fantastycznych o Panu Kleksie.

• Karol Bunsch (pochodził z Krakowa, 1924-1926 był sędzią, w 1928 r. wpisał się na listę adwokacką w izby krakowskiej) – w 1945 r. debiutował powieścią Dzikowy Skarb, twórca cyklu powieści historycznych pt. Powieści piastowskie, pisał powieści o czasach Jagiellonów, nowele, powieści historyczne.

• Leo Belmont – autor kilku powieści m.in. Zaślubiny śmierci, Kapłanka miłości, W wieku nerwowym, Sprawa przy drzwiach zamkniętych, 1907-1913 wydawał czasopismo Wolne Słowo, gdzie zamieszczał własne prace krytycznoliterackie, np. o Lwie Tołstoju, tłumaczył literaturę piękną z francuskiego i rosyjskiego, autor scenariuszy do dwóch przedwojennych filmów Uwiedziona oraz Strzał.

• Józef Wybicki (adwokat, polityk i psiarz) – autor słów Mazurka Dąbrowskiego.

• Henryk Vogelfänger, pseudonim sceniczny „Tońko” (dr praw, adwokat, znany przedwojenny aktor komediowy, filmowy oraz radiowy) – występował w słuchowisku radiowym Wesoła Lwowska Fala (tworzył duet z Kazimierzem Wajdą, pseudonim „Szczepek”), zagrał w trzech przedwojennych filmach komediowych w reż. Michała Waszyńskiego: Będzie Lepiej, Włóczęgi, Serce Batiara, występował w zespole Czołówki Teatralnej Wojska Polskiego Lwowska Fala.

• Jan Sunderland (adwokat od 1923 r., syn siedleckiego adw. Stanisława Sunderlanda, a także rysownik i znany fotografik) – wykonywał fotografię pejzażową oraz portrety, malował także pastele, napisał pionierski Zarys dziejów i fotografii tatrzańskiej w Polsce od początku I wojny światowe.

• Walter Scott (szkocki adwokat, pisarz) – pisał początkowo poezję, później powieści historyczne, interesował się folklorem i dziejami Szkocji.

• Carlo Goldoni (adwokat we Włoszech, związany z Wenecją, potem Paryżem; komediopisarz, librecista) – autor ponad 200 komedii będących dopełnieniem tzw. włoskiej plebejskiej farsy, napisał również wiele librett do oper, które komponowali m.in. Wolfgang Amadeusz Mozart, Antonio Vivaldi.

• Johann Wolfgang Goethe (adwokat, uczony i polityk, dramaturg, prozaik, najwybitniejszy poeta niemiecki okresu romantyzmu).

• Mikołaj Rej z Nagłowic (adwokat, wielokrotny zastępca procesowy, bronił, np. literata kalwińskiego i nauczyciela szkoły w Pińczowie Erazma Otwinowskiego przed sądem sejmowym w Lublinie, którego uniewinniono, poeta, prozaik) – np. Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem.

• Jan Kochanowski z Czarnolasu (adwokat, wielokrotny zastępca procesowy, np. przed sądem ziemskim w Radomiu, poeta) – Treny, Fraszki, Odprawa posłów Greckich.

• Stanisław Orzechowski??? (wykonywał czynności adwokackie, prawdopodobnie krewny Mikołaja Reja, pisarz polityczny).

28/ Proces brzeski (kiedy miał miejsce, czego dotyczył , obrońcy).

Najgłośniejszy proces polityczny w okresie II RP. Toczył się 26 października 1931- 13 stycznia 1932 r. przed SO w Warszawie. Ława oskarżonych: przywódcy Centrolewu, czyli zawartego w 1929 r. porozumienia celem zwalczania systemu rządów sanacyjnych i dyktatury Piłsudskiego.

