Dżuma” A. Camusa – jak należy rozumieć przesłanie powieści ?

Powieść "Dżuma" może mieć bardzo różnorodne interpretacje. Dzieje się tak, ponieważ utwór ma formę paraboli. Wobec tego nie należy się ograniczać tylko i wyłącznie do sfery znaczeń podstawowych, ale pójść dalej. Oczywiście w pierwszym rzędzie to książka mówiąca o rzeczywistej chorobie, która objęła swym zasięgiem całe miasto i właściwie całkowicie zmieniła życie wszystkich mieszkańców Oranu. Nikt już nie mógł wyjść poza obszar otoczony kordonem sanitarnym. Ponieważ nieznana była przyczyna epidemii, więc chciano w ten sposób zapobiec eskalacji i rozprzestrzenianiu się zarazy. Widzimy wiele realistycznych opisów, których zadaniem jest przybliżenie dramatu chorujących ludzi. Jednak na tym nie należy się zatrzymywać.

Możliwe są także inne odczytania. Skoro "Dżuma" powstała po II wojnie więc trzeba to też wziąć pod uwagę. Fakt ten narzuca specyficzną interpretację. Oto mamy do czynienia z powieścią, w której dżumę należy odczytywać jako metaforę wojny. Jest to o tyle uzasadnione, że w czasie konfliktów zbrojnych śmierć zbiera straszliwe żniwo. Ludzie wtedy też czują się bezwolnymi pionkami, bo niewiele od nich zależy. Koszmar cierpienia zdaje się nie mieć końca, a kolejne ofiary przybywają w zastraszającym tempie i nie wiadomo, czy ta tendencja kiedyś się zakończy. W takich warunkach, gdy panuje ciągły strach, a życie ludzkie jest niepewne, trudno o optymizm. Zniszczenie, ból, rozpacz dotyczy właściwie całego społeczeństwa. Zjawisko powszechnego umierania prowadzi do oswojenia się ze śmiercią. Tak jak w czasie wojny słychać ważne komunikaty z ulicznych głośników, widać zbiorowe groby, a wraz z upływem czasu zaczyna nawet brakować osób mogących grzebać zmarłych. Jak okiem sięgnąć rozciąga się przerażająca perspektywa i wiele w niej podobieństwa do areny zdarzeń wojennych. Trupy ścielą się gęsto, a łzy krewnych pozostałych przy życiu płyną często. Kiedy nawet dramat się skończył, to właściwie nie można tak do końca dzielić entuzjazmu, bo - jak mówi autor - "bakcyl dżumy nigdy nie umiera".

Dżuma pojawia się niespodziewanie, właściwie tam, gdzie nikt jej się nie spodziewał. W tym przypomina zło, które niewidoczne zaczyna gościć w naszych sercach i dopiero wtedy, gdy tam się zadomowi daje pokaz swojej zdradliwej mocy. Zaczajone w świecie, może stopniowo niszczyć wszystko, z czym się tylko zetknie. W ten sposób potęguje swoją siłę. Sens przesłania "Dżumy" polega między innymi na tym, aby zachęcić do wyboru odpowiedzialnej postawy. Pisarz uważa, że należy się wszystkiemu gwałtownie przeciwstawić, tak jak zrobił to Doktor Rieux. On wybrał heroizm i nawet narażał własne życie, byle tylko zwiększyć szansę na pokonanie zła. Uważał, że człowiek jest najwyższą wartością i dlatego chciał go ratować za wszelką cenę. Ponieważ miał bardzo trudne zadanie do wykonania, więc poszukał ludzi takich samych jak on, którzy byli skłonni do podobnych działań. Dzięki temu osiągnął sukces.

Zło czyha zawsze i wszędzie, trzeba więc być na to przygotowanym. Jak sformułował to Tarrow "na tej ziemi są zarazy i ofiary i że w miarę możliwości nie należy być po stronie zarazy". To plan minimum, który każdy powinien mieć przed oczami, jeśli chce pokonać zło. Oczywiście trzeba pamiętać, ze nie da się raz na zawsze wyeliminować zagrożeń z naszego życia, więc tym ważniejsze jest przygotowanie się na tą ewentualność. Wtedy nic nas nie zaskoczy i szybko będziemy w stanie podjąć właściwą decyzję. Właśnie do tego zachęca nas pisarz. Równocześnie pokazuje nam, jak różne mogą być reakcje ludzi. Każdy bohater "Dżumy" kieruje się odrębnymi racjami i inaczej interpretuje to, co go otacza. Nawet nie o to chodzi, by dokonywać jakiś nadludzkich czynów, wystarczy z uporem wypełniać swoje obowiązki. W tym tkwi siła wielu ludzi, bo najważniejsze jest bycie uczciwym i sumienne wykonywanie swojej pracy. Zawsze też trzeba być po stronie ofiar, a nie opowiadać się za zbrodnią. Na tym polega etyka obowiązku. Tak naprawdę nie słowa, ale czyny odgrywają tu zasadniczą rolę. W trakcie konkretnych działań można się przekonać, jaką wartość reprezentuje dana jednostka. Dżuma była właśnie sprawdzianem, który miał pozwolić ludziom się określić. Rieux, Rambert nie padają z rozpaczy na kolana, nie godzą się na bezczynność. W czasie zarazy mieszkańcy nie znajdują pocieszenia w religii. Zdają sobie sprawę, iż cierpienie nie uszlachetnia.

Oczywiście nie da się go uniknąć, bo stanowi nieodłączny składnik życia, ale trzeba z nim walczyć do ostatka. Na tym polega wielkość człowieka, który bez sankcji boskich, idei zbawienia przyszłego stara się przeciwdziałać cierpieniu i procesowi rozprzestrzeniania się zła. Wiele w tym z przesłania egzystencjalistów. "Śmierć ustanawia porządek świata" - w tym widać tragizm losu ludzkiego. Nie można z tym w żaden sposób walczyć. Śmierci nie da się uniknąć, ale nie ma powodu, by ją przyśpieszać.

Dżuma może być wieloznacznie interpretowana. Z jednej strony to zaraza, ale z drugiej synonim wojny. Można w niej także widzieć symbol zła, czy innego zagrożenia, które niespodziewanie na swej drodze spotyka człowiek. W każdym z tych przypadków nie da się obok tego przejść obojętnie. Człowiek powinien podjąć walkę, bo w ten sposób z godnością znosi swój tragiczny los. To z kolei może budzić szacunek. Camus wyraźnie odrzuca etykę chrześcijańską i proponuje w zamian ludzką moralność, sprowadzoną do ziemskiej perspektywy. Mówi jedynie o metafizyce śmierci, bo umieranie niejasne, tajemnicze , sprawia wrażenie nieznanej, obcej siły, której jednostka nigdy nie pokona.