Centrolew stanowiły partie: PSL Wyzwolenie, PSL Piast, PPS, PSChD (chadecja), NPR (Narodowa Partia Robotnicza). Na Kongresie Obrony Prawa i Wolności Ludu w Krakowie w 1930 r. ogłosili walkę o usunięcie dyktatury Józefa Piłsudzkiego. Na skutek rozwiązania Sejmu w 1930 r. wygasł immunitet poselski i aresztowano kilkunastu byłych posłów. Aresztowania w nocy z 9 na 10 września 1930 r. Przetrzymywani w twierdzy w Brześciu nad Bugiem. Postępowanie przygotowawcze prowadził były apl. adw. prokurator Czesław Michałowski, śledztwo nadzorował sędzia śledczy Jan Demant. Zarzut: wspólnie przygotowywali zamach, którego celem było usunięcie przemocą rządu i zastąpieniu innymi, bez zmiany ustroju. Skład sędziowski: Klemens Hermanowski, Jan Rykaczewski, Stanisław Leszczyński.

Jako obrońcy zgłosili się bezpłatnie najwybitniejsi adwokaci: Wacław Barcikowski, Stanisław Benkiel, Leon Berenson, Tomasz Czernicki, Jan Dąbrowski, Zygmunt Graliński, Ludwik Honigwill, Mieczysław Jarosz, Zygmunt Nagórski, Jan Nowodworski, Leopold Potok, Mieczysław Rudziński, Eugeniusz Śmiarowski, Antoni Landau, Kazimierz Sterling, Wacław Szumański, Stanisław Szurlej, Kazimierz Ujazdowski, Stefan Urbanowicz.

Wszyscy z wyjątkiem Adolfa Sawickiego zostali w dniu 13 stycznia 1932 r. skazani na kary więzienia od 1,5 roku do 3 lat. Votum separatum zgłosił sędzia Stanisław Leszczyński. SN 5 października 1933 r. zatwierdził wyrok.

29/ Proces Rity Gorgonowej (czego dotyczył, kiedy miał miejsce, kto występował jako obrońca, oskarżyciel)

29 kwietnia 1933 roku w jednej z najgłośniejszych spraw sądowych w II Rzeczypospolitej skazana została za morderstwo Rita (Emilia Małgorzata) Gorgonowa.

Rita Gorgonowa została skazana przez krakowski sąd w procesie poszlakowym na osiem lat więzienia za zabójstwo Elżbiety Zarembianki (Lusi), córki znanego lwowskiego architekta Henryka Zaremby (konkubenta Gorgonowej). Ofiara zmarła w wyniku ran głowy spowodowanych ostrym narzędziem. Dwunastu sędziów przysięgłych było jednomyślnych.

Był to drugi wyrok w tej sprawie. W pierwszym, wydanym w 1932 roku Gorgonowa została skazana na śmierć przez lwowski sąd (stosunkiem głosów 9:3), jednak wyroku nie wykonano, ponieważ była w ciąży (ojcem dziecka był Henryk Zaremba). Urodziła córkę w więzieniu. Następnie doszło do kasacji wyroku. W rezultacie odbył się wiosną 1933 roku kolejny proces, tym razem w Krakowie.

Motywem zbrodni miała być nienawiść do Lusi Zarembianki dążącej do zakończenia romansu ojca z Gorgonową. Oba procesy Gorgonowej odbywały się pod silną presją opinii publicznej i prasy, bardzo niechętnych oskarżonej. Gorgonowa nie przyznała się do popełnienia morderstwa. Jej zeznania budziły wątpliwości. Obrona podnosiła zaniedbania w badaniu śladów, podważała wiarygodność zeznań syna Zaremby - Stanisława, obecnego w chwili morderstwa. Kwestionowała też ustalenia biegłych.

Po wyroku z kwietnia 1933 roku Sąd Najwyższy oddalił kasację wniesioną przez obronę. Nie doszło do wznowienia procesu, co zapowiadali obrońcy.

Prokurator: Alfred Laniewski

Adwokatami Rity Gorgonowej byli Maurycy Axer ze Lwowa, Mieczysław Ettinger z Warszawy, Józef Woźniakowski z Krakowa.

30/ Co to były Tajne Rady Adwokackie i gdzie były ich siedziby?

Po rozwiązaniu Naczelnej Rady Adwokackiej (14 grudnia 1939 r.) adwokaci polscy zorganizowali – wzorem podziemnego państwa – tajny samorząd adwokacki: Tajną Naczelną Radę Adwokacką oraz tajne rady adwokackie w Warszawie, Krakowie–Katowicach, Lublinie, Lwowie, Radomiu. Działali w nim m.in. Bolesław Bielawski (prezes Tajnej NRA), Leon Nowodworski, Jan Peszyński, Bohdan Suligowski i Witold Bayer. Adwokaci tworzyli też struktury Polskiego Państwa Podziemnego. Pierwszym Delegatem Rządu na Kraj był adwokat i przedwojenny prezydent Poznania Cyryl Ratajski. Władysław Raczkiewicz (przed I wojną światową adwokat w Mińsku Białoruskim) został prezydentem RP. Adwokat Stanisław Szurlej w latach 1939–1944 pełnił obowiązki szefa polskiego sądownictwa wojskowego oraz Naczelnego Prokuratora Wojskowego.

Tajne rady adwokackie → element Państwa Podziemnego, adwokaci byli potrzebni, bo w Państwie Podziemnym istniała cała administracja, w tym sądy, aczkolwiek wymiar sprawiedliwości ograniczał się do osądzania osób współpracujących z Niemcami (orzekano często kary śmierci, które wykonywali także adwokaci; kobietom zadającym się z Niemcami golono włosy, a mężczyznom za mniejsze przewinienia wykonywano chłostę).

31/ Zmiany w prawie o adwokaturze z 30 czerwca 2005 tzw. reforma Gosiewskiego

Ustawa nowelizacyjna z 2005 r. wprowadziła największe zmiany w obowiązującym od 1982 r. prawie o ustroju adwokatury. Celem tej nowelizacji była realizacja postulatu szerszego otwarcia dostępu do zawodu. Zmiany przede wszystkim dotyczyły przyjmowania na aplikację adwokacką, składania egzaminu adwokackiego oraz rozszerzenie kręgu osób uprawnionych do wpisu na listę adwokatów. Zmiany te umożliwiły wpisanie się na listę adwokatów wielu egzaminowanych aplikantów głównie sędziowskich i prokuratorskich, często takich, którzy nie mieli żadnego doświadczenia w zakresie świadczenia usług prawnych. W świetle nowych przepisów czynności z katalogu czynności zarezerwowany dotychczas dla adwokatów mogły świadczyć osoby posiadające tylko wyższe wykształcenie prawnicze, np. występowały w sądzie jako pełnomocnicy procesowi stron, z którymi pozostawali w stosunku zlecenia, o ile przedmiot wchodził w zakres tego zlecenia.

Zgodnie z nowymi przepisami nabór na aplikację adwokacką był przeprowadzany w drodze egzaminu konkursowego. Za przebieg egzaminu odpowiadały komisje egzaminacyjne do spraw aplikacji adwokackiej przy ministrze sprawiedliwości. Pytania konkursowe były układane przez zespół konkursowy powoływany corocznie przez ministra sprawiedliwości. Przejawem znacznego zmniejszenia uprawnień samorządu zawodowego było wyłączenie egzaminu adwokackiego spod kompetencji rad adwokackich i przekazanie tym samym komisjom egzaminacyjnym, które przeprowadzały egzamin konkursowy na aplikację. W skład komisji miały wchodzić osoby, których wiedza, doświadczenie i autorytet dawały rękojmie prawidłowego przebiegu egzaminu. Komisję tworzyło 3 przedstawicieli ministra sprawiedliwości, 1 pracownik naukowy, naukowo-dydaktyczny lub dydaktyczny posiadający stopień naukowy co najmniej doktora habilitowanego z zakresu prawa, 1 prokurator, oraz 2 przedstawicieli delegowanych przez NRA.

Nowelizacja doprecyzowała również przepisy o siedzibie zawodowej adwokata. Po wpisaniu na listę adwokat otrzymał pełną swobodę w wyborze swojej siedziby zawodowej, miał jedynie obowiązek zawiadomienia właściwej rady adwokackiej nie później niż w terminie 30 dni przed wyznaczeniem siedziby. Mógł też swobodnie zmieniać siedzibę w okręgu tej samej izby lub przenosić się do innej izby.

Zmianie uległ także przebieg aplikacji. Trwała ona nadal 3,5 roku, z czego pół roku aplikant odbywał ją w sądzie, prokuraturze, kancelarii notarialnej lub innej instytucji publicznej na podstawie skierowania wystawionego przez radę adwokacką. Nowelizacja zezwoliła na zatrudnianie aplikantów przez patronów, jak również przyznała aplikantom, będącym jednocześnie pracownikami, zwolnienie z pracy w celu uczestniczenia w obowiązkowych zajęciach szkoleniowych, z zachowanie prawa do wynagrodzenia. Sama aplikacja została uznana za płatną a opłaty roczne wnoszone przez aplikantów miały wpływać na rzecz rad adwokackich z przeznaczeniem na organizowanie szkoleń.

NRA wystąpiła z wnioskiem do TK o zbadanie zgodności z Konstytucją kliku przepisów ustawy nowelizowanej i ustawy nowelizującej.

Wyrok TK z 19 kwietnia 2006 r., K 6/06

Trybunał za niekonstytucyjny uznał przepis zezwalający na świadczenie pomocy prawnej, także w toku postępowania sądowego, przez osoby, których jedynym atutem było posiadanie wyższego wykształcenia prawniczego. Przepis ten nie odpowiadał wymogom dostatecznej określoności prawa i poprawnej legislacji. Trybunał stwierdził, że intencją ustawodawcy było stworzenie specjalnej podstawy prawnej dla wykonywania usług prawniczych o mniej złożonym charakterze. Jednak większe otwarcie na pomoc prawną musi opierać się na klarownych przesłankach i nie powinno pomijać odpowiednich instrumentów ochronnych istotnych z punktu widzenia bezpieczeństwa prawnego osób korzystających z takiej pomocy. Z kolei pozbawienie NRA uprawnień do ustalania zasad składania egzaminu adwokackiego zdaniem Trybunału grozi uniemożliwieniem lub zawężeniem realizacji konstytucyjnej pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu. Dopuszczenie do wpisu na listę adwokatów osób, które nie mogą wylegitymować się nawet krótką praktyką zawodową, w ewidentny sposób narusza możliwość sprawowania pieczy przez organy samorządu adwokackiego nad należytym wykonywaniem zawodu adwokata.

32/ Postać adwokata Stanisława Hejmowskiego

Stanisław Hejmowski - w latach 1946-1950 członek Naczelnej Rady Adwokackiej, a następnie do 1960 członek Wyższej Komisji Dyscyplinarnej. W tym czasie również zajmował się obroną w procesach działaczy polskiego podziemia antykomunistycznego, które odbywały się przed poznańskim Wojskowym Sądem Rejonowym. W czerwcu 1953 został członkiem Zespołu Adwokackiego nr 5 w Poznaniu. Mimo iż przepisy tego zabraniały swoich klientów przyjmował nadal w prywatnym mieszkaniu.

Na początku marca 1956 poznański Urząd Bezpieczeństwa rozpoczął rozpracowywanie mecenasa. Sprawa operacyjna otrzymała kryptonim "Maestro". Zebrane przez IPN materiały wskazują, że był obiektem zainteresowania aparatu bezpieczeństwa od końca lat 40. XX wieku.

Po krwawym stłumieniu przez komunistów poznańskiego Czerwca podjął się obrony robotników oskarżanych w procesach politycznych. Twarda postawa mecenasa Hejmowskiego, niezłomność oraz ogromny talent prawniczy sprawiły, że stał się jednym z głównych celów UB. W 1961 przesłuchano większość jego dotychczasowych klientów i następnie 20 lipca 1961 podjęto decyzję zawieszeniu w wykonywaniu czynności zawodowych na podstawie decyzji Ministra Sprawiedliwości. Jednocześnie w mediach rozpoczęła się nagonka na osobę Hejmowskiego. Sugerowano, że zawyżał opłaty adwokackie i przyjmował łapówki. Kary finansowe spowodowały jego całkowitą ruinę materialną. Pozbawiono go także możliwości uczenia aplikantów oraz uczestniczenia w egzaminach adwokackich.

W 2001 pośmiertnie odznakę "Adwokatura Zasłużonym", a w 50 rocznicę wydarzeń czerwcowych w 2006, jedną z ulic Poznania nazwano jego imieniem, natomiast w siedzibie IPN w Poznaniu otwarto stałą ekspozycję mu poświęconą.

33/ Postać adw. Anieli Steinsbergowej

Aniela Steinsbergowa – urodzona prawdopodobnie w 1896 r. w Wiedniu. Pochodziła z zamożnej rodziny żydowskiej. W 1920 r. ukończyła studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. W 1921 rozpoczęła aplikację adwokacką w Warszawie. W maju 1922 r. wzięła ślub z krakowskim adwokatem Emilem Steinsbergiem i przeniosła się do Krakowa. Tam kontynuowała aplikację. Po zakończeniu praktyk w Sądzie Okręgowym w Krakowie przez 5 lat odbywała praktykę w kancelarii adwokackiej męża. W 1930 r. po zdaniu egzaminu zawodowego została wpisana na listę adwokatów w Krakowie. Była jedną z pierwszych kobiet-adwokatów w Polsce.

Aniela Steinsbergowa była zaangażowana w działalność polityczna PPS-u (wstąpiła do partii w 1934 r.) od 1931 r. broniła w wielu procesach politycznych. W trakcie II wojny światowej ukrywała się (m.in. jako Aniela Grabowska) i przeniosła do Warszawy. W 1943 r. zmarł jej mąż. W czasie okupacji była zaangażowana w organizowanie pomocy Żydom.

1 marca 1945 r. objęła stanowisko radcy prawnego w Prezydium Rady Ministrów, a później wicedyrektora Departamentu Prawnego Prezydium Rady Ministrów. W 1953 r. wznowiła w Warszawie praktykę adwokacką. Interesowała się obronami w sprawach politycznych, bądź też sprawami, które nie były polityczne, ale w warunkach PRL-u nabierały charakteru moralno-politycznego. W 1956 roku wystąpiła jako inicjatorka dużej społecznej akcji na rzecz rehabilitacji członków Armii Krajowej. Została adwokatem Kazimierza Moczarskiego w jego głośnym procesie. Swoje doświadczenia opisała w książce "Widziane z ławy obrończej".

W 1968 r. Aniela Steinsbergowa broniła aresztowanych w marcu studentów, między innymi Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego. Zainicjowała wiele akcji petycyjnych, stanowiących wówczas ważny element działań opozycji antykomunistycznej. Była współzałożycielką Komitetu Obrony Robotników i Komitetu Samoobrony Społecznej KOR. Prowadziła Komisję Redakcyjną. Na początku lat osiemdziesiątych rozpoczęła aktywną działalność w organizacji Patronat nad Więźniami.

Obrony polityczne, prowadzone przez Steinsbergową od lat pięćdziesiątych, spowodowały z końcem lat sześćdziesiątych wszczęcie przeciwko niej kampanii. W 1970 r. została skreślona z listy adwokatów. Do odejścia zmusiły ją ówczesne władze, w tym adwokackie. Wiceminister Sprawiedliwości Kazimierz Zawadzki wszczął przeciwko niej kilka spraw dyscyplinarnych (obejmujące 12 zarzutów) i zawiesił w prawie wykonywania zawodu. Sprawy te doszły do SN. Ostatecznie ostało się jedynie skazanie za przewinienie polegające na niezameldowaniu kierownikowi zespołu o udzieleniu koledze substytucji. W związku z tym, aby uniemożliwić jej wykonywanie zawodu wszczęto postępowanie o uznanie jej za niezdolną do pracy z powodu inwalidztwa. Mimo że zarzuty ministra Zawadzkiego były pozbawione podstaw, to warszawska Rada Adwokacka podjęła uchwałę o skreśleniu Steinsbergowej z listy adwokatów. Dwa odwołania do NRA od tej uchwały zostały pozostawione bez uwzględnienia.

Aniela Steinsbergowa zmarła w 1988 r.

34/ Na czym polegają próby ograniczania samorządności w adwokaturze:

- ograniczanie w latach 1950 - 1982

Sejm Ustawodawczy uchwalił w 1950 roku ustawę o ustroju adwokatury. Ustawa ta została wydana jednomyślnie, chociaż była bardzo niekorzystna dla adwokatury. Głównym zadaniem ustawy z 1950 roku, jak to wynikało z uzasadnienia jej projektu, było zerwanie z koncepcją adwokatury jako wolnego zawodu. Autorzy projektu uznawali bowiem adwokaturę za twór systemu liberalno-burżuazyjnego, a więc według ówczesnych pojęć nieprzydatny dla celów Państwa Ludowego. Naturalną konsekwencją takiego założenia stało się: ścisłe podporządkowanie adwokatury ministrowi sprawiedliwości, któremu zastrzeżono wyłączną gestię w sprawach wpisu na listy adwokatów i aplikantów adwokackich; znaczne ograniczenie uprawnień organów adwokatury, zwłaszcza Naczelnej Rady Adwokackiej; utworzenie specjalnego sądownictwa dyscyplinarnego, w którym czynniki spoza adwokatury majoryzowały czynnik adwokacki.

W 1963 r. doszło do uchwalenia nowej ustawy o ustroju adwokatury. Była ona znacznym regresem w stosunku do poprzedniej. Przede wszystkim zlikwidowano Zjazdy Adwokatury, ograniczono samorząd adwokacki i rozszerzono uprawnienia nadzorcze ministra sprawiedliwości. Naczelną Radę Adwokacką tworzyli od tej chwili dziekani rad adwokackich z pomocą dziewięciu adwokatów przez nich wybranych. Decyzje w tym zakresie w rzeczywistości podejmowane były poza adwokaturą. O wpisach na listę adwokatów decydowała formalnie rada adwokacka, ale faktycznie minister sprawiedliwości, który w każdym wypadku mógł zgłosić sprzeciw przeciwko wpisowi. Wpis na listę adwokatów i aplikantów uznawano za dokonany, jeżeli minister sprawiedliwości nie sprzeciwił się uchwale rady w ciągu trzydziestu dni od zawiadomienia go o niej. Tak więc praktycznie o wpisach on decydował. Nowa ustawa obowiązywała do 1982 r.

- próby fuzji z zawodem radcy prawnego 1970-2000

Odpowiedzią na rosnące potrzeby rynku usług prawniczych z jednej strony, z drugiej zaś wynikiem zwiększającej się aktywności środowiska radców prawnych – przy jednoczesnym braku zgody środowiska adwokatów na połączenie się samorządu adwokackiego z samorządem radców prawnych celem unifikacji zawodu adwokata i zawodu radcy prawnego – była presja na ustawodawcę, mająca na celu poszerzenie zakresu uprawnień zawodowych radców prawnych. W następstwie powyższego doszło do istotnych zmian na mocy ustawy z dnia 22 maja 1997 roku o zmianie ustawy o radcach prawnych, które umożliwiały 2377 radcom prawnym (z wykluczeniem tych radców prawnych, którzy pozostawali w stosunku pracy, z którego to ograniczenia ustawodawca zrezygnował dopiero w  2005 roku) świadczenie usług zastępstwa procesowego przed sądami powszechnymi również na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. W wyniku powyższej nowelizacji ustawy o radcach prawnych oraz kilku kolejnych zmian ustawowych w latach 1997–2005, uzupełniających wyżej wymienioną regulację, zakres uprawnień zawodowych radców prawnych i adwokatów został w praktyce zrównany, a jedynie czynności obrony procesowej w postępowaniach karnych i w postępowaniach w sprawach karnoskarbowych pozostały wyłącznie w kompetencji adwokatów

- najpierw ograniczanie a potem odebranie prawa do rekrutacji na aplikację ( od 2005 reforma Gosiewskiego)

Zob. pytanie nr 31

- próby ograniczania postępowania dyscyplinarnego

- obowiązek przekazywania uchwał organów adwokatury Ministrowi Sprawiedliwości

Organy adwokatury i izb adwokackich przesyłają Ministrowi Sprawiedliwości odpis każdej uchwały w terminie 21 dni od daty jej podjęcia. Minister Sprawiedliwości zwraca się do SN o uchylenie sprzecznych z prawem uchwał tych organów w terminie 3 miesięcy od dnia ich doręczenia (jeżeli zaskarżona uchwała rażąco narusza prawo, termin ten wynosi 6 miesięcy).

- wprowadzenie możliwości wykonywania zawodu bez odbytej aplikacji adwokackiej

Art. 66. Zwolnienie z odbycia aplikacji i egzaminu adwokackiego (Prawo o adwokaturze)

„1. Wymogu odbycia aplikacji adwokackiej i złożenia egzaminu adwokackiego nie stosuje się do:

1) profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych;
2) osób, które przez okres co najmniej 3 lat zajmowały stanowisko Prezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, jej wiceprezesa lub radcy albo wykonywały zawód komornika;
3) osób, które zajmowały stanowisko sędziego, prokuratora lub wykonywały zawód radcy prawnego albo notariusza;
3a) osób, które zajmowały stanowisko asesora sądowego przez okres co najmniej 2 lat;
4) osób, które zdały egzamin sędziowski lub prokuratorski po dniu 1 stycznia 1991 r. lub egzamin notarialny po dniu 22 kwietnia 1991 r. oraz w okresie 5 lat przed złożeniem wniosku o wpis na listę adwokatów, łącznie przez okres co najmniej 3 lat:
a) zajmowały stanowisko asesora prokuratorskiego, referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, aplikanta sądowego, aplikanta prokuratorskiego, asystenta prokuratora, asystenta sędziego lub były zatrudnione w Sądzie Najwyższym, Trybunale Konstytucyjnym lub w międzynarodowym organie sądowym, w szczególności w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub Europejskim Trybunale Praw Człowieka i wykonywały zadania odpowiadające czynnościom asystenta sędziego lub
b) wykonywały na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, o których mowa w art. 4a wykonywanie zawodu przez adwokata ust. 1, lub kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, o których mowa w art. 8 forma wykonywania zawodu radcy prawnego ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1870 i 2400 oraz z 2018 r. poz. 138 i 723), lub
c) były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej lub w państwowych jednostkach organizacyjnych i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z tworzeniem projektów ustaw, rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego;
5) osób, które posiadają stopień naukowy doktora nauk prawnych oraz w okresie 5 lat przed złożeniem wniosku o wpis na listę adwokatów, łącznie przez okres co najmniej 3 lat:
a) zajmowały stanowisko referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, aplikanta sądowego, aplikanta prokuratorskiego, asystenta sędziego, asystenta prokuratora lub
b) wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, o których mowa w art. 4a wykonywanie zawodu przez adwokata ust. 1, lub kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, o których mowa w art. 8 forma wykonywania zawodu radcy prawnego ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, lub
c) były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej lub w państwowych jednostkach organizacyjnych i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z tworzeniem projektów ustaw, rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego, lub
d) były zatrudnione w Trybunale Konstytucyjnym lub międzynarodowym organie sądowym, w szczególności w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub Europejskim Trybunale Praw Człowieka, i wykonywały zadania odpowiadające czynnościom asystenta sędziego.
2. Do egzaminu adwokackiego składanego przed komisją, o której mowa w art. 78zasady przeprowadzania egzaminu adwokackiego, bez odbycia aplikacji adwokackiej, mogą przystąpić:
1) doktorzy nauk prawnych;
2) osoby, które przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu były zatrudnione na stanowisku referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, asystenta prokuratora, asystenta sędziego lub były zatrudnione w Sądzie Najwyższym, Trybunale Konstytucyjnym lub w międzynarodowym organie sądowym, w szczególności w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub Europejskim Trybunale Praw Człowieka i wykonywały zadania odpowiadające czynnościom asystenta sędziego;
3) osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu wykonywały na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, o których mowa w art. 4a wykonywanie zawodu przez adwokata ust. 1, lub kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, o których mowa w art. 8 forma wykonywania zawodu radcy prawnego ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych;
4) osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej na rzecz tych urzędów;
4a) osoby, które po ukończeniu aplikacji legislacyjnej przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej lub w państwowych jednostkach organizacyjnych i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z tworzeniem projektów ustaw, rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego;
5) osoby, które zdały egzamin sędziowski, prokuratorski , notarialny lub komorniczy;
6) osoby, które zajmują stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej;
7) osoby, które w terminie określonym w art. 69b termin do złożenia wniosku o wpis na listę adwokatów nie złożyły wniosku o wpis na listę adwokatów;
8) osoby, o których mowa w art. 73 ponowny wpis na listę adwokatów ust. 2.
…”

35/ Proszę podać nazwiska adwokatów, którzy zginęli w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem i przybliżyć ich postaci /adw. J. Agackiej-Indeckiej, adw. Stanisława Mikke(patrona konkursów krasomówczych dla aplikantów adwokackich), adw. J. Szymanek-Deresz/

Joanna Agacka-Indecka – 2004-2007 Wiceprezes NRA, 2007-2010 Prezes NRA (najmłodszym dotychczas),2010 powołana w skład Komisji Kodyfikacji Prawa Karnego przy MS, Odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, pośmiertnie Krzyżem Oficerskim, oraz Adwokatura Zasłużonym – jej imieniem nazwano plac przed Sądami w Łodzi. Mówiło się iż jest kandydatem na sędziego TK

Jolanta Szymanek- Deresz – posłanka i była szefowa kancelarii Prezydencja RP A. Kwaśniewskiego, członkini Międzynarodowej Ligi Prawa Konkurencji, początkowo ukończyła aplikację sądową, wpisana na listę adwokatów w ‘87

Stanisław Mikke – adwokat, sędzia TS, wiceprzewodniczący Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (zastąpił W. Bartoszewskiego), redaktor Palestry, przewodniczył Komisji Etyki przy NRA od 1998, zaangażowany w ujawnienie zbrodni katyńskiej, był konsultantem przy filmach Kieślowskiego, Dekalog V, Krótki film o zabijaniu.

Stanisław Zając – ukończył UJ, praktykę rozpoczął jako sędzia, następnie wpisał się na listę adwokatów, czterokrotnie wybrany posłem, oraz od 2008 senator z listy PIS, przewodniczył Komisji Obrony Narodowej